Туризмнің даму тарихы жайлы
КІРІСПЕ
1 ТУРИЗМНІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ МӘНІ
1.1 Туризмнің даму тарихы
1.2 XII.XIV ғасырлардағы туризмнің дамуы
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
2.1 Халықаралық туризмнің пайда болу кезеңдері
2.2 Еуропа туризмнің даму тарихы
2.3 Кеңестер Одағында туризмнің даму ерекшеліктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
3.1 Ресей құрамындағы Қазақстан туризмі
3.2 Тәуелсіз Қазақстан туризмнің дамуы
3.3 Қазақстан туризмнің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ТУРИЗМНІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ МӘНІ
1.1 Туризмнің даму тарихы
1.2 XII.XIV ғасырлардағы туризмнің дамуы
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
2.1 Халықаралық туризмнің пайда болу кезеңдері
2.2 Еуропа туризмнің даму тарихы
2.3 Кеңестер Одағында туризмнің даму ерекшеліктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
3.1 Ресей құрамындағы Қазақстан туризмі
3.2 Тәуелсіз Қазақстан туризмнің дамуы
3.3 Қазақстан туризмнің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин немесе түсінік ретінде тек 19 ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі оның даму тарихы (20 ғасырда) өзіндік толығуымын, жетіле, күрделене түсуімен сипатталады. Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптасқан жоқ. Оның қалыптасуына тікелей болмаса да, жанама түрде әсер еткен тарихи алғы шарттар немесе факторлар болды. Оларға жататындар: ерте ғасырлардағы, әсіресе, орта ғасырларда (7-14 ғасырларда) болған мемлекеттермен халықтар арасындағы сауданың дамуы. Орта ғасырларда және 19 ғасырға дейін мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары, 15 ғасырдан басталған жаңа жерлердің (Ұлы географиялық) ашылулары.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар, олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда қатынастарының дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығында, басқа құрлықтар ол кезде дамудың, төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы. Бұл жол Шығыс пен Батысты, Азия мен Еуропа халықтары арасындағы байланыстарды қалыптастырып, олардың арасында дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған керуендер құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Ол матадан Рим, Византия, Батыс Еуропа, Иран және Араб феодалдары мен атқа мінерлер киім киген. Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор, қымбат бағалы асыл тастар, шәй, қытай қағазы, қымбат металдар, бор, қару-жарақ, оқ-дәрі, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиянь) қаласынан басталып, ары қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екінші Хотон мен Яркенд арқылы Қашқарда тағы түйіскен. Турфан мен Қашқардан Орта Азия мен Қазақ жері арқылы одан ары Ресейне қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі Ағанстаннан жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстіке Үндістанға, екіншісі батысқа Бағдатқа, Одан ары қарай жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке, Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-жаққа әр түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын құлдар түрінде) адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кездегі ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірбиелер ауысқан.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар, олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда қатынастарының дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығында, басқа құрлықтар ол кезде дамудың, төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы. Бұл жол Шығыс пен Батысты, Азия мен Еуропа халықтары арасындағы байланыстарды қалыптастырып, олардың арасында дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған керуендер құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Ол матадан Рим, Византия, Батыс Еуропа, Иран және Араб феодалдары мен атқа мінерлер киім киген. Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор, қымбат бағалы асыл тастар, шәй, қытай қағазы, қымбат металдар, бор, қару-жарақ, оқ-дәрі, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиянь) қаласынан басталып, ары қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екінші Хотон мен Яркенд арқылы Қашқарда тағы түйіскен. Турфан мен Қашқардан Орта Азия мен Қазақ жері арқылы одан ары Ресейне қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі Ағанстаннан жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстіке Үндістанға, екіншісі батысқа Бағдатқа, Одан ары қарай жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке, Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-жаққа әр түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын құлдар түрінде) адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кездегі ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірбиелер ауысқан.
1. Аблайханова Г., Хабрахманов Р. Экотуризм в РК Экология и
устойчивое развитие.
2. А.К. Резников, В.А. Кораблев. По Казахстану-маршрутами подвигов.
Алма- Ата, «Казахстан», 1988 г.
3. Ә. Жумадилова , А .Бекенов, Х. Ќыдырбаев. Қазақстан туризмі.
Алматы «Қайнар», 1980 ж.
4. Б.Кузьменко. Ертіс өңірі. Алматы «Ќайнарс», 1984 ж.
5. В.А. Филипов. Заповедные сокровища природы Алтая. Алматы
«Наука»
6. В.Ф. Михайлов.История развития туризма . Алматы 1984 ж
7. Гущик В Семипалатинск , прошлое и настоящее. Заман- Казахстан
1998- 16 октября.
8. Ердаулетов. С.Р., Мусин К., Шабильников С. Финансы Казахстана,
1997 ж
9. Ердаулетов С.Р. Казахстан туристский. Алма –Ата, «Ќайнар» 1989 ж.
10. Ердаулетов. С.Р. Достопримечательности места Казахстана. Алматы,
1988г
11. Ердаулетов. С. Р. Основа туризма Казахстана.
12. Казахстан –стратегия переходя к рынку. Учебное пособие. Алматы,
1991 ж.
13. Козбаев. Алтай казахстана, 1986 г.
14. Ќазаќстанның көрікті жерлері. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы,
1959 ж.
15. М. Бекмаѓанбетов. Қазақстанның физикалыќ географиясы, Алматы,
1996 ж.
16. По Средней Азии и Казахстану (путеводитель). Москва « Мысль»,
1973 г.
17. РК энциклопедический словарь. Алматы. «Главная энциклопедия»,
«Қазақ энциклопедиясы», 2004 ж.
18. Рекомендуемые маршруты по ВКО отрядами высокогорной
экспедиции.1959 ж.
22. «Туризмнің дамуы». Восточно-Казахстанская областная газета, 1999
г. № 4142.
19. Саипов А.А. Практика и теория туризма Казахстана. Монаграфия- Рик,
1999 ж.
20. Туристердің «Алтын жобасы». Алматы «Ќайнар», «Саржайлау» ШЌ,
1995 ж.
21. Хайруллин Г. Т., Бесенбаева А.А. Саипова А.А., Республиканский
кабинет Каз. Академии им. Алтынсарина. Алматы, 2001 ж.
22. Шыѓыс Ќазаќстан. Деловой мир Казахстана, 2003 ж.
устойчивое развитие.
2. А.К. Резников, В.А. Кораблев. По Казахстану-маршрутами подвигов.
Алма- Ата, «Казахстан», 1988 г.
3. Ә. Жумадилова , А .Бекенов, Х. Ќыдырбаев. Қазақстан туризмі.
Алматы «Қайнар», 1980 ж.
4. Б.Кузьменко. Ертіс өңірі. Алматы «Ќайнарс», 1984 ж.
5. В.А. Филипов. Заповедные сокровища природы Алтая. Алматы
«Наука»
6. В.Ф. Михайлов.История развития туризма . Алматы 1984 ж
7. Гущик В Семипалатинск , прошлое и настоящее. Заман- Казахстан
1998- 16 октября.
8. Ердаулетов. С.Р., Мусин К., Шабильников С. Финансы Казахстана,
1997 ж
9. Ердаулетов С.Р. Казахстан туристский. Алма –Ата, «Ќайнар» 1989 ж.
10. Ердаулетов. С.Р. Достопримечательности места Казахстана. Алматы,
1988г
11. Ердаулетов. С. Р. Основа туризма Казахстана.
12. Казахстан –стратегия переходя к рынку. Учебное пособие. Алматы,
1991 ж.
13. Козбаев. Алтай казахстана, 1986 г.
14. Ќазаќстанның көрікті жерлері. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы,
1959 ж.
15. М. Бекмаѓанбетов. Қазақстанның физикалыќ географиясы, Алматы,
1996 ж.
16. По Средней Азии и Казахстану (путеводитель). Москва « Мысль»,
1973 г.
17. РК энциклопедический словарь. Алматы. «Главная энциклопедия»,
«Қазақ энциклопедиясы», 2004 ж.
18. Рекомендуемые маршруты по ВКО отрядами высокогорной
экспедиции.1959 ж.
22. «Туризмнің дамуы». Восточно-Казахстанская областная газета, 1999
г. № 4142.
19. Саипов А.А. Практика и теория туризма Казахстана. Монаграфия- Рик,
1999 ж.
20. Туристердің «Алтын жобасы». Алматы «Ќайнар», «Саржайлау» ШЌ,
1995 ж.
21. Хайруллин Г. Т., Бесенбаева А.А. Саипова А.А., Республиканский
кабинет Каз. Академии им. Алтынсарина. Алматы, 2001 ж.
22. Шыѓыс Ќазаќстан. Деловой мир Казахстана, 2003 ж.
әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География факультеті
Туризм кафедрасы
Курстық жұмыс
туризмнің дамуын тарихы
Орындаған ___________________ Ордабаев
М.Б.
3 курс студенті
Ғылыми жетекші __________________ Сабиров Д.З.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы ___________________ Байжокенова А.М.
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен
қорғауға жіберілді __________________ Артемьев А.М.
(қолы, күні)
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ТУРИЗМНІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ МӘНІ
1.1 Туризмнің даму тарихы
1.2 XII-XIV ғасырлардағы туризмнің дамуы
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
2.1 Халықаралық туризмнің пайда болу кезеңдері
2.2 Еуропа туризмнің даму тарихы
2.3 Кеңестер Одағында туризмнің даму ерекшеліктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
3.1 Ресей құрамындағы Қазақстан туризмі
3.2 Тәуелсіз Қазақстан туризмнің дамуы
3.3 Қазақстан туризмнің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек 19 ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы (20 ғасырда) өзіндік толығуымын, жетіле, күрделене
түсуімен сипатталады. Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс
ретінде бірден қалыптасқан жоқ. Оның қалыптасуына тікелей болмаса да,
жанама түрде әсер еткен тарихи алғы шарттар немесе факторлар болды. Оларға
жататындар: ерте ғасырлардағы, әсіресе, орта ғасырларда (7-14 ғасырларда)
болған мемлекеттермен халықтар арасындағы сауданың дамуы. Орта ғасырларда
және 19 ғасырға дейін мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары, 15
ғасырдан басталған жаңа жерлердің (Ұлы географиялық) ашылулары.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени
т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар,
олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы
мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда
қатынастарының дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығында, басқа құрлықтар ол
кезде дамудың, төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен
бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын
айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы. Бұл жол Шығыс пен
Батысты, Азия мен Еуропа халықтары арасындағы байланыстарды қалыптастырып,
олардың арасында дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған керуендер
құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Ол матадан Рим, Византия,
Батыс Еуропа, Иран және Араб феодалдары мен атқа мінерлер киім киген.
Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор,
қымбат бағалы асыл тастар, шәй, қытай қағазы, қымбат металдар, бор, қару-
жарақ, оқ-дәрі, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар
тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиянь) қаласынан
басталып, ары қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екінші Хотон мен Яркенд
арқылы Қашқарда тағы түйіскен. Турфан мен Қашқардан Орта Азия мен Қазақ
жері арқылы одан ары Ресейне қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң
қазіргі Ағанстаннан жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстіке Үндістанға,
екіншісі батысқа Бағдатқа, Одан ары қарай жерорта теңізіне барып тірелген.
Египетке, Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-
жаққа әр түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын
құлдар түрінде) адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол
кездегі ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірбиелер ауысқан. Ежелгі
Үндістанның ғылымдары математик, медецина, тіл білімі салалары бойынша
үлкен табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірбиелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамыды, өз кезегінде Қытайда ғылыми мәліметтер басқа елдерге
ауысқан. 7 ғасырдағы ұлы қытай ғылымы-географ Сюань Цзан Ұлы жібек жолы
бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдармен олардың
өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, дінімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б.
жете танысуға тырысып, мәліметтер жинаған.
Туризмнің қоғамамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір
дәрежеде тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстар да алғы
шарт болған. Соғыстар алдындағы стратегиялық және тактикалық жоспарлар
кезінде, алдын ала жүргізілген барлау (әскери бағалау, барлау кезінде
саудагерлерді пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындардың жер
жағдайлары, халқының тұрмыс тіршілігі мен ұлттық ерекшеліктері, кәсібі,
діні т.б туралы мәләметтер жиналып қортындыланған.
Үшінші алғы шарт – 15 ғасырдан басталған жаңа жерлердің (құрлықтардың
дүние бөліктерінің) ашылуы болады. Магелланның , Колумбтың, Куктың,
Берингтің т.б. саяхатшылардың жасаған экспедициялары жер шарының басқа
құрлықтары мен орындары жайлы білімдердің жиналуына мүмкіндік береді. Олар
өз кезегінде бұл жерлер мен құрлықтардың болашақта игерілуіне жол ашты.
1 ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек 19 ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы (20 ғасыр) өзіндік толығу-ісі, жегіле, күрделене түсуімен
сипатталады. Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс ретінде бірден
қалыптасқан жоқ. Оның қалыптасуына тікелей болмаса да, жанама түрде әсер
еткен тарихи алғы шарттар немесе факторлар болды. Оларға жататындар: 1.
Ерте ғасырлардағы, әсіресе, орта ғасырларда (7-14 ғасырлар) болған
мемлекеттер мен халықтар арасындағы сауданың дамуы. 2. Орта ғасырларда және
19 ғасырға дейін мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары. 3. 15
ғасырдан басталған жаңа жерлердің (Ұлы географиялық) ашылулары.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы эконо-
микалық, мәдени т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа
мемлекеттер мен халықтар, олардың тілі, діні, салт-санасы, олар
мекен еткен жерлердің табиғаты туралы мәліметтердің жиналуына
негіз болды. Халықтар арасындағы сауда қатынастарының дамуы
Ескі дүниеде (Еуразия кұрлығында, басқа кұрлықгар ол кезде даму-
дың "төмеңдеу" сатысында тұрған) кұрлық бойышша да және соны-
мен бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген, Сауда катынас-
тарының ең айқын айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының
болуы. Бұл жол Шығыс пен Батысты, Азия мен Еуропа халықтары
арасыңдағы байланыстарды қалыптастырып, олардың арасына дә-
некер болды. Әр түрлі тауарлар тасыған керуеңдер кұрамында 10
мыңға дейін аттар, түйелер болған. Тауарлардың ішінде ең бағалы-
сы әрине жібек матасы болған. Ол матадан Рим, Византия, Батыс
Европа, Иран және Араб феодалдары мен атқамінерлері киім киген.
Жібектен баска ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағалан-
ған фарфор, қымбат бағалы асыл тастар, шәй, ымтай кағазы қым-
бат металдар, бор, қару-жарақ, оқ-дәрі, хұзім, бұршақ, анар т.б.
мәдени дақылдар және заттар тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиань) каласынан басталып, ары
қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екіншісі Хотон мен Яркенд аркылы Кашқарда
тағы түйіскен. Турфан мен Қашкардан Орта Азия мен Казақ жері арқылы одан
ары Ресейге карай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі Ауғаныстаннан
жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстікке Үндістанға, екіншісі батысқа
Бағдадқа, одан ары қарай Жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке, Визан-
тияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуеңдермен бірге жан-жаққа әр түрлі
мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден баска (кеңде тұтын кұлдар түріңде)
адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кездегі ғылыми,
техникалық табыстар, шаруашылық тәжірибелер ауысқан. Ежелгі Үндістанның
ғалымдары математика, медицина, тіл білімі салалары бойынша үлкен
табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірибелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамытты, өз кезегінде Қытайдан ғылыми мәліметтер басқа елдерге
ауысқан. 7 ғасырдағы ұлы қытай ғалымы-географ Сюань Цзан Үлы жібек жолы
бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдар мен олардың
өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, дінімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б.
жете танысуға тырысып, мәліметтер жинаған.
Туризмнің қоғамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір дәрежеде
тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстарда алғы шарт
болған. Соғыстар алдындығы стратегиялық және тактикалық жоспарлар кезінде,
алдын ала жүргізілген барлау (әскери барлау, барлау кезінде саудагерлерді
пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындардың жер жағдайлары ғана
емес, сонымен бірге қарсы мемлекеттердің табиғи ерекшеліктері, мемлекеттік
қүрылымы, саяси жағдайлары, халқының тұрмыс-тіршілігі мен үлттық
ерекшеліктері, кәсібі, діні т.б. туралы мәліметтер жиналып қорытындыланған.
Үшінші алғы шарт — 15 ғасырдан басталған жаңа жерлердің (күрлықтардың,
дүние бөліктерінің) ашылуы болды. Мегелланның, Колумбтың, Куктың, Берингтің
т.б. саяхатшылардың жасаған экс-педициялары жер шарының баска қүрлықгары
мен орындары жайлы білімдердің жиналуына мүмкіндік берді. Олар өз кезегінде
бұл жерлер мен кұрлықгардың болашақта игерілуіне жол ашты.
Алғашқы саяхатшылар. Алғашқы саяхатшылар қатарына Океания (Мүхиттық
аралдар) түрғындары кіреді. Олар Оңтүстік-шығыс Азияда Микронезия, Тынық
мүхитына, Маркиза аралдарына, Туамту архипелагына (топ аралына) Канос
кайықтарымен жүзіп бара алған. Б.з.д. 500 ж. Полинезиялықтар 2000 мил
кашықтықта орналасқан Гавай аралдарына дейін жүзіп барған. Жүзу барысында
арнайы құралдардың болмағандығына қарамастан күн мен жүлдыздардың
орналасуын, мұхит толқындарының, бұлттардың қозғалысына және құстардың ұшу
жолдарына қарай отырып көкжиек сызығын бағдарлай білген. Олардың тұщы
сулармен тамақ қорын қалай толықгырып отырғандығы бізге белгісіз. Жерорта
теңізі жағалауының түрғындары өз саяхаттарын сауда, діни және емдік,
мақсатта пайдаланғандығы белгілі. Діни кітаптарда керуен жолдарымен
саудагерлер, саяхатшылар жүріп өткен жерлері туралы мәліметтерді
кездестіреміз. Ертедегі грек оқымыстылары б.з.д. 5 ғасырдағы Герадот б.з.д.
4 ғғ. Пифей т.б. жаңа территорияларды ашу басқа елдермен танысу
мақсатындағы ұйымдастырылған жорықгарға қатысқандығы мәлім. Б.з.д. 776
жылдан бастап олимпиялық ойындардың өткізілуі, спорт сүйер қауымның, өнер
адамдарының Жерорта теңізі маңы елдерінен көптеп қатысуына байланысты
олимпия өтетін аймақта, демалатын, спорттықи жарыс өтетін ареналардың
салынуына мүмкіндіктер жасалады. Әртүрлі елдер, жерлер туралы мәліметтердің
жиналуына орай Страбон (63 ж. б.з.д.), Птоломей (90-163 б.з.д.)
карталарында географиялық тұрғыда картографиялық мәліметтер берілген.
Ертедегі Рим туризм тарихына өзіндік үлес қосты. Рим империасы аумағы
қалалары тарихи-табиғи нысандары туризмнің дамуының алғы шарты болып
табылады. Римдіктер атпен 100 милдік кашықтықта жүруге қолайлы жолдар
арқылы атақты Храм, т.б. тарихи ескерткіштерді табиғатта тамашалау
мақсатында, серуен жорықтар ұйымдастырған. Египет аумағындағы ескерткіштер
мен пирамидалар қызығып тамашалайтын танымдық нысандарға айналған. Рим
империясының дәуірлеу заманында ауқатты римдіктер Грекияда білім алу
мақсатында кейінірек ойьн-сауықдқа демалу, тынығу мақсатъщда адам-дардың
Грекияға көптеп келуін байкаймыз. Емдік мақсаттағы жылы минералдық бұлақтар
пайдаланылған.
Осы кезден бастап Рим империясы аумағында мемлекеттік демалыс үйлері
ашыла бастады. Олардың орналасуының өзі атпен бір күндік жол жүруге
есептелінген. Олар мемлекеттің басты жолдар бойындағы қалаларда орналаскан.
Саяхаташылар мен мемлекеттік қызметкерлер, хат тасушылар Рим қаласынан Кіші
Азияға дейін т.б. шет аймақтарға шыға алған. Ұлы Александр патшалығы
тұсыңда түркі жеріндегі Эффес каласы ірі сауда орталығына айналған болатын
(б.з.д. 334 ж.)- Бұл қалаға жан-жақтан келуші адамдар тобы (туристер)
акробаттар және сиқыршылар өнерін қызықтауға, көңіл көтеруге, демалуға
келген екен. Рим империясының күйреуі (б.з. 1 ғ.) байланысты адамдардың бір
қаладан екінші калаға, бір елді мемлекетген екішш мемяекетке барып кайту
қозғалуы азайды. Инфрақүрлымдық салалардьщ, жолдардың демалыс
аймақгарының іске жарамсыз болуы — үры каракщьшардъщ көіггігінен, саякат
серуен кұру адам өміріне кзуш-кдтер туғызды. Соңдықган да 15 ғасырға дейін
адамдардьщ көпшілігі киелі жерлерге бару мақсатыңда жолға шықкан.
Еуропалықтардың крест жорықгары кезінде көрші жерлерді басып алу мақсатында
адамдардың көпшілігі бөтен елдің жерін, байлығын басьп алу мақсатыңда
әскери жорықтық жолымен жүріп асырған.
Нәтижесінде шығыска қарай дін адамдарымен оны уағыздаушылар Еуропа
халықтары, ал емдік сауықтыру орынцарына барып демалуға мүмкіндіктері
болған. Адамдардың әр түрлі мақсатта өздері түрған жерден шет
территорияларға шығуы географиялық бішімнің жаңа жер туралы мәліметтердің
жиналуына әсер етті Ондай сипаттамалар, жазбалар картографиялық мәліметтер
Афанасий Никитин, Марко Поло, Васко де Гама, Христофор Колумб сияқты
саяхатшылар нәтижесінен байкаймыз.
15-17 ғ.ғ. Ұлы географиялық ашылыстар туризм тарихындағы қомақты орынға
ие. Қүрлықтар мен жаңа жерлердің ашылуы
жиһанкездердің атпен, жаяу, қайық, кеме, темір жолдарды игеруге
саяхатпен серуен экспедициялардың қалыптасуымен дамуына туризм түрлерінің
шығуына, пайда болуына әсерін тигізді.
Орыс саяхатшыларымен жиһанкездердің географиялық ашылулары Евразияның
зерттелмеген аймақтарын ашуға, игеруге ат салысты.
1639 ж. В.Поярков, С.Дежнев, И.Масквитин Сібірді кесіп Охота теңізі
жағалауына шыққан.
1643-46 ж.ж. В.Д Поярков Якутск жерінен Тынық мұхит жағалауына жетеді.
Ал С. Дежнев Азия мен Америка арасындағы бүғазды, ал 1696 ж. В.Т Атласов
Камчатканы ашып, орыс саяхатшыларын 1711 ж. Курил аралдарына шығарды. 1732
ж. И. Федоров экспедициясы Аляска жағалауына жетеді. В. Беринг Алеут
аралдарын аша отырып Азия мен Америка арасындағы бүғазды анықтаған, картог-
рафиялық мәліметтер жинаған. 18 ғасырдағы орыс саяхатшылары Д.Я Лаптев, Х.П
Лаптев, С.И Челюскин, Г.И Шелиховтар Америка, Азия жағалауларын, Охота
теңізі ауданын, Камчатка және Курил аралдарын, Жапонияның солтүстігін
зерттеуде көп үлес қосты. 19 ғасырдың басына қарай адамдар мекен ететін
кұрлықтардың ашылу процесі аяқталды. Барлық ірі өзендер, үлкен көлдер
зерттеліп, картаға түсіріледі. Адам мекендейтін аумақтардың жер бедерінің
негізгі ерекшеліктері айқындалды.
19 және 20 ғасырларда полюстар маңы игеріліп, мұхиттар
зерттедді, Азия қүрлығының аз зерттелінген ішкі аудандары назарға
алынды. Орыс саяхатшылары 19 ғасырдың басында алғашқы дүние
жүзілік саяхаттар жасады. Олар Н.Ф Крузенштерн және Ю.Ф Ли-
сянскийлер (1803-1804 жылдар) болды, олардың нәтижесінде Тынық
мұхитта жаңа аралдар ашылды. Теңізшілер М.П Лазарев, Ф.Ф Бел-
линсгаузен Аустралияға, Полинезияға барды және Антарктиданы
ашты (1821 ж). Саяхатшы Н.Н Миклухо-Маклай Жаңа Гвинеяны
толық зерттеді (XIX ғасырдың 70 жыддары), ал орыс зерттеушілері
П.П Семенов-Тянь-Шанский және Н.М Пржевальский т.б. Тянь-
Шань, Памир және Моңғолия арқылы Орталық Азияға ене отырып
бұл аймақтың игерілуіне зор үлестерін қосты.
20 ғасырға қарай орыс саяхатшылары мен теңізшілері Азия-
ның көптеген шекараға жақын жатқан географиялық аудандары
мен үлкен кеңістіктегі жерлерді, Еуропа мен Азияның барлық жа-
ғалауларын, Солтүстік Американың бірталай жағалауларын зерт-
теп шықты, басқа да жаңалықтар ашты.
Алғашқы туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Олардың ішінде бәрімізге белгілі
әлемнің жеті кереметі де бар. Олар:
1) Сфинксті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған) көне Египет
пирамидалары;
Вавилондағы (кәзіргі Ирак) Семирамида аспалы бақтары;
Галикарнастағы (Түркия) мазар;
Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
Колос Родосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жа-
қын жатқан Родос аралы);
Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
7) Эфестегі (Түркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал
(Үндістан), Үлы қытай қорғаны, Петр қалашығы (Иордания), Алып
пиктограммалар (Перу), Машу-Пиешу қалдықтары (Перу), Боро-будур будда
храмдар кешені (Ява аралы) жатады.
Көне заманда осы орындарды көру үшін саяхаттар жасалынған. Осы жағдай
қазіргі туристердің Ұлы Каньонды, Ниагара сарқырамасын, үлттық парктерді,
мүхиттарды, көлдерді және адам колымен жасалынған үлкен қалаларды,
мұражайларды, ескерткіштерді аралап көретіндігі сияқты нәрсе.
Алғашкы турагенттіктер.
1822 ж. Бристоддық (Ұлыбритания) Роберт Смарт өзін алғашқы ,
параходттық агент ретінде танытты.
Ол Бристоль каналымен жүретін және Дублинге (Ирлаңдия) баратын
параходтарға (кемелерге) жолаушыларды тіркей бастады.
1841 ж. Томас Кук әрбір жолаушыдан 1 шиллинг ала отырып Ланкастерден
Лонгоборушаға дейін теміржол саяхатын көпшілік адамға (570) арнап
ұйымдастырды. Бүл көпшілікке жарнамаланған алғашқы экскурсиялық поезд
болады, ал Кук экскурсиялық поездардың алғашқы агенті түрінде көрінді. 1847
жылдан бастап Куктың компаниясы саяхаттар мен экскурсияларға деген
билеттерді тек Англияда ғана емес, шет елдерге де тарата бастады. 1863 ж
Кук үлкен туристік саяхатты Швейцарияға, ал 1868 ж Солтүстік Америкаға
үйымдастырды. қазіргі кезде Куктың компаниясы дүние жүзіндегі ең ірі
туристік үйымдардың бірі болып табылады. Жеке эксклюзивтік сапарларды
үйымдастырудың алғашқы маманы ағылшын Томас Беннет болды, ол Ослодағы
(Норвегия) британ консулының хатшысы бола отырып, Норвегияға жеке адамдар
үшін театр турларын үйымдастырды. 1850 жылдан бастап ол жеке туристер үшін
маршруттар, көлік, тамақ, туристік кұрал жабдықтар ұсына бастады, олар үшін
қонақ үй номерлері мен аттар туралы алдын-ала келісіліп отырды.
Ағылшын туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Олардың ішінде бәрімізге белгілі
әлемнің жеті кереметі де бар. Олар:
Сфинксті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған ) Көне Египет
пирамидалар;
Вавилондағы (қазіргі Ирак) Семирамида аспалы бақтары;
Галикарнастағы (Түркия)мазар;
Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
Колос Родосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жақын жатқан Родос
аралы);
Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
Эфестегі (Түркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал.
Көне заманға осы орындарды көру үшін саяхаттар жасалынған. Осы жағдай
қазіргі туристердің Ұлы Канонды, Ниагара, сарқырамасына ұлттық
парктері,мұхиттары,ескерткіштерді аралап көретіндігі сияқты нәрсе.
Алғашкы үйымдастырылған экскурсиялар. 2 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың
ортасында ұлы ойшылдардың ықпалымен Еуропаның кейбір оқу орындарында
оқушылар үшін қысқа экскурсиялар мен жаяу серуендер қолданыла бастады. Олар
белгілі поляк педагогы Ян Амос Коменскийдің әдістері бойынша оқьпу мен
тәрбиенің нақтылығы мен көрнекілігі үшін өткізілді.
Ресейде экскурсиялық қызмет 19 ғасырдың екінші жартысында қалыптасты.
Бұл кезде жаратылыс тану әуесқойлар қоғамы Петербургте, Мәскеуде, Казанда,
Екатеринбургте, Тифлисте және басқа қалаларда белсенді жүмыс атқарды. 1902-
1909 жылдары Кавказ тау қоғамы (Пятигорск) жұмыс істеді. 1905 жылы
Ресейдегі алғашқы экскурсиялық мекелердің бірі — Қырым-Кавказ тау клубының
Ялталық экскурсиялық бюросы құрылды. 1899 жылдан бастап Мәскеудегі
Педагогикалық қоғамда гимназиялардың, коммерциялық мектептердің оқушылары
үшін жалпы білім беретін экскурсияларды ұйымдастыру бойынша комиссия жұмыс
істеді, ол Мәскеулік оқу аймағының жаныңдағы Орталық экскурсиялық
комиссияның жұмысын да бағыттап отырды.
Экскурсиялық қызметтің дамуы тарихи, мәдени және табиғи
ескерткіштердің, ансамбльдердің, мұражайлардың және әр түрлі көрмелердің
ашылуымен қатар жүрді. Бұл жағдайда ғылыми қоғамдардың ұсыныстық қызметі,
зиялы қауым өкілдерінің ұсыныстары әсер етті. 1872 ж. Мәскеуде
Политехникалық мұражай, ал 1873 ж. Тарихи мұражай құрылды. 19 ғасырдың
екінші жартысында Ресейде тау саяхаттары кең тарай бастады. 1877 ж.
Тифлистегі Кавказ жаратылыс тану қоғамы жанынан елдегі алғашқы альпілік
клуб қүрылды. 1890 ж. Одессада құрылған қырым тау клубы өзінің филиалдарын
Ялта мен Севостопольде ашты. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында
туризмнің дамуына көптеген ғылыми және әуесқойлық қоғамдар көп көңіл бөле
бастады. Олардың ішінде Орыс география қоғамы, Жаратылыстану әуесқойлары
қоғамы, Петербургтың халық университеттері қоғамы т.б. бар.
Экскурсиялардың, шыңға шығудың, жаяу жорықтар мен велосипед
серуендерінің кең таралуы, көптеген ғылыми және кәсіподақтың қоғамдардың,
ұйымдардың, оқу орындарының туризм мен экскурсияларға деген ынтасы, орыс
зиялы кауымының саяхаттарды, қозғалыс пен танымдық экскурсияларды халықты
ағарту үшін пайдалануға ұмтылуы туризм мен экскурсия әуесқойларының арнайы
ұйымдарға бірігуіне алғышарт жасады. Сөйтіп, 1895 ж Орыс туристер қоғамы,
ал 1901 ж Орыс тау қоғамы кұрылды. Осы екі қоғам да 1917 жылға дейін
негізгі туристік ұйымдар болды.
Алғашқы орналастыру орындары. Қонақ үй индустриясының алғашқы
кәсіпорындарының пайда болуы Ежелгі Риммен (б.з.д. 50 ж.) байланысты. Үлкен
Рим империясында жұмыстармен жиі басқа жерлерге баратын әкімдер мен
саудагерлер көп болды. Олар үшін қалалар мен елді мекендерде, басты жолдар
бойында аялдау бекеттері салына бастады. Рим империясының кұлдырауымен
бірге (б.з.д. 1 ғасыр) бұл аялдау бекеттері мен таверналар тоқырап, тек
орта ғасырларда сауда мен саяхаттың дамуына байланысты қайта жаңғырды.
Еуропалық экономикалық қайта өрлеу дәуіріндегі қауырт дамуы, жаңа
кәсіптердің, елдер арасыңдағы сауданың пайда болып, дамып, кеңеюі қонақ
үйлерге деген қажеттілікті көбейтті. Сол кездерден бастап-ақ қазіргі қонақ
үй индустриясының негізі қалана бастады.
1.2 ХІІ-ХІV ғасырлардағы туризмнің дамуы
Туризмнің калыптасуындағы келесі кезең 12-14 ғасырларда басталған қайта
өрлеу және 18 ғасырдағы Ағарту дәуірлері болды. Бұл ғасырларда оқу-
білімінің, тәрбиенің, өнердің жан-жақты дамуына байланысты қоршаған ортамен
танысу, тәрбие, оның ішінде әсіресе, дене тәрбиесі құралы ретінде, көп
жағдайда бала-лар тәрбиесімен байланысты Европаның сол кездегі
мемлекеттерінде, Батыс Еуропада, саяхаттар мен серуендер жиі пайдаланыла
бастады. Олардың білім беру мен тәрбиенің маңыздылығы жайлы сол дәуірдің
ұлы ағартушылары мен ойшылдары — Томас Мор, Руссо т.б. әр түрлі ойлар
айтып, өздерінің еңбектерін жазып қалдырған.
Туризим толық түрдегі қоғамдық құбылыс және термин ретінде 19 ғасырда
қалыптасты. Бүған ішінара сол кездегі параходтар мен темір жолдардың пайда
бола бастауы әсер етті. 1815 ж. саяхатшы және жазушы Дж. Галиньяни Парижде
ең алғашқы саяхат ұйымдастырды. 1829 ж. неміс саяхатшысы К. Бедекер өз
бетінше саяхат жасаушылар үшін жол көрсеткіш кітапшалар дайындап шығарды.
1841 ж. ағылшын Томас Кук (1808-1892) алғаш Лестерде, сонан соң Лондонда
коммерциялық (паушельдік — бірдей бағадағы) саяхаттарды ұйымдастырған
алғашқы саяхаттар бюросын құрған, 1843 ж. ол теміржол вагондарын жалға алып
және туристерді азықпен, ат сайыстарына деген билеттермен камтамасыз ете
отырып, алғашқы көп адамдық тур ұйымдастырған. Ал 1847 жылдан бастап То-мас
Кук Еуропаның әр түрлі елдеріне экскурсия билеттерін тарата бастады. Томас
Кук халықаралық туризмнің негізін салушы болып есептеледі. 1854 ж. Т.Куктың
бюросы үлгісі бойынша К. Ризель Берлинде алғашқы неміс саяхатшылар бюросын
ашты. XIX ғасыр-дың екінші жартысында Еуропаның көптеген елдерінде туристік
бюролар, фирмалар, клубтар ашылды. Мысалы, осы жылдары Лондонда велосипед
саяхаты, Берлинде су саяхаты, Аустрияда тау саяхатшылар клубтары құрылып
жұмыс істей бастады.
Дүние жүзінің экономикалық алдыңғы қатарлы елдерінде кең көлемдегі
туризм көп адамдық ұшақтардың пайда бола бастауының, автомобилдердің кең
тарай бастауының, жол-көліктік жүйелердің дамуының, демалыс мерзімдеріне
ақы төлеу жүйеснің ендірілуінің нәтижесі ретіңде 1950 жылдардан бастап
нығая бастады. 1970-80 жылдары туристер арасында көп таралған жақын
жерлерге отбасылық автомобильдер саяхаттары, орташа және алыс қашықтықтарға
жасалынатын авиочартерлік инклюзивтурлар, автобустық турлар мен теңіздік
круиздік саяхаттар ұйымдастырды. Осы жылдары жаңа туристік аймақтар пайда
болды. Халықаралық туристік ұйымдар, ішкі және халықаралық туризмнің
рыноктары, туристік жарнама мен насихат сферасы қалыптасып, маркетингтің
Негізгі принциптері құрылды. Ал 27 қыркүйек — Дүние жүзілік болып
жарияланды. Дүние жүзілік туристік ұйымның салыстыруы бойынша қазіргі кезде
жыл сайын 2-2,5 млрд. Сионер жүзеге асырылады (шет елдерге жасалынатын рия,
қоса алғанда). 2000 ж. 390 млн. астам адам туристік қатысуда(дүние жүзі
бойынша).
Саяхат. Ресей және бұрынғы ТМД еддеріндегі даму кезендері. Бұл ай
туризм туралы алғашқы мәлімет 18 ғасырға қатысты желтоқсанында "Московские
ведомосі" газеті 18теріс жасауға болатын саяхаттар жоспарын" газет бетіне
алғаш шыққан. Бүл жоспарды құрған Мәскеудегі ақсүйектер пан-"Саисесі
Вениамин Генш болатын. Ол Германия, Швейцария және Франция елдері бойынша
осы елдердегі фабрикасымен және университеттермен танысу мақсатындағы және
жас дворяндардың шағын тобын құруды ұсынды. Шіркеу туристік мақсатта шет
елдерге коллективтік сапарлар көне турдың алғашқы қадамы болатын. Мәскеу
және Санкт-Петербург қалалары бойынша кітапл көрсеткіш басылымдар пайда
болды. Олардың бірі: Петербургтың алғашқы 1703 жылдан салынуынан бастап
1751 т.б тарихи, географиялық және топографиялық сипатта көрген, авторы-
Архивариус Андрей Богданов (1779 бағасы өз бойында қазыналық көпірлердің,
сарайлардың, бірінің, монастырлардың, шағын көшелердің және үлкен бір
ғимараттары бар императорлық, астаналық қала "Москваның налы (авторы В.Г.
Рубан, 1782 ж.) деп аталды. Бұл жолсерік және сол кездердегі саудагерлерге
арналған, тек жолаушылар үшін арналып жасалынды. Богданов пен Рубанның және
хаттаедай жолсілтеме кітапшалары 18 ғасырдың аяғыңда жарық астанасының
ерекше жерлері мен олардың көркемдік 92), жаттайтын бірінші кітаптар болды.
18ғ-дың 1-жартысында туризм Ресей азаматтарының тек көптеген бөлігі
(негізінен дворявдар мен көпестердің) ай-Ресей болып қалып қойды. Саяхаттар
көбіне батыс елдерге болды, Петербург пен Мәскеуге жасалды. Саяхаттар
ұйымдастыратын арнайы мекемелер болған жоқ. Оларды насихаттауда саяси
жазылған әдебиеттің рөлі жоғары болды. Мысалы ол М. Карамзиннің "Орыс
саяхатшы өкілдері" (1791) "Англиядан, Германиядан және Франциядан жол .839)
т.б. кітаптар жарық көрді. Бұндай авторлардың шет елдерге жасалынған
саяхаттарды сипаттап жазды, басқа бөліктеріне арналған жол сілтегіш
кітапшалар пайда болды."Мәскеуден Санк-Петербургка дейін және кері
жәрмеңкесі", 1847 ж. жарық көрді. 18 ғасырдың екінші жартысында орыс
саяхатшылары Англия дүние жүзі бойынша алғашқы тау саяхатшылары клубы
(1857).
Австриялық (1862), Швейцариялық (1863) т.б. тау саяхатшылары
клубтары жұмыстарымен танысып, Альпі тауларындағы осы клубтар
маршруттарымен жүріп өтті. Шет елдер клубтары үлгісімен 1878 ж. Тифлисте
Ресейде алғаш рет тау клубы "альпілік кавказ клубы және жаратылыстану
әуесқойлары қоғамы" құрылған болатын, ол ресми түрде Ресейлік география
қоғамының Кавказ бөлімшесінің құрамында болды. Алайда бұл қоғам көп жүмыс
атқарған жоқ, небәрі 6 жылда, бірнеше экскурсиялар жүргізіп, Кавказдың
табиғаты туралы мақалалары бар бірнеше кітапшалар шығарды. Ресей туризмінің
тарихында 1890 ж. Қырым. тау клубы ретінде құрылған Қырым-Кавказ тау клубы
көбірек із қалдырған. Бұл клубтың әсіресе, Ялта бөлімшесі ерекше танымға ие
болды, бұл бөлімшені ұзақ уақыт дәрігер В.Н. Дмитриев басқарды. Бөлімше
Ресейде алғаш рет Қырымның ең қызықты жерлеріне; Бахчи-Сарайға, Учан-Суға,
Массандраға, Алупкаға, Ливадияға, Ай-Петриге көптеген туристік сапарлар
үйымдастырды. 1896-1913 жылда-ры бөлімше өткізген эксқурсияларға 120 мыңнан
астам адам Рес-сей қалаларынан келіп қатысты. Окушылар экскурсияларын үйым-
дастыруға ерекше көңіл бөлінді, олар Қырымға өз мүғалімдерімен бірге топ-
топ болып (тіпті әр топта 150 адамға дейін) саяхаттар үйымдастырған
болатын.
1885 ж. Петербург өзінің алдына Европа елдерімен таныстыру-ды мақсат
етіп қойған және коммерциялық сипаттағы "Дүние жүзінің барлық елдеріне
жасалатын қоғамдық саяхаттар үшін құры-лған кәсіпорын", ол кейінірек 1895
ж. жол-анықгауыш кітаптарды шығарумен, Рессей әр түрлі қалаларда туристерді
қабылдауға ар-налған қонақ үйлерді кұрумен, өз мүшелерінің ұжымдық сапарла-
рын өткізумен айналысқан, кейінірек аты "Туристердің рессейлік қоғамы"
болып өзгерген "Велосипедші-туристердің Рессейлік қоғамы" кұрылды.
1910 ж. соңғы аталған қоғам өз бетінше жасалатын көп күндік
зкскурсиялар үшін материалдық жағдайлары жоқ адамдар үщін Кавказға, Қара
теңізге, Оралға және Рееейдің басқа да аудандары мен аймақтарына саяхаттар
үйымдастырды. қоғам мүшелерінің шетелдерге жасалынған саяхаттары қатысушы
адамдарың өздері қүрған маршруттар бойынша шағын топтар арқылы жүзеге асты.
Қоғамның Бель(гияның, Австрияның, Англияның, Италияның және басқа елдердің
туринг-клубтарымен жасаған келісім шарттарының нәтижесіңце Рессейден келген
туристер жол билеттерін сатып алу, қонақ үйлерде орналасу, велосипедтерді
жөнге келііру жөне кедендік төлемдер кезінде т.б. жерлерде жеңіддіктерге ие
болды. Қоғам со-нымен бірге оқушылармен жүргізілетін экскурсияларға көп
көңіл бөлді, олар туралы "Русский турист" журналында әңгімелер, макд-лалар
жиі жарияланып түрды.
1901 ж. Мәскеу-Казан теміржолының дирекгоры А.К. фон Мек-каның үсынысы
бойынша қүрылған Орыс тау қоғамы өз мүшелеріне арнап Кавказға арзан
саяхаттар үйымдастырды, Сол үшін аттар ұстады, қонақ үйлер мен қонақ жайлар
құрып, саяхатшыларды тау қүрал-жабдықгарымен қамтамасыз етті. 1902 ж.
Пятигорскіде, Кавказ Минералды сулары курорттарында демалушыларға экскурсия-
лық қызмет көрсету үшін Кавказдық тау қоғамы құрылғанды. Бүл қоғамның
мүшелері Эльбрустың беткейлерінде "Крутозор" үйшігін салды, әскери-Осетин,
әскери-Грузин жоддары бойынша, Эльб-рустың етегіне, "Нарзандар" аңғарына
арнайы маршруттар құрды. 1909 ж. Владикавказда тау клубы политехникалық
қоғам жанынан құрылды. Кавказ туристер арасында кең түрде тартымды аймақ
бола бастады. 1912 ж. Тифлисте туризмді Кавказда кең түрде қол-даудың басты
комитеті құрыдцы. 1910 жылдары бүкіл ел бойынша Рессейде туристік қозғалыс
қарқынды болды: көптеген қалаларда (Мәскеу, Ростов, Владивосток т.б.)
экскурсиялық комиссиялар, бюролар, комитеттер, жеке туристік кеңселер
құрылды. Олар туристік топтар мен жеке экскурсантардың астаналармен және гу-
берни5ілық орталықгармен танысуы кезінде көмек көрсетуге арналды.
Халықаралық туризмнің дамуына едәуір үлес қосқан 1908 ж. қүрылған
техникалық білімдерді тарату қоғамының үйлестіру бөлімінің экскурсиялық
комиссиясы болды, ол 1908-1913 жылдары Германияға, Швейцарияға,
Yлыбританияға, Жапонияға және басқа мемлекеттерге 7000 мыңнан астам адам,
оның ішінде, 4500 мұғалімдер (көпшілік адамдарға саяхаттар жеңілдіктермен
ұйым-дастырыдды) жіберді. 1917 жылға дейін саяхаттар әуесқойлары тек
астаналарды емес, солармен бірге, ірі губерниялық қалаларды, Қырым мен
Кавказды игерді, Орта Азидда, Алтайда, Байкалда болды. Ішкі туризм шет
елдерге қарағанда кең ауқым алды. Алайда мемлекеттік туристік ұйымдар
бұрынғысынша қүрылмады, туризмнің дамуы әуесқойлар мен жеке кәсіпкерлердің
қызметтері бойынша айқындалды.
2.3 Кеңестер одағы кезіндегі туризмнің дамуы
Революциядан кейін бүған дейін өмір сүрген туристік қозғалы-стың
үйымдастыру формалары: тау клубтары, экскурсиялық ко-миссиялар мен бюролар,
жеке туристік кеңселер т.б. өздерінің өмір сүруін тоқтатты. Алайда 1919
жылдың ақпанында Халық ағарту комиссариаты жанындағы бірыңғай еңбек мектебі
бөлімінде мектептердегі экскурсия жүмыстарын жандандыру мақсатыңца эк-
скурсиялық секция қүрылды. Ересекгер арасыңца туризмді наси-хаттаумен Бас
саяси ағарту кеңесінің экскурсиялық бюросы айна-лысты. Ол экскурсиялық әдіс-
тәсілдемелер жасады, клубтар, кәсіподақгар т.б. ұйымдар жанынан ашылған
экскурсиялық мекемелердің қызметтерін үйлестірді. Бүл бюро бірнеше экскурси-
ялық станциялар ашты. Олардың ішінде әсіресе Петроградта (1920 ж.) ашылған
"Экскурсанттар үйі" станциясы өз қызметімен ерек-ше көзге түседі. Алайда
экономикалық қиын жағдайларға байла-нысты бүл станциялар көп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
География факультеті
Туризм кафедрасы
Курстық жұмыс
туризмнің дамуын тарихы
Орындаған ___________________ Ордабаев
М.Б.
3 курс студенті
Ғылыми жетекші __________________ Сабиров Д.З.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы ___________________ Байжокенова А.М.
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен
қорғауға жіберілді __________________ Артемьев А.М.
(қолы, күні)
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ТУРИЗМНІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ МӘНІ
1.1 Туризмнің даму тарихы
1.2 XII-XIV ғасырлардағы туризмнің дамуы
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
2.1 Халықаралық туризмнің пайда болу кезеңдері
2.2 Еуропа туризмнің даму тарихы
2.3 Кеңестер Одағында туризмнің даму ерекшеліктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
3.1 Ресей құрамындағы Қазақстан туризмі
3.2 Тәуелсіз Қазақстан туризмнің дамуы
3.3 Қазақстан туризмнің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек 19 ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы (20 ғасырда) өзіндік толығуымын, жетіле, күрделене
түсуімен сипатталады. Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс
ретінде бірден қалыптасқан жоқ. Оның қалыптасуына тікелей болмаса да,
жанама түрде әсер еткен тарихи алғы шарттар немесе факторлар болды. Оларға
жататындар: ерте ғасырлардағы, әсіресе, орта ғасырларда (7-14 ғасырларда)
болған мемлекеттермен халықтар арасындағы сауданың дамуы. Орта ғасырларда
және 19 ғасырға дейін мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары, 15
ғасырдан басталған жаңа жерлердің (Ұлы географиялық) ашылулары.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени
т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар,
олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы
мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда
қатынастарының дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығында, басқа құрлықтар ол
кезде дамудың, төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен
бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын
айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы. Бұл жол Шығыс пен
Батысты, Азия мен Еуропа халықтары арасындағы байланыстарды қалыптастырып,
олардың арасында дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған керуендер
құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Ол матадан Рим, Византия,
Батыс Еуропа, Иран және Араб феодалдары мен атқа мінерлер киім киген.
Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор,
қымбат бағалы асыл тастар, шәй, қытай қағазы, қымбат металдар, бор, қару-
жарақ, оқ-дәрі, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар
тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиянь) қаласынан
басталып, ары қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екінші Хотон мен Яркенд
арқылы Қашқарда тағы түйіскен. Турфан мен Қашқардан Орта Азия мен Қазақ
жері арқылы одан ары Ресейне қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң
қазіргі Ағанстаннан жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстіке Үндістанға,
екіншісі батысқа Бағдатқа, Одан ары қарай жерорта теңізіне барып тірелген.
Египетке, Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-
жаққа әр түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын
құлдар түрінде) адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол
кездегі ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірбиелер ауысқан. Ежелгі
Үндістанның ғылымдары математик, медецина, тіл білімі салалары бойынша
үлкен табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірбиелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамыды, өз кезегінде Қытайда ғылыми мәліметтер басқа елдерге
ауысқан. 7 ғасырдағы ұлы қытай ғылымы-географ Сюань Цзан Ұлы жібек жолы
бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдармен олардың
өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, дінімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б.
жете танысуға тырысып, мәліметтер жинаған.
Туризмнің қоғамамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір
дәрежеде тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстар да алғы
шарт болған. Соғыстар алдындағы стратегиялық және тактикалық жоспарлар
кезінде, алдын ала жүргізілген барлау (әскери бағалау, барлау кезінде
саудагерлерді пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындардың жер
жағдайлары, халқының тұрмыс тіршілігі мен ұлттық ерекшеліктері, кәсібі,
діні т.б туралы мәләметтер жиналып қортындыланған.
Үшінші алғы шарт – 15 ғасырдан басталған жаңа жерлердің (құрлықтардың
дүние бөліктерінің) ашылуы болады. Магелланның , Колумбтың, Куктың,
Берингтің т.б. саяхатшылардың жасаған экспедициялары жер шарының басқа
құрлықтары мен орындары жайлы білімдердің жиналуына мүмкіндік береді. Олар
өз кезегінде бұл жерлер мен құрлықтардың болашақта игерілуіне жол ашты.
1 ТУРИЗМНІҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек 19 ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы (20 ғасыр) өзіндік толығу-ісі, жегіле, күрделене түсуімен
сипатталады. Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс ретінде бірден
қалыптасқан жоқ. Оның қалыптасуына тікелей болмаса да, жанама түрде әсер
еткен тарихи алғы шарттар немесе факторлар болды. Оларға жататындар: 1.
Ерте ғасырлардағы, әсіресе, орта ғасырларда (7-14 ғасырлар) болған
мемлекеттер мен халықтар арасындағы сауданың дамуы. 2. Орта ғасырларда және
19 ғасырға дейін мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары. 3. 15
ғасырдан басталған жаңа жерлердің (Ұлы географиялық) ашылулары.
Сауданың дамуы халықтар мен мемлекеттер арасындағы эконо-
микалық, мәдени т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа
мемлекеттер мен халықтар, олардың тілі, діні, салт-санасы, олар
мекен еткен жерлердің табиғаты туралы мәліметтердің жиналуына
негіз болды. Халықтар арасындағы сауда қатынастарының дамуы
Ескі дүниеде (Еуразия кұрлығында, басқа кұрлықгар ол кезде даму-
дың "төмеңдеу" сатысында тұрған) кұрлық бойышша да және соны-
мен бірге су жолдары (кемелер) арқылы да жүрген, Сауда катынас-
тарының ең айқын айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының
болуы. Бұл жол Шығыс пен Батысты, Азия мен Еуропа халықтары
арасыңдағы байланыстарды қалыптастырып, олардың арасына дә-
некер болды. Әр түрлі тауарлар тасыған керуеңдер кұрамында 10
мыңға дейін аттар, түйелер болған. Тауарлардың ішінде ең бағалы-
сы әрине жібек матасы болған. Ол матадан Рим, Византия, Батыс
Европа, Иран және Араб феодалдары мен атқамінерлері киім киген.
Жібектен баска ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағалан-
ған фарфор, қымбат бағалы асыл тастар, шәй, ымтай кағазы қым-
бат металдар, бор, қару-жарақ, оқ-дәрі, хұзім, бұршақ, анар т.б.
мәдени дақылдар және заттар тауарлар тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню (қазіргі Сиань) каласынан басталып, ары
қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екіншісі Хотон мен Яркенд аркылы Кашқарда
тағы түйіскен. Турфан мен Қашкардан Орта Азия мен Казақ жері арқылы одан
ары Ресейге карай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі Ауғаныстаннан
жол тағы екіге айырылып біреуі оңтүстікке Үндістанға, екіншісі батысқа
Бағдадқа, одан ары қарай Жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке, Визан-
тияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуеңдермен бірге жан-жаққа әр түрлі
мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден баска (кеңде тұтын кұлдар түріңде)
адамдар да барған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кездегі ғылыми,
техникалық табыстар, шаруашылық тәжірибелер ауысқан. Ежелгі Үндістанның
ғалымдары математика, медицина, тіл білімі салалары бойынша үлкен
табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірибелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамытты, өз кезегінде Қытайдан ғылыми мәліметтер басқа елдерге
ауысқан. 7 ғасырдағы ұлы қытай ғалымы-географ Сюань Цзан Үлы жібек жолы
бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдар мен олардың
өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, дінімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б.
жете танысуға тырысып, мәліметтер жинаған.
Туризмнің қоғамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір дәрежеде
тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстарда алғы шарт
болған. Соғыстар алдындығы стратегиялық және тактикалық жоспарлар кезінде,
алдын ала жүргізілген барлау (әскери барлау, барлау кезінде саудагерлерді
пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындардың жер жағдайлары ғана
емес, сонымен бірге қарсы мемлекеттердің табиғи ерекшеліктері, мемлекеттік
қүрылымы, саяси жағдайлары, халқының тұрмыс-тіршілігі мен үлттық
ерекшеліктері, кәсібі, діні т.б. туралы мәліметтер жиналып қорытындыланған.
Үшінші алғы шарт — 15 ғасырдан басталған жаңа жерлердің (күрлықтардың,
дүние бөліктерінің) ашылуы болды. Мегелланның, Колумбтың, Куктың, Берингтің
т.б. саяхатшылардың жасаған экс-педициялары жер шарының баска қүрлықгары
мен орындары жайлы білімдердің жиналуына мүмкіндік берді. Олар өз кезегінде
бұл жерлер мен кұрлықгардың болашақта игерілуіне жол ашты.
Алғашқы саяхатшылар. Алғашқы саяхатшылар қатарына Океания (Мүхиттық
аралдар) түрғындары кіреді. Олар Оңтүстік-шығыс Азияда Микронезия, Тынық
мүхитына, Маркиза аралдарына, Туамту архипелагына (топ аралына) Канос
кайықтарымен жүзіп бара алған. Б.з.д. 500 ж. Полинезиялықтар 2000 мил
кашықтықта орналасқан Гавай аралдарына дейін жүзіп барған. Жүзу барысында
арнайы құралдардың болмағандығына қарамастан күн мен жүлдыздардың
орналасуын, мұхит толқындарының, бұлттардың қозғалысына және құстардың ұшу
жолдарына қарай отырып көкжиек сызығын бағдарлай білген. Олардың тұщы
сулармен тамақ қорын қалай толықгырып отырғандығы бізге белгісіз. Жерорта
теңізі жағалауының түрғындары өз саяхаттарын сауда, діни және емдік,
мақсатта пайдаланғандығы белгілі. Діни кітаптарда керуен жолдарымен
саудагерлер, саяхатшылар жүріп өткен жерлері туралы мәліметтерді
кездестіреміз. Ертедегі грек оқымыстылары б.з.д. 5 ғасырдағы Герадот б.з.д.
4 ғғ. Пифей т.б. жаңа территорияларды ашу басқа елдермен танысу
мақсатындағы ұйымдастырылған жорықгарға қатысқандығы мәлім. Б.з.д. 776
жылдан бастап олимпиялық ойындардың өткізілуі, спорт сүйер қауымның, өнер
адамдарының Жерорта теңізі маңы елдерінен көптеп қатысуына байланысты
олимпия өтетін аймақта, демалатын, спорттықи жарыс өтетін ареналардың
салынуына мүмкіндіктер жасалады. Әртүрлі елдер, жерлер туралы мәліметтердің
жиналуына орай Страбон (63 ж. б.з.д.), Птоломей (90-163 б.з.д.)
карталарында географиялық тұрғыда картографиялық мәліметтер берілген.
Ертедегі Рим туризм тарихына өзіндік үлес қосты. Рим империасы аумағы
қалалары тарихи-табиғи нысандары туризмнің дамуының алғы шарты болып
табылады. Римдіктер атпен 100 милдік кашықтықта жүруге қолайлы жолдар
арқылы атақты Храм, т.б. тарихи ескерткіштерді табиғатта тамашалау
мақсатында, серуен жорықтар ұйымдастырған. Египет аумағындағы ескерткіштер
мен пирамидалар қызығып тамашалайтын танымдық нысандарға айналған. Рим
империясының дәуірлеу заманында ауқатты римдіктер Грекияда білім алу
мақсатында кейінірек ойьн-сауықдқа демалу, тынығу мақсатъщда адам-дардың
Грекияға көптеп келуін байкаймыз. Емдік мақсаттағы жылы минералдық бұлақтар
пайдаланылған.
Осы кезден бастап Рим империясы аумағында мемлекеттік демалыс үйлері
ашыла бастады. Олардың орналасуының өзі атпен бір күндік жол жүруге
есептелінген. Олар мемлекеттің басты жолдар бойындағы қалаларда орналаскан.
Саяхаташылар мен мемлекеттік қызметкерлер, хат тасушылар Рим қаласынан Кіші
Азияға дейін т.б. шет аймақтарға шыға алған. Ұлы Александр патшалығы
тұсыңда түркі жеріндегі Эффес каласы ірі сауда орталығына айналған болатын
(б.з.д. 334 ж.)- Бұл қалаға жан-жақтан келуші адамдар тобы (туристер)
акробаттар және сиқыршылар өнерін қызықтауға, көңіл көтеруге, демалуға
келген екен. Рим империясының күйреуі (б.з. 1 ғ.) байланысты адамдардың бір
қаладан екінші калаға, бір елді мемлекетген екішш мемяекетке барып кайту
қозғалуы азайды. Инфрақүрлымдық салалардьщ, жолдардың демалыс
аймақгарының іске жарамсыз болуы — үры каракщьшардъщ көіггігінен, саякат
серуен кұру адам өміріне кзуш-кдтер туғызды. Соңдықган да 15 ғасырға дейін
адамдардьщ көпшілігі киелі жерлерге бару мақсатыңда жолға шықкан.
Еуропалықтардың крест жорықгары кезінде көрші жерлерді басып алу мақсатында
адамдардың көпшілігі бөтен елдің жерін, байлығын басьп алу мақсатыңда
әскери жорықтық жолымен жүріп асырған.
Нәтижесінде шығыска қарай дін адамдарымен оны уағыздаушылар Еуропа
халықтары, ал емдік сауықтыру орынцарына барып демалуға мүмкіндіктері
болған. Адамдардың әр түрлі мақсатта өздері түрған жерден шет
территорияларға шығуы географиялық бішімнің жаңа жер туралы мәліметтердің
жиналуына әсер етті Ондай сипаттамалар, жазбалар картографиялық мәліметтер
Афанасий Никитин, Марко Поло, Васко де Гама, Христофор Колумб сияқты
саяхатшылар нәтижесінен байкаймыз.
15-17 ғ.ғ. Ұлы географиялық ашылыстар туризм тарихындағы қомақты орынға
ие. Қүрлықтар мен жаңа жерлердің ашылуы
жиһанкездердің атпен, жаяу, қайық, кеме, темір жолдарды игеруге
саяхатпен серуен экспедициялардың қалыптасуымен дамуына туризм түрлерінің
шығуына, пайда болуына әсерін тигізді.
Орыс саяхатшыларымен жиһанкездердің географиялық ашылулары Евразияның
зерттелмеген аймақтарын ашуға, игеруге ат салысты.
1639 ж. В.Поярков, С.Дежнев, И.Масквитин Сібірді кесіп Охота теңізі
жағалауына шыққан.
1643-46 ж.ж. В.Д Поярков Якутск жерінен Тынық мұхит жағалауына жетеді.
Ал С. Дежнев Азия мен Америка арасындағы бүғазды, ал 1696 ж. В.Т Атласов
Камчатканы ашып, орыс саяхатшыларын 1711 ж. Курил аралдарына шығарды. 1732
ж. И. Федоров экспедициясы Аляска жағалауына жетеді. В. Беринг Алеут
аралдарын аша отырып Азия мен Америка арасындағы бүғазды анықтаған, картог-
рафиялық мәліметтер жинаған. 18 ғасырдағы орыс саяхатшылары Д.Я Лаптев, Х.П
Лаптев, С.И Челюскин, Г.И Шелиховтар Америка, Азия жағалауларын, Охота
теңізі ауданын, Камчатка және Курил аралдарын, Жапонияның солтүстігін
зерттеуде көп үлес қосты. 19 ғасырдың басына қарай адамдар мекен ететін
кұрлықтардың ашылу процесі аяқталды. Барлық ірі өзендер, үлкен көлдер
зерттеліп, картаға түсіріледі. Адам мекендейтін аумақтардың жер бедерінің
негізгі ерекшеліктері айқындалды.
19 және 20 ғасырларда полюстар маңы игеріліп, мұхиттар
зерттедді, Азия қүрлығының аз зерттелінген ішкі аудандары назарға
алынды. Орыс саяхатшылары 19 ғасырдың басында алғашқы дүние
жүзілік саяхаттар жасады. Олар Н.Ф Крузенштерн және Ю.Ф Ли-
сянскийлер (1803-1804 жылдар) болды, олардың нәтижесінде Тынық
мұхитта жаңа аралдар ашылды. Теңізшілер М.П Лазарев, Ф.Ф Бел-
линсгаузен Аустралияға, Полинезияға барды және Антарктиданы
ашты (1821 ж). Саяхатшы Н.Н Миклухо-Маклай Жаңа Гвинеяны
толық зерттеді (XIX ғасырдың 70 жыддары), ал орыс зерттеушілері
П.П Семенов-Тянь-Шанский және Н.М Пржевальский т.б. Тянь-
Шань, Памир және Моңғолия арқылы Орталық Азияға ене отырып
бұл аймақтың игерілуіне зор үлестерін қосты.
20 ғасырға қарай орыс саяхатшылары мен теңізшілері Азия-
ның көптеген шекараға жақын жатқан географиялық аудандары
мен үлкен кеңістіктегі жерлерді, Еуропа мен Азияның барлық жа-
ғалауларын, Солтүстік Американың бірталай жағалауларын зерт-
теп шықты, басқа да жаңалықтар ашты.
Алғашқы туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Олардың ішінде бәрімізге белгілі
әлемнің жеті кереметі де бар. Олар:
1) Сфинксті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған) көне Египет
пирамидалары;
Вавилондағы (кәзіргі Ирак) Семирамида аспалы бақтары;
Галикарнастағы (Түркия) мазар;
Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
Колос Родосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жа-
қын жатқан Родос аралы);
Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
7) Эфестегі (Түркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал
(Үндістан), Үлы қытай қорғаны, Петр қалашығы (Иордания), Алып
пиктограммалар (Перу), Машу-Пиешу қалдықтары (Перу), Боро-будур будда
храмдар кешені (Ява аралы) жатады.
Көне заманда осы орындарды көру үшін саяхаттар жасалынған. Осы жағдай
қазіргі туристердің Ұлы Каньонды, Ниагара сарқырамасын, үлттық парктерді,
мүхиттарды, көлдерді және адам колымен жасалынған үлкен қалаларды,
мұражайларды, ескерткіштерді аралап көретіндігі сияқты нәрсе.
Алғашкы турагенттіктер.
1822 ж. Бристоддық (Ұлыбритания) Роберт Смарт өзін алғашқы ,
параходттық агент ретінде танытты.
Ол Бристоль каналымен жүретін және Дублинге (Ирлаңдия) баратын
параходтарға (кемелерге) жолаушыларды тіркей бастады.
1841 ж. Томас Кук әрбір жолаушыдан 1 шиллинг ала отырып Ланкастерден
Лонгоборушаға дейін теміржол саяхатын көпшілік адамға (570) арнап
ұйымдастырды. Бүл көпшілікке жарнамаланған алғашқы экскурсиялық поезд
болады, ал Кук экскурсиялық поездардың алғашқы агенті түрінде көрінді. 1847
жылдан бастап Куктың компаниясы саяхаттар мен экскурсияларға деген
билеттерді тек Англияда ғана емес, шет елдерге де тарата бастады. 1863 ж
Кук үлкен туристік саяхатты Швейцарияға, ал 1868 ж Солтүстік Америкаға
үйымдастырды. қазіргі кезде Куктың компаниясы дүние жүзіндегі ең ірі
туристік үйымдардың бірі болып табылады. Жеке эксклюзивтік сапарларды
үйымдастырудың алғашқы маманы ағылшын Томас Беннет болды, ол Ослодағы
(Норвегия) британ консулының хатшысы бола отырып, Норвегияға жеке адамдар
үшін театр турларын үйымдастырды. 1850 жылдан бастап ол жеке туристер үшін
маршруттар, көлік, тамақ, туристік кұрал жабдықтар ұсына бастады, олар үшін
қонақ үй номерлері мен аттар туралы алдын-ала келісіліп отырды.
Ағылшын туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Олардың ішінде бәрімізге белгілі
әлемнің жеті кереметі де бар. Олар:
Сфинксті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған ) Көне Египет
пирамидалар;
Вавилондағы (қазіргі Ирак) Семирамида аспалы бақтары;
Галикарнастағы (Түркия)мазар;
Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
Колос Родосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жақын жатқан Родос
аралы);
Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
Эфестегі (Түркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал.
Көне заманға осы орындарды көру үшін саяхаттар жасалынған. Осы жағдай
қазіргі туристердің Ұлы Канонды, Ниагара, сарқырамасына ұлттық
парктері,мұхиттары,ескерткіштерді аралап көретіндігі сияқты нәрсе.
Алғашкы үйымдастырылған экскурсиялар. 2 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың
ортасында ұлы ойшылдардың ықпалымен Еуропаның кейбір оқу орындарында
оқушылар үшін қысқа экскурсиялар мен жаяу серуендер қолданыла бастады. Олар
белгілі поляк педагогы Ян Амос Коменскийдің әдістері бойынша оқьпу мен
тәрбиенің нақтылығы мен көрнекілігі үшін өткізілді.
Ресейде экскурсиялық қызмет 19 ғасырдың екінші жартысында қалыптасты.
Бұл кезде жаратылыс тану әуесқойлар қоғамы Петербургте, Мәскеуде, Казанда,
Екатеринбургте, Тифлисте және басқа қалаларда белсенді жүмыс атқарды. 1902-
1909 жылдары Кавказ тау қоғамы (Пятигорск) жұмыс істеді. 1905 жылы
Ресейдегі алғашқы экскурсиялық мекелердің бірі — Қырым-Кавказ тау клубының
Ялталық экскурсиялық бюросы құрылды. 1899 жылдан бастап Мәскеудегі
Педагогикалық қоғамда гимназиялардың, коммерциялық мектептердің оқушылары
үшін жалпы білім беретін экскурсияларды ұйымдастыру бойынша комиссия жұмыс
істеді, ол Мәскеулік оқу аймағының жаныңдағы Орталық экскурсиялық
комиссияның жұмысын да бағыттап отырды.
Экскурсиялық қызметтің дамуы тарихи, мәдени және табиғи
ескерткіштердің, ансамбльдердің, мұражайлардың және әр түрлі көрмелердің
ашылуымен қатар жүрді. Бұл жағдайда ғылыми қоғамдардың ұсыныстық қызметі,
зиялы қауым өкілдерінің ұсыныстары әсер етті. 1872 ж. Мәскеуде
Политехникалық мұражай, ал 1873 ж. Тарихи мұражай құрылды. 19 ғасырдың
екінші жартысында Ресейде тау саяхаттары кең тарай бастады. 1877 ж.
Тифлистегі Кавказ жаратылыс тану қоғамы жанынан елдегі алғашқы альпілік
клуб қүрылды. 1890 ж. Одессада құрылған қырым тау клубы өзінің филиалдарын
Ялта мен Севостопольде ашты. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында
туризмнің дамуына көптеген ғылыми және әуесқойлық қоғамдар көп көңіл бөле
бастады. Олардың ішінде Орыс география қоғамы, Жаратылыстану әуесқойлары
қоғамы, Петербургтың халық университеттері қоғамы т.б. бар.
Экскурсиялардың, шыңға шығудың, жаяу жорықтар мен велосипед
серуендерінің кең таралуы, көптеген ғылыми және кәсіподақтың қоғамдардың,
ұйымдардың, оқу орындарының туризм мен экскурсияларға деген ынтасы, орыс
зиялы кауымының саяхаттарды, қозғалыс пен танымдық экскурсияларды халықты
ағарту үшін пайдалануға ұмтылуы туризм мен экскурсия әуесқойларының арнайы
ұйымдарға бірігуіне алғышарт жасады. Сөйтіп, 1895 ж Орыс туристер қоғамы,
ал 1901 ж Орыс тау қоғамы кұрылды. Осы екі қоғам да 1917 жылға дейін
негізгі туристік ұйымдар болды.
Алғашқы орналастыру орындары. Қонақ үй индустриясының алғашқы
кәсіпорындарының пайда болуы Ежелгі Риммен (б.з.д. 50 ж.) байланысты. Үлкен
Рим империясында жұмыстармен жиі басқа жерлерге баратын әкімдер мен
саудагерлер көп болды. Олар үшін қалалар мен елді мекендерде, басты жолдар
бойында аялдау бекеттері салына бастады. Рим империясының кұлдырауымен
бірге (б.з.д. 1 ғасыр) бұл аялдау бекеттері мен таверналар тоқырап, тек
орта ғасырларда сауда мен саяхаттың дамуына байланысты қайта жаңғырды.
Еуропалық экономикалық қайта өрлеу дәуіріндегі қауырт дамуы, жаңа
кәсіптердің, елдер арасыңдағы сауданың пайда болып, дамып, кеңеюі қонақ
үйлерге деген қажеттілікті көбейтті. Сол кездерден бастап-ақ қазіргі қонақ
үй индустриясының негізі қалана бастады.
1.2 ХІІ-ХІV ғасырлардағы туризмнің дамуы
Туризмнің калыптасуындағы келесі кезең 12-14 ғасырларда басталған қайта
өрлеу және 18 ғасырдағы Ағарту дәуірлері болды. Бұл ғасырларда оқу-
білімінің, тәрбиенің, өнердің жан-жақты дамуына байланысты қоршаған ортамен
танысу, тәрбие, оның ішінде әсіресе, дене тәрбиесі құралы ретінде, көп
жағдайда бала-лар тәрбиесімен байланысты Европаның сол кездегі
мемлекеттерінде, Батыс Еуропада, саяхаттар мен серуендер жиі пайдаланыла
бастады. Олардың білім беру мен тәрбиенің маңыздылығы жайлы сол дәуірдің
ұлы ағартушылары мен ойшылдары — Томас Мор, Руссо т.б. әр түрлі ойлар
айтып, өздерінің еңбектерін жазып қалдырған.
Туризим толық түрдегі қоғамдық құбылыс және термин ретінде 19 ғасырда
қалыптасты. Бүған ішінара сол кездегі параходтар мен темір жолдардың пайда
бола бастауы әсер етті. 1815 ж. саяхатшы және жазушы Дж. Галиньяни Парижде
ең алғашқы саяхат ұйымдастырды. 1829 ж. неміс саяхатшысы К. Бедекер өз
бетінше саяхат жасаушылар үшін жол көрсеткіш кітапшалар дайындап шығарды.
1841 ж. ағылшын Томас Кук (1808-1892) алғаш Лестерде, сонан соң Лондонда
коммерциялық (паушельдік — бірдей бағадағы) саяхаттарды ұйымдастырған
алғашқы саяхаттар бюросын құрған, 1843 ж. ол теміржол вагондарын жалға алып
және туристерді азықпен, ат сайыстарына деген билеттермен камтамасыз ете
отырып, алғашқы көп адамдық тур ұйымдастырған. Ал 1847 жылдан бастап То-мас
Кук Еуропаның әр түрлі елдеріне экскурсия билеттерін тарата бастады. Томас
Кук халықаралық туризмнің негізін салушы болып есептеледі. 1854 ж. Т.Куктың
бюросы үлгісі бойынша К. Ризель Берлинде алғашқы неміс саяхатшылар бюросын
ашты. XIX ғасыр-дың екінші жартысында Еуропаның көптеген елдерінде туристік
бюролар, фирмалар, клубтар ашылды. Мысалы, осы жылдары Лондонда велосипед
саяхаты, Берлинде су саяхаты, Аустрияда тау саяхатшылар клубтары құрылып
жұмыс істей бастады.
Дүние жүзінің экономикалық алдыңғы қатарлы елдерінде кең көлемдегі
туризм көп адамдық ұшақтардың пайда бола бастауының, автомобилдердің кең
тарай бастауының, жол-көліктік жүйелердің дамуының, демалыс мерзімдеріне
ақы төлеу жүйеснің ендірілуінің нәтижесі ретіңде 1950 жылдардан бастап
нығая бастады. 1970-80 жылдары туристер арасында көп таралған жақын
жерлерге отбасылық автомобильдер саяхаттары, орташа және алыс қашықтықтарға
жасалынатын авиочартерлік инклюзивтурлар, автобустық турлар мен теңіздік
круиздік саяхаттар ұйымдастырды. Осы жылдары жаңа туристік аймақтар пайда
болды. Халықаралық туристік ұйымдар, ішкі және халықаралық туризмнің
рыноктары, туристік жарнама мен насихат сферасы қалыптасып, маркетингтің
Негізгі принциптері құрылды. Ал 27 қыркүйек — Дүние жүзілік болып
жарияланды. Дүние жүзілік туристік ұйымның салыстыруы бойынша қазіргі кезде
жыл сайын 2-2,5 млрд. Сионер жүзеге асырылады (шет елдерге жасалынатын рия,
қоса алғанда). 2000 ж. 390 млн. астам адам туристік қатысуда(дүние жүзі
бойынша).
Саяхат. Ресей және бұрынғы ТМД еддеріндегі даму кезендері. Бұл ай
туризм туралы алғашқы мәлімет 18 ғасырға қатысты желтоқсанында "Московские
ведомосі" газеті 18теріс жасауға болатын саяхаттар жоспарын" газет бетіне
алғаш шыққан. Бүл жоспарды құрған Мәскеудегі ақсүйектер пан-"Саисесі
Вениамин Генш болатын. Ол Германия, Швейцария және Франция елдері бойынша
осы елдердегі фабрикасымен және университеттермен танысу мақсатындағы және
жас дворяндардың шағын тобын құруды ұсынды. Шіркеу туристік мақсатта шет
елдерге коллективтік сапарлар көне турдың алғашқы қадамы болатын. Мәскеу
және Санкт-Петербург қалалары бойынша кітапл көрсеткіш басылымдар пайда
болды. Олардың бірі: Петербургтың алғашқы 1703 жылдан салынуынан бастап
1751 т.б тарихи, географиялық және топографиялық сипатта көрген, авторы-
Архивариус Андрей Богданов (1779 бағасы өз бойында қазыналық көпірлердің,
сарайлардың, бірінің, монастырлардың, шағын көшелердің және үлкен бір
ғимараттары бар императорлық, астаналық қала "Москваның налы (авторы В.Г.
Рубан, 1782 ж.) деп аталды. Бұл жолсерік және сол кездердегі саудагерлерге
арналған, тек жолаушылар үшін арналып жасалынды. Богданов пен Рубанның және
хаттаедай жолсілтеме кітапшалары 18 ғасырдың аяғыңда жарық астанасының
ерекше жерлері мен олардың көркемдік 92), жаттайтын бірінші кітаптар болды.
18ғ-дың 1-жартысында туризм Ресей азаматтарының тек көптеген бөлігі
(негізінен дворявдар мен көпестердің) ай-Ресей болып қалып қойды. Саяхаттар
көбіне батыс елдерге болды, Петербург пен Мәскеуге жасалды. Саяхаттар
ұйымдастыратын арнайы мекемелер болған жоқ. Оларды насихаттауда саяси
жазылған әдебиеттің рөлі жоғары болды. Мысалы ол М. Карамзиннің "Орыс
саяхатшы өкілдері" (1791) "Англиядан, Германиядан және Франциядан жол .839)
т.б. кітаптар жарық көрді. Бұндай авторлардың шет елдерге жасалынған
саяхаттарды сипаттап жазды, басқа бөліктеріне арналған жол сілтегіш
кітапшалар пайда болды."Мәскеуден Санк-Петербургка дейін және кері
жәрмеңкесі", 1847 ж. жарық көрді. 18 ғасырдың екінші жартысында орыс
саяхатшылары Англия дүние жүзі бойынша алғашқы тау саяхатшылары клубы
(1857).
Австриялық (1862), Швейцариялық (1863) т.б. тау саяхатшылары
клубтары жұмыстарымен танысып, Альпі тауларындағы осы клубтар
маршруттарымен жүріп өтті. Шет елдер клубтары үлгісімен 1878 ж. Тифлисте
Ресейде алғаш рет тау клубы "альпілік кавказ клубы және жаратылыстану
әуесқойлары қоғамы" құрылған болатын, ол ресми түрде Ресейлік география
қоғамының Кавказ бөлімшесінің құрамында болды. Алайда бұл қоғам көп жүмыс
атқарған жоқ, небәрі 6 жылда, бірнеше экскурсиялар жүргізіп, Кавказдың
табиғаты туралы мақалалары бар бірнеше кітапшалар шығарды. Ресей туризмінің
тарихында 1890 ж. Қырым. тау клубы ретінде құрылған Қырым-Кавказ тау клубы
көбірек із қалдырған. Бұл клубтың әсіресе, Ялта бөлімшесі ерекше танымға ие
болды, бұл бөлімшені ұзақ уақыт дәрігер В.Н. Дмитриев басқарды. Бөлімше
Ресейде алғаш рет Қырымның ең қызықты жерлеріне; Бахчи-Сарайға, Учан-Суға,
Массандраға, Алупкаға, Ливадияға, Ай-Петриге көптеген туристік сапарлар
үйымдастырды. 1896-1913 жылда-ры бөлімше өткізген эксқурсияларға 120 мыңнан
астам адам Рес-сей қалаларынан келіп қатысты. Окушылар экскурсияларын үйым-
дастыруға ерекше көңіл бөлінді, олар Қырымға өз мүғалімдерімен бірге топ-
топ болып (тіпті әр топта 150 адамға дейін) саяхаттар үйымдастырған
болатын.
1885 ж. Петербург өзінің алдына Европа елдерімен таныстыру-ды мақсат
етіп қойған және коммерциялық сипаттағы "Дүние жүзінің барлық елдеріне
жасалатын қоғамдық саяхаттар үшін құры-лған кәсіпорын", ол кейінірек 1895
ж. жол-анықгауыш кітаптарды шығарумен, Рессей әр түрлі қалаларда туристерді
қабылдауға ар-налған қонақ үйлерді кұрумен, өз мүшелерінің ұжымдық сапарла-
рын өткізумен айналысқан, кейінірек аты "Туристердің рессейлік қоғамы"
болып өзгерген "Велосипедші-туристердің Рессейлік қоғамы" кұрылды.
1910 ж. соңғы аталған қоғам өз бетінше жасалатын көп күндік
зкскурсиялар үшін материалдық жағдайлары жоқ адамдар үщін Кавказға, Қара
теңізге, Оралға және Рееейдің басқа да аудандары мен аймақтарына саяхаттар
үйымдастырды. қоғам мүшелерінің шетелдерге жасалынған саяхаттары қатысушы
адамдарың өздері қүрған маршруттар бойынша шағын топтар арқылы жүзеге асты.
Қоғамның Бель(гияның, Австрияның, Англияның, Италияның және басқа елдердің
туринг-клубтарымен жасаған келісім шарттарының нәтижесіңце Рессейден келген
туристер жол билеттерін сатып алу, қонақ үйлерде орналасу, велосипедтерді
жөнге келііру жөне кедендік төлемдер кезінде т.б. жерлерде жеңіддіктерге ие
болды. Қоғам со-нымен бірге оқушылармен жүргізілетін экскурсияларға көп
көңіл бөлді, олар туралы "Русский турист" журналында әңгімелер, макд-лалар
жиі жарияланып түрды.
1901 ж. Мәскеу-Казан теміржолының дирекгоры А.К. фон Мек-каның үсынысы
бойынша қүрылған Орыс тау қоғамы өз мүшелеріне арнап Кавказға арзан
саяхаттар үйымдастырды, Сол үшін аттар ұстады, қонақ үйлер мен қонақ жайлар
құрып, саяхатшыларды тау қүрал-жабдықгарымен қамтамасыз етті. 1902 ж.
Пятигорскіде, Кавказ Минералды сулары курорттарында демалушыларға экскурсия-
лық қызмет көрсету үшін Кавказдық тау қоғамы құрылғанды. Бүл қоғамның
мүшелері Эльбрустың беткейлерінде "Крутозор" үйшігін салды, әскери-Осетин,
әскери-Грузин жоддары бойынша, Эльб-рустың етегіне, "Нарзандар" аңғарына
арнайы маршруттар құрды. 1909 ж. Владикавказда тау клубы политехникалық
қоғам жанынан құрылды. Кавказ туристер арасында кең түрде тартымды аймақ
бола бастады. 1912 ж. Тифлисте туризмді Кавказда кең түрде қол-даудың басты
комитеті құрыдцы. 1910 жылдары бүкіл ел бойынша Рессейде туристік қозғалыс
қарқынды болды: көптеген қалаларда (Мәскеу, Ростов, Владивосток т.б.)
экскурсиялық комиссиялар, бюролар, комитеттер, жеке туристік кеңселер
құрылды. Олар туристік топтар мен жеке экскурсантардың астаналармен және гу-
берни5ілық орталықгармен танысуы кезінде көмек көрсетуге арналды.
Халықаралық туризмнің дамуына едәуір үлес қосқан 1908 ж. қүрылған
техникалық білімдерді тарату қоғамының үйлестіру бөлімінің экскурсиялық
комиссиясы болды, ол 1908-1913 жылдары Германияға, Швейцарияға,
Yлыбританияға, Жапонияға және басқа мемлекеттерге 7000 мыңнан астам адам,
оның ішінде, 4500 мұғалімдер (көпшілік адамдарға саяхаттар жеңілдіктермен
ұйым-дастырыдды) жіберді. 1917 жылға дейін саяхаттар әуесқойлары тек
астаналарды емес, солармен бірге, ірі губерниялық қалаларды, Қырым мен
Кавказды игерді, Орта Азидда, Алтайда, Байкалда болды. Ішкі туризм шет
елдерге қарағанда кең ауқым алды. Алайда мемлекеттік туристік ұйымдар
бұрынғысынша қүрылмады, туризмнің дамуы әуесқойлар мен жеке кәсіпкерлердің
қызметтері бойынша айқындалды.
2.3 Кеңестер одағы кезіндегі туризмнің дамуы
Революциядан кейін бүған дейін өмір сүрген туристік қозғалы-стың
үйымдастыру формалары: тау клубтары, экскурсиялық ко-миссиялар мен бюролар,
жеке туристік кеңселер т.б. өздерінің өмір сүруін тоқтатты. Алайда 1919
жылдың ақпанында Халық ағарту комиссариаты жанындағы бірыңғай еңбек мектебі
бөлімінде мектептердегі экскурсия жүмыстарын жандандыру мақсатыңца эк-
скурсиялық секция қүрылды. Ересекгер арасыңца туризмді наси-хаттаумен Бас
саяси ағарту кеңесінің экскурсиялық бюросы айна-лысты. Ол экскурсиялық әдіс-
тәсілдемелер жасады, клубтар, кәсіподақгар т.б. ұйымдар жанынан ашылған
экскурсиялық мекемелердің қызметтерін үйлестірді. Бүл бюро бірнеше экскурси-
ялық станциялар ашты. Олардың ішінде әсіресе Петроградта (1920 ж.) ашылған
"Экскурсанттар үйі" станциясы өз қызметімен ерек-ше көзге түседі. Алайда
экономикалық қиын жағдайларға байла-нысты бүл станциялар көп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz