Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны.
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну механизмін талдау
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны.
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну механизмін талдау
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып табылады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса, ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті болып саналады.
Жұмыстың зерттеу пәні болып- Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығы .
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ, бірінші бөлімде қосылған құн салығының мәні,Қазақстандағы дамуы және қалыптасуы жайлы,
экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып табылады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса, ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті болып саналады.
Жұмыстың зерттеу пәні болып- Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығы .
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ, бірінші бөлімде қосылған құн салығының мәні,Қазақстандағы дамуы және қалыптасуы жайлы,
экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының « Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Қазақстан Республикасының кодексі. Алматы,2005 жыл.( өзгертулер мен толықтуларды ескерте отырып)
2. Қазақстан Республикасының « Бюджет жүйесі туралы » 1999 жылғы Заңы.
3 Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу. Оқу құралы. Алматы,2003 жыл.
4.Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М..Ж. Шет мемлекеттердің салықтары. Алматы, 2004 жыл.
5.Ермекбаева Б.Ж. «Налоговая система Казахстана: опыт и проблемы» Мир финансов. Специальный выпуск, декабрь 2003год.
6. В.Д Мельников, В.Д Ли,Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
7. Налогоплательщик № 11, 99 « Особенности начисления и уплаты НДС по принципу «места происхождения»
8. Ильченко Е.В. «Проблнмные вопросы отнесения сумм налога на добавленную стоимость в зачет», Джомартов А.К. «Типичные ошибки налогоплательшиков при отнесении сумм НДС в зачет» Налоговый консультант № 9 (46) сентябрь 2003
9. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы налогообложения» Вестник КазНУ. Серия экономическая №5(39), 2003г.
10.Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2003 год.
11. Статистический бюлетень № 9 (81) сентябрь 2005ж
12. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы. Москва, « Финансы », 1998 год.
13. Қалдыбай Бектаев Үлкен Қазақша-Орысша Орысша-Қазақша сөздігі
1. Қазақстан Республикасының « Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Қазақстан Республикасының кодексі. Алматы,2005 жыл.( өзгертулер мен толықтуларды ескерте отырып)
2. Қазақстан Республикасының « Бюджет жүйесі туралы » 1999 жылғы Заңы.
3 Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу. Оқу құралы. Алматы,2003 жыл.
4.Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М..Ж. Шет мемлекеттердің салықтары. Алматы, 2004 жыл.
5.Ермекбаева Б.Ж. «Налоговая система Казахстана: опыт и проблемы» Мир финансов. Специальный выпуск, декабрь 2003год.
6. В.Д Мельников, В.Д Ли,Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Оқу құралы. Алматы, 2003 жыл.
7. Налогоплательщик № 11, 99 « Особенности начисления и уплаты НДС по принципу «места происхождения»
8. Ильченко Е.В. «Проблнмные вопросы отнесения сумм налога на добавленную стоимость в зачет», Джомартов А.К. «Типичные ошибки налогоплательшиков при отнесении сумм НДС в зачет» Налоговый консультант № 9 (46) сентябрь 2003
9. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы налогообложения» Вестник КазНУ. Серия экономическая №5(39), 2003г.
10.Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2003 год.
11. Статистический бюлетень № 9 (81) сентябрь 2005ж
12. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы. Москва, « Финансы », 1998 год.
13. Қалдыбай Бектаев Үлкен Қазақша-Орысша Орысша-Қазақша сөздігі
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны.
1. Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну
механизмін талдау
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi
экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең
түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және
соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып
табылады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Жұмыстың зерттеу пәні болып- Қазақстан Республикасындағы қосылған құн
салығы .
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі
салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан
Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну
мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын
қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ,
бірінші бөлімде қосылған құн салығының мәні,Қазақстандағы дамуы және
қалыптасуы жайлы,
экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер
талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС
есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған
елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық
жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық
саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және
мазмұны.
1.2 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
Әлемдік тәжірибеде жанама салықтардың келесідей түрлері бар:
1. айналымға салынатын салық
2. сатудан алынатын салық
3. қосылған құн салығы
4. акциздер
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы 1992
жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Бұл салық бюджет
кірістерін құрайтын салықтық түсімдердің ішіндегі негізгі салықтардың бірі.
Ресей экономикалық ғылымының докторы, профессор Д.Г Черниктің
пікірінше ҚҚС - бұл өндіріс пен айналымның барлық сатыларында пайда болатын
қосылған құннның 1 бөлігін бюджетке аударуды білдіреді,және сатылған өнім
(тауар,жұмыс,қызмет) құны мен шығындарының құнының айырмасы ретінде
сипаттайды.
Экономикалық ғылымдардың кандидаты Б.Ж. Ермекбаеваның тұжырымдауы
бойынша ҚҚС – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады.
Бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан (
өткізуден ) түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импорты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елінде соның ішінде Еуропа
Экономикалық Одаққа мүше 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы
келесіде:
- төлеушілер үшін салықты есептеу салыстырмалы қарапайым;
- бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына қарамастан
мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастыруының сенімді және тұрақты
базасын қамтамасыз етеді.
2004 жылы қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет
кірістеріндегі үлес салмағы 20,8 пайызды құрады.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігін бюджетке аударады. Қазіргі уақыттағы қосылған құн салығын есептеу
механизмі қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан бастап егер
келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн салығының төленген сомасы
есепке алынады:
- сатып алынған ( импортталатын ) тауарлар кәсіпкерлік қызметте
қолданылады;
- сатып алынған тауарлар шот-фактурамен рәсімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепте тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызметі тауарды өткізу мақсатында
нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы көрініс
табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып бекітілді.
Өндірістің құлдырауы кезінде, инфляция жағдайында, сұраныстың төлем
қабілетілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып табылатын.
Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауырпалығы өте жоғары болып
келді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизмінің кемшілігі –
шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу мерзімі мен дайын
өнім өткізуден алынатын табыс уақыты сәйкес келмеу нәтижесінде кәсіпорынның
айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздеді:
- салық салу базасының кеңейтілуін, яғни салыстырмалы түрдегі
төмендетілген ставкалар енгізілуі негізінде мемлекеттік бюджетті толықтыру;
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфляциялық
құнсызданудан қорғау;
- экономиканың тұрақсыздығы жағдайында кірістердің тұрақты қайнар
көзін қамтамасыздандыру;
- 1995-1996 жылдары болған тауар тапшылығын жою.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставкасынан басқа 10 пайыздық ставка
енгізілді. Бұл ставка бірінші қажеттіліктегі тауарларды импорты мен өткізу
айналымына қолданылады. Сонымен қатар, газет-журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек
заттарының және балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан
босатылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің кемшіліктерін атап кетпес
бұрын келесідей екі жағдайды анықтау қажет. Ол ең алдымен:
1. салық заңнамасының жиі өзгертілуі салық төлеушілерді
ғана емес, салық мамандарының да қызметіне кедергі
жасайды.
2. салық заңнамасының нормаларын орындауды қамтамасыз
ететін жалпы сипаттағы қосымша ақпараттың жоқтығы.
Қосылған құн салығын қолданатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемлекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс ала алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығын механизмін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарлатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығын алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтылады да айырмасы мемлекетке төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан оның
қолданылуы өлшеніп, талданып жасалумен ерекшелінеді. Одан басқа қосылған
құн салығы қоғамда тұтыныланатын барлық тауарлар мен қызметтерге қосылады.
Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылатындықтан оның бағасын ұлғайтады. Әсіресе, бұл Тәуелсіз мемлекеттер
Достастығына мүше елдерде және Қазақстанда қосылған құн салығын алу
механизмінің әлі де жоғарғы деңгейде болмағандықтан осы елдердің
тәжірибесінде кездеседі.
Әртүрлі тауарларға қосылған құн салығын енгізудің нәтижесінде
мемлекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып келеді. Мұнда сұраныстың
икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі бірінші қажеттіліктегі
тауарларға әсер етпейтіндіктен, басқа тауарлардағы қосылған құн бірінші
қажеттілік тауарларға қарағанда жоғары болады. Сұранысы икемсіз тауарларға
қосылған құн салығының деңгейі төмен болды. Бұлардың ең маңыздысы бірінші
қажеттіліктегі тауарлар. қосылған құн салығының тауарлардағы ставкасының
төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін өмір сүруге қажеттілігімен
түсіндіреді.
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну
механизмін талдау
Өткен тарауларда айтылып кеткендей, Қазақстанның салық жүйесінде 1995
жылдан бастап Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының көптеген елдерінде
қосылған құн салығы негізгі салықтардың біріне айналған.Бұл салық 1954 жылы
Францияда М.Лоре енгізген болатын. Бұл елдің салық жүйесі негізінен жанама
салықтарға басым көңіл бөлді. Қосылған құнға салынатын салық жанама
салықтың кеңінен тараған бір түрі болып табылады. Қосылған құнға салынатын
салықтар есептеу барысында негізінен төрт әдіс қолданылады:
- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;
- жанама аддитивтік;
- тура шегерім жасау әдісі;
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу
әдісі.
Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек, онда төрт әдіс
бойынша салықты есептеу формула түрінде мынадай көрініс береді:
1. P (V+m) ҚҚСС
2. PV+Pm ҚҚСС
3. P(B-И) ҚҚСС
4. PB-PИ ҚҚСС
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, яғни пайданы анықтау
негізінде есептеледі. Үшінші әдіс - өндірілген өнім құнынан жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш
әдісті біртұтас салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдалануға ғана
болады.
Тәжірибеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шот-фактураны толтыру арқылы жасалған мәміле туралы компанияның
салық міндеттемелері арқылы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Франциядп табысқа ( пайдаға )және меншікке салынатын салықтардың
ставкалары төмендетілген. Қосылған құн салығын төлеуді жасалатын келісім
шарттар сипатымен анықталады және салық төлеушілердің қаржылық жағдайы
ескерілмейді. Экспорттық операцияларды жасаған және қосылған құн салығын
төлеген тұлғалар есептелген салық сомасын қайтарып алуға құқылы. Ал,
импорттық операцияларға ел ішіндегі заңнамаға сәйкес салынады.
Қазіргі уақытта салық ставкасы 18,6 пайызға тең. Жоғарлатылған ставка
– 22 пайыз. Ол кейбір тауарларға қолданылады: автомобильдер, кино және фото
тауарлары, темекі өнімдері, парфюмерия, бағалы былғары бұйымдары.
Төмендетілген ставка – 5,5 пайызға тең. Ол азық-түлік тауарларына,
ауылшаруашылық өнімдеріне, кітаптарға және дәрі-дәрмектерге қолданылады.
Бұл ставка, сонымен қатар, қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне: туристік
және мейманхана қызметтеріне жүк және адам тасымалдау қызметтеріне,
кәсіпорынның жұмысшыларына берілетін түскі астарға қолданылады. Осы салық
бойынша кейбір жеңілдіктер қарастырылған. Мысалы, егер кәсіпорынның алдыңғы
қаржылық жылы ішіндегі айналымы 70 мың франктен аспаса, онда қосылған құн
салығын төлеуден босатылады. Мұндай жағдайда есепті жылдан кейінгі жылдың
басынан бастап қосылған құн салығынан босатылатын режимді пайдаланылады.
Сонымен қатар қосылған құн салығын төлеуден келесідей тұлғалар
босатылады:
1. әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс
жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауыл шаруашылық өндірісімен
айналысатын тұлғалар.
2. білім беру және емдеу ісімен айналысатын тұлғалар
3. жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін тұлғалар.
Қосылған құн салығы ай сайын декларация негізінде бюджетке төленеді.
Сондай-ақ тауар айналымының көлеміне байланысты тоқсандық, жылдық салық
төлеу кезеңдері заң бойынша қарастырылған.
Кесте 3. Францияның мемлекеттік бюджетінің құрылымы.
Салық түрлері пайыздар Франктер,
миллион
Барлығы: 100 1617217
Қосылған құн салығы 41,4 669962
Жеке табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын пайдасына салынатын салық 10,6 170140
Мұнай өнімдерінен алынатын ішкі салық 7,3 118618
Басқада салықтар 15,2 245120
Салықтық емес түсімдер 7,4 120267
3-кестеде көріп отырғанымыздай, қосылған құн салығы салықтардың
ішіндегі жетекші орынды алып отыр. Бұл дегеніміз мемлекеттік бюджет
табысының көп бөлігін қосылған құн салығы құрайды.
Қосылған құн салығы Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер бойынша
мәмілелерге салынады. Қосылған құн салығын салу барысында Канар аралдары,
Сеута, Мелилья – Испания аумағы болып есептелінбейді, онда жергілікті
сатудан алынатын салық салынады. Қосылған құн салығын тқөлеушілер үшін бұл
аумақта тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.
Тауар, қызмет сату - сатып алу операцияларын жүзеге асыратын кез-
келген кәсіпорын қосылған құн салығын төлеуші болып табылады. Тауарды сату-
сатып алу барысында анықталған қосылған құн салығының өсімі бюджетке
төленуге жатады. Экспорт операциялары, медициналық қызметтер, білім беру
және банк пен қаржы қызметтері, сақтандыру, жылжымайтын мүлікті қайта сату,
қайырымдылық қызмет, пошта қызметі аталмыш салықты төлеуден босатылады.
Азық-түлік тауарларына, дәрі-дәрмектерге, газет, кітап, журнал өнімдеріне,
мейрамхана және мейманхана көлік тасымалы кәсіпорын қызметіне 4-7 пайыздық
төмендетілген ставка қолданылса, сәндік бұйымдар мен автокөліктерге 28
пайыздық жоғарлатылған ставка қолданылады. Бұдан басқалардың барлығына 16
пайызымен қосылған құн салығы салынады. Қосылған құн салығы бойынша есеп
жүргізу тәртібі сатылған және сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн
салығының шот фактурасын жүргізуді талап етеді. Салық төлеушілер Испанияда
өздерінің айналым мөлшеріне сәйкес осы салық бойынша есеп құжатын толтырып,
сәйкесінше анықталған салықты бюджетке аударады.
Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құн салығын дүкендерде
берілетін арнайы шот фактура негізінде қайтарып ала алады.
Еуропа елдері ішінде Даниядағы қосылған құн салығы 25 пайыздық
ставкамен алынады. Бұл әлемдік тәжірибедегі ең жоғарғы ставка болып
саналады.
Кесте 4. Данияның бюджет түсімдерінің құрылымы.
Табыстар құрылымы Үлесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлығы 100
Жеке табыс салығы 48
Қосылған құн салығы 19
Акциздер 17
Корпорация пайдасына салынатын салық 8
Мүлік салығы 4
Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар 3
Кедендік алымдар 1
Дания елінде қосылған құн салығы бюджет түсімдерінің 19 пайызын
құрайды. Бұл салық түсімдері бюджеттегі түсімдер құрылымындағы екінші
орынды алады, яғни негізгі салықтардың бірі болып саналады.
Ал, Ресей елінде қосылған құн салығы біздің еліміздегідей 1992 жылы 1
қаңтарынан бастап Ресейдің барлық аумағында енгізілген. Бұл елде қосылған
құн салығын мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
- ұйымдар
- жеке кәсіпкерлер
- Ресейдің кеден кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін тұлғалар
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнісінде оның төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысында құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар табылады:
- Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру
- Жеке тұтыну үшін құрылыс – монтаж жұмыстарын жасау
- импорт операциялары.
Салық базасы болып тауарлардың нарықтық құны алынады. қосылған құн
салығы 3 түрлі ставкамен:
- нольдік
- 10 пайыздық
- 20 пайыздық ставкамен алынады.
Нолдік ставка:
1. мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларынан
2. ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар
3. бағалы металдардың мемлекет қорына, орталық банк пен ІІ
деңгейдегі банктерге металдар өндіретін салық төлеушілер
4. дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және
ресми пайдалануына әкелген тауарларына және тағы басқаларына
қолданылады.
Мынадай салық салу объектілеріне 10 пайыздық ставкамен салық салынады:
- тірі салмақтағы мал, құс
- деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері
- жеміс жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері
- жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері
- өсімдік майы, маргарин және тағы басқа азық түлік өнімдері
- балалар тауарлары
- мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне
- отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық бұйымдар.
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық ставкамен қосылған құн
салығы алынады.
Егер салық төлеушілердің 1 тоқсандағы тауар өткізуден түскен табысы 1
миллион рубльден кем болса, онда салық әр бір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін одан басқа жағдайлардың барлығында ай сайын
есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төлеуі тиіс.
Қосылған құн салығын қолданудың шетелдік тәжірибесі айналымға
салынатын салық пен сатудан түскен салықтардың орнын басты. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің шетелдегі мемлекеттермен салыстыра келе
дамыған елдердің салық жүйесі секілді артылықшылықтарға ие бола отырып,
біршама реформалауды қажет ететін кемшіліктері барын көрсетеді.
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар ( жұмыстар,
қызмет көрсету ) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығы сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизмі
көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт қосылған құн салығының салық салу объектілері болып
есептеледі. Қосылған құн салықты төлеушінің тауарларды ( жұмыстарды, қызмет
көрсетуді ) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. Салық Кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым салық
салынатын айналымға жатпайды. Салық салынатын айналым мөлшері оған қосылған
құн салығын қоспай, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен
тарифтерді негізге ала отырып, өткізілген тауарлар
(жұмыстардың, қызмет көрсетудің ) құны негізінде анықталады.
Өткізілген тауарлардың құны қандайда бір өзгеріске ұшыраған жағдайда, салық
салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. Қазақстан
Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан
аумағында әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған құн салығынан
босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық
салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін
импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын
қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы тауарлар импорты кезіндегі салық
және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер сомалары қосылады.
Тауарды өткізу орны болып :
1)егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын
болса, тауарды тасымалдау басталған орын;
2)басқа жағдайларда – тауарды алушыға берген орын саналады.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу орны болып:
1) егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
болса, осы мүліктің орналасқан орны,;
2) егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, онда жұмыстарды,
қызметтерді нақты жүзеге асырған орын;
3) егер қызметтер мәдениет, өнер, білім, спорт саласындағы
қызметтерге қатысты болса, қызметтердің нақты көрсетілген орны;
4) жұмыстарды, қызметтерді сатып алушының кәсіпкерлік немесе кез
келген басқа да қызмет орны табылады.
Тауарларға қатысты өткізу бойынша айналым:
- тауарға меншік құқығын беру ( тауарды сату, тиеп жөнелтуі, тауар
экспорты, тауарды тегін беру, жарғылық капиталға жарна төлеу, жұмыс
берушінің жалдамалы қызметтерге жалақы есебінен тауар беруі );
- тауарлардың төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді, мүлікті
қаржы лизингіне беруі;
- комиссия шарттары бойынша тауарларды тиеп жөнелтуі;
- қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілге қойылған мүлкін (
тауарын ) беруі;
- қосылған құн салығын дербес төлеуші болып табылатын бір
құрылымдық бөлімшенің екінші құрылымдық бөлімшеге тауар
жөнелтуі жатады.
Қосылған құн салығы – көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір
сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен
стадияларындағы барлық шығындарды қосып алады, бірақ мемлекетке тауарды
өндіру мен өткізу стадиясында алынған қосылған құн салығы тұседі. Сөйтіп,
салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты дәйекті және тұрақты
қорлану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді: баға салық салудың бір
дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге, кәсіпкерлердің салық
жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға түсетін баға
қысымы азаяды.
Қосылған құн салығының төлеушілері болып Қазақстан Республикасында
қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған немесе тұруға міндетті тұлғалар
болып табылады.
Кез-келген ( 12 айдан аспайтын ) кезеңнің қорытындысы бойынша
тауарларды ( жұмыстарды, қызметтерді ) өткізу бойынша айналымның мөлшері
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 12 мың еселенген мөлшерінен асатын
болса, тұлға осы кезең аяқталған күннен бастап 15 күн тізбелік күннен
кешіктірмей қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы салық органдарына
өтініш беруге міндетті.
Жоғарыда көрсетілген тәртіп бойынша есепке қоюға жатпайтын, бірақ
қосылған құн салығын салуға жататын тауарларды( жұмыстарды, қызметтерді )
өткізуді жүзеге асыратын немесе жүзеге асыруды жоспарлаған тұлға ерікті
түрде қосылған құн салығы бойынша есепке тұра алады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қойған кезде салық органы тұлғаға
оның қосылған құн салығын төлеуші ретінде есепке қойылғаны туралы куәлік
беруге міндетті, онда:
- тұлғаның атауы және оның деректемелері;
- салық төлеушіге берілетін салық төлеушінің тіркеу номері;
- тұлға Қосылған құн салығын төлеуші болған күні көрсетіледі;
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы куәліктің бланкісі қатаң
есеп беру бланкісі болып табылады және салық төлеушіге ақша төлетпей
беріледі.
Куәліктің нысаны мен оны беру тәртібін өкілетті мемлекет органы
белгілейді. Куәлік қосылған құн салығын төлеушіде сақталынады. Қосылған құн
салығы бойынша есептен шығарылған жағдайда куәлік салық органына қайтарылуы
тиіс.
Егер Қосылған құн салығын төлеушінің соңғы 12 айлық кезеңіндегі салық
салынатын айналым мөлшері салық салынатын ең төменгі айналым мөлшерінен
аспаса, ол тіркелген жеріндегі салық органына өзі қосылған құн салығы
бойынша есептен шығару туралы өтініш беруге құқылы. Қосылған құн салығынн
төлеуші есептен шығару туралы өтініш берілген салық кезеңінің соңғы күні
өткізу бойынша айналым жасау күні болып табылады.
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша салық салынатын айналым
жасау күні төменде аталған шарттардың бірі бірінші болып орын алған
жағдайда басталады:
- жұмыстарға, қызмет көрсетулерге қосылған құн салығымен бірге шот
фактура жазылған;
- жұмыстар орындалған, қызмет көрсетулер көрсетілген жағдайда
басталады.
Тауарларды тегін берген кезде салық салынатын айналым мөлшері,
қосылған құн салығын енгізбей, өткізу бойынша айналым жасау күні
қалыптасқан бағалар деңгейі негізге алына отырып анықталады. Бірақ бұл
олардың баланстық құнынан кем болмауы керек.
Салық салынатын айналым мөлшеріне акцизделетін тауарлар мен қызметтер
түрлері бойынша акциз сомалары енгізіледі. Оларды сатып алған кезде
қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу көзделмеген тауарларды өткізу
кезінде салық салынатын айналым мөлшері тауардың өткізілу құны мен
белгіленетін баланстық құны арасындағы оң айырма ретінде анықталады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып
табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу
орны Қазақстан Республикасы болса, олар жұмыстарды қызмет көрсетулерді
алатын Қазақстан Республикасы салық төлеушісінің айналымы болып табылады
және оларға қосылған құн салығы салынады.
Жұмыстарды қызмет көрсетулерді алушының салық салынатын айналымының
мөлшері Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстың төлем
көзінен ұсталуға тиіс салық сомасын ескере отырып, аталған резидент емеске
төленуге тиіс сома негізге алына отырып анықталады. Төленуге тиіс қосылған
құн салығының сомасы көзделген ставканы салық салынатын айналым мөлшеріне
және салық салынатын импорт мөлшеріне 15 пайыздық ставканы қолдану арқылы
анықталады. Сонымен қатар, кейбір сыртқа шығатын тауарлар бойынша нольдік
пайыз қолданылады.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығының сомасы мен есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы айырма
ретінде анықталады.
Қосылған құн салығы салынбайтын өткізу бойынша айналымдар болған
кезде қосылған құн салығын есепке жатқызу тәртібі:
1. салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын
тауарлар ( жұмыстар , қызмет көрсетулер ) бойынша өнім берушіге төленуге
тиіс және импорт бойынша қосылған құн салығы есепке жатқызылмайды;
2. Салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар болған кезде
қосылған құн салығының төлеушінің таңдауы бойынша барабарлық немесе бөлек
есептеу әдісімен анықталған қосылған құн салығының сомасы есепке
жатқызылады.
Есепке жатқызылған қосылған құн салығы сомасын анықтаудың таңдап
алынған әдісі күнтізбелік жыл ішінде өзгертілмеуге тиіс.
Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы сомасы барабарлық әдіс
бойынша салық салынатын айналымның жалпы айналым сомасындағы үлес салмағына
қарай анықталады. Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларды жүзеге
асыру кезінде бағалы қағаздарды өткізу кезінде алынған өсім өткізу кезінде
алынған өсім өткізу бойымша айналымға қосылады.
Бөлек есептеу әдісі бойынша есепке жатқызылған қосылған құн салығы
сомасын анықтау кезінде, қосылған құн салығын төлеуші алған, салық салынған
және салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдалынылған тауарлар (
жұмыстар, қызмет көрсетулер ) бойынша шығыстары мен қосылған құн салығы
бойынша бөлек есеп жүргізіледі.
Есепке жатқызудың барабарлық әдісін пайдаланатын банктермен банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың және
микрокредиттік ұйымдардың кепілдегі мүлікті ( тауарды ) алуға және өткізуге
байланысты айналымдар бойынша қосылған құн салығының сомалары есепке алу
бойынша бөлек есептеу әдісін қолдануға құқығы бар.
Бюджетке аударылу тиіс қосылған құн салығының сомасын анықтау үшін
салық төлеуші 2 әдісін қолданады.
Айырма әдісі. Бұл әдіс бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығы, алынған қосылған құн салығы мен төленген қосылған құн салығының
айырмасына тең. Мысалы, салық төлеуші өнім өндіру үшін 3 миллион теңгеге
шикізат сатып алды. қосылған құн салығының сомасы 450 мың теңгені құрайды.
( яғни, 3 миллион 15 пайыз ) кейін дайын өнімді өткізгенде 7 миллион табыс
табады. Мұндағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны.
1. Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну
механизмін талдау
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi
экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең
түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және
соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып
табылады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Жұмыстың зерттеу пәні болып- Қазақстан Республикасындағы қосылған құн
салығы .
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі
салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан
Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну
мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын
қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ,
бірінші бөлімде қосылған құн салығының мәні,Қазақстандағы дамуы және
қалыптасуы жайлы,
экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер
талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС
есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған
елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық
жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық
саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және
мазмұны.
1.2 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
Әлемдік тәжірибеде жанама салықтардың келесідей түрлері бар:
1. айналымға салынатын салық
2. сатудан алынатын салық
3. қосылған құн салығы
4. акциздер
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы 1992
жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Бұл салық бюджет
кірістерін құрайтын салықтық түсімдердің ішіндегі негізгі салықтардың бірі.
Ресей экономикалық ғылымының докторы, профессор Д.Г Черниктің
пікірінше ҚҚС - бұл өндіріс пен айналымның барлық сатыларында пайда болатын
қосылған құннның 1 бөлігін бюджетке аударуды білдіреді,және сатылған өнім
(тауар,жұмыс,қызмет) құны мен шығындарының құнының айырмасы ретінде
сипаттайды.
Экономикалық ғылымдардың кандидаты Б.Ж. Ермекбаеваның тұжырымдауы
бойынша ҚҚС – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады.
Бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан (
өткізуден ) түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импорты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елінде соның ішінде Еуропа
Экономикалық Одаққа мүше 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы
келесіде:
- төлеушілер үшін салықты есептеу салыстырмалы қарапайым;
- бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына қарамастан
мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастыруының сенімді және тұрақты
базасын қамтамасыз етеді.
2004 жылы қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет
кірістеріндегі үлес салмағы 20,8 пайызды құрады.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігін бюджетке аударады. Қазіргі уақыттағы қосылған құн салығын есептеу
механизмі қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан бастап егер
келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн салығының төленген сомасы
есепке алынады:
- сатып алынған ( импортталатын ) тауарлар кәсіпкерлік қызметте
қолданылады;
- сатып алынған тауарлар шот-фактурамен рәсімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепте тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызметі тауарды өткізу мақсатында
нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы көрініс
табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып бекітілді.
Өндірістің құлдырауы кезінде, инфляция жағдайында, сұраныстың төлем
қабілетілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып табылатын.
Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауырпалығы өте жоғары болып
келді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизмінің кемшілігі –
шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу мерзімі мен дайын
өнім өткізуден алынатын табыс уақыты сәйкес келмеу нәтижесінде кәсіпорынның
айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздеді:
- салық салу базасының кеңейтілуін, яғни салыстырмалы түрдегі
төмендетілген ставкалар енгізілуі негізінде мемлекеттік бюджетті толықтыру;
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфляциялық
құнсызданудан қорғау;
- экономиканың тұрақсыздығы жағдайында кірістердің тұрақты қайнар
көзін қамтамасыздандыру;
- 1995-1996 жылдары болған тауар тапшылығын жою.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставкасынан басқа 10 пайыздық ставка
енгізілді. Бұл ставка бірінші қажеттіліктегі тауарларды импорты мен өткізу
айналымына қолданылады. Сонымен қатар, газет-журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек
заттарының және балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан
босатылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің кемшіліктерін атап кетпес
бұрын келесідей екі жағдайды анықтау қажет. Ол ең алдымен:
1. салық заңнамасының жиі өзгертілуі салық төлеушілерді
ғана емес, салық мамандарының да қызметіне кедергі
жасайды.
2. салық заңнамасының нормаларын орындауды қамтамасыз
ететін жалпы сипаттағы қосымша ақпараттың жоқтығы.
Қосылған құн салығын қолданатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемлекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс ала алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығын механизмін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарлатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығын алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтылады да айырмасы мемлекетке төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан оның
қолданылуы өлшеніп, талданып жасалумен ерекшелінеді. Одан басқа қосылған
құн салығы қоғамда тұтыныланатын барлық тауарлар мен қызметтерге қосылады.
Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылатындықтан оның бағасын ұлғайтады. Әсіресе, бұл Тәуелсіз мемлекеттер
Достастығына мүше елдерде және Қазақстанда қосылған құн салығын алу
механизмінің әлі де жоғарғы деңгейде болмағандықтан осы елдердің
тәжірибесінде кездеседі.
Әртүрлі тауарларға қосылған құн салығын енгізудің нәтижесінде
мемлекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып келеді. Мұнда сұраныстың
икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі бірінші қажеттіліктегі
тауарларға әсер етпейтіндіктен, басқа тауарлардағы қосылған құн бірінші
қажеттілік тауарларға қарағанда жоғары болады. Сұранысы икемсіз тауарларға
қосылған құн салығының деңгейі төмен болды. Бұлардың ең маңыздысы бірінші
қажеттіліктегі тауарлар. қосылған құн салығының тауарлардағы ставкасының
төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін өмір сүруге қажеттілігімен
түсіндіреді.
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі алыну
механизмін талдау
Өткен тарауларда айтылып кеткендей, Қазақстанның салық жүйесінде 1995
жылдан бастап Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының көптеген елдерінде
қосылған құн салығы негізгі салықтардың біріне айналған.Бұл салық 1954 жылы
Францияда М.Лоре енгізген болатын. Бұл елдің салық жүйесі негізінен жанама
салықтарға басым көңіл бөлді. Қосылған құнға салынатын салық жанама
салықтың кеңінен тараған бір түрі болып табылады. Қосылған құнға салынатын
салықтар есептеу барысында негізінен төрт әдіс қолданылады:
- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;
- жанама аддитивтік;
- тура шегерім жасау әдісі;
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу
әдісі.
Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек, онда төрт әдіс
бойынша салықты есептеу формула түрінде мынадай көрініс береді:
1. P (V+m) ҚҚСС
2. PV+Pm ҚҚСС
3. P(B-И) ҚҚСС
4. PB-PИ ҚҚСС
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, яғни пайданы анықтау
негізінде есептеледі. Үшінші әдіс - өндірілген өнім құнынан жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш
әдісті біртұтас салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдалануға ғана
болады.
Тәжірибеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шот-фактураны толтыру арқылы жасалған мәміле туралы компанияның
салық міндеттемелері арқылы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Франциядп табысқа ( пайдаға )және меншікке салынатын салықтардың
ставкалары төмендетілген. Қосылған құн салығын төлеуді жасалатын келісім
шарттар сипатымен анықталады және салық төлеушілердің қаржылық жағдайы
ескерілмейді. Экспорттық операцияларды жасаған және қосылған құн салығын
төлеген тұлғалар есептелген салық сомасын қайтарып алуға құқылы. Ал,
импорттық операцияларға ел ішіндегі заңнамаға сәйкес салынады.
Қазіргі уақытта салық ставкасы 18,6 пайызға тең. Жоғарлатылған ставка
– 22 пайыз. Ол кейбір тауарларға қолданылады: автомобильдер, кино және фото
тауарлары, темекі өнімдері, парфюмерия, бағалы былғары бұйымдары.
Төмендетілген ставка – 5,5 пайызға тең. Ол азық-түлік тауарларына,
ауылшаруашылық өнімдеріне, кітаптарға және дәрі-дәрмектерге қолданылады.
Бұл ставка, сонымен қатар, қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне: туристік
және мейманхана қызметтеріне жүк және адам тасымалдау қызметтеріне,
кәсіпорынның жұмысшыларына берілетін түскі астарға қолданылады. Осы салық
бойынша кейбір жеңілдіктер қарастырылған. Мысалы, егер кәсіпорынның алдыңғы
қаржылық жылы ішіндегі айналымы 70 мың франктен аспаса, онда қосылған құн
салығын төлеуден босатылады. Мұндай жағдайда есепті жылдан кейінгі жылдың
басынан бастап қосылған құн салығынан босатылатын режимді пайдаланылады.
Сонымен қатар қосылған құн салығын төлеуден келесідей тұлғалар
босатылады:
1. әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс
жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауыл шаруашылық өндірісімен
айналысатын тұлғалар.
2. білім беру және емдеу ісімен айналысатын тұлғалар
3. жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін тұлғалар.
Қосылған құн салығы ай сайын декларация негізінде бюджетке төленеді.
Сондай-ақ тауар айналымының көлеміне байланысты тоқсандық, жылдық салық
төлеу кезеңдері заң бойынша қарастырылған.
Кесте 3. Францияның мемлекеттік бюджетінің құрылымы.
Салық түрлері пайыздар Франктер,
миллион
Барлығы: 100 1617217
Қосылған құн салығы 41,4 669962
Жеке табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын пайдасына салынатын салық 10,6 170140
Мұнай өнімдерінен алынатын ішкі салық 7,3 118618
Басқада салықтар 15,2 245120
Салықтық емес түсімдер 7,4 120267
3-кестеде көріп отырғанымыздай, қосылған құн салығы салықтардың
ішіндегі жетекші орынды алып отыр. Бұл дегеніміз мемлекеттік бюджет
табысының көп бөлігін қосылған құн салығы құрайды.
Қосылған құн салығы Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер бойынша
мәмілелерге салынады. Қосылған құн салығын салу барысында Канар аралдары,
Сеута, Мелилья – Испания аумағы болып есептелінбейді, онда жергілікті
сатудан алынатын салық салынады. Қосылған құн салығын тқөлеушілер үшін бұл
аумақта тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.
Тауар, қызмет сату - сатып алу операцияларын жүзеге асыратын кез-
келген кәсіпорын қосылған құн салығын төлеуші болып табылады. Тауарды сату-
сатып алу барысында анықталған қосылған құн салығының өсімі бюджетке
төленуге жатады. Экспорт операциялары, медициналық қызметтер, білім беру
және банк пен қаржы қызметтері, сақтандыру, жылжымайтын мүлікті қайта сату,
қайырымдылық қызмет, пошта қызметі аталмыш салықты төлеуден босатылады.
Азық-түлік тауарларына, дәрі-дәрмектерге, газет, кітап, журнал өнімдеріне,
мейрамхана және мейманхана көлік тасымалы кәсіпорын қызметіне 4-7 пайыздық
төмендетілген ставка қолданылса, сәндік бұйымдар мен автокөліктерге 28
пайыздық жоғарлатылған ставка қолданылады. Бұдан басқалардың барлығына 16
пайызымен қосылған құн салығы салынады. Қосылған құн салығы бойынша есеп
жүргізу тәртібі сатылған және сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн
салығының шот фактурасын жүргізуді талап етеді. Салық төлеушілер Испанияда
өздерінің айналым мөлшеріне сәйкес осы салық бойынша есеп құжатын толтырып,
сәйкесінше анықталған салықты бюджетке аударады.
Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құн салығын дүкендерде
берілетін арнайы шот фактура негізінде қайтарып ала алады.
Еуропа елдері ішінде Даниядағы қосылған құн салығы 25 пайыздық
ставкамен алынады. Бұл әлемдік тәжірибедегі ең жоғарғы ставка болып
саналады.
Кесте 4. Данияның бюджет түсімдерінің құрылымы.
Табыстар құрылымы Үлесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлығы 100
Жеке табыс салығы 48
Қосылған құн салығы 19
Акциздер 17
Корпорация пайдасына салынатын салық 8
Мүлік салығы 4
Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар 3
Кедендік алымдар 1
Дания елінде қосылған құн салығы бюджет түсімдерінің 19 пайызын
құрайды. Бұл салық түсімдері бюджеттегі түсімдер құрылымындағы екінші
орынды алады, яғни негізгі салықтардың бірі болып саналады.
Ал, Ресей елінде қосылған құн салығы біздің еліміздегідей 1992 жылы 1
қаңтарынан бастап Ресейдің барлық аумағында енгізілген. Бұл елде қосылған
құн салығын мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
- ұйымдар
- жеке кәсіпкерлер
- Ресейдің кеден кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін тұлғалар
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнісінде оның төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысында құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар табылады:
- Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру
- Жеке тұтыну үшін құрылыс – монтаж жұмыстарын жасау
- импорт операциялары.
Салық базасы болып тауарлардың нарықтық құны алынады. қосылған құн
салығы 3 түрлі ставкамен:
- нольдік
- 10 пайыздық
- 20 пайыздық ставкамен алынады.
Нолдік ставка:
1. мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларынан
2. ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар
3. бағалы металдардың мемлекет қорына, орталық банк пен ІІ
деңгейдегі банктерге металдар өндіретін салық төлеушілер
4. дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және
ресми пайдалануына әкелген тауарларына және тағы басқаларына
қолданылады.
Мынадай салық салу объектілеріне 10 пайыздық ставкамен салық салынады:
- тірі салмақтағы мал, құс
- деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері
- жеміс жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері
- жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері
- өсімдік майы, маргарин және тағы басқа азық түлік өнімдері
- балалар тауарлары
- мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне
- отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық бұйымдар.
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық ставкамен қосылған құн
салығы алынады.
Егер салық төлеушілердің 1 тоқсандағы тауар өткізуден түскен табысы 1
миллион рубльден кем болса, онда салық әр бір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін одан басқа жағдайлардың барлығында ай сайын
есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төлеуі тиіс.
Қосылған құн салығын қолданудың шетелдік тәжірибесі айналымға
салынатын салық пен сатудан түскен салықтардың орнын басты. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің шетелдегі мемлекеттермен салыстыра келе
дамыған елдердің салық жүйесі секілді артылықшылықтарға ие бола отырып,
біршама реформалауды қажет ететін кемшіліктері барын көрсетеді.
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар ( жұмыстар,
қызмет көрсету ) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығы сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизмі
көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт қосылған құн салығының салық салу объектілері болып
есептеледі. Қосылған құн салықты төлеушінің тауарларды ( жұмыстарды, қызмет
көрсетуді ) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. Салық Кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым салық
салынатын айналымға жатпайды. Салық салынатын айналым мөлшері оған қосылған
құн салығын қоспай, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен
тарифтерді негізге ала отырып, өткізілген тауарлар
(жұмыстардың, қызмет көрсетудің ) құны негізінде анықталады.
Өткізілген тауарлардың құны қандайда бір өзгеріске ұшыраған жағдайда, салық
салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. Қазақстан
Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан
аумағында әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған құн салығынан
босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық
салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін
импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын
қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы тауарлар импорты кезіндегі салық
және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер сомалары қосылады.
Тауарды өткізу орны болып :
1)егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын
болса, тауарды тасымалдау басталған орын;
2)басқа жағдайларда – тауарды алушыға берген орын саналады.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу орны болып:
1) егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
болса, осы мүліктің орналасқан орны,;
2) егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, онда жұмыстарды,
қызметтерді нақты жүзеге асырған орын;
3) егер қызметтер мәдениет, өнер, білім, спорт саласындағы
қызметтерге қатысты болса, қызметтердің нақты көрсетілген орны;
4) жұмыстарды, қызметтерді сатып алушының кәсіпкерлік немесе кез
келген басқа да қызмет орны табылады.
Тауарларға қатысты өткізу бойынша айналым:
- тауарға меншік құқығын беру ( тауарды сату, тиеп жөнелтуі, тауар
экспорты, тауарды тегін беру, жарғылық капиталға жарна төлеу, жұмыс
берушінің жалдамалы қызметтерге жалақы есебінен тауар беруі );
- тауарлардың төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді, мүлікті
қаржы лизингіне беруі;
- комиссия шарттары бойынша тауарларды тиеп жөнелтуі;
- қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілге қойылған мүлкін (
тауарын ) беруі;
- қосылған құн салығын дербес төлеуші болып табылатын бір
құрылымдық бөлімшенің екінші құрылымдық бөлімшеге тауар
жөнелтуі жатады.
Қосылған құн салығы – көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір
сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен
стадияларындағы барлық шығындарды қосып алады, бірақ мемлекетке тауарды
өндіру мен өткізу стадиясында алынған қосылған құн салығы тұседі. Сөйтіп,
салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты дәйекті және тұрақты
қорлану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді: баға салық салудың бір
дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге, кәсіпкерлердің салық
жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға түсетін баға
қысымы азаяды.
Қосылған құн салығының төлеушілері болып Қазақстан Республикасында
қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған немесе тұруға міндетті тұлғалар
болып табылады.
Кез-келген ( 12 айдан аспайтын ) кезеңнің қорытындысы бойынша
тауарларды ( жұмыстарды, қызметтерді ) өткізу бойынша айналымның мөлшері
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 12 мың еселенген мөлшерінен асатын
болса, тұлға осы кезең аяқталған күннен бастап 15 күн тізбелік күннен
кешіктірмей қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы салық органдарына
өтініш беруге міндетті.
Жоғарыда көрсетілген тәртіп бойынша есепке қоюға жатпайтын, бірақ
қосылған құн салығын салуға жататын тауарларды( жұмыстарды, қызметтерді )
өткізуді жүзеге асыратын немесе жүзеге асыруды жоспарлаған тұлға ерікті
түрде қосылған құн салығы бойынша есепке тұра алады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қойған кезде салық органы тұлғаға
оның қосылған құн салығын төлеуші ретінде есепке қойылғаны туралы куәлік
беруге міндетті, онда:
- тұлғаның атауы және оның деректемелері;
- салық төлеушіге берілетін салық төлеушінің тіркеу номері;
- тұлға Қосылған құн салығын төлеуші болған күні көрсетіледі;
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы куәліктің бланкісі қатаң
есеп беру бланкісі болып табылады және салық төлеушіге ақша төлетпей
беріледі.
Куәліктің нысаны мен оны беру тәртібін өкілетті мемлекет органы
белгілейді. Куәлік қосылған құн салығын төлеушіде сақталынады. Қосылған құн
салығы бойынша есептен шығарылған жағдайда куәлік салық органына қайтарылуы
тиіс.
Егер Қосылған құн салығын төлеушінің соңғы 12 айлық кезеңіндегі салық
салынатын айналым мөлшері салық салынатын ең төменгі айналым мөлшерінен
аспаса, ол тіркелген жеріндегі салық органына өзі қосылған құн салығы
бойынша есептен шығару туралы өтініш беруге құқылы. Қосылған құн салығынн
төлеуші есептен шығару туралы өтініш берілген салық кезеңінің соңғы күні
өткізу бойынша айналым жасау күні болып табылады.
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша салық салынатын айналым
жасау күні төменде аталған шарттардың бірі бірінші болып орын алған
жағдайда басталады:
- жұмыстарға, қызмет көрсетулерге қосылған құн салығымен бірге шот
фактура жазылған;
- жұмыстар орындалған, қызмет көрсетулер көрсетілген жағдайда
басталады.
Тауарларды тегін берген кезде салық салынатын айналым мөлшері,
қосылған құн салығын енгізбей, өткізу бойынша айналым жасау күні
қалыптасқан бағалар деңгейі негізге алына отырып анықталады. Бірақ бұл
олардың баланстық құнынан кем болмауы керек.
Салық салынатын айналым мөлшеріне акцизделетін тауарлар мен қызметтер
түрлері бойынша акциз сомалары енгізіледі. Оларды сатып алған кезде
қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу көзделмеген тауарларды өткізу
кезінде салық салынатын айналым мөлшері тауардың өткізілу құны мен
белгіленетін баланстық құны арасындағы оң айырма ретінде анықталады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып
табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу
орны Қазақстан Республикасы болса, олар жұмыстарды қызмет көрсетулерді
алатын Қазақстан Республикасы салық төлеушісінің айналымы болып табылады
және оларға қосылған құн салығы салынады.
Жұмыстарды қызмет көрсетулерді алушының салық салынатын айналымының
мөлшері Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстың төлем
көзінен ұсталуға тиіс салық сомасын ескере отырып, аталған резидент емеске
төленуге тиіс сома негізге алына отырып анықталады. Төленуге тиіс қосылған
құн салығының сомасы көзделген ставканы салық салынатын айналым мөлшеріне
және салық салынатын импорт мөлшеріне 15 пайыздық ставканы қолдану арқылы
анықталады. Сонымен қатар, кейбір сыртқа шығатын тауарлар бойынша нольдік
пайыз қолданылады.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығының сомасы мен есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы айырма
ретінде анықталады.
Қосылған құн салығы салынбайтын өткізу бойынша айналымдар болған
кезде қосылған құн салығын есепке жатқызу тәртібі:
1. салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын
тауарлар ( жұмыстар , қызмет көрсетулер ) бойынша өнім берушіге төленуге
тиіс және импорт бойынша қосылған құн салығы есепке жатқызылмайды;
2. Салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар болған кезде
қосылған құн салығының төлеушінің таңдауы бойынша барабарлық немесе бөлек
есептеу әдісімен анықталған қосылған құн салығының сомасы есепке
жатқызылады.
Есепке жатқызылған қосылған құн салығы сомасын анықтаудың таңдап
алынған әдісі күнтізбелік жыл ішінде өзгертілмеуге тиіс.
Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы сомасы барабарлық әдіс
бойынша салық салынатын айналымның жалпы айналым сомасындағы үлес салмағына
қарай анықталады. Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларды жүзеге
асыру кезінде бағалы қағаздарды өткізу кезінде алынған өсім өткізу кезінде
алынған өсім өткізу бойымша айналымға қосылады.
Бөлек есептеу әдісі бойынша есепке жатқызылған қосылған құн салығы
сомасын анықтау кезінде, қосылған құн салығын төлеуші алған, салық салынған
және салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдалынылған тауарлар (
жұмыстар, қызмет көрсетулер ) бойынша шығыстары мен қосылған құн салығы
бойынша бөлек есеп жүргізіледі.
Есепке жатқызудың барабарлық әдісін пайдаланатын банктермен банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың және
микрокредиттік ұйымдардың кепілдегі мүлікті ( тауарды ) алуға және өткізуге
байланысты айналымдар бойынша қосылған құн салығының сомалары есепке алу
бойынша бөлек есептеу әдісін қолдануға құқығы бар.
Бюджетке аударылу тиіс қосылған құн салығының сомасын анықтау үшін
салық төлеуші 2 әдісін қолданады.
Айырма әдісі. Бұл әдіс бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығы, алынған қосылған құн салығы мен төленген қосылған құн салығының
айырмасына тең. Мысалы, салық төлеуші өнім өндіру үшін 3 миллион теңгеге
шикізат сатып алды. қосылған құн салығының сомасы 450 мың теңгені құрайды.
( яғни, 3 миллион 15 пайыз ) кейін дайын өнімді өткізгенде 7 миллион табыс
табады. Мұндағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz