Аудит және бизнесті категориалдық талдау

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Аудит және бизнесті категориалдық талдаудың негіздері ... ... ... ..
4
1.1 Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері ... ... ... ... ... ... 5
1.2Операциондық аудит түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Бизнесті категориалдық талдаудың негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9

ІІ Операциондық аудит және аудиттелетін бизнес ... ... ... ... ... ... ...
14
2.1 Аудиттелетін бизнестің тиімділігін бағалаудың критерийлері ... ... .. 14
2.2 Бизнес тиімділігі операциондық аудиттің әдістемесі ретінде ... ... ... 17

ІІІ Бизнеске талдау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

3.1 Бизнес ұйымдарының өтімділігі мен қаржы тұрақтылығын бағалау. 19
3.2 Коммерциялық ұйымдардың қаржы жағдайы мен қызмет тиімділігін кешенді бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Әкімшіл-әміршіл жүйеден әкономиканы басқарудың нарықтық тетіктеріне көшу бизнестің әр түрлі салаларындағы шаруашылық операқиялар жөніндегі уақытылы және анық сенімді ақпарат алуға деген қажеттілікті арттырады. Осы жерде ұлы ақын Абайдың он бесінші үзіндісінен мысал келтіріп өтейін: «....Егер де есті кісілердің қатарында болғын келсе, күнінде бір мәрте, болмаса жұмасында бір, ең болмаса, айында бір, өзіңнен өзің есеп ал!». Қазіргі нарықтық әкономика жағдайында берілетін есептің дұрыстығының маңызы зор. Мен осы курстық жұмысымда бизнестің тиімділігіне талдау жасап, кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде әзірлену мәселесін қарастырып өтемін.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Әміршілдік-әкімшілік жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті талан-таражға салу нарықтық әкономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердін озық тәжірибесіне сәйкес бизнестіи жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге асырылуда. Операциоидық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа да мақызды түрлері посткеқестік аумақтарда нарықтық әкономиканың қалыптасуындагы шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметініқ тиімділігін арттыру бойынша гылыми негізделген үсыныстармен және шындыққа жанасымды ақпараттар-мен мүдделілік танытатын пайдаланушылардын қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.
Бизнестіқ кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары әкономикалық тиімділікке қол жеткізуді оқтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушы-лардын мүддесінен білінеді. Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу сияқты басқару қызметтерімен тыгыз байланысты. Егер есептіқ көмегімен ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті шаруашылық жүргізуші субъектілердің әкономикалық проқестерін жоспарлау, ұйымдастыру және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді аныңтауға және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімдшгін талдау мен кәсіби аудиттіқ жеткілікті дәрежеде әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақты-лауды гана емес, сондай-ақ белгілі бір әкономика секторының әр түрлі салаларындагы дагдарыс жиілігінде, нарық коньюнктурасы өзгергенде және бәсеке деқгейініқ болжап білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудық принқиптік жаңа тәсілдемелерін әзір-леуді де талап етеді.

1. З.Н. Әжібаева, Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева. Аудит. Оқулық, 2006 жыл
2. К.Ш. Дүйсенбаев, Ә.Т.Төлегенов, Ж.Г. Жұмагалиева Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқулық, 2001 ж.
3. Абленов Д.О. Аудит негіздері. Оқулық, 2005 ж.
4. Абленов Д.О. Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит: теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі. Оқу құралы, 2007 ж.
5. Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит, 2001 ж.
6. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита, 1995 ж.
7. ҚР Аудиторлық іс-қызмет туралы 15.01.2001 жылғы заңы (09.02.2009 ж.) толықтырулар мен өзгерістер
8. Банкроттық жайындағы ҚР 1997 ж. 21.01.№67-1Заңы
9. Насырова М.Р., Токсанбай С.Р. Современный экономический русско-казахский толковый словарь-справочник. Алматы, 2003 ж.
10. Шеремет А.Д. Экономический анализ хозяйственной деятельности.

Пән: Бизнесті бағалау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
І Аудит және бизнесті категориалдық талдаудың 4
негіздері ... ... ... ..
1.1 Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу 5
аспектілері ... ... ... ... ... ...
1.2Операциондық аудит түсінігі, 8
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Бизнесті категориалдық талдаудың 9
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...

ІІ Операциондық аудит және аудиттелетін 14
бизнес ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Аудиттелетін бизнестің тиімділігін бағалаудың 14
критерийлері ... ... ..
2.2 Бизнес тиімділігі операциондық аудиттің әдістемесі 17
ретінде ... ... ...

ІІІ Бизнеске талдау 19
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...

3.1 Бизнес ұйымдарының өтімділігі мен қаржы тұрақтылығын бағалау. 19
3.2 Коммерциялық ұйымдардың қаржы жағдайы мен қызмет тиімділігін
кешенді 22
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .2 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Пайдаланған 29
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..

Кіріспе

Әкімшіл-әміршіл жүйеден әкономиканы басқарудың нарықтық тетіктеріне
көшу бизнестің әр түрлі салаларындағы шаруашылық операқиялар жөніндегі
уақытылы және анық сенімді ақпарат алуға деген қажеттілікті арттырады. Осы
жерде ұлы ақын Абайдың он бесінші үзіндісінен мысал келтіріп өтейін:
... Егер де есті кісілердің қатарында болғын келсе, күнінде бір мәрте,
болмаса жұмасында бір, ең болмаса, айында бір, өзіңнен өзің есеп ал!.
Қазіргі нарықтық әкономика жағдайында берілетін есептің дұрыстығының
маңызы зор. Мен осы курстық жұмысымда бизнестің тиімділігіне талдау жасап,
кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде әзірлену мәселесін қарастырып өтемін.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық
әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін
тудырады. Әміршілдік-әкімшілік жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті
талан-таражға салу нарықтық әкономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын
іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.
Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердін озық
тәжірибесіне сәйкес бизнестіи жаңаша кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге
асырылуда. Операциоидық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқа
да мақызды түрлері посткеқестік аумақтарда нарықтық әкономиканың
қалыптасуындагы шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметініқ тиімділігін
арттыру бойынша гылыми негізделген үсыныстармен және шындыққа жанасымды
ақпараттар-мен мүдделілік танытатын пайдаланушылардын қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді.
Бизнестіқ кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейтестілігі
мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары әкономикалық тиімділікке қол жеткізуді
оқтайлы ұйымдастыруға ұмтылатын барлық қатысушы-лардын мүддесінен білінеді.
Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу
сияқты басқару қызметтерімен тыгыз байланысты. Егер есептіқ көмегімен
ақпарат көздері қалыптасатын болса, онда оның кешенді аудиті шаруашылық
жүргізуші субъектілердің әкономикалық проқестерін жоспарлау, ұйымдастыру
және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді аныңтауға
және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Бизнестің тиімдшгін талдау мен кәсіби аудиттіқ жеткілікті дәрежеде
әзірленбеу мәселесі оның біршама дайын нұсқасын нақты-лауды гана емес,
сондай-ақ белгілі бір әкономика секторының әр түрлі салаларындагы дагдарыс
жиілігінде, нарық коньюнктурасы өзгергенде және бәсеке деқгейініқ болжап
білуге болмайтын өзгеше жағдайларында оны ұйымдастырудық принқиптік жаңа
тәсілдемелерін әзір-леуді де талап етеді.

І Аудит және бизнесті категориалдық талдаудың негіздері
Ел Президентінің Казакстан халкына Казакстан - 2030 барлық
қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы
Жолдауында XX ғасырдын 90-ыншы жылдары республика әкономикасында орын алған
дағдарыстың себептері ашылып, оны жеңудің жолдары айтылған. Радикалдық
саяси және әкономикалык реформаларды жүзеге асыру, КСРО-ның құлауы және
қазақстандык әкономиканың әлемдік шаруа-шылық қатынас жүйесіне енуі
дагдарыстың болуына, өндіріс көлемі мен өнімдердің, жүмыс, қызметтің
бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетуге объективті жағдайлар тудырды. Бұл
дәстүрлі нарықтың ығысуына, төлемге қабілетсіздік тудыруға, шектен тыс
инфляқияға және көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің
тоқтауына әкеп соқтырды. Қалыптасқан жағдайды ескеру арқылы ұзақ мерзімді
жеті артықшылықтың бірі ретінде жоғары шетелдік инвестиқия мен ішкі жинақ
ақша деңгейіндегі ашық нарықтық әкономикаға негізделген әкономикалық өсу
анықталды. Әкономикалық өсу қаржы тұрақтылығына, өндірісті әртараптандыруды
қамтамасыз етуге, аса маңызды салаларға инвесторларды тартуға, шешуші
бизнес салаларының іскерлігін арттыруға, белсенді өндіріс саясатын енгізуге
және акқенттерді шаруашылық жүргізудің макро-дан микродеңгейіне жылжытуға
септігін тигізеді
Қазақстан Республикасында радикалдық реформалардың стратегиялық курсы
нарықтың рөлі мен барлық тауар-ақша қатынас жүйесін күшейтуге бағытталған.
Нарықтық әкономика-ның тиімділігін, оның ғылыми-техникалық жетістіктерді
жылдам енгізетінін, адамның қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыруға
мақсаттылығын әлемдік тәжірибе көрсетіп берді. Марықтық қатынасқа тауар
өндірушілердің әкономикалық тәуелсіздігі, субъектілердің щаруашылық
қызметіне әкімшіліктің араласуын болдырмаушылық, өндіріс саласындағы еркін
әкономикалык байланыстар және қоғамдық өнім айналымы және оны тұтыну тән.
Қашқстандық әкономиканы сәтті функқиялау үшін оны үйммдастырудың озық
қүралдары мен нақты тетіктерін, оның әдіс мақсатты-бағдарламалық әдісті
көптеген факторлар бойынша талдауды, жүйелі бақылауды және оңтайлы
шешімдерді қабылдауды қолдану аса қажет. Барлық ресурс түрлерінің аса өткір
сезілген тапшылық жағдайында үлттық әкономиканың қозғаушы күші -
кәсіпкерлікке айрықша назар аудару керек.
Мемлекеггік меншіктерді жекешелендіруді тездету, өндіріс тиімділігін
арттыру, бәсекелестік ортаны дамыту, қаржылық биқылауды жақсарту және осы
заманғы нарықтық инфрақұрылымын қалыптастру сияқты факторлардың маңызы зор.
Бір шегі жоқ тұтынушылық, екінші жағынан, ресурстардың болуы шаруашылық
жүргізудің қажеттілігін тудырады.
Әміршіл-әкімшілік жүйеде төменп басқару буынының жоғарыға қатаң
бағынуы тек жоспарланған тапсырмалардың орындалуын, шаруашылық
операқиялардың зандылығын сақтау, яғни оның заңға сәйкес болуын және
мемлекет қарауындағы жалпы халықтық ресурстардың сақталуын тексеру бойынша
тиісті ревизиялық қызметтерді ғана талап етті. Ал, нарықтық
әкономика жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің серіктестермен,
инвесторлармен, кредит берушілермен, меншік иелерімен, акқионерлермен және
басқа да пайдаланушылармен деңгейлес байланыстары бойынша шындыққа
жанасымды ақпаратарға қажеттілік бірден артады. Бұл арада тек белгіленген
параметрлердің сәйкестіндігін тексеру ғана емес, сонымен қатар шаруашылық
жүргізуші субъектілердің қызметтерін жақсарту бойынша ғылыми негізделген
ұсынысын әзерлеуді, оларға кеңес беруді және басқадай да жоғары кәсіби
деңгейде тиісті аудиторлық қызмет көрсетуді талап етеді.
Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы-бұл бүгінгі таңда да
жалғасын тапқан айтарлықтай ұзақ проқесс. Аудиттің қоғамдық ролін түсінуі
үшін оны ұйымдастырудың әдістемесін, теориялық негізін және мәнін ашу
керек.

1.1 Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері
Америкалық бухгалтерлер ассоқиақиясы комитеті бухгалтерлік есептің
негізгі тұжырымдамасы бойынша (AAA аудите мынадаи анықтама берді: Аудит -
бұл әкономикалық оқигалар туралы объективті деректердің бағалауьш оның және
мүддел, пайдаланушылардық нәтижелерін ұсынатын
Классикалық ұғымда аудит - кәсіпорында жүмыс істемейтін маманданган
тәуелсіз аудитор жүзеге асыратын ішкімге тәуелсіз сырттаи қаржылық бақылау.
тәуелсіз Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген
жағдайларға байланысты артып отыр:
1) Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
2) Өзін-өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
3) Әкономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және
кредиторларға олардың салған ақшаларының сақталуына кепілдік беруді
қамтамасыз ететін жағдай тудырудың қажеттілігі;
4) Компаниялардың операциясы көп әрі күрделі болуы мүмкін,
пайдаланушылар ол туралы ақпаратты дербес алуға мүмкіндігі болмағандықтан
аудиторлардың қызметіне мұқтаж;
5) Қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік
жазбаларына әдетте қолдары жете бермейді және олардың тиісті тәжірибелері
жиі бола бермейді;
6) Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте
маңызды болуы мүмкін, сондықтан да аудитор арқылы алатын ақпараттың толық
болуы мен анықтығы оларға ауадай қажет.
Аудит - бұл біздің еліміздегі акқионерлік қоғамдардың,
серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъек-тілердің
қызметін әкономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы
түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған
деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операқиялық мазмүны жағынан бір-
біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді.
Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволық) дамуын білдіреді. Ол
әкономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше
толықтырады.
Аудиторлық іс әкономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты
немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің
үғымымыздан бөлек болса да аудитор ичіиің міндетін жүзеге асыру барысында
аты аталғандардың және ессмтік, бақылаушы-талдамалы тәжірибе салаларының
рәсімдерін (нроқсдураларын) пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В. Соколовтың
йіиуынша, тексерудің мақсаты - кемшіліктерді қүрту және жамандықты жою, ал
аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.
Әкімшіліктік құқы бар және сатылас байланысты үстанатын тексерушіні
клиент өз қалауымен таңдамайды. Бүған керісінше, аудиторды клиент өз
қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым-қатынас деңгейлес
байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі.
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғымының аясы кең,
өйткені бұл үғым қаржылық көрсеткіш-тердің шындыққа жанасымдылығын
тексеруді ғана білдірмей ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты
оңтай-ландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да
әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның
ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің
жағдайын тексеретін, сондай-ақ артық шығындарды болдырмау, ресурс-тарды
пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің
табысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір
түрі ретінде анықтама беруге болады.
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар іс-
әрекеттің жагдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат алудың кең ауқымды
мәселелерін жан-жақты зерделеу қажет.
Мемлекеттің, аймақтың әкономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен
шаруашылық жүргізуші субъектілер іс-әрекетінің жағдайы туралы мәліметтерді
алу бойынша бірқатар әдістемелік тәсілдемелер мен нұсқамслар 310 Бизнесті
білу атты аудиттің халықаралық стандартында ашып керсетілген (15). Алайда
бұл стандарт қаржылық есеп берулердің аудитін ұйымдастыруда қолданылады, ал
аудиттің басқа түрлері әдетте әкономиканың әр түрлі салаларында болатын
оқиғаларды, проқестерді және қүбылыстарды бағалауда өзіндік ерекшелігі бар
тәсілдемелерге, әдістерге және өлшемдерге ие. Осы арада бизнес аудитінің
озық түрін ұйымдастыруды жетілдірумен байланысты теориялық және іс-тәжірибе
сипаттарындағы бірқатар мәселелер пайда болады.
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру шаруашылық
жүргізуші субъектілердің қызметін қаржылық-кредиттік, материалдық-
техникалық қамтамасыз етудің, өндірісті ұйымдастырудың тиімділігін және
жоспардың баланс-тылығын арттыруға ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда
бизнестің жағдайы мен дамуына субъектілердің өзінен басқа мемлекеттік,
қаржылық, кредиттік, ведомствалық, салықтық және басқа да органдар белсенді
әсер етуі мүмкін. Бірақ осы буындардың бірде-біреуі салықтық жеңілдіктер
беру, кредит және баға саясатын жақсарту, өндірісті, отандық өнімдердің,
жүмыс, қызметті өткізуді ынталандыру есебінен бизнесті басқарудың
тиімділігін арттыру үшін қолайлы әкономикалық жағдай тудыратын
мүмкіндіктері мен белгілі бір өкілеттіліктері болса да елеулі комек көрсете
алмайды әрі материалдық өндіріс салаларындағы бизнесті ұйымдастыруды
жақсартуға ықпалын тигізбейді.
Бизнесті басқару жүйесін нарықтық әкономиканың шаруа-шылық тетігінің
құрамдық бөлігі ретінде қарастыру қажет. Жалпы әкономикалық жағдайдың
түрақтылығына қол жеткізбейінше, инфляқия деңгейін төмендетпейінше,
өндірісті ұйым-дастыру мен қуаттылықты пайдалануды жақсартпайынша, шар-
уашылық жүргізуші субъектілердің жабдықтаушылық, өткізу-шілік және қаржылық
қызметтерін жетілдірмейінше бизнесті оңтайлы жасау мүмкін емес.
Нарықтық әкономика жаі дайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту
мәселесінің көп қырлы болуы мына аспектілерді зерделеу үшін бөліп көрсетүге
мүмкіндік тудырады:
1) Теориялық: кәсіби аудиттің мәнін, мазмүнын және мағы-насын, оның
бақылаушы-талдамалы қызметінің басқа да шектес ғылымдары және түрлерімен
өзара байланысын анықтау; аудиттің нұсқаларын, түрлерін және типтерін
ғылыми жіктеу; аудиттің даму тенденқиясын, тетіктерін, мәселелерін зерттеу;
бизнес аудиті мен талдауының принқиптері мен компоненттерін, постулаттарын
нақтылай түсу, түжырымдамасын әзірлеу;
2) Әдіспамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау,
бизнес жағдайының талдау көрсеткіштер жүйесін, өлшемдерін, әдістерін
таңдау, әкономикалық әлеуетті (потен-қиалды) пайдалану тиімділігіне әсер
ететін факторларды анықтау және шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қызметін жақсарту бойынша әзірлеу;
3) Ұйымдастырушыльщ: бизнес аудитін жүргізу мен жос-парлау
механизмдерінің, қүқықтық-нормативтік және ақпаратық базалардың мағынасын
ашу; аудиторлық бақылаушы-талдамалы қызметтердің технологиясы мен нақты
рәсімін (проқедурасын) жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы
шарттарына жататындар:
- бизнесті басқарумен байланысты шаруашылық опера-қиялары мен
проқестерінің аудитін жүргізу үшін алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу;
- шаруашылық қызмет нәтижелерін бақылаудың, талдау-дың және
есептің озық әдістерін анықтау;
- қаржылық-әкономикалық талдау мен аудиттің озық түрлерін
қолданатын салаларды ұлғайту әрі оған енгізу;
- бақылаушы-талдамалы жүмыстарды жақсарту бойынша халықаралық озық
іс-тәжірибелерді жалпылау;
- бизнестің кәсіби аудитін жүргізудің техникасы мен технологиясын,
ұйымдық қүрылымын жетілдіру;
- бастапқы мәліметтерді алу мен өңдеуде ӘВМ-ді және әкономикалық-
математикалық әдістерді қолдану, шар-уашылық жүргізуші субъектілер қызметін
басқару жүйесін оңтайландыру.
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз
байланыстырып мүқият зерделеу үлттық әкономиканың нақты секторындағы
шаруашылық жүргізуші субъектілердің жабдықтаушылық, өндірістік, қаржылық
және өткізушілік қызметтерінде болатын оқиғалар мен проқестердің
ерекшеліктерін ескеру арқылы оның ұйымдастырылуын жетіл-діру бойынша,
ұсыныстарды жасау мен әзірлеуді тереңдетіп зерттеудің әдістемелік негізіне
қызмет етеді.
1.2 Операциондық аудит түсінігі және түрлері

Соңғы уакытта ұлттык әкономиканың әр түрлі буындарында пайда болған
көптеген каржылык киындыктар жете зерттелген нормаларды. компанияның
әкономикалык әлеуетін баскару стан-дарттарын. тетіктерін іс жузінде
аткарудағы кемшіліктермен тікелей немесе жанама байланысты. Мысалы,
активтерді бас-карудағы кемшіліктер, әсіресе, дағдарысты ахуалдарда
бөлінеді және төленбеген төлемдердің өсуімен, қаржылык жағдайдың
нашарлауымен бейнеленді, бұл әрбір шаруашылық жүргізуші субъект үшін күн
талабындағы мәселе болып табылады. Ком-панкяның өтемділік және тұрақты
қаржылық жағдайы шартта-рының бірі - оның ағымдағы активтерінің жеткілікті
мөлшерде болуы.
Операциондық аудит тек бухгалтерлік ақпаратпен ғана шек-телмейді,
өйткені оның аясында ішкі бақылау, ұйымдастыру-шылық құрылым, жабдықтау,
компанияның өндірісі мен қар-жылық-өткізушілік қызметі жағдайын бағалау
жасалады. Іс-тәжірибе бизнестің операциондық аудиті шаруашылық
операцияларын бухгалтерлік есеп ережелері мен стандарттарына сәйкестігін
бағалау проқедураларына қарағанда, әлдеқайда күр-делі екендігін көрсетті.
Операциондық аудит пен контроллингтің байлынысы анығырақ көрінеді9 өйткені
контроллинг көбінесе ^ компания іс~қызметінің түпкілікті нәтижелеріне
тәсілдерінің арнайы кешенді, яғни оның табыстылығын басқару жүйесі ретінде
белгіленеді. Операшюндык аудиттің функқионалдық, ұйымдастырушылық жәке
арнайы сияқты ерекше түрлерін қолдану қосымша талдау мен аудиторлық
тестілеуге тиісті ықтимал проблемалар саласын терең зерттеу мен
ұқсастандыруға мумкіндік береді.
Осыған орай, аудитор іс-қызметтің тексерілетш проқестерінің
әрбір саласында ағымдағы активтерді қалыптастыру мен пайдалану туралы
ақпараттық анық сенімділігін айқындауы тиіс.
Ұйымдастырушылық аудитті өткізу компанияның функқись налды және
желілік бөлімшелерінің іс-қызметін жоспарлаудың, үйлестірудің және
реттеудің жағдайын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл оның активтері мен
капиталын тиімді қалыптастыруға және қолдануға жол ашады. Сонымен бірге,
шаруашылық есептің барлық түрлерінің, оның ішінде, бухгалтерлік,
статистикалық және жедел-техникалық мәліметтер мүмкіндігінше толық жина-
лып, зерттелуі тиіс.
Кешенді сипаттағы қаржылық есеп беруде бірдей шаруашы-лық
операқиялардың әр қилы аспектілерін көрсететін мәлімет-терге ерекше көңіл
бөлген жөн. Мысалы, бухгалтерлік баланста (№1 форма) ұсынылған мәліметтер
Табыстар мен шығыетар туралы есепте (№2 форма) бар мәліметтерді
толықтырады және керісінше.
Операциондық аудит пен бизнестің жағдайын талдау үшін ен мол ақпаратты
форма кәсіпорынның бухгалтерлік балансы болып табылады. Ол субъектілердің
бар активін, меншікті капиталы мен міндеттемелерін көрсетеді, олар бизнесті
тиімді жүргізуді аныктауға тікелей байланысты маңызды әлементтер ретінде
қызмет етеді.
Балансты оқымас бұрын оның ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттары) мен бухгалтерлік есептің отандық стандарттар талаптарына сай
жасалған дұрыстығына.. аралық және жалпы қорытындыларды, басқадай тура және
жанама бақылау арақатыиастар көрсеткіштерін есептеу мен өлшем бірліктерінің
біркелкілігі мен дәлдігіне көз жеткізу қажет.

1.3 Бизнесті категориалдық талдаудың негіздері

Әкономикалық әдебиетте табыс (пайда) әкелетін іс-қызметтің кез келген
түрі сияқты бизнес (ағылш. business) ұғымын түсіндіру кең қанат жайған.
Алайда басқа пікірлер де жоқ емес. Мысалы, кейбір зерттеушілер бизнес
сөзінің американдық шығу тегі бар (busy - шұғылдану түрінен) деп
санайды. Уақыт өте келе мағынасына қарай әр түрлі мәнге ие бола бастаған:
іс, жұмыс, кәсіп, мамандық, мәміле, кәсіпкерлік, іскерлік топтар,
компаниялар, еңбекақы көзі және т.б. бизнес үғымының өрісін кеңейтіп тұр.
Байқағанымыздай бизнес сөзі өте күрделі және көп жақты категория туралы
түсінік береді. Сондықтан оны түсіндіру белгілі бір шектеулі талдауларды
талап етеді.
Кең мағынасында категориалды сараптама (гректің kate-goria -
айтылғандар, белгі) - зерттелетін объектінің әр түрлі жақтарын нақтылы-
ғылыми категориялардың әлементі негізінде қарастырылатын бизнестің
зкономикалық іс-әрекетін шынайы тану тәсілі.
Табыс немесе материалдық пайда әкелмейтін іс-әрекет немесе басқа
қызмет хобби, қайырымдылық қызмет, көмек көрсету, материалдық және
ақшалай қаржыны сыйлау мен беру, жай уақыт өткізу, бос уақытты пайдалану
және т.с.с. болып түсініледі.
Бизнес және кәсіпкерлік ұғымы бір-бірімен тығыз байла-нысты.
Көбіне оларды синоним ретінде қолданады. Бұл дұрыс емес, өйткені бұл
ұғымдардың мазмұныны жағынан көп айырма-шылықтары бар. Кәсіпкерлік - жүмыс
және қызмет кәрсетудің, өнімнің жаңа түрлерін игеру мен шығару үшік
мүмкіндіктерді жүзеге асыруда ізденіспен, тәуекелмен бел байлаушы жаңашыл,
творчестволық және бастамашыл шаруашылық іс-әрекет ретінде түсіндіріледі.
Бүрын-соңды болмаған немесе өзгелердің қолынан шықпаған бар жаңаны ізденуші
іскер адамдарды ғана кәсіпкер деп есептеуге болады.
Творчество, іс-қызметтің жаңа тиімді бағыттарын іздеу мен жүзеге асыру
- кәсіпкерлік пен бизнестің арасындағы негізгі айырмашылық осы. Еидеше
бизнес термин ретінде негізгі мақсат - табыс пен пайда алуда кез келген
күнделікті немесе ең қарапайым іс-әрекетті анықтау үшін қолданылады. Алайда
бұл жағдайлар бизнестің кәсіпкерлік негізінде өркендеп, кең тара-луын
шектемейді, керісінше, алға қойылған мақсат - ірі табыс пен мол пайдаға тез
жетуін көздейді.
Категориалдық талдау бизнес ұғымының кәсіпкерлік ұғымынан мазмүны
жағынан ғана емес, қатысушылар құрамы жөнінен де кең екендігін көрсетеді.
Ол нарықтық әкономиканың барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынасты
қамтиды және қүрамына бизнесмендердің іс-әрекеттерік ғана емес,
тұтынушыларды, серіктестерді, жалдамалы жұмысшыларды, қолданылады.
Кез келген адам, топ, үжым және басқа да адамдардың бірлестігі
ұйымдасқан формасы әр түрлі жеке және шағын кәсіпорыннан бастап,
трансүлттық коргюрақияларда, компания мен қоғамдастықтарда өз ісін бастай
алады. Олардың жалпы мақсаттары - бизнеске қатысушылардың барлығы түрмыс
жағ-дайларын түзеуді қамтамасыз ету, материалдық игіліктер мен басқадай
пайда, табыс алу, кіріс кіргізу.
Бизнестің мақсаты сипатына қарай әр түрлі болуы мүмкін. Категориалдық
талдау олардың ең маңыздыларын белуге мүмкіндік береді. Олардың ішінде
келесі негізгі мақсаттардың үлкен мәні бар:
- тұрақты және материалдық игіліктерді алу;
- бизнестің дамуы үшін капитал жинақтау;
- бизнеске қатысушылардың озіндік мүдделерін ескере отырып, қоғам
қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға резервтер іздестіру;
- нарықтағы алғы шепті алу мен ықпал ету өрісін кеңейту;
- өнімнің, жұмыстың және корсетілген қызметті откізу мен
өндірістің оңтайлы жағдайларын жасау;
- бизнеске қатысушылардың талаптарын қанағаттандыру мен мүдделерді
сақтау;
- бизнеске қатысушылардың өз қабілеттерін өздері жүзеге асыру;
- әлеуметтік-әкономикалық іс-қызметтің әр түрлі салала-рында
табыстарға жету;
- бизнес мәселелерін шешуге творчестволықпен қарауды дамыту;
- ең кәп пайда, табыс және материалдық игіліктерді тұрақты алуда
сенімділікті арттыру (27, 29, 110).
Әртүрлі бөліктер мен әлементтерден құралатыы әкономи-калық жүйе
ретінде бизнесті бақылаудың кешенді тәсілі ерекше мәнге ие болады. Сонымен
бірге, шаруашылық жүргізуші су-бъектілердің іс-қызметіндегі әкономикалық,
құқықтық, саяси, әлеуметтік-мәдени, географиялық, техкологиялық, нарықтық
және салалық жағдайларды қосып, бизнестің, макро-, мезо- және микроорта
жағдайын арнайы талдауға тиісті кәңіл бәлу керек. Бизнес жүйесі ретінде
әкономикалық қызметтің өзара байла-нысқан бөліктері мен әлементтерінен
қүралатын, әрбірі жүмыс істеудің жалпы режимінде оз үлесін қосатын белгілі
бір тұтастық түсіндіріледі. Бизнес кешенді талдау мен әкономикалық талдау
объектісі ретінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің іскерлік
байланыстарының күрделі жүйесі болып табылады. Бизнес жүйесіне әлемдік
шаруашылықтың сан килы әлементтері және оның инфрақұрылымы, жеке салалар,
ұдайы өндіріс аймақтары мен проқестері, менеджмент, маркетинг, қаржы және
шаруашы-лық жүргізуші субъектілердің іскерлік қатынастарының басқа
аспектілері кіруі мүмкін.
Сонымен бірге, бизнес - оған белгілі бір қатысушылардың әкономикалық
қарым-қаты настарының жиынтығы болып шыға-ды. Қазіргі бизнестің көптеген
қатысушыларын ірілендірілген 4 топқа болуге болады:
1. Кәсіпкерлер - өнімді, жұмысты және көрсетілген қызметті өндіру мен
өткізу жөніндегі өзінің бастамашыл іс-әрекетін жүзеге асыратын түлғалар.
2. Жалдамалы персонал және олардың кәсіподақтары. Осы іскерлік топтың
мүддесі сатып алатын тауарлар орында-латык жүмыс нәтижесінде және екі
жақтың да пайдалы қарым-қатынасы арқылы жузеге асады. Қатысушылардың бұл
тобы еңбек бмзмесі саласын құрайды.
3. Іс туралы мәмілеге тікелей қатысушы мемлекеттік ор-гандар,
мекемелер мен ұйымдар. Олардың мүдделері тұтастай мемлекеттің де, барлық
азаматтарының да қажеттіліктерін қана-ғаттандыру мақсатымен жалпы қоғамдық,
ғылыми-техникалық, өндірістік, әлеуметтік жәие басқа бағдарламаларды іске
асыру арқылы байқалады. Бұл топ мемлекеттік бизнес өрісін қүрайды.
Материалдық өндіріс пен әлеуметтік сала да кіретін, адамдардың әр
түрлі тіршілік әрекеттері бизнес объектілері бола алады. Іс-әрекет өрісіне
байланысты, ең алдымен, өндірістік, коммерқиялық және қаржылық бизнестің
арасын айырып, тану керек. Олар бизнестің дербес түрі болып табылады және
өзара байланыста, бірін-бірі толықтыруы мүмкін.
Өндірістік бизнес ел әкономикасының дамуында маңызды және айқындауыш
мәнге ие. Бұл бизнестің күрделі де қиын түрлерінің бірі, Нарықтық
әкономикаға өту кезеңінде ТМД елдерінде кәсіпкерлердің көпшілігі бизнестің
коммерқиялық саласына басымырақ ұмтылды. Қоғамдағы әкономикалық жағ-дайдың
тұрақтану шамасына қарай өндірістік бизнес кеңейеді және жетекші орынға не
болады.
Қаржылық бизнес - сату-сатып алу объектілері болып ақша, құнды
қағаздар мен борыш міндетемелері шығатын коммерқия лық қызметтің ерекше
түрі. Валюталық - ақшалық және қаржьь несие операқияларын жүргізу
шығындарды жабу меи пайда алу үшін кәсіпкерлік табысты қамтамасыз етуі
тиіс. Қаржылық бизнес валюталық рынок пен құнды қағаздар рыногын
маркетингтік зерттеуге негізделеді.
Бизнестің кез келген түрі қалыпты жүмыс істеуі үшін тиісті
инфрақұрылым қажет. Бизнес инфрақұрылымы - шаруашылық жүргізуші
субъектілердің сан қилы іскерлік қатынастарын бір тұтас етіп
байланыстыратын және жалғайтын ұйымдық-қүқықтық формалардың жиынтығы.
Бизнестің инфрақүрылымының манызды әлементтері мыналар:
- ақпараттық жүйелер, технологиялар мен басқадай каты нас
қүралдары;
- қаржы-несие жүйесі, банктер мен қор биржалары;
- инвестиқиялық және зейнетақы қорлары, сақтандыру мен траст
компаниялары;
- сауда-делдалдық ұйымдар, тауарлық-шикізаттық биржа-лар,
жәрмеңкелер, көрмелер мен аукқиондар;
- салықтық, кедендік, бақылау және бизнесті мемлекеттік реттеудің
басқа органдары;
- аудиторлық, консалтиигтік, жарнамалық және ақпарат-тық ұйымдар
мен бұқаралық ақпарат құралдары;
- бизнеске қатысы бар қоғамдық және мемлекеттік ұйымдар
және с.с.
Бизнестің көптеген функқиялары арасында, әсіресе өндірістік міндеті
ерекше бөлінеді.
Бизнестің қазіргі нарықтық түжырымдамасы бүрынғысынан да өте жоғары
пайданы тез алуға багытталмаумен, керісінше ұзақ мерзімді пайдалылық пен
біркелкі табыстың түрақтылығына бейімделумен ерекшеленеді. Бәсекенің
қабылдауға боларлықтай мөлшері мен нарық конъюнкту расын баға маркетингі
арқылы байланыстырып, адал бизнесті мемлекеттік реттеу мен ынталандыру
көмегімен үйлестіру оның әлеуметтік мәртебесі мен әтикалық деңгейін
арттыруға әкеледі.
Жоғарыда қарастырылған жағдаяттардың барлығы әкономи-каның даму
тенденқияларын тиісті табыс материалдық және рухани игілік алудағы
әділеттілік пен теңдік мүмкіндіктері мен принқиптерін сақтау, бизнестің
барлық қатысушыларының демократиялық еркіндік алуы мен бірігуін жағымды
сипаттайды.
Ғалымдар мен маман практиктер - әлемдік әкономиканың даму
тенденқиялары мен осы кезеңдегі басым фактордың жиын-тығының ықпалын
айқындай отырып, өздерінің бизнеске деген козқарасын қайта қарап, оның жаңа
түжырымдарын жасап шығаруда. Сонымен бірғе нарықтық әкономикасы, өнеркәсібі
дамыған елдерде бизнесті ұйымдастырудың түрлері, формалары мен озық
тәжірибесі сын түрғысынан т&чданады. Мәселен, АҚШ-та, Ұлыбританияда,
Германияда бос уақыттың көбеюі, ішкі фир~ малық жоспарлау, жаьандану мен
бизнес дамуының халықаралық аспектілері сияқты факторларға ерекше көңіл
бөлінеді.
Қай елдің де әкономикалық дамуының әр түрлі кезеңдерінде бизнес
жағдайына әсер ететін факторлар айқындаушы мәнге ие болады. Қазіргі уақытта
жаңа технологиялар мен өнім түрлерін жасап шығаруға назар аударылады.
Бизнесті кеңейту жағдайларын қарастырғаида ұдайы өнді-рістік проқестің
барлық сатыларында ұтымды қолданылуы тиіс табиғи, еңбек және материалдық
ресурстар сияқты факторлар бірінші деңгейлі мәнге ие. Нақ осы жерде
бизнеске қатысушы-лардың барлығының, өндірісті ұйымдастырушылардың:
кәсіпкер-лердің, жалдамалы қызметкерлердің, қаржы-несие мен нарықтық
әкономиканың басқа сала еңбеккерлерінің бастамашылдығы мен қүзыреттілігі
көрінуі тиіс.
Бизнес беталысының қалыптасып, нығаю жолында мемлекет-тік реттеу,
монополия мен инфляқияның ықпалын азайту, кәсіпкерлікті қоғам тарапынан
және оның ұйымдастырушылық-институқиональдық қүрылымын қолдау сияқты
нарықтық емес факторлар оз ролін атқаруы тиіс. Бизнеске қатысушылар оз
ісінің беріктігі мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін әкономика мен саясатта
болжанбаған қүбылыстарды уақтылы және барабар қабылдауға үйренуі тиіс.
Творчество, іс-қызметтің жаңа тиімді бағыттарын іздеу мен жүзеге асыру
- кәсіпкерлік пен бизнестің арасындағы негізгі айырмашылық осы. Еидеше
бизнес термин ретінде негізгі мақсат - табыс пен пайда алуда кез келген
күнделікті немесе ең қарапайым іс-әрекетті анықтау үшін қолданылады. Алайда
бұл жағдайлар бизнестің кәсіпкерлік негізінде өркендеп, кең тара-луын
шектемейді, керісінше, алға қойылған мақсат - ірі табыс пен мол пайдаға тез
жетуін кәздейді.
Категориалдық талдау бизнес ұғымының кәсіпкерлік ұғымынан мазмүны
жағынан ғана емес, қатысушылар қүрамы жөнінен де кең екендігін көрсетеді.
Ол нарықтық әкономиканың барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынасты
қамтиды және қүрамына бизнесмендердің іс-әрекеттерік ғана емес,
тұтынушыларды, серіктестерді, жалдамалы жүмысшьшарды, мемле-кеттік,
шаруашылық, әлеуметтік және тағы басқа құрылымдардың қызметкерлерін өзіне
тартады.

ІІ Операциондық аудит және аудиттелетін бизнес

Операциондық аудит пен талдау қорытындылары бойынша уақтылы шешім
қабылдау, өндірісті материалдық және қаржылық ресурстармен қамтамасыз етуде
олқылық пен іркіліске, нормативтен тыс қалдықтардың жиналуына жол берген
басшылармен жекелеген қызметкерлерге айыптық санкқиялар қолдану арқылы
оларды басқару қызметінің едәуір жақсаруына мүмкіндік береді. Бизнес
тиімділігінің артуына өндірістік ресурс-тарды ұтымды пайдаланғаны үшін
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметкерлерін материалдық және
моральдық ынталандыру жүйесін енгізу себеп болуы тиіс.
Бизнес тиімділігінің негізгі белгісі - шығындар мен тартылатын
ресурстардың ең аз шамасымен ең жоғары қаржылық нәтижелерге жету. Осыны
ескере отырып, шаруашылық жүр-гізуші субъектілердің әкономикалық әлеуетін
тиімді пайдалану-дың аудиті мен ішкі бақылауды, бухгалтерлік есепті ұйым-
лястьшуды жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірленді.
Жүйелік операциондық аудитті кеңінен енгізу мён да-мыту, коммерқиялық
тәуекелділіктің, тиімді деңгейінің арасында кәсіби балансты, шаруашылық
жүргізуші субъектінің жоғары табысы мен өтемпаздықты сақтау - бизнесті
басқарудың стра-тегиялық мақсаттары болып табылады. Жалпы жағдайда қойылған
мақсаттарға ақшалай түсімді, өніммен жабдықтауды және басқа ресурстарды
басқаруды оңтайландырудың арқасында жетуге болады, бұл олардың
айналымдылығын едәуір жылдам-датады.
2.1 Аудиттелген бизнестің тиімділігін бағалаудың критериелері

Аудиторлық қызмет саласындағы халықаралық және , отандық құқықтық-
нормативтік акті талаптарына сәйкес жыл сайын тексеруге жататын, шаруашылық
жүргізетін субъектілер тізбесі елеулі түрде кеңейді:
- халықтық акқионерлік қоғамның ұйымдастыру-кұқықтық
формалары бар компаниялар;
- табиғи монополия субъектілері;
- банктер мен басқа кредиттік мекемелер;
- жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін
басқару жөніндегі компаниялар, инвестиқиялық қорлар; іеһ
- сақтандыру ұйымдары мен өзара сақтандыру қоғамдары; -н
тауарлық және қор биржалары; - ұсталымдар, егер жарғылық капиталда
шетелдік инвес-торларға тиесілі үлес бар болса, мөлшеріне қарамастан.
Тексеру объектісін бағалау - көрсеткіштер жүйесі мен арнайы өлшем-
белгілер (критерийлер), ғылыми негізделген тәсілдерді анықтау операциондық
аудиттің әдістемесін жасаудың басты мәселелері болып саналады. Егер
қаржылық есептеме аудиті үшін бухгалтерлік есеп пен аудит жөніндегі
халықаралық стандарттар мен басқа нормативтік құжаттарда көрсетілген
принциптер, критерийлер мен көрсеткіштер белгіленсе, он да опера-қиондық
аудит үшін объектінің жағдайлары мен бизнестің тиімділігін бағалаудың
мүндай құралдары мен критерийлерін жасау өте күрделі мәселе.
Әкономикалық әдебиетте (34, 36, 39, 78 және т.б.) опера-қиондық аудит
пен клиент бизнесінің тиімділігін талдауды атқару проқесінде қолданылатын
белгі - өлшемдерді анықтаудың кейбір тәсілдері, алғышарттары мен көздері
ғана белгіленген. Бизнестің тиімділігін бағалау критерийлерін жасау үшін
пайда-лануға болатын маңызды көздерге мыналар жатады:
• өткен кезендердегі өзгерістерді бағалау негізінде бизнесті
басқарудың қалыптасқан сипаттамасы;
- сол саладағы, аймақтағы немесе халықаралық деңгейдегі бизнесті
ұйымдастыру жағдайының салыстармалы тиім-ділігі;
- ұлттық әкономика мен әлемдік шаруашылыктың нақтылы салаларында
қолданылатын бизнестің техникалық, технологиялық, сапалық және басқадай
стандарттары мен тиімділік нормалары.
Біз-А.А. Тереховтің Шаруашылық іс-қызмет тиімділігінің операциондық
аудиті объективті қажеттілік болғандықтан, бұ-рынғы КСРО-да үнемі бар
болған деген көзқарасына қосыламыз. Соның ішінде, ол негізгі жұмыс орны
тиісті ҒЗИ мен жоғары оқу орындарының ғылыми-зерттеу секторлары болған
жоғары білікті ғалымдар, әкономистер, бухгалтерлер және басқа мамандар
орындаған көптеген сан алуандығы мен көлемі жағынан зор ғылыми-зерттеу
жұмыстарына сүйенеді. Мүндай жүмысты бұрын орындаған ғалымдар мен
мамандардың көбі нарықтық әкономиста өту кезеңінің басында аудитор,
кеңесші, талдаушы және сарапшы болып қайта маманданды, сондай-ақ өздерінің
ауди-торлық, консалтингтік және сарапшылық-талдамалық фирмаларын құрды.
Дж. К. Робертсон (46-), Ә.А. Арене және Дж. К. Лоббек (39), А.Д.
Шеремет және В.П. Суйқ (42), К.Ш. Дюсембаев (44), М.С. Ержанов (47-), К.
Друри (54); Ә.С. Хендриксен және М.Ф. Ван Бреда (58), Л.А. Бернстайн (7в)-
сияқты белгілі шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектерінде жалпы аудитті
ұйым-дастырудың, шаруашылық жүргізуші объектілерді қаржылық есеп беру мен
қаржылық талдау аудитінің әдіснамалық пробле-малары қаралады. Алайда,
оларда бизнестің қаржы-әкономикалық талдауы мен кешенді операциондық
аудитті немесе шаруашылық жүргізуші субъекті іс-қызмет түрлерін ұйымдастыру
мәселелеріне арналған арнайы бөлім ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.