Нарық тепе-теңдiгi және оған қолжеткiзу механизмдерi
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
II. Негізгі бөлім
1. Сұраныс пен ұсынысқа жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
2. Нарықтағы тепе.теңдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.12
2.1 Нарықтағы тепе.теңдік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.7
2.2 Тепе.теңдік түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.3 Тепе.теңдік бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9.12
3. Нарықтағы тепе.теңдікке жету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.16
3.1 Бағалық тепе.теңдікке жетудегі мемлекеттің ролі ... ... ... 14.16
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
II. Негізгі бөлім
1. Сұраныс пен ұсынысқа жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
2. Нарықтағы тепе.теңдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.12
2.1 Нарықтағы тепе.теңдік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.7
2.2 Тепе.теңдік түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.3 Тепе.теңдік бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9.12
3. Нарықтағы тепе.теңдікке жету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.16
3.1 Бағалық тепе.теңдікке жетудегі мемлекеттің ролі ... ... ... 14.16
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Сұраныс пен ұсыныс бүкіл экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын көрсететін басты тұтқа болып табылады. Нарық өндірушілер мен тұтынушыларды өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріс пен тұтыну арасында болатын белгілі бір тепе-теңдікті қажет етеді.
Үстірт алғанда бұл тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестілік түрінде көрінеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс өндірушілер мен тұтынушылардың арасындағы қатынасты көрсететін ерекше нарықтық нысан.
Бүгінігі Қазақстандағы экономикалық жағдайы үшін де бұл үлкен мәселе. Себебі біз нарықтық экономикаға көшкеннен кейін көбінесе тауар-ақша қатынастары арқылы экономикалық операцияларды жүргіземіз. Яғни біз нарықтағы бағаларға тәуелдіміз. Біз бұл бағалардың тиімді деңгейде болғанын қалаймыз. Ал оған жету жолы - мемлекет тарапынан баға реттеу саясаты.
Үстірт алғанда бұл тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестілік түрінде көрінеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс өндірушілер мен тұтынушылардың арасындағы қатынасты көрсететін ерекше нарықтық нысан.
Бүгінігі Қазақстандағы экономикалық жағдайы үшін де бұл үлкен мәселе. Себебі біз нарықтық экономикаға көшкеннен кейін көбінесе тауар-ақша қатынастары арқылы экономикалық операцияларды жүргіземіз. Яғни біз нарықтағы бағаларға тәуелдіміз. Біз бұл бағалардың тиімді деңгейде болғанын қалаймыз. Ал оған жету жолы - мемлекет тарапынан баға реттеу саясаты.
1. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тілеужанова М.Ә. Микроэкономика. Алматы: Экономика, 2004.
2. Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.С., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. – Алматы-Ақтөбе: 2002.
3. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С. Нарықты экономиканың негіздері (оқу-методикалық құралы) 1, 2 бөлім – Ақтөбе, “НОУ-ХАУ” ғылыми фирмасы: 1993
4. Гайнуллин Ф.Г. Экономическа политика (курс лекций). – Алматы:1998
5. Рузавин Г.И., Мартынов В.Т. Курс рыночной экономики – Москва, Издательское объединение ЮНИТИ “Банки и биржи”:1994
2. Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.С., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. – Алматы-Ақтөбе: 2002.
3. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С. Нарықты экономиканың негіздері (оқу-методикалық құралы) 1, 2 бөлім – Ақтөбе, “НОУ-ХАУ” ғылыми фирмасы: 1993
4. Гайнуллин Ф.Г. Экономическа политика (курс лекций). – Алматы:1998
5. Рузавин Г.И., Мартынов В.Т. Курс рыночной экономики – Москва, Издательское объединение ЮНИТИ “Банки и биржи”:1994
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ
РАДИОТЕХНИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ФАКУЛЬТЕТI
Семестрлiк жұмыс № 1
Тақырыбы: “Нарық тепе-теңдiгi және оған қолжеткiзу механизмдерi”
Орындаған:
Тексерген:
Алматы, 200 ж.
ЖОСПАР:
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
II. Негізгі бөлім
1. Сұраныс пен ұсынысқа жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...3-4
2. Нарықтағы тепе-
теңдік ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
-12
2.1 Нарықтағы тепе-теңдік ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-7
2.2 Тепе-теңдік
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 8
2.3 Тепе-теңдік
бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.9-12
3. Нарықтағы тепе-теңдікке жету
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-16
1. Бағалық тепе-теңдікке жетудегі мемлекеттің ролі ... ... ... 14-
16
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .17
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
КІРІСПЕ
Сұраныс пен ұсыныс бүкіл экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын
көрсететін басты тұтқа болып табылады. Нарық өндірушілер мен тұтынушыларды
өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріс пен тұтыну арасында
болатын белгілі бір тепе-теңдікті қажет етеді.
Үстірт алғанда бұл тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы
сәйкестілік түрінде көрінеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс өндірушілер мен
тұтынушылардың арасындағы қатынасты көрсететін ерекше нарықтық нысан.
Бүгінігі Қазақстандағы экономикалық жағдайы үшін де бұл үлкен мәселе.
Себебі біз нарықтық экономикаға көшкеннен кейін көбінесе тауар-ақша
қатынастары арқылы экономикалық операцияларды жүргіземіз. Яғни біз
нарықтағы бағаларға тәуелдіміз. Біз бұл бағалардың тиімді деңгейде болғанын
қалаймыз. Ал оған жету жолы - мемлекет тарапынан баға реттеу саясаты.
1.СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСҚА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Сұраныс – бұл нарықта болатын, ақшамен қамтамасыз етілетін
қажеттіліктердің көріну формасы. Басқаша айтқанда сұраныс – төлем қабілеті
бар қажеттілік. Құн тұрғысында, сұраныс қажетті тауардардың бағасының
сомасы. Тауардың нарықтық бағасы мен сұраныс мөлшерінің арасында барлық
уақытта да белгілі бір арақатынас болады. Оны графиктік түрде – сұраныс
қисығының сызығы деп атайды.
Сұраныс заңы бойынша, егер баға төмендесе, әдетте тұтынушылар тауарды
көп мөлшерде сатып алады. Егерде тауарларға баға өссе, онда оларға деген
сұраныс азаяды. Сұраныс қисығының сызығы бір қалыпта тұрмайды, ол мезгіл-
мезгіл жылжып отырады.
Енді ұсынысқа тоқталайық.
Ұсыныс деп – тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт
аралығында сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты айтамыз.
Ұсыныс заңы төмендегідей тұжырымды негіздейді: тауардың бағасы
қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі.
Нарықтық баға мен өндірушілердің ұсынғысы келетін тауарлар санының
арасында ұсыныс қисығының сызығы деп аталатын белгілі бір арақатынас
болады.
2. НАРЫҚТАҒЫ ТЕПЕ-ТЕҢДІК
2.1 Нарықтағы тепе-теңдік ұғымы
Жалпы сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара бацланыста және қайшылықта
болады. Қандай нарықты экономикада болмасын, сұраныс пен ұсыныс тепе-
теңдігін орнықтыру және ұстан тұру жеңіл міндет емес. Нарықтың тепе-
теңдігін, сұраныс пен ұсыныс тең болғанда қалыптасатын нарық жағдайы мен
бағаның белгілі бір деңгейі деп түсіну керек.
Егер біз сұраныс пен ұсыныс қисықтарын бір графикке салатын болсақ,
онда төменде көрсетілгендей болып шығады.
Көріп отырғандай, тепе-теңдік нүктесі (E) сұраныс пен ұсыныс қисықтарының
қиылысқан жерінде тұр.
Тепе-теңдік нүктесіне сәйкес нарықтық баға – тепе-теңдік баға деп аталады.
Бәсекелі нарықта баға тепе-теңдігі Е нүктесінде болады. Бұл жағдайда
сұраныс мөлшері мен ұсыныс көлемі бірдей болады, яғни
Енді баға тепе-теңдігінің өзгеруін сұраныс пен ұсыныстың тапшылығы мен
артықшылығы жағдайында көрсетейік.
Егер нарықтық бағаны құрайды деп қараймыз. Бұл жағдайда жиынтық
ұсыныс () жиынтық сұраныстан () кем болады. Онда - тапшылық пайда
болады. Тұтынушылар қанағаттандырылмаған сұранысты толтыру үшін, сатып
алуды ең жоғары баға арқылы жүргізуге тырысып, нарықтық баға көтеріледі.
Егер нарықтық баға жетсе, онда ұсыныс () сұраныстан ()
асып кетеді. Онда өндірушілер тауарды ең төменгі бағамен сата бастап,
рыноктық баға төменденеді. Бұл – артықшылық.
