Реформа дәуіріндегі Қытай (1976 ж. Кейін)
1. Саяси және идеологиялық күрес. “Реформа және сыртқы ашықтық” саясатына көшу.
2. “Нарықтық социализм” және ҚХР.дың жаңаша дамуының ерекшеліктері
3. 1976 жылдан кейінгі Тайваньның дамуы
2. “Нарықтық социализм” және ҚХР.дың жаңаша дамуының ерекшеліктері
3. 1976 жылдан кейінгі Тайваньның дамуы
1976 ж. 9 қыркүйекте 83 жасында Мао Цзэдун қайтыс болды. ҚХР-дың билік басындағылар билік үшін күресте мұндай болатындығын білді және соны күтіп отырды. Басымдылыққа “мәдени революцияның” арқасында ие болғандар мемлекетте ірі саяси шендерге ие болды. Оны Қытай тприхында он “жылдық шытыну” деп атады. Осы жылдары КПК-ға шамамен 20 млн. адам енді, ол партияның үштен екі бөлігін құрады. Ал 1976 ж. ол 30 млн. болды. Мемлекетті административтік жағынан басқаруда партия қатарында партия қызметкерлері мен шенеуліктер болды. “Мәдени революцияның” мықты позицияларын радикалды “төрттіктер” алды. Оларға ревкомның 40 пайызы тиесілі болды, ол шамамен ЦК КПК мүшелерінің жартысына тең еді. “Төрттіктер” бұқаралық ақпарат құралдарын бақылауда ұстап отырды, Шанхайда мықты база құрып алды.
Шынайы одақтық топтартардың жақтаушылары Цзян Цин өз ойларын ортаға салып отырды. Солардың қатарында Хуа Гофэн де болды. Жоғарылатылғандардың ішіндегі көрнекті қайраткерлердің бірі пекиндік әскери округінің қолбасшы генералы Чэнь Силянь, 8341 бөлімінің басшысы Ван Дунсин, Пекиннің мэрі У Дэ болды. Жалпы, “мәдени революцияның” өкілдеріне ЦК КПК политбюросының көпшілігі кірді. Оған Мао Цзэдунның өлімінен кейін Хуа Гофэн, Ван Хунвэнь, Чжан Чуньцяо және Е Цзяньин мүше болды. Солардың тек сақтандыру министірі постындағы маршал Е Цзяньин ғана тек қана армияны басқарып қана қоймай, сонымен қатар 50-жылдардың бірінші жартысындағыдай қоғамдағы саяси тұрақтылықты қалпына келтіруге тырысты. Сол кездегі ірі саясаткерлердің ішінен ол тек Госсовет премьерінің көмекшісі және ПБ-нің мүшесі Ли Сяньянға ғана сенім артты. “Төрттіктің” Хуа Гофэн басқарған одақтастары “мәдени революцияның” басындағылармен бірге саяси тұрақтылық орнатуға талпынды. Олар басшысы Дэн Сяопин басқарған ескі кадрлардан көмек күтті. Бірақ та бұл фракция бұрынғыға қарағанда әлдеқайда әлсіз болып қалған еді. Тяньаньмэньдағы сәуір оқиғасынан кейін Дэн Сяопиннің өзі барлық партиялық мемлекеттік шендерінен айырылды. Емделем деген себеппен ол Гуанчжоудың оңтүстігіне жасырына тұруға мәжбүр болды. Оған ҚХР-дың ірі әскери өкілі Сюй Шию қорғаушылық көрсетті. Гуанчжоу әскери округінен басқа Дэн Сяопин фучжоу және нанкин әскери округтерінің көмегіне сенді.
Шынайы одақтық топтартардың жақтаушылары Цзян Цин өз ойларын ортаға салып отырды. Солардың қатарында Хуа Гофэн де болды. Жоғарылатылғандардың ішіндегі көрнекті қайраткерлердің бірі пекиндік әскери округінің қолбасшы генералы Чэнь Силянь, 8341 бөлімінің басшысы Ван Дунсин, Пекиннің мэрі У Дэ болды. Жалпы, “мәдени революцияның” өкілдеріне ЦК КПК политбюросының көпшілігі кірді. Оған Мао Цзэдунның өлімінен кейін Хуа Гофэн, Ван Хунвэнь, Чжан Чуньцяо және Е Цзяньин мүше болды. Солардың тек сақтандыру министірі постындағы маршал Е Цзяньин ғана тек қана армияны басқарып қана қоймай, сонымен қатар 50-жылдардың бірінші жартысындағыдай қоғамдағы саяси тұрақтылықты қалпына келтіруге тырысты. Сол кездегі ірі саясаткерлердің ішінен ол тек Госсовет премьерінің көмекшісі және ПБ-нің мүшесі Ли Сяньянға ғана сенім артты. “Төрттіктің” Хуа Гофэн басқарған одақтастары “мәдени революцияның” басындағылармен бірге саяси тұрақтылық орнатуға талпынды. Олар басшысы Дэн Сяопин басқарған ескі кадрлардан көмек күтті. Бірақ та бұл фракция бұрынғыға қарағанда әлдеқайда әлсіз болып қалған еді. Тяньаньмэньдағы сәуір оқиғасынан кейін Дэн Сяопиннің өзі барлық партиялық мемлекеттік шендерінен айырылды. Емделем деген себеппен ол Гуанчжоудың оңтүстігіне жасырына тұруға мәжбүр болды. Оған ҚХР-дың ірі әскери өкілі Сюй Шию қорғаушылық көрсетті. Гуанчжоу әскери округінен басқа Дэн Сяопин фучжоу және нанкин әскери округтерінің көмегіне сенді.
Реформа дәуіріндегі Қытай (1976 ж. Кейін).
1. Саяси және идеологиялық күрес. “Реформа және сыртқы ашықтық” саясатына
көшу.
1976 ж. 9 қыркүйекте 83 жасында Мао Цзэдун қайтыс болды. ҚХР-дың билік
басындағылар билік үшін күресте мұндай болатындығын білді және соны күтіп
отырды. Басымдылыққа “мәдени революцияның” арқасында ие болғандар
мемлекетте ірі саяси шендерге ие болды. Оны Қытай тприхында он “жылдық
шытыну” деп атады. Осы жылдары КПК-ға шамамен 20 млн. адам енді, ол
партияның үштен екі бөлігін құрады. Ал 1976 ж. ол 30 млн. болды. Мемлекетті
административтік жағынан басқаруда партия қатарында партия қызметкерлері
мен шенеуліктер болды. “Мәдени революцияның” мықты позицияларын радикалды
“төрттіктер” алды. Оларға ревкомның 40 пайызы тиесілі болды, ол шамамен ЦК
КПК мүшелерінің жартысына тең еді. “Төрттіктер” бұқаралық ақпарат
құралдарын бақылауда ұстап отырды, Шанхайда мықты база құрып алды.
Шынайы одақтық топтартардың жақтаушылары Цзян Цин өз ойларын ортаға салып
отырды. Солардың қатарында Хуа Гофэн де болды. Жоғарылатылғандардың
ішіндегі көрнекті қайраткерлердің бірі пекиндік әскери округінің қолбасшы
генералы Чэнь Силянь, 8341 бөлімінің басшысы Ван Дунсин, Пекиннің мэрі У Дэ
болды. Жалпы, “мәдени революцияның” өкілдеріне ЦК КПК политбюросының
көпшілігі кірді. Оған Мао Цзэдунның өлімінен кейін Хуа Гофэн, Ван Хунвэнь,
Чжан Чуньцяо және Е Цзяньин мүше болды. Солардың тек сақтандыру министірі
постындағы маршал Е Цзяньин ғана тек қана армияны басқарып қана қоймай,
сонымен қатар 50-жылдардың бірінші жартысындағыдай қоғамдағы саяси
тұрақтылықты қалпына келтіруге тырысты. Сол кездегі ірі саясаткерлердің
ішінен ол тек Госсовет премьерінің көмекшісі және ПБ-нің мүшесі Ли Сяньянға
ғана сенім артты. “Төрттіктің” Хуа Гофэн басқарған одақтастары “мәдени
революцияның” басындағылармен бірге саяси тұрақтылық орнатуға талпынды.
Олар басшысы Дэн Сяопин басқарған ескі кадрлардан көмек күтті. Бірақ та бұл
фракция бұрынғыға қарағанда әлдеқайда әлсіз болып қалған еді.
Тяньаньмэньдағы сәуір оқиғасынан кейін Дэн Сяопиннің өзі барлық партиялық
мемлекеттік шендерінен айырылды. Емделем деген себеппен ол Гуанчжоудың
оңтүстігіне жасырына тұруға мәжбүр болды. Оған ҚХР-дың ірі әскери өкілі Сюй
Шию қорғаушылық көрсетті. Гуанчжоу әскери округінен басқа Дэн Сяопин фучжоу
және нанкин әскери округтерінің көмегіне сенді.
Мао Цзэдунның өлімі қарсаңында жоғарғы әскери басшылықтың орны анықталды.
Гуанчжоуға Дэн Сяопинмен жасырын келіссөздер жасау үшін Е Цзяньин және КПК-
ның кейбір өкілдері келді. Осының нәтижесінде “төрттікке” қарсы біріккен
келісімдер жасалды.
Осылайша, 1976 жылдың күзіне таман әскер мен ел бөліну жағдайында тұрды.
Бірақ та жоғарғы әскери басшылық пен “ескі кадрларға” бірыңғай қызмет ету
болған жоқ, олар өзара қырқысқа түсті. Оның басты қоғаушысы саяси
шамданушылық болды. Цзян Цин ЦК КПК-ның председателі болуды көздеді, ал
Чжан Чуньцяо өзін мемлекеттік кеңестің болашақ премьері ретінде көрді. Мао
Цзэдунның өлімінен кейін қыркүйекте ұйымдастырылған ЦК КПК политбюросының
отырысында олардың бұл талаптары ашық айтыла бастады. Цзян Цинді қолдау
мақсатында “төрттік” ірі Пекин ВУЗ-дарының мұғалімдері мен студенттерін
қозғалысқа үндеді.
“Төрттіктің” мүшелері Хуа Гофэннің билігін шектеу үшін мемлекеттік
төңкеріс жасауды ойластырды. Бұл мақсатты жүзеге асыру 10 қазанға
белгіленді. Өзінің қарсыластарының жоспарын естігеннен кейін Пекиндегі Е
Цзяньин жасырынып қалды.
Қалыптасқан жағдайда саяси шынайылыққа тән емес жағдай қалыптасты. Е
Цзяньинге “ескі кадрлармен” ғана емес, сонымен қатар өзінің саяси болашағы
үшін алаңдап отырған Хуа Гофэнмен де келісім жасасты. 5 қазанда НОАК-тың
Бас штабта ЦК КПК политбюросынын жиыны өтті, онда басты рольді Е Цзяньин,
Хуа Гофэн және Ли Сяньнянь актқарды .бұл жиынға “төрттіктер” шақырылмады.
Хуа Гофэн басқа қатысушылардың ықпалымен мемлекеттік өзгеріс жасауға
келісті. Өз шенін пайдаланып Ван Дунсин “төрттіктерді” қамауға алды. Ван
Хунвэнь мен Чжан Чуньцяоны Бас штабтың жиыны болады деген өтірік себеппен
шақырып алып, оларды тұтқынға қамалды, сонымен қатар Цзян Цин мен Яо
Вэньюаньда бақылауға алынды. Келесі күні Бас штабтың жиналысында олардың
істерін құптады, сөйтіп Хуа Гофэн ЦК КПК-ның председателі және ЦК КПК
әскери кеңесінің председателі болып тағайындалды.
“Төрттіктердің” билігін шектегенімен де КПК-ның өзара ішінде
қақтығыстар тоқтамады. Бірақ та ендігі жағдай бұрынғыға қарағанда біршама
жеңілдеді: бұл “мәдени революцияға” басшылықтағылардың қарсы тұруы болды.
Хуа Гофэн “төрттіктерге” және де Дэн Сяопинге қарсы күрес жүргізе
отырып, маневр жасауға тырысты. Прессада “қарақшы төрттіктердің сыны”
жайылып, “Дэн Сяопиннің сыны” атты компаниялары өз қызметін жалғастырды.
Бірақ та прагматиктердің әскерінен алған көмектерінің арқасында
олардың мүмкіндіктерін теңестірді. 1977 ж. аппанында гуан,чжоу әскери
округінен Хуа Гофэнге жабық хат жіберілді. Онда Хуа Гофэннің мүддесіне
қарсы келетін талаптар көрсетілген. Сюй Шию Мао Цзэдуннің жіберген
қателіктерін мойындауды талап етті. Алдымен “мәдени революцияға” сын
тағылды және “онжылдық шытыну” кезінде репрессияланғандарды босату сұралды.
Дэн Сяопин, Лю Шаоци, Пэн Дэхая және Линь Бяюның да есімдері аталды.
Наурыз айында боған ЦК-нің жиынында Хуа Гофэн үлкен сынға алынды.
Прагматиктердің өкілдерінің бірі Чэнь Юнь Дэн Сяопинді реабилитациялауды
және 1976 ж. сәуір айында Тяньаньмэнь алаңында өткен жағдайларға
көзқарастарын өзгертуді талап етті. Сәуір айында ЦК-ға арнайы хатымен әлі
де тылдағы Дэн Сяопин хабар жолдады. Ол да 1976 ж. оқиғаға көзқарастарын
өзгертіп, келісімге келуді ұсынды.
“Солшылдар” мен “прагматиктердің” қақтығысын туғызған келісім 1977 ж.
оныншы отырыстың ІІІ пленумында қаралды. Пленумның шешімі бойынша Дэн
Сяопин бұрынғы атқарған қызметтері мен шендеріне қайта оралуды шешті, яғни
ЦК КПК-ның председателі, Госсовет премьерінің және НОАК Бас штаб басшысының
көмекшісі. Сонымен қатар Хуа Гофэн пленумның шешімімен Госоветтің премьері
бола отырып, ЦК КПК-ның және әскери кеңестің председателі болып
тағайындалды.
“Солшыл” саясатты жалғастыру туралы Хуа Гофэн КПК-нің XI сьезінде
жариялады. Оның оқыған баяндамасында социализмді “көбірек, тез, жақсы және
үнемді” принципімен құруды баяндады. ЦК КПК-нің председателі Дацин және
Дачжай түрінде ауыл мен қалаларды кәсіпкерліктердің дамуын көздеді. Партия
мен қоғамға “мәдени революцияға” ұқсас қоғамдарды ұйымдастыру жайында сөз
берілді. Осыған байланысты ауыл шаруашылығы, өнеркәсәбә, қорғанысы, ғылым
мен техникасы дамыған жаңашыл мемлекетін құру мақсатында Қытайды
модернизациялау керектігі айтылды. Бірақ та оларды жүзеге асырудағы тактика
бұрынғысынша қала берді.
Сьездің маңызды қорытындыларының бірі – ол паритияны басқаруда Хуа
Гофэннің қарсыластары өзінің позицияларын мыттылап алуы болды. ЦК КПК-нің
құрамына “ескі кадрлар” мен прагматикалық тұрғыдан ойлайтын әскерилер кіріп
кетті, солардың қатарында “мәдени революция кезінде” репрессияға
ұшырағандар да кездесті. Хуа Гофэннің билігіне шек қоймай-ақ рпагматиктер
енді “жоғарыдан революция” жасауға тырысты.
XI сьезден бірнеше ай өткеннен кейін кадр мәселесі жөнінде ішкі
күрестер көп болыд .Дэн Сяопин және оның жақтастарына орталық және
жергілікті деңгейдегі партия кадрларын ауыстыруға қолы жетті. Жарты жыл
ішінде 80 пайыздай председатель мен заместительдер ауыстырылды. 1978 ж.
ішінде саяси басшылыққа өткен жылдары репрессияланған жүздеген мың
партиялық жұмысшылар қайтарылды.
Прагматиктер өздерінің жақтастарын партиялық-мемлекеттік құрылымға
орнату арқылы, экономикалық және шаруашылық мәселелерді шешуге Хуа Гофеннің
башылығымен “солшылдарға” тапсырды. Бұл ВСНП-нің бесінші отырысында анық
болды (1978ж. ақпан-наурыз). Хуа Гофэн ұсынған “модернизацияның төрттігі”
жоспары алға басудың жаңа нұсқасын көрсетті. Бірақ та бұл алға басу
батыстық кредиторлар , дамыған елдердің жаңа технологиялары және құралдары
негізінде жүріп жатты. 70 жылдары қалыптасқан халықаралық жағдайда және
қытай-советтің қатынастарының нашарлауы жағдайында ҚХР басшылары Батыс
елдерімен сауда-экономикалық қатынас орнатуды көздеді және олар себепсіз
болмады.
Шамамен жарты жылға созылған экономикалық дамудың тез қарқынмен
дамуына деген талпыныстар сәтсіздікпен аяқталмауы мүмкін емес еді.
Көзделген жоспарлар орасан күрделі болды: 1985 жылға қарай өндірісті
шамамен 20 млн тоннадан 60 млн тоннаға дейін, мұнайды 100-ден 350 млн
тоннаға дейін өсіру. Сегіз жыл ішінде 120 өндіріс проектіні жүзеге асыру
көзделді, соның ішінде 14 облыстан ауыр өндірісті. Сонымен қатар отыз жылда
жасалған капитал салуды жоспарлады. Осылайша, Мао Цзэдун сықылды 50
жылдардағыдай Хуа Гофэн “онжылдық шытынудан” кейін көтерілгендерге көмек
берудің орнына, оларды қайтадан экономикалық тоқырауға ұшыратқысы келді.
Осы жағдайды пайдаланып, қарсыластары ЦК КПК-ны әлсіреткісі келді. Алға
басу идеясын жүзеге асыру барысында кері әсерлер де болды. Ол тағы да
“прагматика” оппозициясын экономикаға түпкілікті реформа жасамайынша,
Қытайдың экономикалық проблемаларын шешу мүмкін еместігіне сендірді.
1978 ж. көктемде қытайлық баспада Мао Цзэдунның ескі ұранымен мықты
қоғам орнады. Бірақ та аз уақыт ішінде ол Хуа Гофенге және “мәдени
революцияның” өкілдеріне қарсы бағытталғандығы анықталды. Бұл мекемеде
басты рольді Ху Яобан ойнады, ол “мәдени революция” кезінде репрессияланып,
КПК-нің XI сьезінде ЦК-нің құрамына енгізіліп, босатылған еді. 1978 ж.
көкткемде ол Жоғарға партия мектебінің басшысы шенін атқарды. Олардың
профессорлары өзінің идеологиялық қоғамын құрыған болатын. Мұнда айтылған
үндеулер түсінікті болатын: экономикалық нәтижесін қамтамасыз еткен
жағдайда ғана саяси экономика өмір сүре алады делінді. Бұл
прагматикалықтарға тасталған үндеу еді, олар күрес жүргізуден енді бірігуге
көшу керетігін айтқан еді. Осылайша, ҚХР-да түбегейлі өзгерістердің болу,
болмауы туралы шешім қабылданды.
Бұл мәселеде ауыспалы кезең ЦК КПК-ның ІІІ пленумында болды (1978ж.
желтоқсан). Ол Хуа Гофэннің әлсіреуін білдірген болатын. Бұл кезде
партиялық және мемлекеттік аппаратты тазалау уездік деңгейге дейін жетті
.оынң басты мақсаты болып “төрттктердің” жақтаушыларын тарту болды, бірақ
та шынында Дэн Сяопиннің адамдары “”мәдени революцияның” қатарынан
толығымен босағысы келді. Дэн Сяопиннің жақтастары Хуа Гофэннің және оны
қолдаушылардың саясатына сыни қарады. Олар 1978 ж. көктеміне таман жазылды.
Жалпы, қараша айында регионалды партиялық басшылық Дэн Сяопиннің фракциясын
қолдауға дайындығы анықталды.
Пленумның шешімі жақтаушылардың толықтай жеңісімен бағаланғанын айтуға
болады. Саяси қоғамдарды тоқтатып, назарды тек экономика саласына аудару
туралы шешім қабылданды. Дэн Сяопиннің қызметі жоғары бағаланып, ол “ұлы
революциялық жаппай қозғалыс” деген ат алды. Пленумға қатысушылар “мәдени
революцияны” қанша ақтағысы келгенмен, оның жазақсыз құрбаны болғандарды
босату туралы шешім қабылданды. Пэн Дэхуай да босатылды. Партияның жоғарғы
органдарының қатарына Дэн Сяопиннің жақтастары Ху Яобан және Чэнь Юнь
қосылды. Сынымен қатар 8341 әскери бөлімін қайта құру да маңызды мәселе
болды.
Пленумда айтылған экономикалық даму жағдайы жағымсыз жағынан басым
болды. Бірақ та шынай өмірде қайта қалпына келтіруді ұйымдастыру жаңа
қарқын алды. Хуа Гофэннің саясаты да қатты сынға алынды.
ЦК КПК-нің ІІІ пленумінде қарастырылған саяси негіздегі экономикалық
қайта дамуға бағытталған жағдай ҚХР тарихында болған елеулі сәт болды.
1979 ж. маусым – шілдеде болған ВСНП-ның күнделікті отырысында
экономикалық мәселелер басты назарда болуы ақылға қонымды. ІІІ пленумде
айтылған, барлық жұмыс күштерін экономикаға бағыттау идеясы үш жыл (1979-
1981 жж.) ішінде халық шаруашылығын қайта қалпына келтіру туралы шешім
қабылданды. Бұл жаңа саясат экономикалық приоритеттердің ауысун негіздеді.
Ауыр өнеркәсіпке капитал салудың қысқаруы, жеңл өнеркәсіптің дамуын
тездетті, тоқыма өндірісінде. Капитал салудың азаюы әскери өндірісте де
орын алды. Олар велосипед, сағат, тоңазтқыш, кір жуғыш машиналар және
теледидарлар шығарған болатын. Ауыл шаруашылығы да приоритетті сала болды:
ауыл шаруашылық өнімдерге баға өсіп кетті, машина жасау көбінесе ауыл
шаруашылық инвентарьға байланысты болды және т.б.
Тауар санының өсуі тұтыну нарығында елеулі өзгерістерге әкелді,
тауарға деген дефицит түсіп кетті, тауар-ақша қатынатары дами түсті. Тұтыну
тауарларына экспорт тез өсіп кетті. Халықтың өмір сүру жағдайы жақсара
түсті, әсіресе ауылдық жерлерде. Қайта қалпына келтірудің әлеуметтік
нәтижелері Дэн Сяопиннің билігінің нығаюына, күшеюіне ықпал етті.
Хуа Гофэнді қысқарту ІІІ пленумнің шешімінен кейін тек саяси
техниканың ісі ғана болды. Іс жүзінде ол қызметін бұрынғысынша атқара берді
және оның жақтастары да өз қыметтерінен кетуге асықпады.
ЦК КПК-ның IV пленумінде (1979 ж. қыркүйек) жаңа басқарып отырғандарға
“мәдени революцияны” ешқандай кедергісіз айыптауға қол жеткізді. Пленумде
көрсетілген мәтінде ЦК КПК-ның председателі, ВСНП-ның тұрақты председателі
Е Цзяньиннің баяндауынша “мәдени революция” “жан түршігетін, адам нанғысыз
апат” деп сипатталды. Мұндай бағаның қағаз беттерінде жарық көруі, енді
айтылмады.
V пленумде (1980 ж. қаңтар-ақпан) ЦК КПК-ның секретариаты және бұрын
сонды Дэн Сяопин басшылық еткен генеральные секретарь орны орнатылды. Енді
бұл шенге Ху Яобан тағайындалды. Дэн Сояпиннің ұсынысы бойынша партия мен
мемлекеттік басқаруды бөлу туралы ойы премьерлердің жиналуына себепші
болды. Осы жиында Дэн Сояпин Госсоветтен кету жайында айтты, сонымен қатар
Хуа Гофэн де өз орнын Чжао Цзыянға береді. ВСНП-ның кезекті отырысы
шендердің ауысымен өткен болатын.
1980-1981 жылдар аралығында партия басшылығының форумында Хуа Гофэн
прагматиктердің жағынан қатты сынға алынды. Оған 1976 ж. Дэн Сояпинді
құлатуда атқарған ролі үшін айып тағылды. Бұл қақтығыстың кульминациясы
кезекті ЦК пленумының VI отырысында (1981 ж. маусым) Ху Яобан өкіл болып
сайланғанда талқыланды. Кейін Ху Яобан генеральный хатшы ретінде жоғағы
партия басшығын басқарды. ЦК КПК-ның әскери кеңесін Дэн Сяопиннің өзі
басқарды. “Солшылдардың” жеңілуі және “прагматиктердің” жеңісіпартияның XII
сьезінде (1982 ж. қыркүйек) бекітілді.
Дэн Сояпин фракциясының жеңісі олардың саясаткер қарсыластарына сот
процесінің нәтижесінде анықталлы. Негізінен бұл процесс “мәдени
революцияға”қарсы болған еді. 10 айыпталушының 9-ы ЦК КПК политбюросының
мүшелері болған. Цзян Цин және Чжан Чуньцяо Мао Цзедунның айтқандарын
орындағандарын айтқанмен де, олар өлім жазасына кесілді. Бірақ кейін олар
өмірлік абақтыда отырумен алмастырылды, қалғандары да қатаң жазаға
тартылды.
Жаңа саяси режимнің легитимациялануы КПК-ның жаңашыл тарихын талап
етті, алдымен ҚХР кезеңінде. Бұл шешім 1981 ж. ЦК-ның VI пленумымен
қабылданды. Осы құжатта Мао Цзэдун мықты саясаткерлерге шындығын айтқан,
соның шешімімен байланысты оның қателіктері анықталды. Бұл күрделі
айыптаулар Мао Цзэдунның жеке басына онша қатты зиян келтірмеді.
“Прагматиктердің” осындай тез триумфы көптеген жағдайда түсініксіз
болып қалды. Осылайша, үш жыл ішінде татулықпен авантюралық, маоистско-
догматикалық партия мен мемлекетті басқаруда орнатуға мүмкіндік туды. Саяси
алға басушылықтардың тез қарқынмен жүру себебін қытайлық саяси элитасының
позициясымен байланысты болды. Дэн Сяопиннің аты мен саясатын әлеуметтік-
саяси жағдайдың жақсаруымен байланыстырды. Дэн Сяопиннің прагматикалық
саяси курсы ешқандай қарсылықтарға тап болмады.
Қытай өміріндегі барлық осындай өзгерістер Қытай қоғамындағы
демаоизация процесінің, бірақ бірқалыпты жүрмесе де, тез жүргендігін
дәлелдеді. Егер де ішкі саясатта прагматикалық басшылық утопиялыққа тез
жетіп алған болса, әлеуметтік-экономикалық мәселені нарыққа қарсылық
білдіру арқылы шешу болса, онда сыртқы саясатта маоистск саясатын жеңу өте
баяу жүрді.
Жаңа басшылық әлі де Кеңес Одағын “№ 1” жау деп қарастырды және АҚШ-
пен саяси ынтымақтастықты орнату арқылы өзінің сыртқы саяси жағдайын
жақсартқысы келді. 70 жылдардың соңындағы қытайлықтар мен американдықтардың
жақындасуы тез жүрді. 1978 ж. АҚШ-пен саяси қатынастары қайта қалпына
келтірілді. Тез қарқынмен саяси, экономикалық жәнемәдени байланыстар
дамыды. Өзара әскери көмек көрсету орнатылды. 1979 ж. қаңтар-ақпанда Дэн
Сяопин АҚШ-қа сапар жасады. Сапардың нәтижесінде “үшінші елдердің
гегемониясы” біріккен оппозициясын жариялады.
Жаңа Қытай басшылықтары бұрынғысынша Кободжадағы Пол Потамен
территориялық мемлекеттік құрылысты сақтап қалды, ал Вьетнамның көмегін СРВ-
ға қарсы күш деп сылтауратты. 1979 ж. ақпан-наурызда Пекин Вьетнамға сабақ
берем деп ниеттенді: қаруланған ҚХР күштері Вьетнамның солтүстігіне баса
көктеп кіріп келді, бірақ қатты қарсылққа тап болып, көп адамдарын
жоғалтып, жеңілісін мойындап кері қайтты. Бұл жорығының сәтсіз болуы, ҚХР-
да сыртқы саясатты басқаша жүргізу жолдары қарастырылды.
70 жылдардың екінші жартысында елде үлкен саяси өзгерістер болды. Олардың
ең бастысы – басшылыққа атақты кезінде репрессияланған партия өкілдері КПК-
ның келуі. Енді олардың ақталғанына қарамастан, Мао Цзэдунмен келіспеушілік
сақталып қалды. Олар билікке өте қиын саяси қақтығыстан кейін келді. Бұл
қақтығыс барысында үлкен идеялық-теориялық өзгерістер болды. Мао Цзэдунның
идеяларына ауызша және салттық адалдықты сақтай отырып, жаңашыл басшылық
алға бай әрі мықты Қытайды құру үшін бірінші планға патриоттықты қойды.
Мұндай барлық түпкілікті өзгерістер жаңа экономикалық саясат жүргізуге,
экономикалық реформа жасауға негіз салды.
2. “Нарықтық социализм” және ҚХР-дың жаңаша дамуының ерекшеліктері
Мао Цзэдунның утопиялық идеяларын қабыл алмау арқылы жаңа партиялық
басшылық өзінің реформа бағдарламасын, Қытайды дамытуда экономикалық және
саяси бағдарламаларын әлі де әзірлемеді. Оның себебі қарапайым еді. 70
жылдардың аяғы мен 1980 жылдарда идеологиялық дискуссия барысында барлығы
анық бола бастады, өзгерістерді тек тактика емес, сонымен қатар
экономикалық даму да талап етеді. Тоталитарлық тұрғыдан социалистік даму
тығырыққа әкелді. Басқа елдердің жетістіктері оның әлеуметтік-
экономикалық қиын жағдайын тағы да көрсетіп берді. Экономиканы қалпына
келтіру бағдарламасын сәтті орындау тек қана стратегиялық дамуға ғана жол
ашты.
Бұл сұрақтың жауабын артта қалып қойған, кедей шаруалардың стихиялық
қозғалыстарынан табуға болады. 1978 ж. желтоқсан айында Фэньян уезіндегі
Аньхуэй провинциясындағы кедей халықтың 21 шаруа жанұясы аштықтан
құтқарылу мақсатында өз бригадасының жерлерін өзара жанұя бойынша бөліп
алуды шешті. Шаруалар бұл жерлерді иемденіп алуға мүдделі болмады, олар
қазына жерлерін арендаға ала отырып, тек жерді пайдалану түрін өзгерткісі
келді. Кейін Қытай ауылдарының, тіпті бүкіл елдің өзгеруіне әкелді.
Ашаршылықтан сақтап отырған шаруалардың ықыласы алғашында Пекиннен
көмек ала алмады. 1979 ж. қаңтарда ЦК КПК ауылдың дамуы жайындағы
сұрақтарды қарастыра отырып, үй маңындағы жерлерді қалпына келтіру
жоспарын қолдады. Бірақ та Сычуанда, кейін басқа жерлерден қолдау тапқан
аньхуй тәжірибе жүргізулерінің нәтижелігі биліктегілердің алдымен
жергілікті жерлерде, кейін Пекинде өз позициясын өзгертуге мүжбүрледі.
1979 ж. маусым айында аньхуй комитетінің бірінші хатшысы Вань Ли ер жүрек
шаруалардың шаруашылықтары жүріп жатқан ауылдарға сапар жасап, олардың
мүддесін қолдады. Кейіннен Пекиндегілер де жер шаруашылығының пайдасын
түсіне отырып, өз қолдауларын көрсетті. Жерді топпен емес, енді жеке-жеке
болып игеру КПК-ның қарауымен жүзеге асты.
Бұлар заңнамалық маңызы бар сипатта болды. Шаруалардың еңбектері
жекелеп жұмыс істегеннің тиімділігін, өндірісте нарықтық қатынастардың
өте маңызды екендігін көрсетті. КПК-ның басшылығында да өзгерістер болып
жатты. Бұндай өзгерістердің болуы аньхуй және сычань өжеттерінің мүддесі
ауыл шаруашылығын қайта қалпына келтіруді көздеген еді. Дэн Сяопин мен
оның жақтастарына бұл жағдай олардың 50-жылдардағы нарықтық қатынастардың
сақталып, дамытудағы күрестерін еске салған еді.
Ендігі жерде тек қана ауыл шаруашылығын дамытуды ғана емес, сонымен
қатар КПК басшыларының көзқарасын өзгертетін үлкен идеологиялық
ауысуларды да қажет етті. Ауыл шаруашылығын сақтап қалуда табылған
шешімдер КПК басшыларын шаруашылық дамуытуда жаңа салаларды іздеуге
итермеледі. Бұл өзгерістердің тез болуы мүмкін емес еді, ол 80- барлығын
қамтыды. Жаңа страттегия көптеген қателіктерге толы әрі ауыр тиді.
Реформа бағдарламасының жай қарқынмен жүруі, кейінгі кездері де орын
алды. Сондықтан да экономикалық стратегияның өзгеруі жай түрде өсіп
жатты, ол экономикалық тәжірибелерден, Қытай мен басқа елдерден
жинақталған тәжірибелерден өту арқылы жүзеге асты. Экономика саясатында
мұндай жай әрі біртіндеп даму, жаңа экономикалық стратегияға өтуде
шамамен үлкен елдің саясатын 180 градусқа азайтты.
Жаңа экономикалық саясаттың бөлінбес бөлшегі болып, Қытайдың барлық
елге ашық саясат ұстануы болды. Бұл тек экономикалық мақсаттарда ғана
емес, сономен қатар мәдени және ғылыми мақсаттарда, бизнес және
журналистика салаларында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Саяси және идеологиялық күрес. “Реформа және сыртқы ашықтық” саясатына
көшу.
1976 ж. 9 қыркүйекте 83 жасында Мао Цзэдун қайтыс болды. ҚХР-дың билік
басындағылар билік үшін күресте мұндай болатындығын білді және соны күтіп
отырды. Басымдылыққа “мәдени революцияның” арқасында ие болғандар
мемлекетте ірі саяси шендерге ие болды. Оны Қытай тприхында он “жылдық
шытыну” деп атады. Осы жылдары КПК-ға шамамен 20 млн. адам енді, ол
партияның үштен екі бөлігін құрады. Ал 1976 ж. ол 30 млн. болды. Мемлекетті
административтік жағынан басқаруда партия қатарында партия қызметкерлері
мен шенеуліктер болды. “Мәдени революцияның” мықты позицияларын радикалды
“төрттіктер” алды. Оларға ревкомның 40 пайызы тиесілі болды, ол шамамен ЦК
КПК мүшелерінің жартысына тең еді. “Төрттіктер” бұқаралық ақпарат
құралдарын бақылауда ұстап отырды, Шанхайда мықты база құрып алды.
Шынайы одақтық топтартардың жақтаушылары Цзян Цин өз ойларын ортаға салып
отырды. Солардың қатарында Хуа Гофэн де болды. Жоғарылатылғандардың
ішіндегі көрнекті қайраткерлердің бірі пекиндік әскери округінің қолбасшы
генералы Чэнь Силянь, 8341 бөлімінің басшысы Ван Дунсин, Пекиннің мэрі У Дэ
болды. Жалпы, “мәдени революцияның” өкілдеріне ЦК КПК политбюросының
көпшілігі кірді. Оған Мао Цзэдунның өлімінен кейін Хуа Гофэн, Ван Хунвэнь,
Чжан Чуньцяо және Е Цзяньин мүше болды. Солардың тек сақтандыру министірі
постындағы маршал Е Цзяньин ғана тек қана армияны басқарып қана қоймай,
сонымен қатар 50-жылдардың бірінші жартысындағыдай қоғамдағы саяси
тұрақтылықты қалпына келтіруге тырысты. Сол кездегі ірі саясаткерлердің
ішінен ол тек Госсовет премьерінің көмекшісі және ПБ-нің мүшесі Ли Сяньянға
ғана сенім артты. “Төрттіктің” Хуа Гофэн басқарған одақтастары “мәдени
революцияның” басындағылармен бірге саяси тұрақтылық орнатуға талпынды.
Олар басшысы Дэн Сяопин басқарған ескі кадрлардан көмек күтті. Бірақ та бұл
фракция бұрынғыға қарағанда әлдеқайда әлсіз болып қалған еді.
Тяньаньмэньдағы сәуір оқиғасынан кейін Дэн Сяопиннің өзі барлық партиялық
мемлекеттік шендерінен айырылды. Емделем деген себеппен ол Гуанчжоудың
оңтүстігіне жасырына тұруға мәжбүр болды. Оған ҚХР-дың ірі әскери өкілі Сюй
Шию қорғаушылық көрсетті. Гуанчжоу әскери округінен басқа Дэн Сяопин фучжоу
және нанкин әскери округтерінің көмегіне сенді.
Мао Цзэдунның өлімі қарсаңында жоғарғы әскери басшылықтың орны анықталды.
Гуанчжоуға Дэн Сяопинмен жасырын келіссөздер жасау үшін Е Цзяньин және КПК-
ның кейбір өкілдері келді. Осының нәтижесінде “төрттікке” қарсы біріккен
келісімдер жасалды.
Осылайша, 1976 жылдың күзіне таман әскер мен ел бөліну жағдайында тұрды.
Бірақ та жоғарғы әскери басшылық пен “ескі кадрларға” бірыңғай қызмет ету
болған жоқ, олар өзара қырқысқа түсті. Оның басты қоғаушысы саяси
шамданушылық болды. Цзян Цин ЦК КПК-ның председателі болуды көздеді, ал
Чжан Чуньцяо өзін мемлекеттік кеңестің болашақ премьері ретінде көрді. Мао
Цзэдунның өлімінен кейін қыркүйекте ұйымдастырылған ЦК КПК политбюросының
отырысында олардың бұл талаптары ашық айтыла бастады. Цзян Цинді қолдау
мақсатында “төрттік” ірі Пекин ВУЗ-дарының мұғалімдері мен студенттерін
қозғалысқа үндеді.
“Төрттіктің” мүшелері Хуа Гофэннің билігін шектеу үшін мемлекеттік
төңкеріс жасауды ойластырды. Бұл мақсатты жүзеге асыру 10 қазанға
белгіленді. Өзінің қарсыластарының жоспарын естігеннен кейін Пекиндегі Е
Цзяньин жасырынып қалды.
Қалыптасқан жағдайда саяси шынайылыққа тән емес жағдай қалыптасты. Е
Цзяньинге “ескі кадрлармен” ғана емес, сонымен қатар өзінің саяси болашағы
үшін алаңдап отырған Хуа Гофэнмен де келісім жасасты. 5 қазанда НОАК-тың
Бас штабта ЦК КПК политбюросынын жиыны өтті, онда басты рольді Е Цзяньин,
Хуа Гофэн және Ли Сяньнянь актқарды .бұл жиынға “төрттіктер” шақырылмады.
Хуа Гофэн басқа қатысушылардың ықпалымен мемлекеттік өзгеріс жасауға
келісті. Өз шенін пайдаланып Ван Дунсин “төрттіктерді” қамауға алды. Ван
Хунвэнь мен Чжан Чуньцяоны Бас штабтың жиыны болады деген өтірік себеппен
шақырып алып, оларды тұтқынға қамалды, сонымен қатар Цзян Цин мен Яо
Вэньюаньда бақылауға алынды. Келесі күні Бас штабтың жиналысында олардың
істерін құптады, сөйтіп Хуа Гофэн ЦК КПК-ның председателі және ЦК КПК
әскери кеңесінің председателі болып тағайындалды.
“Төрттіктердің” билігін шектегенімен де КПК-ның өзара ішінде
қақтығыстар тоқтамады. Бірақ та ендігі жағдай бұрынғыға қарағанда біршама
жеңілдеді: бұл “мәдени революцияға” басшылықтағылардың қарсы тұруы болды.
Хуа Гофэн “төрттіктерге” және де Дэн Сяопинге қарсы күрес жүргізе
отырып, маневр жасауға тырысты. Прессада “қарақшы төрттіктердің сыны”
жайылып, “Дэн Сяопиннің сыны” атты компаниялары өз қызметін жалғастырды.
Бірақ та прагматиктердің әскерінен алған көмектерінің арқасында
олардың мүмкіндіктерін теңестірді. 1977 ж. аппанында гуан,чжоу әскери
округінен Хуа Гофэнге жабық хат жіберілді. Онда Хуа Гофэннің мүддесіне
қарсы келетін талаптар көрсетілген. Сюй Шию Мао Цзэдуннің жіберген
қателіктерін мойындауды талап етті. Алдымен “мәдени революцияға” сын
тағылды және “онжылдық шытыну” кезінде репрессияланғандарды босату сұралды.
Дэн Сяопин, Лю Шаоци, Пэн Дэхая және Линь Бяюның да есімдері аталды.
Наурыз айында боған ЦК-нің жиынында Хуа Гофэн үлкен сынға алынды.
Прагматиктердің өкілдерінің бірі Чэнь Юнь Дэн Сяопинді реабилитациялауды
және 1976 ж. сәуір айында Тяньаньмэнь алаңында өткен жағдайларға
көзқарастарын өзгертуді талап етті. Сәуір айында ЦК-ға арнайы хатымен әлі
де тылдағы Дэн Сяопин хабар жолдады. Ол да 1976 ж. оқиғаға көзқарастарын
өзгертіп, келісімге келуді ұсынды.
“Солшылдар” мен “прагматиктердің” қақтығысын туғызған келісім 1977 ж.
оныншы отырыстың ІІІ пленумында қаралды. Пленумның шешімі бойынша Дэн
Сяопин бұрынғы атқарған қызметтері мен шендеріне қайта оралуды шешті, яғни
ЦК КПК-ның председателі, Госсовет премьерінің және НОАК Бас штаб басшысының
көмекшісі. Сонымен қатар Хуа Гофэн пленумның шешімімен Госоветтің премьері
бола отырып, ЦК КПК-ның және әскери кеңестің председателі болып
тағайындалды.
“Солшыл” саясатты жалғастыру туралы Хуа Гофэн КПК-нің XI сьезінде
жариялады. Оның оқыған баяндамасында социализмді “көбірек, тез, жақсы және
үнемді” принципімен құруды баяндады. ЦК КПК-нің председателі Дацин және
Дачжай түрінде ауыл мен қалаларды кәсіпкерліктердің дамуын көздеді. Партия
мен қоғамға “мәдени революцияға” ұқсас қоғамдарды ұйымдастыру жайында сөз
берілді. Осыған байланысты ауыл шаруашылығы, өнеркәсәбә, қорғанысы, ғылым
мен техникасы дамыған жаңашыл мемлекетін құру мақсатында Қытайды
модернизациялау керектігі айтылды. Бірақ та оларды жүзеге асырудағы тактика
бұрынғысынша қала берді.
Сьездің маңызды қорытындыларының бірі – ол паритияны басқаруда Хуа
Гофэннің қарсыластары өзінің позицияларын мыттылап алуы болды. ЦК КПК-нің
құрамына “ескі кадрлар” мен прагматикалық тұрғыдан ойлайтын әскерилер кіріп
кетті, солардың қатарында “мәдени революция кезінде” репрессияға
ұшырағандар да кездесті. Хуа Гофэннің билігіне шек қоймай-ақ рпагматиктер
енді “жоғарыдан революция” жасауға тырысты.
XI сьезден бірнеше ай өткеннен кейін кадр мәселесі жөнінде ішкі
күрестер көп болыд .Дэн Сяопин және оның жақтастарына орталық және
жергілікті деңгейдегі партия кадрларын ауыстыруға қолы жетті. Жарты жыл
ішінде 80 пайыздай председатель мен заместительдер ауыстырылды. 1978 ж.
ішінде саяси басшылыққа өткен жылдары репрессияланған жүздеген мың
партиялық жұмысшылар қайтарылды.
Прагматиктер өздерінің жақтастарын партиялық-мемлекеттік құрылымға
орнату арқылы, экономикалық және шаруашылық мәселелерді шешуге Хуа Гофеннің
башылығымен “солшылдарға” тапсырды. Бұл ВСНП-нің бесінші отырысында анық
болды (1978ж. ақпан-наурыз). Хуа Гофэн ұсынған “модернизацияның төрттігі”
жоспары алға басудың жаңа нұсқасын көрсетті. Бірақ та бұл алға басу
батыстық кредиторлар , дамыған елдердің жаңа технологиялары және құралдары
негізінде жүріп жатты. 70 жылдары қалыптасқан халықаралық жағдайда және
қытай-советтің қатынастарының нашарлауы жағдайында ҚХР басшылары Батыс
елдерімен сауда-экономикалық қатынас орнатуды көздеді және олар себепсіз
болмады.
Шамамен жарты жылға созылған экономикалық дамудың тез қарқынмен
дамуына деген талпыныстар сәтсіздікпен аяқталмауы мүмкін емес еді.
Көзделген жоспарлар орасан күрделі болды: 1985 жылға қарай өндірісті
шамамен 20 млн тоннадан 60 млн тоннаға дейін, мұнайды 100-ден 350 млн
тоннаға дейін өсіру. Сегіз жыл ішінде 120 өндіріс проектіні жүзеге асыру
көзделді, соның ішінде 14 облыстан ауыр өндірісті. Сонымен қатар отыз жылда
жасалған капитал салуды жоспарлады. Осылайша, Мао Цзэдун сықылды 50
жылдардағыдай Хуа Гофэн “онжылдық шытынудан” кейін көтерілгендерге көмек
берудің орнына, оларды қайтадан экономикалық тоқырауға ұшыратқысы келді.
Осы жағдайды пайдаланып, қарсыластары ЦК КПК-ны әлсіреткісі келді. Алға
басу идеясын жүзеге асыру барысында кері әсерлер де болды. Ол тағы да
“прагматика” оппозициясын экономикаға түпкілікті реформа жасамайынша,
Қытайдың экономикалық проблемаларын шешу мүмкін еместігіне сендірді.
1978 ж. көктемде қытайлық баспада Мао Цзэдунның ескі ұранымен мықты
қоғам орнады. Бірақ та аз уақыт ішінде ол Хуа Гофенге және “мәдени
революцияның” өкілдеріне қарсы бағытталғандығы анықталды. Бұл мекемеде
басты рольді Ху Яобан ойнады, ол “мәдени революция” кезінде репрессияланып,
КПК-нің XI сьезінде ЦК-нің құрамына енгізіліп, босатылған еді. 1978 ж.
көкткемде ол Жоғарға партия мектебінің басшысы шенін атқарды. Олардың
профессорлары өзінің идеологиялық қоғамын құрыған болатын. Мұнда айтылған
үндеулер түсінікті болатын: экономикалық нәтижесін қамтамасыз еткен
жағдайда ғана саяси экономика өмір сүре алады делінді. Бұл
прагматикалықтарға тасталған үндеу еді, олар күрес жүргізуден енді бірігуге
көшу керетігін айтқан еді. Осылайша, ҚХР-да түбегейлі өзгерістердің болу,
болмауы туралы шешім қабылданды.
Бұл мәселеде ауыспалы кезең ЦК КПК-ның ІІІ пленумында болды (1978ж.
желтоқсан). Ол Хуа Гофэннің әлсіреуін білдірген болатын. Бұл кезде
партиялық және мемлекеттік аппаратты тазалау уездік деңгейге дейін жетті
.оынң басты мақсаты болып “төрттктердің” жақтаушыларын тарту болды, бірақ
та шынында Дэн Сяопиннің адамдары “”мәдени революцияның” қатарынан
толығымен босағысы келді. Дэн Сяопиннің жақтастары Хуа Гофэннің және оны
қолдаушылардың саясатына сыни қарады. Олар 1978 ж. көктеміне таман жазылды.
Жалпы, қараша айында регионалды партиялық басшылық Дэн Сяопиннің фракциясын
қолдауға дайындығы анықталды.
Пленумның шешімі жақтаушылардың толықтай жеңісімен бағаланғанын айтуға
болады. Саяси қоғамдарды тоқтатып, назарды тек экономика саласына аудару
туралы шешім қабылданды. Дэн Сяопиннің қызметі жоғары бағаланып, ол “ұлы
революциялық жаппай қозғалыс” деген ат алды. Пленумға қатысушылар “мәдени
революцияны” қанша ақтағысы келгенмен, оның жазақсыз құрбаны болғандарды
босату туралы шешім қабылданды. Пэн Дэхуай да босатылды. Партияның жоғарғы
органдарының қатарына Дэн Сяопиннің жақтастары Ху Яобан және Чэнь Юнь
қосылды. Сынымен қатар 8341 әскери бөлімін қайта құру да маңызды мәселе
болды.
Пленумда айтылған экономикалық даму жағдайы жағымсыз жағынан басым
болды. Бірақ та шынай өмірде қайта қалпына келтіруді ұйымдастыру жаңа
қарқын алды. Хуа Гофэннің саясаты да қатты сынға алынды.
ЦК КПК-нің ІІІ пленумінде қарастырылған саяси негіздегі экономикалық
қайта дамуға бағытталған жағдай ҚХР тарихында болған елеулі сәт болды.
1979 ж. маусым – шілдеде болған ВСНП-ның күнделікті отырысында
экономикалық мәселелер басты назарда болуы ақылға қонымды. ІІІ пленумде
айтылған, барлық жұмыс күштерін экономикаға бағыттау идеясы үш жыл (1979-
1981 жж.) ішінде халық шаруашылығын қайта қалпына келтіру туралы шешім
қабылданды. Бұл жаңа саясат экономикалық приоритеттердің ауысун негіздеді.
Ауыр өнеркәсіпке капитал салудың қысқаруы, жеңл өнеркәсіптің дамуын
тездетті, тоқыма өндірісінде. Капитал салудың азаюы әскери өндірісте де
орын алды. Олар велосипед, сағат, тоңазтқыш, кір жуғыш машиналар және
теледидарлар шығарған болатын. Ауыл шаруашылығы да приоритетті сала болды:
ауыл шаруашылық өнімдерге баға өсіп кетті, машина жасау көбінесе ауыл
шаруашылық инвентарьға байланысты болды және т.б.
Тауар санының өсуі тұтыну нарығында елеулі өзгерістерге әкелді,
тауарға деген дефицит түсіп кетті, тауар-ақша қатынатары дами түсті. Тұтыну
тауарларына экспорт тез өсіп кетті. Халықтың өмір сүру жағдайы жақсара
түсті, әсіресе ауылдық жерлерде. Қайта қалпына келтірудің әлеуметтік
нәтижелері Дэн Сяопиннің билігінің нығаюына, күшеюіне ықпал етті.
Хуа Гофэнді қысқарту ІІІ пленумнің шешімінен кейін тек саяси
техниканың ісі ғана болды. Іс жүзінде ол қызметін бұрынғысынша атқара берді
және оның жақтастары да өз қыметтерінен кетуге асықпады.
ЦК КПК-ның IV пленумінде (1979 ж. қыркүйек) жаңа басқарып отырғандарға
“мәдени революцияны” ешқандай кедергісіз айыптауға қол жеткізді. Пленумде
көрсетілген мәтінде ЦК КПК-ның председателі, ВСНП-ның тұрақты председателі
Е Цзяньиннің баяндауынша “мәдени революция” “жан түршігетін, адам нанғысыз
апат” деп сипатталды. Мұндай бағаның қағаз беттерінде жарық көруі, енді
айтылмады.
V пленумде (1980 ж. қаңтар-ақпан) ЦК КПК-ның секретариаты және бұрын
сонды Дэн Сяопин басшылық еткен генеральные секретарь орны орнатылды. Енді
бұл шенге Ху Яобан тағайындалды. Дэн Сояпиннің ұсынысы бойынша партия мен
мемлекеттік басқаруды бөлу туралы ойы премьерлердің жиналуына себепші
болды. Осы жиында Дэн Сояпин Госсоветтен кету жайында айтты, сонымен қатар
Хуа Гофэн де өз орнын Чжао Цзыянға береді. ВСНП-ның кезекті отырысы
шендердің ауысымен өткен болатын.
1980-1981 жылдар аралығында партия басшылығының форумында Хуа Гофэн
прагматиктердің жағынан қатты сынға алынды. Оған 1976 ж. Дэн Сояпинді
құлатуда атқарған ролі үшін айып тағылды. Бұл қақтығыстың кульминациясы
кезекті ЦК пленумының VI отырысында (1981 ж. маусым) Ху Яобан өкіл болып
сайланғанда талқыланды. Кейін Ху Яобан генеральный хатшы ретінде жоғағы
партия басшығын басқарды. ЦК КПК-ның әскери кеңесін Дэн Сяопиннің өзі
басқарды. “Солшылдардың” жеңілуі және “прагматиктердің” жеңісіпартияның XII
сьезінде (1982 ж. қыркүйек) бекітілді.
Дэн Сояпин фракциясының жеңісі олардың саясаткер қарсыластарына сот
процесінің нәтижесінде анықталлы. Негізінен бұл процесс “мәдени
революцияға”қарсы болған еді. 10 айыпталушының 9-ы ЦК КПК политбюросының
мүшелері болған. Цзян Цин және Чжан Чуньцяо Мао Цзедунның айтқандарын
орындағандарын айтқанмен де, олар өлім жазасына кесілді. Бірақ кейін олар
өмірлік абақтыда отырумен алмастырылды, қалғандары да қатаң жазаға
тартылды.
Жаңа саяси режимнің легитимациялануы КПК-ның жаңашыл тарихын талап
етті, алдымен ҚХР кезеңінде. Бұл шешім 1981 ж. ЦК-ның VI пленумымен
қабылданды. Осы құжатта Мао Цзэдун мықты саясаткерлерге шындығын айтқан,
соның шешімімен байланысты оның қателіктері анықталды. Бұл күрделі
айыптаулар Мао Цзэдунның жеке басына онша қатты зиян келтірмеді.
“Прагматиктердің” осындай тез триумфы көптеген жағдайда түсініксіз
болып қалды. Осылайша, үш жыл ішінде татулықпен авантюралық, маоистско-
догматикалық партия мен мемлекетті басқаруда орнатуға мүмкіндік туды. Саяси
алға басушылықтардың тез қарқынмен жүру себебін қытайлық саяси элитасының
позициясымен байланысты болды. Дэн Сяопиннің аты мен саясатын әлеуметтік-
саяси жағдайдың жақсаруымен байланыстырды. Дэн Сяопиннің прагматикалық
саяси курсы ешқандай қарсылықтарға тап болмады.
Қытай өміріндегі барлық осындай өзгерістер Қытай қоғамындағы
демаоизация процесінің, бірақ бірқалыпты жүрмесе де, тез жүргендігін
дәлелдеді. Егер де ішкі саясатта прагматикалық басшылық утопиялыққа тез
жетіп алған болса, әлеуметтік-экономикалық мәселені нарыққа қарсылық
білдіру арқылы шешу болса, онда сыртқы саясатта маоистск саясатын жеңу өте
баяу жүрді.
Жаңа басшылық әлі де Кеңес Одағын “№ 1” жау деп қарастырды және АҚШ-
пен саяси ынтымақтастықты орнату арқылы өзінің сыртқы саяси жағдайын
жақсартқысы келді. 70 жылдардың соңындағы қытайлықтар мен американдықтардың
жақындасуы тез жүрді. 1978 ж. АҚШ-пен саяси қатынастары қайта қалпына
келтірілді. Тез қарқынмен саяси, экономикалық жәнемәдени байланыстар
дамыды. Өзара әскери көмек көрсету орнатылды. 1979 ж. қаңтар-ақпанда Дэн
Сяопин АҚШ-қа сапар жасады. Сапардың нәтижесінде “үшінші елдердің
гегемониясы” біріккен оппозициясын жариялады.
Жаңа Қытай басшылықтары бұрынғысынша Кободжадағы Пол Потамен
территориялық мемлекеттік құрылысты сақтап қалды, ал Вьетнамның көмегін СРВ-
ға қарсы күш деп сылтауратты. 1979 ж. ақпан-наурызда Пекин Вьетнамға сабақ
берем деп ниеттенді: қаруланған ҚХР күштері Вьетнамның солтүстігіне баса
көктеп кіріп келді, бірақ қатты қарсылққа тап болып, көп адамдарын
жоғалтып, жеңілісін мойындап кері қайтты. Бұл жорығының сәтсіз болуы, ҚХР-
да сыртқы саясатты басқаша жүргізу жолдары қарастырылды.
70 жылдардың екінші жартысында елде үлкен саяси өзгерістер болды. Олардың
ең бастысы – басшылыққа атақты кезінде репрессияланған партия өкілдері КПК-
ның келуі. Енді олардың ақталғанына қарамастан, Мао Цзэдунмен келіспеушілік
сақталып қалды. Олар билікке өте қиын саяси қақтығыстан кейін келді. Бұл
қақтығыс барысында үлкен идеялық-теориялық өзгерістер болды. Мао Цзэдунның
идеяларына ауызша және салттық адалдықты сақтай отырып, жаңашыл басшылық
алға бай әрі мықты Қытайды құру үшін бірінші планға патриоттықты қойды.
Мұндай барлық түпкілікті өзгерістер жаңа экономикалық саясат жүргізуге,
экономикалық реформа жасауға негіз салды.
2. “Нарықтық социализм” және ҚХР-дың жаңаша дамуының ерекшеліктері
Мао Цзэдунның утопиялық идеяларын қабыл алмау арқылы жаңа партиялық
басшылық өзінің реформа бағдарламасын, Қытайды дамытуда экономикалық және
саяси бағдарламаларын әлі де әзірлемеді. Оның себебі қарапайым еді. 70
жылдардың аяғы мен 1980 жылдарда идеологиялық дискуссия барысында барлығы
анық бола бастады, өзгерістерді тек тактика емес, сонымен қатар
экономикалық даму да талап етеді. Тоталитарлық тұрғыдан социалистік даму
тығырыққа әкелді. Басқа елдердің жетістіктері оның әлеуметтік-
экономикалық қиын жағдайын тағы да көрсетіп берді. Экономиканы қалпына
келтіру бағдарламасын сәтті орындау тек қана стратегиялық дамуға ғана жол
ашты.
Бұл сұрақтың жауабын артта қалып қойған, кедей шаруалардың стихиялық
қозғалыстарынан табуға болады. 1978 ж. желтоқсан айында Фэньян уезіндегі
Аньхуэй провинциясындағы кедей халықтың 21 шаруа жанұясы аштықтан
құтқарылу мақсатында өз бригадасының жерлерін өзара жанұя бойынша бөліп
алуды шешті. Шаруалар бұл жерлерді иемденіп алуға мүдделі болмады, олар
қазына жерлерін арендаға ала отырып, тек жерді пайдалану түрін өзгерткісі
келді. Кейін Қытай ауылдарының, тіпті бүкіл елдің өзгеруіне әкелді.
Ашаршылықтан сақтап отырған шаруалардың ықыласы алғашында Пекиннен
көмек ала алмады. 1979 ж. қаңтарда ЦК КПК ауылдың дамуы жайындағы
сұрақтарды қарастыра отырып, үй маңындағы жерлерді қалпына келтіру
жоспарын қолдады. Бірақ та Сычуанда, кейін басқа жерлерден қолдау тапқан
аньхуй тәжірибе жүргізулерінің нәтижелігі биліктегілердің алдымен
жергілікті жерлерде, кейін Пекинде өз позициясын өзгертуге мүжбүрледі.
1979 ж. маусым айында аньхуй комитетінің бірінші хатшысы Вань Ли ер жүрек
шаруалардың шаруашылықтары жүріп жатқан ауылдарға сапар жасап, олардың
мүддесін қолдады. Кейіннен Пекиндегілер де жер шаруашылығының пайдасын
түсіне отырып, өз қолдауларын көрсетті. Жерді топпен емес, енді жеке-жеке
болып игеру КПК-ның қарауымен жүзеге асты.
Бұлар заңнамалық маңызы бар сипатта болды. Шаруалардың еңбектері
жекелеп жұмыс істегеннің тиімділігін, өндірісте нарықтық қатынастардың
өте маңызды екендігін көрсетті. КПК-ның басшылығында да өзгерістер болып
жатты. Бұндай өзгерістердің болуы аньхуй және сычань өжеттерінің мүддесі
ауыл шаруашылығын қайта қалпына келтіруді көздеген еді. Дэн Сяопин мен
оның жақтастарына бұл жағдай олардың 50-жылдардағы нарықтық қатынастардың
сақталып, дамытудағы күрестерін еске салған еді.
Ендігі жерде тек қана ауыл шаруашылығын дамытуды ғана емес, сонымен
қатар КПК басшыларының көзқарасын өзгертетін үлкен идеологиялық
ауысуларды да қажет етті. Ауыл шаруашылығын сақтап қалуда табылған
шешімдер КПК басшыларын шаруашылық дамуытуда жаңа салаларды іздеуге
итермеледі. Бұл өзгерістердің тез болуы мүмкін емес еді, ол 80- барлығын
қамтыды. Жаңа страттегия көптеген қателіктерге толы әрі ауыр тиді.
Реформа бағдарламасының жай қарқынмен жүруі, кейінгі кездері де орын
алды. Сондықтан да экономикалық стратегияның өзгеруі жай түрде өсіп
жатты, ол экономикалық тәжірибелерден, Қытай мен басқа елдерден
жинақталған тәжірибелерден өту арқылы жүзеге асты. Экономика саясатында
мұндай жай әрі біртіндеп даму, жаңа экономикалық стратегияға өтуде
шамамен үлкен елдің саясатын 180 градусқа азайтты.
Жаңа экономикалық саясаттың бөлінбес бөлшегі болып, Қытайдың барлық
елге ашық саясат ұстануы болды. Бұл тек экономикалық мақсаттарда ғана
емес, сономен қатар мәдени және ғылыми мақсаттарда, бизнес және
журналистика салаларында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz