Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі жайлы



КІРІСПЕ
1 ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік қорғаудың түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын қызметі
1.2 Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ
2.1 Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайы
2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері
2.3 Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару ерекшеліктері
2.4 Нарықтық қатынастар жағдайындағы халықты әлеуметтік қорғауды басқару субъектілерінің өзара қарым.қатынас мәселелері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың негізгі бағыттары
3.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік.экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нарықтық экономика механизмдерін қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір топтарын әлеуметтік қорғаудың сенімді және тиімді жүйесін жасау шаралары аса маңызды орындардың бірінде тұр, өйткені әлеметтік “беріктік” резервінің шексіз болуы мүмкін емес. Әңгіме халықты әлеуметтік қорғаудың және халыққа кепілдік берудің қазіргі механизмдерімен салыстырғанда принципті жаңа механизмдері жайында болып отыр. Барлық деңгейлерде: республикалық, аймақтық, еңбек ұжымдары мен жеке адам деңгейінде әлеуметтік кепілдіктердің принципті жаңа жүйесін қалыптастыру қажет /1, 59б./. Бұл жағдайда әлеуметтік қорғау шараларының жүйелігі мен кешендігі ерекше маңызды.
Нарыққа өту жағдайларында халықтың әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі қажет. Дұрыс қабылданған әлеуметтік саясат – тұрақтылықтың кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік қорғау жүйесі жатыр. Егер елімізде әлеуметтік тұрақтылық болмаса, халық өз тұрмысына риза болмай жиі-жиі ереуілденіп тұратын болса, сөйтіп әлеуметтік сілкіністердің еліне айналатын болсақ, басқа мәселелердің барлығы бос әңгіме болып қалмақ /2, 6б./. Сондықтан қазіргі кезде Елбасының соңғы жолдауында Қазақстан әлеуметтік экономикаға нысандауы тиіс деп белгіледі. Сөйтіп, әлеуметтік қорғау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс деңгейімен қамтамасыз етуге қамтамасыз етуге кабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, таңдалған бітіру жұмыстың тақырыбы “Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесі” бүгінгі күні өзекті болып табылатығына күмән жоқ.
Әлеуметтік қорғау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа тиімді, әрі әділ әлеуметтік қорғау жүйесін құру.
Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді: Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын тереңірек зерттеп, жаңа даму бағыттарды белгілеу.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қорғау жүйесі.
Бітіру жұмысында Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері, қазақстандық және шетел авторларының еңбектері, Қаржы Министірлігінің статистикалық бюллетені қолданылды.
1. Карибжанов А.С. Социальная защита населения.– Алматы: “Экономика”, 1999 год, 455 с.
2. Назарбаев Н.А. 2003 жылға ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы//Егемен Қазақстан. – 2002 жыл, 30 сәуір.
3. Алимбаев А.А., Алпысбаев С.Н., Ниязбекова Р.К. и др. Формирование модели социально ориентированной экономики в Казахстане (региональный аспект).– Караганда: ПК Алем. – 2001 г.
4. Экономикалық теория негіздері. Оқулық.–Алматы, 1998ж. Авторлар ұжымы.
5. Бабакумаров А.Г. Социальная политика государства. – Алматы, 1999 год.
6. Пемехонов Ю. Социальная защита населения в условиях рыночной экономики//Проблемы теории и практики управления. –№3.– 1993 год, 4 с.
7. Алимбаев А.А. Государственое регулирование экономики – Алматы, 1999 год.
8. Парамонов В.В. Экономика Казахстана. Алматы. – 2000 г. –98 б.
9. Антропов В. Модели социальной защиты в странах ЕС//Мровая экономика и международные отношения. – 2005 год. – №11.– 70 с.
10. Сансызбаева Г.Н. Система социальной защиты населения. – Алматы: “Экономика”, 1999 год.
11. Кепелбаева Г.П. Социальная защита – правовые проблемы системы соцобеспечения. Предприниматель и право.– №7.– 1999 год, 15 с.
12. Концепция социальной защиты населения РК: Постановление правительства РК от 26 июня 2001 года.
13. Зейнетақылық қамтамасыз ету туралы Заңы. – 1998 жыл, 1 қаңтар
14. “Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңы”.– 1999 жыл, 15 сәуір.
15. Исахова П.Б. Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі тәуекел//Банки Казахстана.– №3 – 2005 жыл, 32 б.
16. И.С. Жолдасбаев. Теоретические ооновы формирования института социального страхования // Аль-Пари – №4– 2005
17. Қаржы Министрілігінің статистикалық бюллетені. – 2004 ж , 212 б.
18. Говорухина И.Е. Проблемы взаимодействия субъектов управления социальной защитой населения в условиях рыночных отношений. – Вестник КазГУ.– №5. – 2003 г.,65 б.
19. Қазақстан Республикасының Президенті Назарбаев Н.А. “Қазақстан халқына Жолдауы”. – Астана, 2006 жыл, 1 наурыз.
20. 2005-2007 жылдардағы Қазақстан жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту Бағдарламасы
21. ҚР «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы Заңы”– 2001 жыл, 17 шілде
22. ҚР «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Заңың– 1998 жыл, 15 сәуір.
23. Рахматова Р.Н Пенсионное обеспечение: проблемы и преспективы//Ваше право.– 2 июля, 2005 год, 45 с.
24. Формирование модели социально-ориентированной экономики в Казахстане (региональный аспект): Под. ред. Алпысбаевой С.Н.– Караганда: ПК “Алем”, 2005 год.

КІРІСПЕ

Нарықтық экономика механизмдерін қалыптастыру мәселелерінің арасында
халықтың белгілі бір топтарын әлеуметтік қорғаудың сенімді және тиімді
жүйесін жасау шаралары аса маңызды орындардың бірінде тұр, өйткені
әлеметтік “беріктік” резервінің шексіз болуы мүмкін емес. Әңгіме халықты
әлеуметтік қорғаудың және халыққа кепілдік берудің қазіргі механизмдерімен
салыстырғанда принципті жаңа механизмдері жайында болып отыр. Барлық
деңгейлерде: республикалық, аймақтық, еңбек ұжымдары мен жеке адам
деңгейінде әлеуметтік кепілдіктердің принципті жаңа жүйесін қалыптастыру
қажет 1, 59б.. Бұл жағдайда әлеуметтік қорғау шараларының жүйелігі мен
кешендігі ерекше маңызды.
Нарыққа өту жағдайларында халықтың әлеуметтік қорғалуын қолдау мен
нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі қажет. Дұрыс қабылданған
әлеуметтік саясат – тұрақтылықтың кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік
қорғау жүйесі жатыр. Егер елімізде әлеуметтік тұрақтылық болмаса, халық өз
тұрмысына риза болмай жиі-жиі ереуілденіп тұратын болса, сөйтіп әлеуметтік
сілкіністердің еліне айналатын болсақ, басқа мәселелердің барлығы бос
әңгіме болып қалмақ 2, 6б.. Сондықтан қазіргі кезде Елбасының соңғы
жолдауында Қазақстан әлеуметтік экономикаға нысандауы тиіс деп белгіледі.
Сөйтіп, әлеуметтік қорғау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-
демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс
деңгейімен қамтамасыз етуге қамтамасыз етуге кабілетсіз топтарына ғана
бағытталуға тиіс.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, таңдалған бітіру жұмыстың
тақырыбы “Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесі” бүгінгі күні
өзекті болып табылатығына күмән жоқ.
Әлеуметтік қорғау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-
демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс
деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы
процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет
етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін
әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан
алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының
сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты
жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа
түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және
толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс
істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын
топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді
еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық
жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен
шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа тиімді, әрі әділ
әлеуметтік қорғау жүйесін құру.
Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді: Қазақстандағы
әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын тереңірек зерттеп, жаңа даму
бағыттарды белгілеу.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қорғау
жүйесі.
Бітіру жұмысында Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары
мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері,
қазақстандық және шетел авторларының еңбектері, Қаржы Министірлігінің
статистикалық бюллетені қолданылды.

1 ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Әлеуметтік қорғаудың түсінігі, құрылымы,
қағидалары мен атқаратын қызметі

Әлеуметтік саясат негізінде тиімді әлеуметтік қорғау жүйесін құру
жатыр. Әртүрлі елдер мен халықаралық ұйымдарда “әлеуметтік қорғау” түсінігі
әртүрлі қарастырылады 3, 69б.
Өтпелі экономикалық елдерде “әлуметтік қорғаныс”термині жаңа болып
табылады.
Әлеуметтік қорғау – бұл қоласыз жағдайларда (кәрілік, мүгедектік,
денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) байланысты
экономикалық белсенді бола алмайтын және лайықты еңбек ақы төленетін
еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қаматамасыз ете алмайтын азаматтар
үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқатттың белгілі бір деңгейін
қаматамасыз етуге арналған.
Әлеуметтік қорғау жүйесі кең мағынада бұл құқықтық, әлеуметтік, саяси
және экономикалық кепілдеме. Ол кепілдеме тіршілік затын қамтамасыз етуге
арналған жағдайларды жасайды:
1) еңбекке қабілетті азаматтарға өз еңбек салымы есебінен, экономикалық
өзіндігі және кәсіпкерлігі есебінен;
2) әлеуметтік осал қатардағы азаматтарға мемлекет есебінен, бірақ
мемлекет қойған күнкөріс минимумынан төмен емес.
Әлеуметтік қорғау жүйесі тар мағынада – бұл нарық жағдайындағы халықтың
белгілі бір тобындағы қиыншылықтарды төмендетуге бағытталған реттегіш
мемлекеттік жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұжымының анықтауы
бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:
1) тұрақты ақылы еңбекке ынталандыру;
2) негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ондай туындаған жағдайда
әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айырылған
табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
3) халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына
арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
4) азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен
қызметтерге қол жеткізуі 4, 89б.
Әлеуметтік қамтамасыз ету – халықтың әлеуметтік осал қатарына (мысалы,
зейнеткерлер, мүгедектер) қатысты мемлекеттің конституциялық борышы.
Әлеуметтік қамтамасыз ету “адам капиталына” әсер етеді. Бұл міндетті түрде
денсаулық сақтауда, өнімді азайтуда, денсаулық жағдайын қайта қарауда және
сонымен бірге жұмысқа қабілеттікті қайта қарауда байқалады. Сәтсіз
оқиғаларды алдын ала тоқтату шаралары осы іс-шарада маңызды фактор болып
табылады. әлеуметтік қаматамасыз ету сонымен бірге квалификацияға, жұмыспен
қамту деңгейіне және сәйкесінше жұмыссыздыққа әсерін тигізеді. Еңбек
нарығындағы жұмыспен қамту орталығына шақырып, жұмыс табуға жәрдемақы бері
арқылы жағдай жасайды.
Қазіргі кезде көптеген батыс елдерде мынадай ойлар жүріп жатыр:
әлеуметтік қамтамасыз ету шығындар еңбек факторын “өте қымбат” қылады. Олар
еңбекақы шығындарының бір бөлігі болып табылады, сонымен бірге бәсекеге
қабілеттілікті төмендетеді және жұмысбастылық саласындағы саясатқа әсер
етеді.
Әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесін белгілі әлеуметтік топтарды
экономикалық және әлеуметтік әрекетті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар
жиынтығы ретінде мінездеуге болады. Мемлекеттік саясаттың негізгі бағыты
болып, зейнетақыны сақтандыру, ауырған кездегі сақтандыру, сәтсіз
оқиғаларадан сақтандыру және жұмыссыздықтан сақтандыру облысындағы
әлеуметтік қорғаудың негізгі блогы сияқты әлеуметтік қолдау болып табылады.

Әлеуметтік сақтандыру жүйесі – әлеуметтік еңбек саласындағы реттеуші
механизмдерінің бастысының бірі. Ол үшін субъект байланысы арқылы
негізделген: жұмыс беруші – жұмысшы – мемлекет. Барлық әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің басты проблемасы болып, оны қаржыландыру табылады. Тек
қана әлеуметтік сақтандырудың барлық түрлерін анықтау маңызды, жұмыс
берушінің, жұмысшының, мемлекеттің, сақтандырудың маңызды бөлігі болып
көрсетілген көмекті төлем есебінен қаржыландыру және төлем мен әлеуметтік
қызмет көлемінің арасындағы тығыз байланысы табылады. Көмек көлемі
сақтандырылған жеке адамның алдын ала салымын ыңғайланады.
Әлеуметтік көмек – тіршілік жағдайын қолдауда объектіге көмекті
қамтамасыз ету міндетін мемлекеттің мойындауы, ал керекті кезде жағдайды
дамытуда мемлекеттің мойындауы. Әлеуметтік көмек принципі бойынша
шаралар бюджеттен қаржыландыруы және алушының жеке қажеттілігіне
ыңғайлануды қалайды. Бұндай көмек көлемі алдын ала төленген төлемдерге
тәуелді емес. Бірақ көмек көрсету кезінде екі жағдай ескерілу керек.
Біріншіден, көмек алушы адамдар арасында өз белсенділігін көрсету керек.
Екіншіден, көмек көрсетудің басқа жолы қалмағанда әлеуметтік саясат іске
араласады. Жоғарыда көрсетілгендердің негізінде әлеуметтік қорғау жүйесінің
құрылымы ұсынылады (Сурет 1) 5, 53б..
Осылайша, әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы әлеуметтік қорғаудың
субъектілері мен объектілерін, құралдарын (ресурстар мен институттар),
механизмдерін және өмірлік стандарттар санынан тұрады. Белгілі тәуекелділік
санына сәйкес әлеуметтік қорғау құрылымы өзіне негізгі бағыттарды да
қосады.
Әлеуметтік қорғаудың нысандарын шартты түрде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа ең төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
әлеуметтік жәрдемақылар жатады.

Сурет 1 – Әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы

Екінші топқа жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайға табыстың болмауы
есебінен берілетін жәрдемақылар. Бұл жағдайда табыстың қайта бөлінуінің
арғы жағында белгілі бір уақытта табыс пен әлеуметтік тәуекелдіктің бөлінуі
көрсетіледі. Адамның экономикалық белсенді өмірін алатын болсақ, онда
орташа әрбір жұмыспен қамтамасыз етілген азамат әлеуметтік қорғау жүйесіне
өз табысынан қанща төлем беріп отырса, сонша алатын болады.
Үшінші топқа жұмысқа қабілеті жоқ халық топтары жатады, олар негізінде
балалар мен зейнеткерлер, бұл жерде табыстар адамдардың өмір жасына
байланысты бөлінеді.
Әлеуметтік қорғау объектілері – республика халқы, әлеуметтік кластар,
әлеуметтік топтар, жеке азаматтар болып табылады.
Әлеуметтік қорғаудың негізгі субъектісі болып ғасыр бойында әр елде
мемлекет болып келеді, яғни әлеуметтік қорғау қызметінің орындалуын
қамтамасыз ететін әлеуметтік институттар мен ұйымдар. Бірақ олармен бірге
қорғаудың активті субъектілері болып мемлекеттік емес ұйымдар, ұжымдар,
жанұялар (өзара көмек), және жеке тұлғалар (өзіндік көмек)табылады. Маңызды
рөль қайырымдылық жүйесі ойнайды.
Әлеуметтік қорғау құрылымдық компоненті болып берілген қоғамға тиісті
белгілі стандарттар табылады. Халықтың әртүрлі табысының минималды көлемін,
минималды еңбекақы, минималды зейнетақы, балаларға арналған негізгі
стандарттардың бірі болып минималды күнкөріс бюджеті, яғни “күнкөріс
минимумы” табылады 6, 72б..
Күнкөріс минимумы жұмысшылардың, зейнеткерлердің, балалардың
қажеттіліктерін минималды деңгейде қанағаттандыруды қамтамасыз ету үшін
азық-түліктерді заттай тауарларды және қызметтерді әлеуметтік ыңғайлы
бағаға алу мүмкіндігін анықтайды.
Әлеуметтік қорғаудың маңызды институты болып әлеуметтік қамтамасыз ету
жүйесі табылады. Ол әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік көмектесу
қағидаларына негізделеді. Әлеуметтік қамтамасыз ету мемлекеттік, жеке,
фирмалық институт ретінде келеді. Халықты әлеуметтік қорғауда жұмыспен
қамту қызметтері, азаматтарды мамандық дайындау және қайта дайындау,
әлеуметтік көмектің мемлекеттік орталықтары маңызды рөльді ойнайды.
Әлеуметтік қорғау жүйесі белгілі бір қағидаларға негізделеді. Оларға
мыналар жатады:
1) Әлеуметтік қорғау жүйесіндегі экономика және саясат арасындағы байланыс
қағидасы. Кедейлікпен күрестің қаруы болып тұтындың орташа деңгейін
көтеретін экономикалық өсу табылады. Саясатшылар кедейлерге әлеуметтік
көмекті көрсету шаралар жиынтығын анықтайды.
2) “Жалпы тәуекелділікті сақтандыру” қағидасын “ынтымақтастық
жауапкершілік” қағидасымен үйлестіру. Адамның қолынан келетіннің бәрін
қоғам орындамайды. әр адам өзі үшін өмір сүреді, бірақ әртүрлі жағдайдың
себебінен ол жеке тұлғаны сақтандыруда осы қағиданы ұстанады.
3) Әлеуметтік қорғау жүйесін құрудағы альтернативтілік қағидасы. Әлеуметтік
қорғау жүйесін құруда оның негізі болып табылатын: қаржыландыру, ұйымдық
құрылым, көлемі және формасы бір-бірімен тығыз байланыста, оларды жеке өз
алдына бөлуге болмайды.
4) Жалпы әлеуметтік кеңістік қағидасы. Мемлекет халықты әлеуметтік
қорғаудың жалпы стандарттарын құрады, еңбекақысы, зейнетақымен қамтамасыз
ету, жәрдемақы, стипендиямен, медициналық қызмет көрсету, біліммен
қамтамасыз ету саласында сәйкес құқықтық база құру арқылы минималды
кепілдеме береді.
5) Өкілдікке шек қою қағидасы. Әлеуметтік көмек мемлеккеттік, аймақтық,
жергілікті және кәсіпорын деңгейінде көрсетіледі.
6) Әлеуметтік көмек динамизациясы жағдайдың өзгеруімен байланысты жүру
қағидасы.
7) Өзін-өзі басқару қағидасы. Ол мемлекеттік басқармалардан өзін-өзі
басқару органдарын бөлуден тұрады. Ол әлеуметтік қорғау жұмысын толық
істелуін қамтамасыз етеді.
8) Сақтандыру қағидасы. Сақтандыру – халықты әлеуметтік қорғаудың ең тиімді
құралы. Адамдар көбіне ауру, жұмыссыздық, сәтсәз оқиғаларға көбіне алдын
ала дайын жүрмейді. Сол себептен адамдар сақтандыру қорына төлеп тұрады.
Сол арқылы төлем көлеміне байланысты әлеуметті көмек көрсетіледі.
9) Шығындарға қатысу қағидасы. Белгілі әлеуметтік бағдарламаларды
қаржыландыру азаматтардың өз қаржыларының қатысуы арқылы жүзеге асады.
10) Қамтамасыз ету қағидасы. Салық есебінен әлеуметтік көмекті
қаржыландыру.
11) Ескерту қағидасы. Апаттық әлеуметтік жағдайлардың болуын
ескерту7,63б.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің объектісі мен субектісі өзара атқаратын
қызметтері арқылы байланысқан. Егер әлеуметтік қорғау қызметтерін
қарастыратын болсақ, онда ол кең немесе тар мағынада қарастырылатынын
нақтылап алуымыз керек.
Кең мағынадағы әлеуметтік қорғау атқаратын қызметтері келесідей:
экономикалық, еңбектік, технологиялық.
Тар мағынадағы әлеуметтік қорғау келесі қызметтерді орындайды:
бағалық, орнын толтыру, жағдай жасау, бейімдеу.
Экономикалық қызмет халықтық өмірлік деңгейін көтеру үшін
экономикалық өсудің тұрақты тәсіліне бағытталған, өндіріс көлемінің өсуіне
бағытталған және еңбекақының өсуін қарастырады.
Әлеуметтік қызмет әлеуметтік қорғауда адамның өмірлік деңгейін және
жағдайын жақсартуға халықтың әлеуметтік осал топтарына өмір сүруіне
кепілдемені қамтамасыз етуге ыңғайландырады.
Ақпараттық қызмет азаматтарға Қазақстанның әлеуметтік экономикалық
жағдайы туралы толық ақпарат беру үшін кепілдеме жүйесін құруға
бағытталған.
Аналитикалық қызметі халықтық өмірлік деңгейін жүйелік талдауға
арналған.
Еңбектік қызмет. Әлеуметтік қорғау – бұл нақты мақсаты, заты және
еңбек құралы бар нағыз еңбек. Әлеуметтік қорғау қызметін орындайтын
әлеуметтік институттар жоғары квалификациядағы саясатшы, әлеуметші,
экономист, әлеуметтік психолог, менеджер сияқты еңбек ресурстарымен қамтылу
керек.
Технологиялық қызмет. Барлық еңбек сияқты әлеуметтік қорғау өзінің
технологиясы болуы керек. Ол белгілі этаптар мен операциялардан тұрады,
орындау спецификасы әлеуметтік жұмысшылар квалификациясы деңгеімен
анықталады.
Үлкен рөльді орнын толтыру қызметі ойнайды. Ол халыққа қалыптасқан
жағдайлардағы ауыртпалықты азайтуға жағдай жасайды.
Жағдай жасау барлық әлеуметтік топтарға өзінің экономикалық жағдайын
өздері басқаруға жағдай жасайды.
Бейімдеу қызметі әртүрлі категориядағы халықты жаңа қоғамға
бейімдеумен айналысады, біріншіден, балаларды, орта жастағы жұмысқа жарамды
адамдарды, жұмыссыздарды. Бұл қызмет білім институты, еңбек нарығы
инфраструктурасы, әлеуметтік-психологиялық орталықтар арқылы іске асады
8,125б..

1.2 Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері

Әлеуметтік қорғаудың дамыған жүйесі фундаментальді компания пен
нарықтық басқарудың сурапалық модемнің ерекшелігін көрсетеді. Керекті
инститтар демографиялық және экономикалық қозғамті резінде туындайтын
әлеуметтік шиеленісті басуда маңызды роль атқарады.
Бір қарағанда, Еуроодак елдерідегі әлеуметтік қорғаудың ұлттық
жүйесінде ұқсастықтарға қарағанда айырмашылықтары көбірек. Себебі, әр
мемлекет әлеуметтік саясатты қалыптастыруда өзі таңдаған жолмен жүрді.
Әлеуметтік қорғаудың моделі әлеуметтік қамту бағдарламасының
қалыптасуы мен ұйымдар ұстанымын түсіндеру негізінде жасалған сурапалық
комиссияның 1995 ж есебіне қарағанда Еуроодақ елдерінде негізгі төрт
модель бар: континентальдық, англосаксондық, скандинавиялық және оңтүстік
еуропалық.
Бисмарктық деп аталатын континентальдық модель әлеуметтік қорғаудың
деңгейі мен кәсіби қызметтің ұзақтығының арасындағы байланысты анықтайды.
Қаштылғандардың төлемі есебінен қаржыланатын әлеуметтік сақтандың оның
негізі болып саналады. Бұл модельдің негізі принциптері XІX ғ. Германияда
қалыптасты. Канцлер О. Бисмарк кейіннен басқа индустриялды елдергі үлгі
болған сол кезеңдегі әлеуметтік қорғаудың прогрессивті негізін жасады.
Германияда күні бүгінге дейін қолданылтын әлеуметтік саласында үш саласы
сол кезде пайда болды. Олар қартықта, мүгедектікті және өндірістегі оқыс
жағдайлардан туындаған ауруларуын қамсыздандыру. Аталған модельдің негізгі
принциптері Австрия, Франция, Бенилюкс елдерінде де қолдыналады.
Оның негізгі принциптерінің бірі – жаодамалы жұмысшылар мен
кәсіпкерлер басқаратын фондтарын қадағалайтын кәсібге сақтандыру фондар
сақтандыру төлемдерін жүзеге асыратын жолақыдан алыналатын әлеуметтік
бөлуді шоғырландырады.
Бұндай сақтандыру жүйелерін мемлекет бюджеті қаржыландырмайды.
Әлеуметтік қамтудың бұл моделіне бюджеттің әмбебептығы уйкес келмейді.
Еуропа мемлекеттерінде қолданылатын бұл қорғау моделі бір ғана принципке
негізделмеген. Сондықтан ынтымақтастық әлеуметтік көмек беріледі.
Әлеуметтік сақтандырудың миндеттеріне қарамастан (Германияда ол
заңмен бекетілген) ол толық сақталмайды. Бұл жалақы деңгейнің өсуіне
байланысты болатын ерукті сақтандыру мен бөленген қаражаты
жүзеге асады.
Аталған модель негізінде сақтандыру салымдарының деңгейіне қарай
сақтандыруға бөленген сана (қаржы Анықталатын каммутативті әділдік принципі
жатыр. XІX ғ.а. Германияда пайда болғанда да осыған сәйкес болатын. Бүгінде
әлеуметтік көмек жүйесінің дамуы әлеуметтік қорғаудың фискалды қаржылануы
үлесінің өсуіне әкелді.
ФРГ-ның әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру айрықша
маңызға ие. Бұнда көптеген батыс Еуропа елдеріндегі сияқты әлеуметтік
сақтандыру міндетті және жеке сақтандыру жүйесіне бөлінеді. Оның негізгі
болыттары: медициналық және зейнеткерлік сақтандыру, мүлдектік, жұмыссыздық
сәтсіз оқиғалардан сақтандыру. Неміс зерттеу еңбектерінде әлеуметтік қорғау
жүйесінің негізгі принциптері ретінде мыналарды атайды.
1) Сақтандыру қағидасы. Аталған көмекті қаржыландыру сақтандыру ұйвшы
мүшелерінің төлемдері есібінен жүзеге асады. Жеке салымдар негізінде
әлеуметтік көмек ретінде беріледі. Жаласының белгілі бір мөлшерін
сақтандыру фондына берген адамның бұрынғы жалақының көлеміне сай көмек
алуға құқығы бар. Әлеуметтік сақтандыру принципі эквиваленттілік ережесімен
қатар бөлудің элементтері де кіреді.
2) Қамтамасыз ету қағидасы. Әлеуметтік көмек бұрынғы салымдарына
қарамастан беріледі және бюджетке түсетін салық есебінен жүзеге асады. Бұл
принцип бойынша әлеуметтік көмек алатындар бұрын ешқандай салым
төлемегендер, бірақ мемлекет алдындағы еңбектері үшін осындай құқыққа ие.
Бюджет есебінен қаржыландыру бюджет жағдайы мен экономиканың тиімділігіне
тікелеі байланысты. Бұл принципті сақтандыру принципін қолдануға болмайтын
кезде жүзеге асыру керек.
3) Қамқарлық қағидасы. Әлеуметтік көмекті әрбір қажет адам қиын
жағдайдан шығу үщін өзіне керекті көлемде алады. Қамтамасыз ету принципі
сияқты бұл да мемлекеттік бюджет жағдайына тікелей байланысты. Қамкорлық
принципі ФРГ экономикасындағы әлеуметтік қамту жүйесінің ажыпамас бөлігі.
Себебі сақтандыру және қамтамысыз ету принципі барлық қауіпті қашта
алмайды.
ФРГ-дағы әлеуметтік қорғау жүйесі өзін өзі басқару принципіне
негізделген. Бірақ мемлекеттің сақтандыру ұйымдары жұмысына араласуына
кедергі келтірмейді. Мемлекет әлеуметтік қорғау ұйымдарының заңды сақтауын
қадағалайды.
100 жылдан астам уақыт өмір сүріп келе жатқан Германиядағы өзін-өзі
басқару негізіндегі сақтандыру ұйымдары сақтандырушы мен сақтанушы
байланысын жақындата түсүге септігінтігізеді өзін-өзі басқару принципі
әлеуметтік тұрақтылықтық нығанына және әлеуметтік серіктестікті қолдауға
негіз болады.
Германиядағы әлеуметтік қорғау мекемелері қоғамдық ұйымдар статусына
ие. Бұл неміс зерттеушілерінің пікірінше, барлық әлеуметтік топтардың
мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Өзін-өзі басқару органдар
демократиялық принципте екі жақтың тығыз қарымқатынас орнатуына жағдай
жасайды. Бұндай ұйымдық құқықтық форма елдегі профсоюз қозғалысының
денгейіне байланысты тиімді болып отыр.
ФРГ-ғы әлеуметтік қорғау жүйесіне әлеуметтік сақтандыруды жүзеге
асыратын қарым-қатынас тән. Зейнеткерлікке және өндірістегі жағдайлардан
туындаған ауруларға байланысты қамтамасыз ету ұйымдары жұмыс істейді.
Жұмыссыздықты сақтандыру әлеуметтік қорғау жұйесіне кірмейді әлеуметтік
сақтандырумен қатар басқа көмек механизмдері қарастырылған. Ол барлық
телемауы ерлері беткенде жүзеге асады.
Мендетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру сақтанушылар
төлемі. Бірақ оның негізгі көзі сақтандыру толемдері болып табылады. Олар
медициналық, зейнеткерлік, жумыссыздықты сақтандыру формаларына бөленеді.
Әлеуметтік сақтандыру ұйымдарында қаржылық қиындық туындағанда,
мемлекет оның міндеттерін атқарады.
Ұлыбритания мен Ирландияда қолданылатын англосаксондық модель
немістердінің бөлек. Ағылшын экономисті У. Беверидждің баяндамасы негізінде
қалыптасқан. Беверидж оны үкіметке 1942 ж. таныстырды. Оған Кейнстің
қоғамдық өндірістің жылдамдығы төлемақыға байланысты, төмен табысты
әлеуметтік топтың мүддесіне сай кірісті бөлу керек деген идеясы қатты жер
етті Беверидж әлеуметтік қорғау жүйесін құруды ұсынды.
Біріншіден, барлық материалдық көмекке зәру жандарға тарату,
екіншіден бірдей көлемдегі зейнетақы мен төлемақы түріндегі әлеуметтік
қызметтің үйлестіру принципын ұсынды Піріске сай жалақың деген талапты
Беверидж әділ деп есептеді. Себебі көптеген жағдайларда кеткен шығынның
мөлшеріне қарамастан зейнетақы мен төлемады теңдігі байқалды.
Бұл модельдің негізінде әрбір адамның қандай топқа жатағындағына
қарамастан, минималды әлеуметтік қорғауға құқығы бар. Беверидж
концепциясының мәні-тамақ, тұргың үй, медициналық қажеттіліктерге кететін
аз мөлшердегі шығынға байланысты бір кіріске репілдік беруінде.
Бұл модельде кәсіби емес, ұлттық ынтымақтастық басты орында.
Әлеуметтік қорғаудың қаржылануы сақтану кірістерінің есебінен жүргізіледі.
Отбасылық толемақылар мен денсаулық сақтау мемлекеттік бюджеттен, ал өзге
әлеуметтік төлемдер жолдамалы жұмысшылар мен жұмыс берушілердің
төлемдерінен қаржыланады. Бисмарк модемнен бұл модельдің айырмашылығы-
әлеуметтік көмекке негізделген сондай-ақ, төлемақы алу үшін мендетті түрде
кірісті есептейд.
Англосаксондық модельдің кейбір никі өзгешеліктері де бар. Мәселен,
Англияда медициналық көмек керіс деңгейіне дарамастан барлығына бірдей
көрсетілсе, Ирландияда тек төмен төлемақы алатындарға ана біріледі.
Әлеуметтік қорғаудың британдық жүйесінің екі ерекшелігі бар.
Біріншіден, қарртық, ауру, жұмыссыздық сияқты әлеуметтік қауспен
айналысатын арнайы институттары жоқ. Әлеуметтік сақтандырудың барлық
бағдарламасы бір жүйеге біріктірілген. Екіншіден, әлеуметтік қызмет
көрсетуде мемлекеттік менемелердің маңыздар.
Әлеуметтік қорғаудың үйлестіру жұйесі екі ірі топқа бөленеді, ол
елдің барлық тұрғындарын қамтиды: - зейнеткерлеп, мүндентік, әлеуметтік
көмек, уақытша жұмыссыздыққа байланысты бағдарламалар кіретін ұлттық
әлеуметтік сақтандыру.
Барлығы азаматтарға, Англия территориясында ұзақ мерзім тұрын жатқан
шетелдіктерге медикалық қызмет көрсететін ұлттық денсаулық сақтау.
Бүгінгі әлеуметтік сақтандардың негізгі әлеуметтік бағдарларын бөліп
көрсетуге болады: алдағы кірістерге негізделген сақтандыру схемасы;
кіріске бағытталмаған әлеуметтік бағдарламаларға және белгілі бір топқа
арналған әлеуметтік бағдарлама.
Бағдарламаның алғашқы түрі ХХ ғ. 40 жылда Беверидж концепциясының
негізінде уалыптасқан. Ол бірікнен сақтандыру фондын құруды уарастырды.
Бұл фонд есебінен зейнеткерлік және медициналық сақтандыру, ауруға
төлемауы, мүгедетікке байланысты зейнеақы қаржыланды. Әлеуметтік
сақтандардың ағылшындық жүйесі Еуропалық Қауымдастың елдерінен өзгеге
әлеуметтік қамтудың мемлекеттік жүйесі төмен төлемақы төледі. Біррақ, біре
жеке сақтындыру схемасының жүзеге асуымен түсіндіріледі.
Кіріске негізделмеген бағдарламаларға өзге кірістері жақтарға
берілетін турғын үй субсидиясы сияқты әлеуметтік көмек жатады. Бұнда тісік
білдірушінің кірісі есептеліп, соған сәйкес төлемақы тағайындайды.
Бағдарламалар мемлекеттік бюджеттен қаржыланады.
Белгілі бір топқа арналған, кіріспе негізделмеген бағдарламалар
мемлекеттік бюджеттің сақтандыру мен қаржыландыру жүйесіне енбеген адамға
арналған.
Бұл бағдарламаларға әлеуметтік қолдау мүгедентерге, қарттарға және
балаларға төлемақы түрінде көрсетіледі.
Әлеуметтік қорғаудың екінші түрі – мемлекеттік бюджеттен қаржыланатын
мидициналық көмек. Денсаулық сақтау саласындағы қызметтер тегін
болғандықтан сақтандыру принциптері туралы сөз қозғамоған дұрыс.
Ұлыбританияғы әлеуметтік қорғаудың қаржыландыру жүйесі денсаулық
сақтау және әлеуметтік сақтандыру болып бөлінеді. Біріншісінің 90% бюджет
есебінен, екіншісі, жолдамалы жұмысшылар мен кәсіпкерлердің төлемдері
есебінен қаржыланады. Екеунен түскен салық отбасының төлемдерге, осы
жағдайлардан сақтандыруға жұмсалады.
Әлемеуттік сақтандыру жүйесінде сақтанушылар кіріс көлеміне
байланысты төрткеке бөлінеді:
1) жалдамалы жұмысшылар мен кәсіпкерлер. Оларға белгілінген кіріс
жалақыдан есептеледі.
2) сақтандыру кірісі аптасына 4,55 фунд\стерлинг және қосымша жылдық
жалақыдан 6,3 % болатын азаматтар. Оларға белгіленген минимум 5450,
максимум 18200 фунд\стерлинг. Бұл топтың кірісі ауруларға, қарттарға,
жүктілерге жұмсалады.
3) екі топқа қарағанда керекті құқықты немденуге сақтандыру тәжірибесі
жетіспейтін не жұмыс жасамайтындар. Бұлардың сақтандыруы ерікті түрде
болады. Әлеуметтік қамту көлемі де алдыңғы екі топқа қарағанда төмен.
4) мекеме басшылары, әкімшілік-басқару өнілдері. Олардың кіріс көлемі
бірінші және екінші топқа қарағанда артық болады.
Белгілі бір жағдайда кейбір категорияға (оқушылар, уақытша жұмыссыздар)
кіріс төлеудің орнына кредитке руқсат беріледі. Кіріс көлемі анықталатын
жалауы мөлшері жылсайын өзгеріп отырады.Оның төменге деңгейі табыс
салығынан аз, ал жоғарғы деңгейі орташа жалақындан екі есе артық.
Сақтандыру фонды жұмысшылардың орташа кірісіне негізделген төлеш
есебінен қаржыланады. Салық салудың регрессивтік жүйесі жоғары жалақылы
жұмысшыларға артықшылықтар береді.
Британ мемлекеттің әлеуметтік қорғау жүйесіне тән мынау: ол белгілі
сақтандыру бағдарламасына негізделген арнайы кірістерді есепке алмайды.
Бұл бағдарлауы жүзеге асыру үшін қаражат бірдей әлеуметтік кіріс
есебінен алынады. Ол әлеуметтік сақтандырудың белгілі саласына жерисалады .
Әлеуметтік қорғаудың бірі моделі Дания, Швеция, Финляндияға тән.
Барлық азаматтардың салық есебінен әлеуметтік қамтылуға құқығы бар.
Әлеуметтік қорғау әрбір азаматтың заңды құқығы ретінде қапалады. Жұмыссықты
сақтандыру бірі топқа жатпайды.
Скандинавиялық модельдің ерекшелігі-қоғамның қолдауын қажет ететін
жағдайлар мен әлеуметтік қауіпті пен қамтуында. Әлеуметтік қызметтер барлық
тұрғындарға көрсетіледі және сақтандырушы кіріс төлеміне қарашайды.
Әлеуметтік қорғау деңгейі жоғары.
Аталған модельді қалыптастырудан негізге талап жоғары үйымдастырылған
қоғам түрінде коп емес табады әлеуметтік қорғаудың қаржыландыру жүйесі
салық жинау есебінен жүзеге асады. Бұнда кәсіпкерлер мен жалдамалы
жұмысшылардың төлемдері маңызды роль атқарады. Әлеуметтік қорғаудың
қоғамдық жүйеден бөленген бір бөлігі жұмысын сақтандыруды еректі түрде
басқаратын профсоюздер.
Күні кешеге дейін жалдамалы жұмысшылар әлеуметтік салымдардан
босатылған болатын, олар жалын салық есебінен толықтырылды. Бірақ соңғы ХХ
ғ. 10 жылда жалдамалы жұмысшылар саны арты.
Швед әлеуметтік қорғауның негізгі қағидасы – оның әмбебаптылығы, яғни
тұрғындардың барлығын қамтуы. Көптеген еуропалық әлеуметтік экономикаға тән
екі қағида – ынтымақтастық қағидасына. Оның мәні барлық адамдардың
әлеуметтік тобына қарамастан әлеуметтік қорғау жүйесін қаржыландыруға
қатысуында. Бұндай жүйедегі керекті элемент – мемлекет, ол әлеуметтік
игілектерді болу қызметін атқарады. Бұндай жүйенің қымбатшылығы тұрғыдардың
әлеуметтік қамтылуының жоғары деңгейінен байланысты. Кедейшілік пен байлық
арасындағы айтарлықтай алмақтық жоқ.
Швед моделінің алтын ғасырың ХХ ғ. 60 ж.б.-70 жылдар. Бұл кезде
ммемлекет ұлттық табыс есебі бойынша бай мемлекеттердең қатарына 3-ші болып
енді. 70-жылдардағы экономикалық дағдарыс басқа батыс еуропа елдерімен
салыстырғанда Швецияға кейінірек келді. Оның салдарлары тек 1977 жылы
бюджет топшылығы қоғайып, жұмыссыздық осы де байкалды.
90-жылдардың басында жұмыссыздықтың орташа Еуропалық деңгейдің 10-14
%-не жетті. Кейбер сараптамашылар швед моделінің тоқтағаны туралы айта
бастады. Социал – демократтар болашақтағы социалистік мемлекеттің шведтік
моделінің тиімділігі туралы қайта сөз қозғады.
Сол кезеңнен бастап әлеуметтік секторды мемлекеттің қаржыландыруы
қысқара бастады. Парламент пен саяси партиялар әлеуметтік қорғаудың жалпы
прициптерімен таңдаулысына, яғни тұрғындардың әлсіз топтарына қолдау
көрсетуге көшті 10 жыл бойы социал – демократтар жасаған теңестіруң
жүйесін социалдар ғана емес, либерал бағыттағылар да қолдады.
Әлеуметтік аяда шығындарды азайту тұрғындар мен профсоюдың кері
реакциясын туғызды. Сондықтан, социал – демократтық үкімет бұндай жағдай
менкесісуге мәжбүр болады. Қалыптасқан жағдайдан шығу үшін үкімет қаржылық
саясатта, неолиберализм мен кейнсизм арасындағы үшінші жолды тапты. Социал
– демократтардың бұрынғы ұстанымдары жалпыға ортақ игіліктерге бағытталады.

Социал – демократтардың партиясы қоғамның әртүрлі топтары арасынан
бітім іздеуге тырысты және Еуроодақ нормаларына сәйкес әлеуметтік ұйым
құруға мәжбүр болады. Әлеуметтік экономикадағы өзгерістер әлемдік
экономиканың жаңа процестері мен шведтік қоғамдағы құндылықтардың өзгеруіне
байланысты.
Италия, Испания, Греция, Португалия әлеуметтік қорғау моделінің
Оңтүстік Еуропалық үлгісін қолданады.
Соңғы 10 жылдықта әлеуметік – экономикалық және құрлымдық жүйедегі
өзгерістер әлеуметтік қорғауда жүзеге аса бастады. Бұл модельді нақты ұйым
дегеннен гөрі дамушы ретінде атауға болады. Аталған модельде әлеуметтік
қамту деңгейі төмен, әлеуметтік қорғау отбасы мен туыстардың қамқорлығына
байланысты. Сондықтан отбасы мен өзге де институттар соңғы орында емес.
Италиядағы әлеуметтік қорғаудың негізгі проблемалардың бірі –
Оңтүстік және Солтүстік аймақтағы тұрғындардың кіріс айырмашылығы.
Елдегі жалпы жұмыссыздық деңгейі 1999 жылы 11,3% боды. Солтүстіктегі
жұмыссыздық деңгейі 7,5% көлеміндк, ал Оңтүстікте 20% - дан астам. Бұл
әлеуметтік сақтандыру жүйесінің кейбір түрлерінде айқын көрінеді. Ол ең
алдымен мүгедектерге берілген зейнетақыға қатысты экономикасы төмен
аймақтарда бұның әлеуметтік көмек ретінде ролі басым.
Өзге Батыс Еуропа елдеріне қарағанда Италияда әйелдердің жұмыс
жасамайтын үлесі жоғары, жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 12,4%.
Тағы бір мәселе – экономикадағы әлеуметтік сектордың нашарлығы.
Сондай – ақ әртүрлі себептерге байланысты кірістен айырылған адамдарды
қауіптен толық қорғау алмау мәселесі де бар.
Әлеуметтік шығындардың ассиметриалық құрылымы проблема туындатып
орыт. Бұның себебі, әлеуметтік шығындардың көп бөлігін зейнеткерлер қамту
құрайды. Оның мөлшері – 15,4%, ал отбасыға, анаға білім беруге 0,8%
жұмсалады. ХХ ғасырдың 90 жылдың ортасында Италиядағы орташа зейнетақы
мөлшері Франция мен Нидерландыдан кейінгі жоғары көрсеткіш болды.Сол
себепті, кейде Италияны зейнеткерлер елі деп те атайды. Жағдайды елдегі
демографиялық ахуал да қиындата түседі.
Туу көрсеткіші бойынша Еуропадада ең соңғы орында, бір отбасыға 1,2
баладан келеді. Бұл елдегі қарттар санының артуына әкелуде. 1997 жылы 65
жастағылар тұрғындардың 16,7% - ы құрады.
Мемлекеттің әлеуметтік сферадағы еркін қаржыландыруын шектейтін
мемлекеттік қарыздардың көптігі де басты проблемалардың бірі.
Әлеуметік саладағы пробеламалардың қатарына әуеуметтік органдар мен
әлеуметтік көмек алушылардың жауапкершіліксіздігі жатады. Итальян қоғамына
кең тараған бұл аурудыңң тарихи тамыры тереңде.
Мәселен, 1904 жылы Парма қаласының 48 мың тұрғындары 24 мыңы, яғни
теңжартысы төлемақы алу тізіміне жазылған Анкона мен Винченца қалаларында
40,2%, ал Болольде 25% - ға жетті.
Батыс Еуропа және Италияға күні бүгінге шейін экономиканың көлеңкелі
сектор тән. Жалпы шикі өнімнің (ЖІӨ) 20% - н тіркелінген шаруашылық табысты
құрайды. Ресми секторлардағы жұмысшылар саны қысқаруда, ал тіркелмеген
шартта жұмыс жасаушылар 25 % - ға жеткен.
Итальян әлеуметік саясатындағы жаңа кезең 1992 жылдан басталады . Бұл
кезде үкімет әлеуметтік сақтандыру саласындағы реформаларды жүзеге асыруға
қадам жасады. Негізгі шаралар зейнеткерлік сақтандыру жүйесіне
Ерлер үшін 60 пен 65 жастағы, әйелдер үшін 55 пен 60 жас аралығында
зейнеткерлік жасты көтеру қарастырылды. Сақтандыру тәжірибесінің ең аз
мерзімі 20 жылға ұзартылды. Сондай-ақ зейнетақы соңғы жалақыдан 80% - дан
68% - ға төмендеді.
Кейінгі жылдары зейнетақы жүйесінің реформалары жалғасты. Жаңа
зейнетақы реформалары Л. Дини басшылығымен қабылданды. Зейнетақы есептеу
әдісі бұрынғыдай кіріске емес, салым деңгейіне байланысты болды. Сондай-ақ,
қарттық пен жасына қарай зейнетақы алу мөршері азайды.
90 жылдардың ортасында ұкіметтің әлеуметтік сферадағы басты міндеті
әлеуметтік саладағы әлеуметтік бюджеттің нығаюы. 1996 жылы мемлекеттік
шығындарды төмендету қарастырылды және білім беру мен денсаулық сақтауға
жұмсалатын шығын азайтылды. Жаңа бағдарлама ертерек өткізілгенде танымал
болмас еді. Көптеген итальяндықтар бұндай қадамдарға барудың Маастрихт
келісім үшін қажет болғанын түсінді.
90 жылдары басталған реформалар негізінде үш басымдықты анықтауға
басады. Біріншіден әлеуметтік қорғаудың әділдігі мен кемділігін
қалыптартыру, Екіншіден, әртүрлі саладағы зейнетақыны есептеу. Үшіншіден
үкімет, профсоюз, жұмыс берушілер одағымен еңбек нарығының тиімділіген
артыру үшін ашық диалог жүргізу.
Италияның әлеуметтік саясатың мемлекеттің қарауынды болды.
Еуроодақтың экономикалық саясаты оған өз әсерін тигізуде. 90 жылдардың
басында итальян әлеуметтік саясатына сол саладағы реформаторлық істерілен
ықпал етті. Италиядағы әлеуметтік реформалар өткізуде еуропаландыру
маңызды фактор ретінде көректі Еуропа елдерінің басқа турғындарына
қарағанда итальяндықтар Еуроодақ пен елінің жақсаруына қатысты үмітін
байланыстырды ХХ ғ. елдердің берілуінің гөрі интеграциясын бағалады. Бұнда
халықтың өз мемлекеттіне деген сенімдігі жатыр оның себептері
итальяндықтардың ұлттық мінезі мен менталитететіне ғана емес сондай-ақ
әлеуметтік сектор мен экономикандағы нақты проблемаларға бағытталған.
Әлеуметтік қорғаудың еуропалық жүйесінің ерекшілігі-шығын көлемінің
көптігі оның көлемі. 90 ж ортасында Еуропалық Қаумдастықта. Ж 10-ң 22% АҚШ-
та 13%, Канада мен Жаңа Зеландияда 15%, Жапонияда 12%-ды құрады. Бұл
әлеуметтік қаупты қамтуға байланысты. Мәселен, АҚШ-та медициналық
сақтандырудың мемлекеттік бағдарламасы тұрғындардың санаулы тобына
арналған, ал Австралияда зейнеткерлік сақтандыруға төмен кіріс кедергі
келтіріді.
90 жылдардың басында жүргізілген сауалнама негізінде еуропалық
елдердің респонденттерінің көпшелігі мемлекеттің аз қамтылған адамдарған
минималд кіріс берсе деген тілек айтқан. Әлеуметтік қауыпты азайтүға
бағыииалған әлеуметтік бағдарлашаларды еуропалықтардың көпшілігі
мемлекіттің негізгі компоненті ретінде қарастырады. Келешекте де еуропалық
қоғамды әлеуметтік қорғау басты назарда болары сөзсіз 9, 5б.

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ

1. Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
қазіргі жағдайы

Біраз алдыңғы уақытқа дейін Қазақстанда бұрынғы одақтан қалған
халықты әлеуметтік қорғау жүйесі болатын. Былайша барлық жүйе мемлекеттік
болатын және өзі екі блоктан құрылатын: әлеуметтік сақтандырудың
мемлекеттік жүйесі және мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз ету.
Егеменді ел болғаннан кейін 1999 жылы Республикада халықты әлеуметтік
қорғау жүйесі өзгертулерге ұшырады (Сурет 2) 11, 15б.
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институтардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Құрамына Қазақстанда кіретін халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік
қорғау жүйесін қолданылатын шаралар жиынтығы деп қарастырады, оған мыналар
кіреді: лайықты төленетін, тұрақты еңбек қызметін қалыптастыру; әлеуметтік
сақтандыру механизмдері арқылы негізгі әлеуметтік қауіп-қатер туындаған
жағдайда оның алдын алу немесе пайданың жартысын тәркілеу; әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің мүшелегіне енбейтін әлсіз топтарға әлеуметтік көмек
механизмдерін ұсыну; азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты
негізгі құқықтар мен қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері белгілі бір
дәрежеде экономикалық даму деңгейіне, ал екі жақтық өзара келісімге келу
деңгейі, мемлекеттік институттық қатысуы және қалыптастыру деңгейі
таңдалған әлеуметтік-экономикалық моделге байланысты.
Бірдей дәрежеде дамып келе жатқан елдерде тарихи, мәдени, саяси және
басқа да факторлар тұрғысынан әлеуметтік қорғау жүйесін ұйымдастыруда екі
жақтық өзара келісімге келу деңгейлері мен мемлекеттік институттардың
қатысу деңгейі әр түрлі дәрежеде болады.
Әлеуметтік қорғауға ие болу құқығын алу жарнаға емес, қауіпті
жағдайдың туындау уақытына байланысты болғанкезде, екі жақтық толықтай
ынтымақтастығы жарна мен төлеме арасындағы байланысты болдырмауы мүмкін,
қаржылық қысымды барлық салықтөлеушілер көтереді, ал әлеуметтік көмек алуға
барлық азаматтра құқылы. Мұндай жүйеде пайданы бөлу механизміжәне бірден-
бір қаржы көзі мемлекттік бюджет, ал үйлестіруші мемлекет болады.
Толықтай ынтымақтастық қағидасына негізделген жүйелер барлық
азаматтарға бірдей, төмен деңгейдегі әлеуметтік көмек көрсетеді.
Ынтымақтастық шектеулі болған жағдайда төлем алу құқығы адамның
енгізген жарнасына байланысты. әдетте, мұндай жүйе жұмысшылар мен жұмыс
берушілердің салымы есебінен қаржыландырылады, жарна көлеміне байланысты
төлем ақы алу құқығына салым салған азаматтар ғана ие болады (немесе жұмыс
берушісі олар үшін ақша бөлсе). Әдетте, мұндай жүйелер белгілі бір
әлеуметтік топтарға қосымша көмек береді. Мысалы, жұмысшыларына немесе
нақты бір еңбек ұжымына.
Сонымен қатар, әрбір азамат жеке алымдардан алынатын, сондай-ақ
әлеуметтік қауіп төнгенде төленетін төлемдермен байланысты жүйеде
ынтымақтастық көрінбейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Экономикалық
қарым-қатынастардың өзгеруі әлеуметтік қорғаудың жүйесін құруды талап етіп
отыр.
Мемлекет өтпелі кезеңдегі алғашқы сатысында инфляция деңгейіндегі
әлеуметтік қорғау мәселелерімен бюджет тапшылығымен, өндірістің
төмендеуінен, экономикалық формальді емес секторының үлесін өсірумен
айналысуға тиісті етеді. әлеуметтік сферадағы реформалар негізінде
проблемаларды шешудегі жауапты реакция түрінде көрінеді, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізу мен жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен алмастыру
бұған енбейді 12, 13б.
Енгізілген жаңалықтарға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қорғау
жүйесі өзінің күрделілігімен, заңдық тұрғыдағы жүйесіздігімен, жүйеге
қатысуға деген құлшыныстың төмендігімен сипатталады.
Соңғы жылдардағы экономикадағы оң өзгерістер мен тұрақты өсуді қамтамасыз
етуге арналған шаралар әлеуметтік қауіп төнгенде жасалатынәлеуметтік
қорғаудың кешенді жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік қорғаудың қазіргі жүйесі толық ынтымақтастық
иеленудің қағидасы мен мемлекеттік қатысудың жоғарғы деңгейі мен төмен
құлшыныстармен сипатталады.
Толық ынтымақтастықтың қағида негізнде мүгедектерді, жұмыссыздарды
асыраушысынан айрылғандарды жасының ұлғаюына байланысты адамдарды
әлеуметтік қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Барлық Қазақстан Республикасының
азаматтары шетелдіктер мен азаматтығы жоқтар мен Қазақстан Республикасының
территориясында тұрақты тұрып жатырғандар әлеуметтік қауіп жағдай
туындағанда жұмыс істеу мүмкіндігіне және жарнасқа қарамастан, барлығына
бірдей мемлекеттік төлемдер беріледі, заңмен және халықаралық келісімшартта
қарастырылмаса ғана жүзеге аспайды. Сондай-ақ экономикалық нормативтердің
жоқтығынан төлемақылардың арақатынасы жойылады. Нәтижесінде көрсетілетін
әлеуметтік көмекке қарағанда жұмысқа жарамды бөлігі төмен көмекақы жүйеге
қатысы жоқ азаматтарға алады.
Республикамызда ынтымақтастықты шектейтін және жұмыс жасаушылардың
қосымша қорғанысын қамтамасыз ететін жүйе жоқтың қасы.
Ынтымақтастығы зейнетақы жүйесі – қарттық кезеңдегі қамтамасыз
ететін жалғыз түрі, ол жүйеге қатысты белгілі бір құлшыныстары бар
қатысушылардың негізінде құрылған.
Заңмен белгіленгендей, сондай-ақ қажетті таратуды қажет етпейтін
факторға байланысты әлеуметтік қауіп төнген жағдайда ерікті қамсыздандыру
қарастырылған.
Қаржылық және әлеуметтік қоғаудың жалпы қалыптасқан жүйесі мемлекет
негізінде жүзеге асырылады. Заңға байланысты белгілі бір топ адамдарына
мемлекет есебінен әлеуметтік көмек ұсынылады, жүйеге қатысу деңгейі
жинақтаушы зейнетақы жүйесін есептемегенде төмен дәрежеде әлеуметтік
қорғаудың ағымдағы жүйесі мен оның тиімді жүйеге асуына кедергі келтірген
негізгі кемшіліктер:
1) жетілдірілмеген заңнама: әлеуметтік саланы реттейтін заңнама, әлеуметтік
қатерлер мен төлемдерге негізделмей, көбіне әлеуметтік төлемдер түрлері
бойынша қалыптастырылған, сондықтан күрделі және анық емес;
2) әлеуметтік көмекті алу құқығын жүзеге асыратын, экономикадағы формальды
сектордың қызметкерлерінің басымдықтарының жоқтығынан жеткіліксіз әділдік
пен төмен деңгей туындайды;
3) айқындықтың жеткіліксіздігі: дербес сәйкестендіру жүйесі немесе
жәрдемақыларды алу мен бөлу процесін қадағалау үшін дерекқордың
қалыптасу сатысында болуы.
Қолданылып жүрген жүйені сақтау қызмет параметрлерінің нашарлауына
және әлеуметтік қорғау міндеттерінің төмендеуіне апарып соғады.

2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен
төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері

Мүгедектігіне немесе асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақы
алуға құқығы бар әр азамат жәрдемақы алу туралы өтінішті зейнетақы
төлейтін мемлекеттік орталықтың жергілікті, аудандық (қалалық)
бөлімшелеріне, тізімде көрсетілген қажетті құжаттармен бірге тұрғылықты
жеріне тапсырылады. Бір мезгілде мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуға
құқы бар адамдарға өз таңдауы бойынша бір жәрдемақы беріледі.
Мемлекеттік әлеуметтік зейнетақылар мемлекеттік әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесіне енеді. Асыраушысының жоқтығына, жасының ұлғаюына
мүгедектігіне байланысты жүйелі түрде мемлекет азаматтарға көмек көрсетеді.
Жәрдемақы төлеу мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге асырылады 13, 6б..
Жәрдемақы туралы өтініш ол өз құқығын білгеннен кейін шектеусіз түрде
жүзеге асады.
Жәрдемақы алу туралы өтініш әр адаманың тұрғылықты жердегі әлеуметтік
қорғау органдарына тапсырады. Бұл орган жәрдемақы белгілеу үшін құжат
тапсырғаннан бастап 10 күн мерзімі ішінде қаралуы керек.
Әлеуметтік қамсыздандыру органы 5 күннен кем емес мерзім ішінде өз
шешімі туралы өтініш иесіне мәлімдейді. Ал жәрдемақы төлеуді қолдамаған
жағдайда әлеуметтік қорғау органы өтініш иесіне құжаттарын қайтарып, оның
себебін жазбаша түсіндіруі керек. әлеуметтік қамсыздандыру органының
шешімімен келіспеген жағдайда сотқа шағымдануға құқығы бар.
Мүгедектігіне байланысты төлемдер.
Қазақстан Республикасының “Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің
әлеуметтік қорғалуы туралы заңында 14, 1б: “Мүгедек денсаулығындағы
ақауларға, ауруына, жарақаты мен оның салдарына байланысты өмір сүру
деңгейі шектелген және әлеуметтік қорғауды қажет ететін адам.” Мүгедетерді
әлеуметтік қорғау ҚР-ң Конституциясы “Қазақстан Республикасындағы
мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңында” және басқа нормативті
актілерде қарастырылған.
ҚР-ң азаматына минималды жалақы мен зейнетақы мөлшері жасының
ұлғаюына, ауруына, мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына және басқа да
жағдайларға байланысты белгіленеді.
Осыған байланысты 2005 жылы 12 сәуірде “ҚР мүгедектерді әлеуметтік
қорғау туралы заң” қабылданды. Ол мүгедектерге әлеуметтік қорғауды,
қоғаммен бірлесуді, ақпарат алуды, денсаулығына байланысты қызмет түрін
таңдауды, тегін медициналық көмекті, еңбекке қабілеттілігін қалпына
келтіруді, медициналық және әлеуметтік шаралар өткізуді қамтамасыз етеді.
Мүгедектерді әлеуметтік қорғау әлеуметтік көмек, медициналық,
әлеуметтік және кәсіби реабилитация, өзге адамдармен тең қарым-қатынас
жасау негізінде көрініс тапқан.
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған
әлсіздікті жою мақсатымен диагностикалық емдік, реабилитациялау кешенді
шараларды жүзеге асыруда , мүгедектерге әлеуметтік реабилитация олардың
әлеуметтік статусын қалпына келтіруге, әлеуметтік күнделікті, қалыпты
жағдайларға негізделген. Ол мүгедектерге әлеуметтік кректі көмек беруді,
қажетті техникалық көмектер мен транспорт, ақпараттық ортаны қолдануды
материалдық және әлеуметтік-психологиялық қолдау көрсетуді қамтамасыз
етеді. Мүгедектерге әлеуметтік көмек көрсету жүйесі өзгелердің көмегін зәру
жандарға республик бойынша медициналық орталықтың үйде және аймақтық
жерлерде әлеуметтік көмек көрсетеді.
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған
әлсіздікті жою мақсатымен диагностикалық емдік, реабилитацияның кешенді
шараларды жүзеге асыруда , мүгедектерге әлеуметтік реабилитация олардың
әлеуметтік статусын қалпына келтіруге, әлеуметтік күнделікті, әлеуметтік
қалыпты жағдайларға негізделген. Ол мүгедектерге әлеуметтік керекті көмек
беруді, қажетті техникалық көмектер мен транспорт, ақпараттық ортаны
қолдануды, материалдық және әлеуметтік-психологиялық қолдау көресетуді
қамтамасыз етеді.
Республикамызда алты аймақтық әлеуметтік көмек көрсету орталықтары
жұмыс істейді. Олар қарттар мен мүгедектерге аранайы әлеуметтік көмек
көрсетеді. Сондай-ақ олардың құқықтарын заңды тұрғыда қорғайды.
Ж анұялық жәрдемақыны төлеу
Тууды қалпына келтіру және демографияның жағдайын реттеу үшін республикада
әрбір туылған балаға төленетін жәрдемақы заңмен қарастырылған жәрдемақы
баланың туылған күнінен бастап 1 жасқа дейін белгіленеді. Екі немесе одан
да көп баланың күтміне байланысты әр балаға жеке жәрдемақы төленеді.
Отбасының жиынтық кірісін есептегенде балаларға жәрдемақы берілгенде
мыналар ескеріледі:
1) 18 жасқа толмаған ата-аналар қамқорлығындағы балалар;
2) 18 жасқа толмаған және стипендия алатын күндізгі бөлім студенттері
(ата-аналарымен, асырап алушыларымен, қамқоршыларымен бірге тұрса
да, өзге қалада оқуда болса да);
3) асырап алынған балалар, егер олардың өзге ата-аналары болмаса;
4) стационарлық-медициналық және шипажайларда емделіп жатқан
балаларға, сондай-ақ мектеп интернаттарда тұрып жатқандығы үшін
ата-аналары (қамқоршылары) белгілі мөлшерде төлем төлейтін
балалар.
Жәрдемақы алуға үміттенген отбасында отбасы туыстары (ата-әжесі, ата-
анасының іні-қарындастары т.б.) есепке алынбайды.
Уақытша жұмысқа жарамсыздығына байланысты жәрдемақылар
Уақытша еңбекке жарамсыз жандарға жәрдемақы жарақат алуына, отбасы
мүшелерінің біреуінің ауырып қалуына байланысты, туберкулезбен ауырып
қалуына және басқа жұмысқа ауысуына байланысты т.б. жағдайларда төленеді.
Егер жұмысшы жұмыс барысында зақымданып, ауырып қалса, онда оған
уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы төленеді. Жұмысберуші
оған еңбекке жарамсыз болып қалған күннен бастап жұмысқа шықанға дейін
немесе мүгедектікке бекіткенге дейін орташа жалақы көлемінің жүз пайызын
төлейді.
Екі жасқа дейінгі жас баласы бар анаға, баласы ауырып қалған жағдайда,
отбасында басқа күтуші адамының болу болмауына қарамастан жәрдемақы
төленеді.
Әскери оқу кезеңінде немесе өндірістен аластатылмай белгілі бір оқу
орнында оқуына байланысты демалыс берілген кезде, уақытша еңбекке
жарамсыздыққа байланысты жәрдемақы еңбекке жарамсыз болған алғашқы күннен
көрсетілген мерзімнің аяқталуына дейін төленеді.
Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы мынандай жағдайда
төленбейді:
1) Жұмысшы қылмыс жасау барысында алған жарақаттары салдарынан еңбекке
жарамсыз болып қалса;
2) Соттың шешімі бойынша жұмысшыны еріксіз емдеу уақытында;
3) Жұмысшы қамауға алынған және соттың медициналық тексеру кезінде болған
уақытта және сондай-ақ, айыпты деп табылған жағдайда;
4) Ішімдік, есірткі, токсикология өнімдерін қабылдап, соның салдарынан
жарақаттанып, еңбекке жарамсыз болып қалған жағдайда .
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар және
сондай-ақ, баланы тікелей перзентханадан асырап алған әйелдерге
(еркектерге) жәрдемақы орташа жалақы көлемінен жүктілік пен босану уақыты
барысында сондай-ақ асырап алған күннен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Экономика пәнінен дәрістер
Жұмыстың объектісі әлеуметтік жұмыскердің кәсіби дамуы
Аз қамтамасыз етілген азаматтарға әлеуметтік жәрдемақы,зейнетақы тағайындау бөлімі туралы
Оңтүстік Қазақстанда мемлекеттік әлеуметтік саясаттың жүзеге асырылуы. (1991-2006ж.ж)
Жұмыспен қамту мониторингі бағдарламасын әзірлеу
Әлеуметтік қоргау жүйесін құрудагы альтернативтілік принципі
Ресей Федерациясының бюджеттен тыс қорлары
Қазақстанда халықты жұмыспен қамту саласындағы әлеуметтік-саяси жұмыстар
Мүгедектік мәселесін шешу аспектілері мен жолдары
ҚР-ғы әлеуметтік саясат
Пәндер