Төле би жайлы ақпарат

1.Кіріспе.
1.1. Төртеу түгел болса,төбедегі келеді.
Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Төле бидің өмір дерегі
2.2. Төле бидің саясаттағы орны.
2.3. Төле би шығармашылығы.
2.4. Төле бидің “Қарлығаш би” атануы
2.5. Төле би жайындағы аңыз бен ақиқат.
3. Қорытынды.

Төле би сияқты халқымыздың бақ –тілегіне туған. Ұлы бидің көкірегінде жалғыз шырақтай бір ғана арманы болған. Ол күндіз күлмей, түнде көз ілмей ел-жұрт ел-жұрт бірлігін, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарған әлеумет бүтіндігін ойлапты. «Ақтабан шұбырынды, алқа көл сұлама» сияқты жаугершілік кезіне жалпыға демеу, сүйеу,тіреу болса, бейбітшілік жайма шуақ уақытта сол көптің арасына дәнекер, жыртылған жерін жамаушы, ыдыраған жерін бүтіндеуші болып қызмет атқарған.
Үлкен философ Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының айтуы бойынша “Башырда Қаракерей Қабанбайдан асқан батыр жоқ, Үйсін Төле биден асқан би жоқ,” біз де осы пікірге қосыламыз.
Қазақ ауыз әдебиетінде Төле би туралы аңыз әңгімелер, шешендік сөздер көп. Олардың көпшілігінде Төле ақылды әділ шешен әрі , халық қамын ойлаған қайраткер бейнесінде суреттеледі. Шынында Төле би өз заманының ақылды, білімді, парасатты адамы болған.
Төле би Әлібекұлы (1663 ж, қазіргі Жамбыл облысы ,Шу өзені,Жайсан жайлауы, 1756 ж Қазіргі Шымкент облысы, Ленгер ауданын, Ақбұрхан-Орда) – қазақ халқының қоғам қайраткері, атақты шешен,Ұлы жүздің төбе биі, “Жеті жарғы” әдеп заңын шығарушылардың бірі. Төле би Дулат тайпасының Жаныс руынан. Тоғыз ұлды Құдайберді әулетінен Төлеге дейін бай да, би де шықпаған, олар «қарашоғыр» атанған қара шаруа болған.Төле би оқыған сауатты, жастайынан халқының ақындық –шешендік өнерінен тәлім алған адам. Ол 15-20 жасында билікке араласып, әділдігімен, шешендігімен, елге танылады. Ол кезде қазақ пен жоңғар хандықтары ұдайы жауласуда еді. Тәуке ханнан кейін қазақ хандығының ыдырай бастауына байланысты Төле би ендігі жерде Ұлы жүзді билеп, жоңғар басқыншылықтарына уақытша тәуелді болды. Оларға алым-салық төлеп тұрғанымен Төле би саяси билікті өзінше атқарған. Қазақ қауымдарын біріктіріп,оларды жоңғар фоедалдары езгісінен азат етудегі оның қызметі айтарлықтай.Кейбір деректерге қарағанда Абылай сұлтанның көтерілуіне Төле би ықпал жасаған.
Төле би Орта жүздің аға биі Қазыбек Келдібекұлымен,Кіші жүздің аға биі Әйтеке Бәйбекұлымен бірге әз Тәукенің басты кеңесшісі болды. Тәукенің Түркістан қаласын орталық етіп, Ұлы жүз ұлыстарын бір орталыққа бағындыруға, сөйтіп бірегей қазақ хандығын нығайтуға жоңғар- ойрат шапқыншыларына қарсы бауырлас қазақ, қарақалпақ,қырғыз және өзбек халықтарының жауынгерлік одағын құруға бағытталған шараларын жүзеге асыруға қатынасады. Ол Ресей мен Ұлы жүз арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыруға, және оны нығайтуға көп еңбек сіңірді.

I. Қазақ совет энциклопедиясы.
11-том.Алматы . 123- бет.

II. Жолдасбекұлы М.Ақселеу Сейдімбек.
Қойшығара Салғараұлы.
«Елтұтқа » «Kul TEGIN» астана 2001. 110-бет.

III. Төле би
Араб харкінен көшірген,құрастырған,алғы сөзін жазған – Сәрсенбі Дәуітов. Алматы.»Мұраттас »1991ж

IV. «Билер сөзі» Шешендік толғау,арнау,дау.
Алматы.»Қазақ университеті» 1992 ж.

V. Сәрсенбі Дәуітұлы
« Төле би» Алматы. .»Дәуір» 1992 ж

VI. «Үш пайғамбар» Алматы.»Дәуір» 1992 ж

VII. Бекбосынұлы а
«Төле би туралы»
Кемеңгермен кеңесу. Алматы 1994 ж.