Сұраныс пен ұсыныстың өзгеруіне қарай тепе-теңдік нүктесі мен тепе-
теңдік бағасы да өзгереді. Нарықтық тепе-теңдіктің бұзылуы экономикада
сәйкессіздіктін тууына, қоғамдық қажеттіліктер мен өндірістің қозғалысында
теңсіздіктің пайда болуына, ақыр нәтижесінде, әртүрлі қолайсыз әлеуметтік-
экономикалық салдарларға әкеліп соқтырады.
Кейбір өзгеру варианттарына тоқталайық:
1) Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған.
Сұраныс көбейгеннен кейін () тепе-теңдік нүктесіне дейін
жылжиды. Ал сұраныс азаюы () тепе-теңдік нүктесін -ге дейін
өзгертті.
Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е нүктесінде орналасқан. Ұсыныс
жоғарлауына () байланысты нарықтағы теңдестік нүктесіне жылжиды.
2) Ұсыныс азайған уақытта ()
нарықтағы тепе-теңдік нүктесінде
болады.
3) Егер сұраныс пен ұсыныс бір мезгілде
өзгеретін болса (мысалы, сұраныс
көбейіп, ал ұсыныс азайса), онда
нарықтағы тепе-теңдік нүктесінен
нүктесіне ауысады.
Сұраныс пен ұсыныстың өзгеру қатынастарына байланысты теңдестік нүктесі де
әр түрлі болады: нарықтық баға жоғарылайды, ал сату көлемі көбейеді немесе
азаяды, тіпті өзгермеуі де мүмкін.
2. Тепе-теңдік түрлері
Нарқытағы тепе-теңдік мәселесін мәселесін зерттеп, үлкен үлес қосқан
А. Маршалл. Ол нарықтағы тепе-теңдіктің 3 түрін белгіледі. Олар: шұғыл,
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді.
1. Шұғыл тепе-теңдік кезінде тауар ұсынысы өзгермейді. Бірақ сұраныс
көлемі ұлғайған сайын тауардың бағасы өзгереді. Бұның мысалы ретінде
тез бұзылатын тауарларды келтіруге болады: балық, жеміс-жидектер т.б.
Себебі бұл тауарларды қысқа уақыт мерзімінде өткізу керек.
2. Қысқа мерзіміді тепе-теңдік ұзақ уақыт аралығында тұрақтанады, яғни
тауарларды өндіруші кәсіпорынның саны өзгермеген жағдайда ұсыныстың
ұлғаюы. Берілген тауарға сұраныс көлемінің ұлғайғанына көзі жеткен дәл
сол мөлшердегі кәсіпорындар осы тауарды интенсивті түрде өндіре
бастайды. Осы тепе-теңдік жағдайдағы баға әрине шұғыл тепе-теңдік
жағдайынан төмен болады.
3. Кәсіпорынның саны мен өндірілетін тауарға жұмсалатын ресурстардың
көлемі өзгерген жағдайда ұзақ мерзімді немесе қалыпты тепе-теңдік
қалыптасады. Шығындардың ауысуына байланысты тауар ұсынысы айтарлықтай
артады, ал бұл өз кезегінде тепе-теңдік бағаның төмендеуіне алып
келеді. Осылайша, ұзақ мерзімді тепе-теңдік қалыпты деп есептеледі.
Себебі ол кәсіпорындар арасындағы пайда болатын бәсекелестікті
көрсетеді. Нәтижесінде нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында ұзақ
мерзімді тепе-теңдік қалыптасады.
3. Тепе-теңдік бағалары
Экономикалық теорияда мойындалған нәрсенің бірі – тепе-теңдіктің
нарықтық бағасы мәселесін тереңірек түрде
• Ағылшын экономисі Альфред Маршалл (1842-2924)
• Австриялық Ейген Бам-Баверк (1851-1914)
• Карл Маркс (1818-1883)
• Швейцарлық Леон Вальрас (1834-1910) еңбектерінде қарастырылған.
Тепе-теңдікті қалыптастырудың басты реттеуші механизмі Л.Вальрастың
айтуынша, тепе-теңдік бағаны қалыптастыру болып табылады. Экономикалық
ойдың әр түрлі мектептерінің өкілдері теориялық зерттеулерінде тепе-теңдік
баға қалыптасуының көптеген варианттарын қарастырады: сатып алушы мен
сатушының субъективті бағалауының негізінде, сұраныс пен ұсыныс көлемі және
бағалардың өзара әсері негізінде, капитал мен ресурстардың пайдасыз саладан
өндірістің пайдалырақ саласына ауысуы негізінде жүргізіліп отырады.
Рыноктық механизм баға тепе-теңдігін қалай байқап отырады? Бұны
тьүсіну үшін австрия экономисі Ейген Бам-Баверктің 1886 жылы шыққан
“Шаруашылық игілігін бағалаудың негізгі теориялары” кітабындағы жылқы
нарығынан келтірілген мысалға тоқталсақ.
Сатып алушылар Қамбат емес Арзан емес Сатушылар
(долл.) (долл.)
А1 300 100 Б1
А2 280 110 Б2
А3 260 150 Б3
А4 240 170 Б4
А5 220 200 Б5
А6 210 215 Б6
А7 200 250 Б7
А8 180 260 Б8
А9 170 280 Б9
А10 150 300 Б10
Жылқы рыногындағы сатып алушылар мен сатушылардың іс-әрекетін талдау.
Егер жылқы рыногында тек қана сатып алушы А1 мен сатушы Б1 болса, онда
жылқының бағасы 300 доллардан аспайды және 100 доллардан кем болмайды. Егер
баға 115 доллар деңгейінде болса, онда бұл кезде 10 сатып алушылар жылқыны
алуға ниет білдірген болар еді. Алайда, бұл бағамен жылқыны сатуға 2-ақ
сатушы келісер еді. Бәсекелестіктің тууы мен өсуі сатып алушылар арасында
бағаны өзгертуге итермелеп, 255 долларға көтереді. Осы бағамен жылқыны
сатуға 7-ті сатушы дайын, сол бағамен сатып алуға 3 адам ғана дайын. Сатып
алушы мен сатушының субъективті бағасы алма кезек теңестірілуі баға
белгіленгенше жүре береді. Ондай белгіленген баға 5 сатушы мен 5 сатып
алушыны қанағаттандыруы керек және ол 215 доллар деңгейнде болғаны дұрыс.
Енді Альфред маршалдың объектіивті факторлар негізінде қалыптастырған
баға тепе-теңдігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
РАДИОТЕХНИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ФАКУЛЬТЕТI
Семестрлiк жұмыс № 1
Тақырыбы: “Нарық тепе-теңдiгi және оған қолжеткiзу механизмдерi”
Орындаған:
Тексерген:
Алматы, 200 ж.
ЖОСПАР:
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
II. Негізгі бөлім
1. Сұраныс пен ұсынысқа жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...3-4
2. Нарықтағы тепе-
теңдік ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
-12
2.1 Нарықтағы тепе-теңдік ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-7
2.2 Тепе-теңдік
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 8
2.3 Тепе-теңдік
бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.9-12
3. Нарықтағы тепе-теңдікке жету
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-16
1. Бағалық тепе-теңдікке жетудегі мемлекеттің ролі ... ... ... 14-
16
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .17
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
КІРІСПЕ
Сұраныс пен ұсыныс бүкіл экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын
көрсететін басты тұтқа болып табылады. Нарық өндірушілер мен тұтынушыларды
өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріс пен тұтыну арасында
болатын белгілі бір тепе-теңдікті қажет етеді.
Үстірт алғанда бұл тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы
сәйкестілік түрінде көрінеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс өндірушілер мен
тұтынушылардың арасындағы қатынасты көрсететін ерекше нарықтық нысан.
Бүгінігі Қазақстандағы экономикалық жағдайы үшін де бұл үлкен мәселе.
Себебі біз нарықтық экономикаға көшкеннен кейін көбінесе тауар-ақша
қатынастары арқылы экономикалық операцияларды жүргіземіз. Яғни біз
нарықтағы бағаларға тәуелдіміз. Біз бұл бағалардың тиімді деңгейде болғанын
қалаймыз. Ал оған жету жолы - мемлекет тарапынан баға реттеу саясаты.
1.СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСҚА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Сұраныс – бұл нарықта болатын, ақшамен қамтамасыз етілетін
қажеттіліктердің көріну формасы. Басқаша айтқанда сұраныс – төлем қабілеті
бар қажеттілік. Құн тұрғысында, сұраныс қажетті тауардардың бағасының
сомасы. Тауардың нарықтық бағасы мен сұраныс мөлшерінің арасында барлық
уақытта да белгілі бір арақатынас болады. Оны графиктік түрде – сұраныс
қисығының сызығы деп атайды.
Сұраныс заңы бойынша, егер баға төмендесе, әдетте тұтынушылар тауарды
көп мөлшерде сатып алады. Егерде тауарларға баға өссе, онда оларға деген
сұраныс азаяды. Сұраныс қисығының сызығы бір қалыпта тұрмайды, ол мезгіл-
мезгіл жылжып отырады.
Енді ұсынысқа тоқталайық.
Ұсыныс деп – тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт
аралығында сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты айтамыз.
Ұсыныс заңы төмендегідей тұжырымды негіздейді: тауардың бағасы
қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі.
Нарықтық баға мен өндірушілердің ұсынғысы келетін тауарлар санының
арасында ұсыныс қисығының сызығы деп аталатын белгілі бір арақатынас
болады.
2. НАРЫҚТАҒЫ ТЕПЕ-ТЕҢДІК
2.1 Нарықтағы тепе-теңдік ұғымы
Жалпы сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара бацланыста және қайшылықта
болады. Қандай нарықты экономикада болмасын, сұраныс пен ұсыныс тепе-
теңдігін орнықтыру және ұстан тұру жеңіл міндет емес. Нарықтың тепе-
теңдігін, сұраныс пен ұсыныс тең болғанда қалыптасатын нарық жағдайы мен
бағаның белгілі бір деңгейі деп түсіну керек.
Егер біз сұраныс пен ұсыныс қисықтарын бір графикке салатын болсақ,
онда төменде көрсетілгендей болып шығады.
Көріп отырғандай, тепе-теңдік нүктесі (E) сұраныс пен ұсыныс қисықтарының
қиылысқан жерінде тұр.
Тепе-теңдік нүктесіне сәйкес нарықтық баға – тепе-теңдік баға деп аталады.
Бәсекелі нарықта баға тепе-теңдігі Е нүктесінде болады. Бұл жағдайда
сұраныс мөлшері мен ұсыныс көлемі бірдей болады, яғни
Енді баға тепе-теңдігінің өзгеруін сұраныс пен ұсыныстың тапшылығы мен
артықшылығы жағдайында көрсетейік.
Егер нарықтық бағаны құрайды деп қараймыз. Бұл жағдайда жиынтық
ұсыныс () жиынтық сұраныстан () кем болады. Онда - тапшылық пайда
болады. Тұтынушылар қанағаттандырылмаған сұранысты толтыру үшін, сатып
алуды ең жоғары баға арқылы жүргізуге тырысып, нарықтық баға көтеріледі.
Егер нарықтық баға жетсе, онда ұсыныс () сұраныстан ()
асып кетеді. Онда өндірушілер тауарды ең төменгі бағамен сата бастап,
рыноктық баға төменденеді. Бұл – артықшылық.
Сұраныс пен ұсыныстың өзгеруіне қарай тепе-теңдік нүктесі мен тепе-
теңдік бағасы да өзгереді. Нарықтық тепе-теңдіктің бұзылуы экономикада
сәйкессіздіктін тууына, қоғамдық қажеттіліктер мен өндірістің қозғалысында
теңсіздіктің пайда болуына, ақыр нәтижесінде, әртүрлі қолайсыз әлеуметтік-
экономикалық салдарларға әкеліп соқтырады.
Кейбір өзгеру варианттарына тоқталайық:
1) Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған.
Сұраныс көбейгеннен кейін () тепе-теңдік нүктесіне дейін
жылжиды. Ал сұраныс азаюы () тепе-теңдік нүктесін -ге дейін
өзгертті.
Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е нүктесінде орналасқан. Ұсыныс
жоғарлауына () байланысты нарықтағы теңдестік нүктесіне жылжиды.
2) Ұсыныс азайған уақытта ()
нарықтағы тепе-теңдік нүктесінде
болады.
3) Егер сұраныс пен ұсыныс бір мезгілде
өзгеретін болса (мысалы, сұраныс
көбейіп, ал ұсыныс азайса), онда
нарықтағы тепе-теңдік нүктесінен
нүктесіне ауысады.
Сұраныс пен ұсыныстың өзгеру қатынастарына байланысты теңдестік нүктесі де
әр түрлі болады: нарықтық баға жоғарылайды, ал сату көлемі көбейеді немесе
азаяды, тіпті өзгермеуі де мүмкін.
2. Тепе-теңдік түрлері
Нарқытағы тепе-теңдік мәселесін мәселесін зерттеп, үлкен үлес қосқан
А. Маршалл. Ол нарықтағы тепе-теңдіктің 3 түрін белгіледі. Олар: шұғыл,
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді.
1. Шұғыл тепе-теңдік кезінде тауар ұсынысы өзгермейді. Бірақ сұраныс
көлемі ұлғайған сайын тауардың бағасы өзгереді. Бұның мысалы ретінде
тез бұзылатын тауарларды келтіруге болады: балық, жеміс-жидектер т.б.
Себебі бұл тауарларды қысқа уақыт мерзімінде өткізу керек.
2. Қысқа мерзіміді тепе-теңдік ұзақ уақыт аралығында тұрақтанады, яғни
тауарларды өндіруші кәсіпорынның саны өзгермеген жағдайда ұсыныстың
ұлғаюы. Берілген тауарға сұраныс көлемінің ұлғайғанына көзі жеткен дәл
сол мөлшердегі кәсіпорындар осы тауарды интенсивті түрде өндіре
бастайды. Осы тепе-теңдік жағдайдағы баға әрине шұғыл тепе-теңдік
жағдайынан төмен болады.
3. Кәсіпорынның саны мен өндірілетін тауарға жұмсалатын ресурстардың
көлемі өзгерген жағдайда ұзақ мерзімді немесе қалыпты тепе-теңдік
қалыптасады. Шығындардың ауысуына байланысты тауар ұсынысы айтарлықтай
артады, ал бұл өз кезегінде тепе-теңдік бағаның төмендеуіне алып
келеді. Осылайша, ұзақ мерзімді тепе-теңдік қалыпты деп есептеледі.
Себебі ол кәсіпорындар арасындағы пайда болатын бәсекелестікті
көрсетеді. Нәтижесінде нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында ұзақ
мерзімді тепе-теңдік қалыптасады.
3. Тепе-теңдік бағалары
Экономикалық теорияда мойындалған нәрсенің бірі – тепе-теңдіктің
нарықтық бағасы мәселесін тереңірек түрде
• Ағылшын экономисі Альфред Маршалл (1842-2924)
• Австриялық Ейген Бам-Баверк (1851-1914)
• Карл Маркс (1818-1883)
• Швейцарлық Леон Вальрас (1834-1910) еңбектерінде қарастырылған.
Тепе-теңдікті қалыптастырудың басты реттеуші механизмі Л.Вальрастың
айтуынша, тепе-теңдік бағаны қалыптастыру болып табылады. Экономикалық
ойдың әр түрлі мектептерінің өкілдері теориялық зерттеулерінде тепе-теңдік
баға қалыптасуының көптеген варианттарын қарастырады: сатып алушы мен
сатушының субъективті бағалауының негізінде, сұраныс пен ұсыныс көлемі және
бағалардың өзара әсері негізінде, капитал мен ресурстардың пайдасыз саладан
өндірістің пайдалырақ саласына ауысуы негізінде жүргізіліп отырады.
Рыноктық механизм баға тепе-теңдігін қалай байқап отырады? Бұны
тьүсіну үшін австрия экономисі Ейген Бам-Баверктің 1886 жылы шыққан
“Шаруашылық игілігін бағалаудың негізгі теориялары” кітабындағы жылқы
нарығынан келтірілген мысалға тоқталсақ.
Сатып алушылар Қамбат емес Арзан емес Сатушылар
(долл.) (долл.)
А1 300 100 Б1
А2 280 110 Б2
А3 260 150 Б3
А4 240 170 Б4
А5 220 200 Б5
А6 210 215 Б6
А7 200 250 Б7
А8 180 260 Б8
А9 170 280 Б9
А10 150 300 Б10
Жылқы рыногындағы сатып алушылар мен сатушылардың іс-әрекетін талдау.
Егер жылқы рыногында тек қана сатып алушы А1 мен сатушы Б1 болса, онда
жылқының бағасы 300 доллардан аспайды және 100 доллардан кем болмайды. Егер
баға 115 доллар деңгейінде болса, онда бұл кезде 10 сатып алушылар жылқыны
алуға ниет білдірген болар еді. Алайда, бұл бағамен жылқыны сатуға 2-ақ
сатушы келісер еді. Бәсекелестіктің тууы мен өсуі сатып алушылар арасында
бағаны өзгертуге итермелеп, 255 долларға көтереді. Осы бағамен жылқыны
сатуға 7-ті сатушы дайын, сол бағамен сатып алуға 3 адам ғана дайын. Сатып
алушы мен сатушының субъективті бағасы алма кезек теңестірілуі баға
белгіленгенше жүре береді. Ондай белгіленген баға 5 сатушы мен 5 сатып
алушыны қанағаттандыруы керек және ол 215 доллар деңгейнде болғаны дұрыс.
Енді Альфред маршалдың объектіивті факторлар негізінде қалыптастырған
баға тепе-теңдігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz