Металдардың сипаттамасы жән жіктелуі
1) Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2) Негізгі бөлім
1.Металдар туралы жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Металдардың классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.Қара металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.Түсті металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3) Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2) Негізгі бөлім
1.Металдар туралы жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Металдардың классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.Қара металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.Түсті металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3) Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қазіргі ғылым мен техниканың дамуы жаңа материалдар алу мен оларды қолдана білуге байланысты. Бұл материалдардың ішінде ең маңыздылары – металдар мен олардың қорытпалары. Олар өздерінің ерекше қасиеттеріне байланысты халық шаруашылығының барлық саласында – атом энергетикасында, космостық техникада, прибор жасауда, ауыл шаруашылығында, т.б. қолдананады.
Металдар деп металдық жылтыры бар , электр тоғын және жылуды жақсы өткізетін, сонымен қатар соғуға , балқытып –пісіруге болатын мөлдір емес заттарды айтады.
Қарқынды дамып келе жатқан техника металл материалдарға күн сайын жаңа талаптар қойып отыр.Көптеген практикалық мақсаттар үшін әртүрлі, айрықша қасиеттері бар жаңа металдар мен қорытпаларды мүмкіндігінше тиімді пайдалану үшін олардың фазалық күйін, құрылысын және қасиеттерін жанөжақты зерттеу керек. Оларды Құю, жылумен, қысыммен т.б. әдістермен өңдеу кезінде жүретін ішкі өзгерістердің табиғатын терең түсіну керек.
Қаэіргі кезде металлургия дегеніміз ол ғылыми зерттеу мекемелерінде немесе өнеркәсіп саласында металдарды және олардың құймалары мен қосылыстарын өндіру деп түсінуге болады. Ерте кезден бастап-ақ адам баласы металл өндіру меңгере білген.
Металдар деп металдық жылтыры бар , электр тоғын және жылуды жақсы өткізетін, сонымен қатар соғуға , балқытып –пісіруге болатын мөлдір емес заттарды айтады.
Қарқынды дамып келе жатқан техника металл материалдарға күн сайын жаңа талаптар қойып отыр.Көптеген практикалық мақсаттар үшін әртүрлі, айрықша қасиеттері бар жаңа металдар мен қорытпаларды мүмкіндігінше тиімді пайдалану үшін олардың фазалық күйін, құрылысын және қасиеттерін жанөжақты зерттеу керек. Оларды Құю, жылумен, қысыммен т.б. әдістермен өңдеу кезінде жүретін ішкі өзгерістердің табиғатын терең түсіну керек.
Қаэіргі кезде металлургия дегеніміз ол ғылыми зерттеу мекемелерінде немесе өнеркәсіп саласында металдарды және олардың құймалары мен қосылыстарын өндіру деп түсінуге болады. Ерте кезден бастап-ақ адам баласы металл өндіру меңгере білген.
1. А.Көпжасов «Сирек кездесетін металдарды өндіру» Алматы, 1992ж
2. А.Қ.Омаров «Материалтану мен материалдарды коррозиядан қорғау практикумы» Алматы, «Ана тілі» 1993ж
3. «Металлография»
4. И.Оңаев, Б.Жақыбаев «Әлемнің тұңғыш металы» Алматы, «Қазақстан» 1977ж.
2. А.Қ.Омаров «Материалтану мен материалдарды коррозиядан қорғау практикумы» Алматы, «Ана тілі» 1993ж
3. «Металлография»
4. И.Оңаев, Б.Жақыбаев «Әлемнің тұңғыш металы» Алматы, «Қазақстан» 1977ж.
Тақырыбы: Металдардың сипаттамасы жән жіктелуі
Мазмұны:
1)
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
2) Негізгі бөлім
1.Металдар туралы жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.Металдардың
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.Қара
металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
4.Түсті
металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
3)
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі ғылым мен техниканың дамуы жаңа материалдар алу мен оларды
қолдана білуге байланысты. Бұл материалдардың ішінде ең маңыздылары –
металдар мен олардың қорытпалары. Олар өздерінің ерекше қасиеттеріне
байланысты халық шаруашылығының барлық саласында – атом энергетикасында,
космостық техникада, прибор жасауда, ауыл шаруашылығында, т.б. қолдананады.
Металдар деп металдық жылтыры бар , электр тоғын және жылуды жақсы
өткізетін, сонымен қатар соғуға , балқытып –пісіруге болатын мөлдір емес
заттарды айтады.
Қарқынды дамып келе жатқан техника металл материалдарға күн сайын жаңа
талаптар қойып отыр.Көптеген практикалық мақсаттар үшін әртүрлі, айрықша
қасиеттері бар жаңа металдар мен қорытпаларды мүмкіндігінше тиімді
пайдалану үшін олардың фазалық күйін, құрылысын және қасиеттерін жанөжақты
зерттеу керек. Оларды Құю, жылумен, қысыммен т.б. әдістермен өңдеу кезінде
жүретін ішкі өзгерістердің табиғатын терең түсіну керек.
Қаэіргі кезде металлургия дегеніміз ол ғылыми зерттеу мекемелерінде
немесе өнеркәсіп саласында металдарды және олардың құймалары мен
қосылыстарын өндіру деп түсінуге болады. Ерте кезден бастап-ақ адам баласы
металл өндіру меңгере білген.
Металдар туралы жалпы сипаттама
Европа елдеріндегі заводтарда металлургия саласында бірінші
зерттеулерді 1494-1555 жылдары жүргізген ғалым-металлург Агрикола (Бауер)
болған. Ресейде 1711-1765 жылдары орыстың ұлы ғалымы М.В.Ломоносов 1748
жылы өзінің химиялық реакциялардағы массаның сақталу заңын ашуына
байланысты, металдарды өндіру тәсілдері ғылыми жролмен шешіле бастады.
Сондықтан М.В.Ломоносов Ғылыми металлургияның негізін қалаушы және бірінші
рет орыс тілінде 1763 жылы металлургия туралы өзінің еңбегін жазған. Ол
өзінің еңбегінде метадардың ауамен тотығатындығын ғылыми негізде дәлелдеп,
металлургия саласына даңғыл жол ашып берді.Осындай зертеулерге байланысты
металлургия процесі кнінен өріс алып М.В.-Ломоносов алғаш рет университетте
физикалық химиялық пәнінен сабақ берді.
1748-1795 жылдары Н.П.Соколов бірінші рет балқытылған металдардың
күкіртпен әрекеттесуін зерттеп, олардың өзіне тән әртүрлі қасиеттері бар
бар екендігін дәлелдеген. Академик Г.И.Гесс 1805-1850 жылдарда химиялық
реакциялардан бөлініп шыққан жылудың сақталуына байланысты термохимия мен
термодинамика заңдарын ашты.
1834 жылы М.Фарадей металдарды электролизбен өндіруге болатынын
дәлелдеді. Осыған байланысты қазіргі кезде көп металдар осы тәсіломен
өндіріледі. Орыстың ұлы ғалымы Д.И.Менделеев 1869 жылы көптеген зерттеудің
нәтижесінде элементтердің периодтық заңын ашты. Бұл сол кездегі дүние
жүзіндегі химия саласындағы жетістіктердің бірі болып есептелінеді
Осы кездегі Д.И.Менделеев кестесіндегі 107 химиялық элементтердің 80-
нен астамы металдарға жатады. Оның ішіндегі 40-тан астамы сирек кездесетін
металдар тобына кіреді. Металдар жай заттар қатарына жатады, қалыпты
жағдайда олардың атомдарында металдық байланыс болады. Осы байланыс олардың
физикалық және химиялық қасиеттерінің ұқсастығын көрсетеді. Металдарға
жалпы тән қасиет олардың токты және жылу өткізгіштігі, металдық жарқылы,
соғылғыштығы, жатады. Атомдар мен иондар кристалда белгілі бір тәртіппен
орналасып металға тән металдық тор түзеді. Металлургия саласында көп
компонентті металдар алынады, мысалы, металдар, олардың құймалары, металл
керамикасы және композиттер. Біздің елдің өндірістік структурасына сәйкес
металдар мынадай топтарға бөлінеді.
1.Қара металдар. Бұл топқа темір, марганец, ванадий, хром және осы
металдардың қосылыстары жатады.
2.Түсті металдар. Бұл топтағы металдар олардың технологиясына
байланысты өзара мынадай группаларға бөлінеді.(1-кесте)
Сирек кездесетін шашыранды металдардың (германийдің, галлидің,
индийдің, таллийдің, селеннің, теллурдің) басқа металдарға қарағанда
ерекшелігі олардың табиғатта шашыранды түрінде кездесетіндігі, өз
минералдарының және кен орындарының жоқтығы. Сондықтан оларды өндіру
күрделі жұмыс. Яғни бұл металдарды шикізаттардан алдын-ала байыту керек.
Сондықтан олар полиметалдық концентраттарды өңдегенде, ерітіндіде,
қалдықта және шаңда жиналады.
Ал сирек кездесетін баяу балқитын металдардың (вольфрамның,
молибденнің, танталдың, ниобийдің, цирконийдің) табиғатта өздерінің
минералдары мен кен орындары бар. Олардың рудаларын байыту арқылы
концентраттарын алып, содан соң металдарды өндіреді.
Металдардың техникалық
классификациясы
Қара металдар Түсті металдар
Түсті металдардың техникалық классификациясы
Металдардың группалары Элементтер
Ауыр металдар Cu, Ni, Pb, Zn, Sn, Cd, Co, As, Sb, Bi, Hg.
Жеңіл металдар Al, Mg, Ti, Na, K, Li, Ba,Ca.
Шашыранды металдар Ge, Ga, In, Tl, Se, Re.
Баяу балқитын металдар Ti, Zr, Hf, V, Nb, Nb, Ta, W, Mo, Re.
Сирек- жер металдары Se, Y, La және лактонойдтар.
Радиактивті металдар Ra, Ac, Po актонойдтар, Th, Pa, U.
Асыл металдар Au, Ag, Pt және платинойдтар.
Табиғи жағдайда кездесетін 92 элементтің 70-ке жуығы металдарға
жатады. Металл еместерге H, B, C, N, O, инертті газдар, He, Ne,
Ar,Kr,Xe,Rn, галогендер F,Cl, Br,J және Si6 P6 S сияқты элементтер жатады.
Периодтық системада (1-кесте) сынық сызықтың оң жағында металл еместер, ал
сол жағында металдар орналасқан. Бірақ элементтерді металлдар мен
металлоидтарға бөлу жеткіліксіз, өйткені олардың барлық ерекшеліктері
ескерілмейді. Кейбір элементтер (мысалы Sn) бір аллотропиялық түрде
металдық, ал басқа бір түрінде бей металдық қасиет көрсетеді. IVB, VB және
VIB тобына кіретін элементтердің ішінде металлдар мен металл еместердің
ортасында жататын жартылай металдар (жартылай өткізгіштер) бар. Оларға
Si,Ge,As,Se,Тr, α-Sn жатады.
* Лантоноидтар
** Актиноидтар
Қатты металда атомдар бір-бірімен химиялық байланыста болады. Мұндай
байланыс иондар мен валенттік электрондардың арасында пайда болатын
кулондық (электлік) күштердің әсерімен жүзеге асады. Атомдардың сыртқы
валенттік электрондары ортақ электрондық газ құрып, белгілі бір ретпен
орналасқан иондар мен еркін қозғала алатын электрондар системиасы пайда
болады. Бірақ тәжерибе көрсеткендей, қатты металдардың қасиеттер, мысалы
балқу және булану температуралары, атомдық көлеиі , тығыздығы, кристалдық
тордағы атомаралық қашықтығы, иондану потенциалы олардың атомдық салмағына
немесе элементтердің периодттық системадағы орнына периодтты түрде
байланысты болады
Қара металдар
Қара металдарға темір және негізінде темір металлы бар қорытпалар
жатады.
Темір - ақ түсті, жылтыр түрі бар, кесу және қысу тәсілдерімен оңай
өңдеуге болатын металл. Оның тығыздығы 7,8 гсм3, балқу температурасы 1539
С. Темір таза күйінде берікктігі кем, морт металл. Сондықтан көбінесе
практикада қорытпа түрінде пайдаланылады. Бұл қорытпа темір мен
көміртегінің қоындылары, олар – болат пен шойын металдары.
Болат- құрамында 2,14% көміртегі және басқа элементтері бар қорытпа.
Болаттың тығыздығы 7,7-7,9 гсм3. Болат металдарын өндірісте қолдану ретіне
(сапасына, маркасын анықтайтын құрамына және т.б. сипатттамасына) қарай әр
түрлі қласқа (топқа) бөлуге болады (мысалы, конструкциялық легірленген,
көміртекті, арнайы мақсатқа арналған көміртекті, қалыпты сапалы, ерекше
сапалы, т.с.с. болаттар). Жер қойнауында көп тараған металдың бірі – темір
металы. Сондықтан қазіргі кезде темір қорытпаларын пайдаланбайтын бірде-бір
өнеркәсіп жоқ деп айтуға болады.
Шойын – құрамында көміртегінің мөлшері 2,14%-тен артық болатын темір
қорытпалары. Шойын өте морт, болаттан қатты, созымталдығы төмен, омырылғыл
металл. Шойынды соғу, созу, кесу тәсілдерімен өңдеу өте қиын, сол себептен
шойыннан жасалған бұйымдар әдетте құйма әдістерімен алынады. Шойынның
тығыздығы 7,8 гсм3. Шойын кристалдарының арасындағы көміртегінің
шоғырланған ерітіндісі оларға қосымша кернеу туғызып, шойын металының
қаттылығын арттырады. Мұндағы қатты ерітіндіге кірмеген шойындағы көміртегі
мөлшері темір мен көміртегінің химиялық қосындысы – цементит немесе бос
графит түрінде болады.
Егер шойынның құрамындағы көміртегі бос графит түрінде кристалданса,
оны сұр шойын деп атайды, себебі оның омырылып сынған жерінің түрі сұр
болады. Сұр шойындар былай белгіленеді: СЧ 10, СЧ 15, СЧ 25, СЧ 40 және
т.с.с. Егер де шойынның құрамындағы көміртегі цементит түрінде қалыптасса,
оны ақ шойын деп атайды, себебі оның омырылып сынған жері ақшыл болады. Ақ
шойын сұр шойынға қарағанда қатты келеді, өйткені цементит құрастырушысының
қаттылығы жоғары. Ақ шойындар морт омырылып келеді, сондықтан олар машина
жасау өнеркәсіптерінде өте аз пайдаланылады. Өнеркәсіпте жиі кездесетін сұр
шойынның бір түрі – беріктігі жоғары шойын. Бұл шойынның құрылымында
біркелкі графиттің майда түрін алу үшін оған қосымша заттар
(модификаторлар) қосады. Ол қосымша заттар шойынның құрылымын майдалап,
жұмыр домалақ шар сияқты түрге айналдырады. Қосылған қосымша заттардың
әсерінен құрлымы майда түйіршіктерінен қалыптасқандық тан бұл шойынның
беріктігі басқа маркалы шойындармен салыстырғанда өте жоғары болады.
Модификацияланған беріктігі жоғары шойынды былай белгілейді: ВЧ 35, ВЧ 40,
ВЧ 50, ВЧ 80 және т.с.с. Шойындардың төртінші түрі – соғылғыш шойын –
созымталдығы анағұрлым артық, қызулық өндеуге ықтимал шойындар. Соғылғыш
шойын дарды алу үшін ақ шойындарды белгілі технологиялық тәртіппенен
қызулық өндеуге өткізеді. Қызулық өндеу процестері кезінде ақ шойынның
құрамындағы темірдің карбиді (цементит) бөлініп, жапалақ, үлпек қар тәрізді
бос графит түрінде қалыптасады. Соғылғыш шойындағы жапалақ тәрізді
графиттің ұзындығы сұр шойындағы графиттің ұзындығынан әлдеқайда қысқа
келеді. Қызулық өндеу арқылы алынған соғылғыш шойынның беріктігі сұр
шойындар мен беріктігі жоғары модификацияланған шойындардың механикалық
қасиеттерінің аралығында орналасады. Соғылғыш шойындарды былай белгілейді:
КЧ 33-8, КЧ 37-12, КЧ 50-4, КЧ 60-7 және т.с.с. Соғылғыш, сұр, беріктігі
жоғары шойындар әсіресе ауыр машина жасайтын өндірісте және тағы басқа
өнеркәсіптерде кеңінен қолданылады.
Хром – жылтыр, шыны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны:
1)
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
2) Негізгі бөлім
1.Металдар туралы жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.Металдардың
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.Қара
металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
4.Түсті
металдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
3)
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі ғылым мен техниканың дамуы жаңа материалдар алу мен оларды
қолдана білуге байланысты. Бұл материалдардың ішінде ең маңыздылары –
металдар мен олардың қорытпалары. Олар өздерінің ерекше қасиеттеріне
байланысты халық шаруашылығының барлық саласында – атом энергетикасында,
космостық техникада, прибор жасауда, ауыл шаруашылығында, т.б. қолдананады.
Металдар деп металдық жылтыры бар , электр тоғын және жылуды жақсы
өткізетін, сонымен қатар соғуға , балқытып –пісіруге болатын мөлдір емес
заттарды айтады.
Қарқынды дамып келе жатқан техника металл материалдарға күн сайын жаңа
талаптар қойып отыр.Көптеген практикалық мақсаттар үшін әртүрлі, айрықша
қасиеттері бар жаңа металдар мен қорытпаларды мүмкіндігінше тиімді
пайдалану үшін олардың фазалық күйін, құрылысын және қасиеттерін жанөжақты
зерттеу керек. Оларды Құю, жылумен, қысыммен т.б. әдістермен өңдеу кезінде
жүретін ішкі өзгерістердің табиғатын терең түсіну керек.
Қаэіргі кезде металлургия дегеніміз ол ғылыми зерттеу мекемелерінде
немесе өнеркәсіп саласында металдарды және олардың құймалары мен
қосылыстарын өндіру деп түсінуге болады. Ерте кезден бастап-ақ адам баласы
металл өндіру меңгере білген.
Металдар туралы жалпы сипаттама
Европа елдеріндегі заводтарда металлургия саласында бірінші
зерттеулерді 1494-1555 жылдары жүргізген ғалым-металлург Агрикола (Бауер)
болған. Ресейде 1711-1765 жылдары орыстың ұлы ғалымы М.В.Ломоносов 1748
жылы өзінің химиялық реакциялардағы массаның сақталу заңын ашуына
байланысты, металдарды өндіру тәсілдері ғылыми жролмен шешіле бастады.
Сондықтан М.В.Ломоносов Ғылыми металлургияның негізін қалаушы және бірінші
рет орыс тілінде 1763 жылы металлургия туралы өзінің еңбегін жазған. Ол
өзінің еңбегінде метадардың ауамен тотығатындығын ғылыми негізде дәлелдеп,
металлургия саласына даңғыл жол ашып берді.Осындай зертеулерге байланысты
металлургия процесі кнінен өріс алып М.В.-Ломоносов алғаш рет университетте
физикалық химиялық пәнінен сабақ берді.
1748-1795 жылдары Н.П.Соколов бірінші рет балқытылған металдардың
күкіртпен әрекеттесуін зерттеп, олардың өзіне тән әртүрлі қасиеттері бар
бар екендігін дәлелдеген. Академик Г.И.Гесс 1805-1850 жылдарда химиялық
реакциялардан бөлініп шыққан жылудың сақталуына байланысты термохимия мен
термодинамика заңдарын ашты.
1834 жылы М.Фарадей металдарды электролизбен өндіруге болатынын
дәлелдеді. Осыған байланысты қазіргі кезде көп металдар осы тәсіломен
өндіріледі. Орыстың ұлы ғалымы Д.И.Менделеев 1869 жылы көптеген зерттеудің
нәтижесінде элементтердің периодтық заңын ашты. Бұл сол кездегі дүние
жүзіндегі химия саласындағы жетістіктердің бірі болып есептелінеді
Осы кездегі Д.И.Менделеев кестесіндегі 107 химиялық элементтердің 80-
нен астамы металдарға жатады. Оның ішіндегі 40-тан астамы сирек кездесетін
металдар тобына кіреді. Металдар жай заттар қатарына жатады, қалыпты
жағдайда олардың атомдарында металдық байланыс болады. Осы байланыс олардың
физикалық және химиялық қасиеттерінің ұқсастығын көрсетеді. Металдарға
жалпы тән қасиет олардың токты және жылу өткізгіштігі, металдық жарқылы,
соғылғыштығы, жатады. Атомдар мен иондар кристалда белгілі бір тәртіппен
орналасып металға тән металдық тор түзеді. Металлургия саласында көп
компонентті металдар алынады, мысалы, металдар, олардың құймалары, металл
керамикасы және композиттер. Біздің елдің өндірістік структурасына сәйкес
металдар мынадай топтарға бөлінеді.
1.Қара металдар. Бұл топқа темір, марганец, ванадий, хром және осы
металдардың қосылыстары жатады.
2.Түсті металдар. Бұл топтағы металдар олардың технологиясына
байланысты өзара мынадай группаларға бөлінеді.(1-кесте)
Сирек кездесетін шашыранды металдардың (германийдің, галлидің,
индийдің, таллийдің, селеннің, теллурдің) басқа металдарға қарағанда
ерекшелігі олардың табиғатта шашыранды түрінде кездесетіндігі, өз
минералдарының және кен орындарының жоқтығы. Сондықтан оларды өндіру
күрделі жұмыс. Яғни бұл металдарды шикізаттардан алдын-ала байыту керек.
Сондықтан олар полиметалдық концентраттарды өңдегенде, ерітіндіде,
қалдықта және шаңда жиналады.
Ал сирек кездесетін баяу балқитын металдардың (вольфрамның,
молибденнің, танталдың, ниобийдің, цирконийдің) табиғатта өздерінің
минералдары мен кен орындары бар. Олардың рудаларын байыту арқылы
концентраттарын алып, содан соң металдарды өндіреді.
Металдардың техникалық
классификациясы
Қара металдар Түсті металдар
Түсті металдардың техникалық классификациясы
Металдардың группалары Элементтер
Ауыр металдар Cu, Ni, Pb, Zn, Sn, Cd, Co, As, Sb, Bi, Hg.
Жеңіл металдар Al, Mg, Ti, Na, K, Li, Ba,Ca.
Шашыранды металдар Ge, Ga, In, Tl, Se, Re.
Баяу балқитын металдар Ti, Zr, Hf, V, Nb, Nb, Ta, W, Mo, Re.
Сирек- жер металдары Se, Y, La және лактонойдтар.
Радиактивті металдар Ra, Ac, Po актонойдтар, Th, Pa, U.
Асыл металдар Au, Ag, Pt және платинойдтар.
Табиғи жағдайда кездесетін 92 элементтің 70-ке жуығы металдарға
жатады. Металл еместерге H, B, C, N, O, инертті газдар, He, Ne,
Ar,Kr,Xe,Rn, галогендер F,Cl, Br,J және Si6 P6 S сияқты элементтер жатады.
Периодтық системада (1-кесте) сынық сызықтың оң жағында металл еместер, ал
сол жағында металдар орналасқан. Бірақ элементтерді металлдар мен
металлоидтарға бөлу жеткіліксіз, өйткені олардың барлық ерекшеліктері
ескерілмейді. Кейбір элементтер (мысалы Sn) бір аллотропиялық түрде
металдық, ал басқа бір түрінде бей металдық қасиет көрсетеді. IVB, VB және
VIB тобына кіретін элементтердің ішінде металлдар мен металл еместердің
ортасында жататын жартылай металдар (жартылай өткізгіштер) бар. Оларға
Si,Ge,As,Se,Тr, α-Sn жатады.
* Лантоноидтар
** Актиноидтар
Қатты металда атомдар бір-бірімен химиялық байланыста болады. Мұндай
байланыс иондар мен валенттік электрондардың арасында пайда болатын
кулондық (электлік) күштердің әсерімен жүзеге асады. Атомдардың сыртқы
валенттік электрондары ортақ электрондық газ құрып, белгілі бір ретпен
орналасқан иондар мен еркін қозғала алатын электрондар системиасы пайда
болады. Бірақ тәжерибе көрсеткендей, қатты металдардың қасиеттер, мысалы
балқу және булану температуралары, атомдық көлеиі , тығыздығы, кристалдық
тордағы атомаралық қашықтығы, иондану потенциалы олардың атомдық салмағына
немесе элементтердің периодттық системадағы орнына периодтты түрде
байланысты болады
Қара металдар
Қара металдарға темір және негізінде темір металлы бар қорытпалар
жатады.
Темір - ақ түсті, жылтыр түрі бар, кесу және қысу тәсілдерімен оңай
өңдеуге болатын металл. Оның тығыздығы 7,8 гсм3, балқу температурасы 1539
С. Темір таза күйінде берікктігі кем, морт металл. Сондықтан көбінесе
практикада қорытпа түрінде пайдаланылады. Бұл қорытпа темір мен
көміртегінің қоындылары, олар – болат пен шойын металдары.
Болат- құрамында 2,14% көміртегі және басқа элементтері бар қорытпа.
Болаттың тығыздығы 7,7-7,9 гсм3. Болат металдарын өндірісте қолдану ретіне
(сапасына, маркасын анықтайтын құрамына және т.б. сипатттамасына) қарай әр
түрлі қласқа (топқа) бөлуге болады (мысалы, конструкциялық легірленген,
көміртекті, арнайы мақсатқа арналған көміртекті, қалыпты сапалы, ерекше
сапалы, т.с.с. болаттар). Жер қойнауында көп тараған металдың бірі – темір
металы. Сондықтан қазіргі кезде темір қорытпаларын пайдаланбайтын бірде-бір
өнеркәсіп жоқ деп айтуға болады.
Шойын – құрамында көміртегінің мөлшері 2,14%-тен артық болатын темір
қорытпалары. Шойын өте морт, болаттан қатты, созымталдығы төмен, омырылғыл
металл. Шойынды соғу, созу, кесу тәсілдерімен өңдеу өте қиын, сол себептен
шойыннан жасалған бұйымдар әдетте құйма әдістерімен алынады. Шойынның
тығыздығы 7,8 гсм3. Шойын кристалдарының арасындағы көміртегінің
шоғырланған ерітіндісі оларға қосымша кернеу туғызып, шойын металының
қаттылығын арттырады. Мұндағы қатты ерітіндіге кірмеген шойындағы көміртегі
мөлшері темір мен көміртегінің химиялық қосындысы – цементит немесе бос
графит түрінде болады.
Егер шойынның құрамындағы көміртегі бос графит түрінде кристалданса,
оны сұр шойын деп атайды, себебі оның омырылып сынған жерінің түрі сұр
болады. Сұр шойындар былай белгіленеді: СЧ 10, СЧ 15, СЧ 25, СЧ 40 және
т.с.с. Егер де шойынның құрамындағы көміртегі цементит түрінде қалыптасса,
оны ақ шойын деп атайды, себебі оның омырылып сынған жері ақшыл болады. Ақ
шойын сұр шойынға қарағанда қатты келеді, өйткені цементит құрастырушысының
қаттылығы жоғары. Ақ шойындар морт омырылып келеді, сондықтан олар машина
жасау өнеркәсіптерінде өте аз пайдаланылады. Өнеркәсіпте жиі кездесетін сұр
шойынның бір түрі – беріктігі жоғары шойын. Бұл шойынның құрылымында
біркелкі графиттің майда түрін алу үшін оған қосымша заттар
(модификаторлар) қосады. Ол қосымша заттар шойынның құрылымын майдалап,
жұмыр домалақ шар сияқты түрге айналдырады. Қосылған қосымша заттардың
әсерінен құрлымы майда түйіршіктерінен қалыптасқандық тан бұл шойынның
беріктігі басқа маркалы шойындармен салыстырғанда өте жоғары болады.
Модификацияланған беріктігі жоғары шойынды былай белгілейді: ВЧ 35, ВЧ 40,
ВЧ 50, ВЧ 80 және т.с.с. Шойындардың төртінші түрі – соғылғыш шойын –
созымталдығы анағұрлым артық, қызулық өндеуге ықтимал шойындар. Соғылғыш
шойын дарды алу үшін ақ шойындарды белгілі технологиялық тәртіппенен
қызулық өндеуге өткізеді. Қызулық өндеу процестері кезінде ақ шойынның
құрамындағы темірдің карбиді (цементит) бөлініп, жапалақ, үлпек қар тәрізді
бос графит түрінде қалыптасады. Соғылғыш шойындағы жапалақ тәрізді
графиттің ұзындығы сұр шойындағы графиттің ұзындығынан әлдеқайда қысқа
келеді. Қызулық өндеу арқылы алынған соғылғыш шойынның беріктігі сұр
шойындар мен беріктігі жоғары модификацияланған шойындардың механикалық
қасиеттерінің аралығында орналасады. Соғылғыш шойындарды былай белгілейді:
КЧ 33-8, КЧ 37-12, КЧ 50-4, КЧ 60-7 және т.с.с. Соғылғыш, сұр, беріктігі
жоғары шойындар әсіресе ауыр машина жасайтын өндірісте және тағы басқа
өнеркәсіптерде кеңінен қолданылады.
Хром – жылтыр, шыны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz