Сұраным мен ұсыным заңы

1. Сұраныс заңы, сұраныс қисығы.
Сұраныстың баға емес факторлардың әсерінен өзгеруі
2. Ұсыныс заңы, ұсыныс қисығы.
Ұсыныстың баға емес факторлардың әсерінен өзгеруі
3. Сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекет етуі. Рыноктың тепе . теңдік
4. Икемділік түсінігі. Сұраныс пен ұсыныс икемділігі.
5. Тұтынушылық мінез . құлық теориясының негіздері.

Рыноктық экономика – бұл сұраныс пен ұсыныстың үздіксіз арақатынасы. Мұндай қарым-қатынасты қарапайым моделінің тууы, экономикалық ғылым тарихында үлкен маңызды дәуір болып саналады. Сол мезеттен бері екі ғасырдан астам уақыт өтсе де, рыноктық экономикамен теориялық танысу осыдан басталады. Өйткені осы модель арқылы барлық экономикалық процестер ашылып көрсетіледі.
Расында-ақ кез келген сатып алу-сату актісіне екі феномен қатысады – «сұраныс» және «ұсыныс», олардың шамасының үлкендігі рыноктағы мәмілесінің көлемі мен баға деңгейі арқылы анықталады. Ал рыноктық экономика бағалардың динамикасы мен мәмілелердің көлемі болып табылатындықтан, тек сұраныс шамасы (тұтынушының табысына әсер ете отырып) мен ұсыныс шамасы (өндірушінің пайдасына әсер ете отырып) реттеу арқылы оларды өзгертуге болады. Бұл макро және микроэкономика үшін әділді болып саналады.
Жоғарыда айтылғанмен рыноктық теорияның сұраныс пен ұсыныс анализіне көңіл бөлінетіні түсіндіріледі. Мұндай анализ макро мен микро экономиканы байланыстыратын жіп болып табылады.
Экономикалық ғылымда сұраныс пен ұсыныстың арасындағы қатынасты бөлшектеп қарастырғандай басқа сұрақ талданбаған шығар.
Неге бір ғасыр уақыт бойы политикалық экономиканың ядросын құрайтын, негізінде бағалар қаланатын сұраныс пен ұсыныс моделін атақты бір автор былай деп түсіндірді: «мұндай ұзақ өмір сүрудің себебі модельдің нақты шындықты көрсетуінде емес, анық және бірмәнді тұжырымға әкелуіне. Мұндай тұжырымдарды әртүрлі экономикалық проблемалардың анализіне қолдануға болады. Берілген модель жалпы шындық суретінен алыс, бірақ ол қарапайым формада кейбір шаруашылықта істеп тұрған күштерді суреттейді және шынайы өмірдің маңызды аспектілердін көрсетеді».
Біздің елімізде рынок енді дамып келе жатқандықтан, сұраныс пен ұсынысты зерттеу, Қазақстанның рыноктық экономикасының даму жолдарын оқуда өте маңызды болып табылады. Сонымен бірге сұраныс зерттеулерінің нәтижесін практикада пайдалана білу де өте маңызды. Қазіргі кезде сұраныс пен ұсыныс туралы мағлұматсыз практикада бірде – бір фирма өмір сүре алмайды. Міне, сондықтан мен осы проблеманы тереңдеп оқығып келді.

1. Я.Ә. Әубәкіров, Қ. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, Е. Байжұманов, С. Досқалиев, Ж. Жәйшебеков. Экономикалық теория. Алматы. «Қазақ университеті», 1999 ж.
2. Я.Ә. Әубәкіров, Қ. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, Е. Байжұманов, С. Досқалиев, Ж. Жәйшебеков. Экономикалық теория негіздері. Алматы. «Санат баспасы», 1998 ж.
3. Экономическая терия (политэкономия). В.И. Видяпин, Г.П. Журавлена. Москва. Издательство «Российская экон. академия», 2000 г.
4. Нарықты экономиканың негіздері. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е. Ақтобе, 1993, I-бөлім.
5. Курс экономической теории. М.Н. Чепурин, Е.А. Киселева. Издательство «Аса». 1998 г.
6. С.С. Мәуленова, С.Қ. Бекмодин, Е.Қ. Құдайбергенов «Экономикалық теория» оқулық I-бөлім Алиаты 2004 ж.
7. Осипова Г.М. «Экономикалық теория» Алматы 2002 ж.
8. Курс микроэкономики: Учебник длы Вузув. – М.: Инфра – М., 1998 г.
9. «Экономическая теория»: Практикум/Под.Ред. Н.И. Базылева, Л.В. Воробьевой. 2-ое изд. Перераб. Ии доп. – Минск: БГЭУ, 2000 г.
10. Основы эконеомической теории. М.А. Сажина, Г.Г. Чибриков. Москва. Издательство «Экономика» 1999 г.
11. Д.Қ.Іллиясов. Маркетинг: теориясы мен практикасы.. Алматы. «Қазақ университеті» 2002 ж.
12. С.ННысанбаев,Г.А.Садыханова. Маркетинг негіздері. Алматы. «Қазақ университеті» 2002 ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Алматы Технология және Бизнес Университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сұраным мен ұсыным заңы

Орындаған:

Тексерген.

АЛМАТЫ 200ж

Мазмұны

1. Сұраныс заңы, сұраныс қисығы.
Сұраныстың баға емес факторлардың әсерінен өзгеруі
2. Ұсыныс заңы, ұсыныс қисығы.
Ұсыныстың баға емес факторлардың әсерінен өзгеруі
3. Сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекет етуі. Рыноктың тепе – теңдік
4. Икемділік түсінігі. Сұраныс пен ұсыныс икемділігі.
5. Тұтынушылық мінез – құлық теориясының негіздері.

Кіріспе

Рыноктық экономика – бұл сұраныс пен ұсыныстың үздіксіз арақатынасы.
Мұндай қарым-қатынасты қарапайым моделінің тууы, экономикалық ғылым
тарихында үлкен маңызды дәуір болып саналады. Сол мезеттен бері екі
ғасырдан астам уақыт өтсе де, рыноктық экономикамен теориялық танысу осыдан
басталады. Өйткені осы модель арқылы барлық экономикалық процестер ашылып
көрсетіледі.
Расында-ақ кез келген сатып алу-сату актісіне екі феномен қатысады –
сұраныс және ұсыныс, олардың шамасының үлкендігі рыноктағы мәмілесінің
көлемі мен баға деңгейі арқылы анықталады. Ал рыноктық экономика бағалардың
динамикасы мен мәмілелердің көлемі болып табылатындықтан, тек сұраныс
шамасы (тұтынушының табысына әсер ете отырып) мен ұсыныс шамасы
(өндірушінің пайдасына әсер ете отырып) реттеу арқылы оларды өзгертуге
болады. Бұл макро және микроэкономика үшін әділді болып саналады.
Жоғарыда айтылғанмен рыноктық теорияның сұраныс пен ұсыныс анализіне
көңіл бөлінетіні түсіндіріледі. Мұндай анализ макро мен микро экономиканы
байланыстыратын жіп болып табылады.
Экономикалық ғылымда сұраныс пен ұсыныстың арасындағы қатынасты
бөлшектеп қарастырғандай басқа сұрақ талданбаған шығар.
Неге бір ғасыр уақыт бойы политикалық экономиканың ядросын құрайтын,
негізінде бағалар қаланатын сұраныс пен ұсыныс моделін атақты бір автор
былай деп түсіндірді: мұндай ұзақ өмір сүрудің себебі модельдің нақты
шындықты көрсетуінде емес, анық және бірмәнді тұжырымға әкелуіне. Мұндай
тұжырымдарды әртүрлі экономикалық проблемалардың анализіне қолдануға
болады. Берілген модель жалпы шындық суретінен алыс, бірақ ол қарапайым
формада кейбір шаруашылықта істеп тұрған күштерді суреттейді және шынайы
өмірдің маңызды аспектілердін көрсетеді.
Біздің елімізде рынок енді дамып келе жатқандықтан, сұраныс пен
ұсынысты зерттеу, Қазақстанның рыноктық экономикасының даму жолдарын оқуда
өте маңызды болып табылады. Сонымен бірге сұраныс зерттеулерінің нәтижесін
практикада пайдалана білу де өте маңызды. Қазіргі кезде сұраныс пен ұсыныс
туралы мағлұматсыз практикада бірде – бір фирма өмір сүре алмайды. Міне,
сондықтан мен осы проблеманы тереңдеп оқығып келді.

Сұраным мен ұсыным бүкіл экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын
көрсететін басты тұтқа болып табылады. Нарық өндірушілер мен тұтынушылар
өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріс пен тұтыну арасында
болатын белгілі бір тепе – тендікті қажет етеді. Үстірт қарағанда бұл тепе
– теңдік сұраным мен ұсыным арасындағы сәйкестік түрінде көрінеді, өйткені
сұраным мен ұсыным өндірушілер мен тұтынушылардың арасындағы қатынасты
көрсететін ерекше нарықтық нысан.
Сұранымның мәні және оған әсер ететін факторлар
Сұраным – бұл нарықта болатын, ақшамен қамтамасыз етілетін
қажеттіліктердің көріну формасы. Басқаша айтқанда сұраным – төлем қабілеті
бар қажеттілік. Күн тұрғысында, сұраным қажетті тауарлардың бағасының
сомасы. Тауардың нарықтық бағасы мен арақатынас болады. Оны графикте түрде
– сұраным қисығының сызығы деп атайды.

10-суретте төмен қарай солтүстік – батыстан оңтүстік шығысқа келе
жатқан сұраным қисығының сызығы (ДД) бейнеленген. Графиктегі көлденен білік
– бұл сұраным мөлшері, ал тік білік – нарықтық баға.
10- суретте көріп отырғанымыздай баға – Р1 сұраным мөлшері – Х1 баға
– Р2Р1 сұраным мөлшері – Х2Х1 сәйкес келеді. Тауардың бағасы неғұрлым
жоғары болса, оған деген сұраным соғұрлым төмен болады.
Сұраным заңы бойынша егер баға төмендесе, әдетте тұтынушылар тауарды
көп мөлшерде сатып алады. Егерде тауарларға баға өссе, онда оларға деген
сұраным азаяды. Сұраным қисығының сызығы бір қалыпта тұрмайды, ол мезгіл –
мезгіл жылжып отырады. Қисық графигінің оңға қарай ойысуы- тауарға
сұранымның өскенің, ал солға қарай ауысуы – сұранымның азайғанның
көрсетеді. (11–шы суретті қара).

Нарықтық сұраным толып жатқан факторлардың әсері арқылы қалыптасады. А)
бағаның денгйінен, ә) сатып алушылардың ақшалай табысынан, б) тұрғындардың
ұнатуынан және артық бағалауынан, нарықтық шамасынан, в) жиналған мүліктен,
г)сатып алушылардың санынан және т.б. Сұраным көлемінің оны анықтайтын
факторлардан тәелділігі сұранымның қызметі депп аталады. Оны мынадай
формуламен көрсетуге болады:
Хd =F.Б. Ат. Тұ. М,
Бұнда Хd – берілген тауарға сұраным мөлшері;
Б- берілген және кездескен тауарлардың бағасы;
Ат – тұрғындардың ақшалай табысы;
Тұ- тұтынушылардың ұнатуы немесе артық бағалауы;
М-жиналған мүлік;
F-сұранымның оны қалыптастыратын факторлардан тәелділік нысаны.
Тауарға сұранымның мөлшері тұрғындардың ақшалай табысының деңгейіне тура
пропорциональды және баға деңгейіне кері пропорциональды. Баға неғұрлым
жоғары болса, соғұрлым алушылар тарапынан болатын сұраным азаяды. Егер
сұраным мөлшерінің бағаға байланыссыз деттерминанттарын, басқаша айтқанда
факторларын өзгеріссіз деп есептесек, онда сұранымның бағадан функциональды
тәелділігін мына формула түрінде көрсетуге болады:
Хd = F. Б
Сұраным жағдайына көптеген, оның ішінде экономикалық, аймақтық,
психологиялық, демографиялық, кәсібилік, ұлттық діни сипаттағы және басқа
да факторлар әсер етеді. Нарықты бақару дегеніміз, осы факторлардың
көмегімен сұранымға тиімді және мақсатты бағытта әсер ету болып табылады.
Сұраным икемді икемсіз болуы мүмкін. Сұранымның икемділігі деп сұраным
жиынтығының тауарлар мен мен қызметтердің бағасының өзгеруіне жауап
ретіндегі сандық өзгеру шамасын айтады. Икемділіктің сандық көрсеткіштері
жоқ, сарапшылар текқана сұранымның икемдік коэффицентін қолданады сұраным
икемдігі 1-ден көп, яғни Еd1. Бұл коэффицент сатып алатын тауар санының
салыстырмалы түрдегі өсуін, бағаның салыстырмалы түрде төмендеуіне бөлумен
анықталады:

Ed = Xd (%)
Р (%)
бұнда Е d - сұраным икемділігінің коэффициенті;
Х d {%) - сүраным көлемінің өсу проценті;
Р (%) - бағаныңң төмендеу проценті.
Әртүрлі тауарлар тобына сұранымның икемділігі бірдей емес. Бұл
коэффициент, берілген және басқа тауарларға сұранымды қанағат-тандыру
шамасынан, нарықта бар сол сияқты тауарлардан тәуелді болуы мумкін. Әдетте
күнделікті қажетті тауарлар, әсіресе, тамақ өнімдерінің өте икемсіз сұраным
қисығы болады. Басқаша айтқанда, оларға деген сұранымның бағалардың өсуі
себепті айтарлыктай езгере қоюы екіталай. Мысалы, наннын, бағасы 40 тиыннан
60 тиынға дейін өсуі оны тағам ретінде тұтынуды құрт қысқарта алған жоқ.
Сұраным бұл ретте оңтайсыз, икемсіз болып отыр. Керісінше, бағалардың
өсуінің әсерімен хрусталь, зергерлік бұйымдар, жеңіл машиналар және т. б.
тауарларға төлем қабілеті бар сұраным құрт қысқарды. Ал бұл көрсеткіш
сұранымның икемділігін сипагтайды.
2. Ұсынымның мәні және оның факторлары
Енді ұсынымды карауға көшелік. Ұсыным - бүл нарықта тұрған немесе
жеткізуге болатын, белгілі бір бағасы бар тауарлар жиынтығы. Ұсыным,
өндірілген тауарлардың ассортименті (әр алуан тауарлар жиынтығы) және
олардың бағалары арқылы сұранымды құрайды; өз кезегінде сұраным, тауар
ұсынымының көлемі мен қүрылым белгілейді, ссбебі тек қана тұтынумен
танылатын тауар ғана қайта өндіріс алады. Нарықтық баға мен өндірушілердің
ұсынғысы келетін тауарлар санының арасында ұсыным қисығының сызығы деп
атайтын белгілі бір арақатынас болады.
Ұсыным қисығының сызығы, әдетте оңтүстік-батыстан солтүстік шығысқа қарай
көтеріледі. (12-шы суретті қара).

Жоғарыда көрсстілгсн кесте шығарылатын өнім көлемінІң (х)
нарықтық бағадан (р) тәуелділігін көрсетеді. Баға - Рі, өнім – Х1-ге
сәйксс, ал баға - Рс жәнс Р2-ге дейін төмендессе, онда өнім - X
жөне Х2-ге дейін азаяды. Баға Р1 Р2, ұсыным көлемі Х1 Х2-ге
сәйкес, басқаша айтқанда, тауардың бағасы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
оны өндіру пайдалы, соғұрлым өндірушілер оны
көбірек өндіруге және нарықта сатуға дайын болады. Ұсыным
мөлшерінің көбеюі ұсыным қисығының сызығын оңға қарай (S1S2),
ал ұсыным мөлшерінін азаюы - солға (S1S2) қарай жылжытады
(13-ші суретті қара)

Сурст 13. Ұсынымның өзгеруі

Ұсыным қисығының сызығына қандай факторлар әсер етеді? Ұсыным шамасы а)
ресурстардың бағасынан, ә) қолданылатын өндіріс технологиясының сипатынан,
б) салықтар мен дотациялардан, в) берілген (нақты) тауар мен оған ұқсас
тауарлардың бағасынан, г) бағанын өзгеруін күтуден, д) сатушылардың
санынан, табиғат-климаттық жағдайлардан, ж) өндірістік шығындардан тәуелді
болады. 1-ші кестені қара.

Ұсыным детермнанттары: ұсыны қисығы сызығының өзгеруін тудыратын
факторлар

N Ұсыным қисығы Ұсыным қисығының өзгеруінін салдарына
Сызығының өзгеруі мысалдар
I. Рссурстар бағасының 1.Минералдық тыңайтқыштарға бағаның
өзгеруі төмендеуі бидайдың ұсынымын көбейтеді;
Технологияның өзгеруі жаңбыр латқыш қондырғыларға бағаның
Салықтар мен өсуі жүгеріні ұсынуды азайтады.
дотацияларды өзгерту 2.Жүгері зиянкестеріне қарсы тиімді
иисектицидті жасау оның ұсынымына
4. Баскқа тауарлардың көбейтеді.
бағасының өзгеруі 3.Сигареттергеакциз салығын көбейту
5. Бағаның өзгеруін күту олардың ұсынымына азайтады; ннститут,
университеттерге дотацияларды азайту
жоғары білімді мамандарды ұсынуды
кемітеді.

4.Қой еті мен шошқа етіне бағаның
төмендеуі сиыр етін көбейтеді.
5.Болашақта мұнайға бағаның
төмен-деуінін күтілуі, мұнай
компанияларының ағымдағы ұсьнымен
көбейтеді.

Нарықтық бағаның көтерілуіне жауап ретіндегі ұсыным көлемінің өзгеру
шамасы ұсынымның икемділігін сипаттайды.
Ұсыным икемділігі 1-ден көп, яғни Еs 1. Ұсыным икемділігнің
сандық коэффициенті - ұсынылатын тауарлар санының, өзгеру процентінің,
бағаның өзгеру мөлшерінің процентіне белінетін бөліндісі болып табылады:

Е6 = Р(%)
Xs (%)

бұнда Е6 –ұсыным икемділігінің коэффиценті; Xs (%) –ұсыным көлемінің өсу
проценті; Р(%) – бағаның өсу проценті.
Ұсынымның икемілік коэффициенті, егер нарықтық баға белгілі бір процентке
көтерілсе немесе төмендесе, ұсынылатын тауар санының қалай өзгеретінін
көрсетеді. Батыс елдерінін тәжірибесі үсыным икемділігінің өсу тенденциясын
растайды, себебі бағаның өсуі өндіріс көлемінің біршама көбеюін
ынталандырады.

3- Сұраным меи ұсынымның өзара байланысы
Көріп отырғанымыздай, сұраным мен ұсыным бір-бірімен өзара байланыста
және қайшылықта болады. Қандай нарықты экономикада болмасын, сұраным мен
ұсыным тепе-теңдігін орнықтыру жөне ұстап түру жеңіл міндет емес. Нарықтың
тепе-тендігін, сұраным мен ұсыным тең болғанда қалыптасатын нарық жағдайы
мен бағанын белгілі бір денгейі деп түсіну керек.

14. Сұраным мен ұсыным қисық сызықтары

Енді сұраным мен ұсыным туралы біршама түсінік алғаннан кейін оларды
бір кестеде көрсетуге балады. (14-ші суретті қара).
14-суреттен көріп отырғанымыздай, тепе-тендік нүктесі сұраным мен ұсыным
қисықтарының қиылысқан жерінде тұр. Тепе-теңдік нүктесіне сәйкес нарықтық
баға тепе-тендік баға деп аталады. Сұраным мен ұсынымның өзгеруіне қарай
тепе-тендік бағасы да өзгереді. Нарықтық тепе-теңдіктің бұзылуы экономикада
сәйкессіздіктің тууына, қоғамдық қажеттіліктер мен өндірістің қозғалысында
тенсіздіктердің пайда болуына, ақыр нәтижесінде, әртүрлІ қолайсыз
әлеуметтік-экономикалық салдарға әкеліп соқтырады. Бәсекелі нарыкта баға
тепе-теңдігі "Е" нүктесінде бо-лады. Бұл жағдайда сұраным мөлшері мен
ұсыным көлемі бірдей болады, яғни Хе = Хs = Хd
Енді баға тепе-теyдігінің өзгеруін сұраным мен ұсынымның тап-шылығы
мен артықтығы жағдайында көрсетейік. Кесте түрінде ол мынадай болады (15-ші
суретті қараңыз).

Сурет 15. Сұраным мен ұсыным қисық сызықтарының тапщылығы мен артықшылығы

Нарықтық баға Р1 болсын делік. Бұндай жағдайда жиынтық ұсыным Х1 жиынтық
сұраным Х2-ден аз болады, бұның нәтижесінде тұтынушылар өздерінің
қанағаттандырылмаған сұранымын жоғары бағамен сатып алу аркылы өтейтін
болады, ал нарықтық баға өседі. Егер, нарықтык баға Р2 болатын болса, онда
керісінше ұсыным Х4 сұраным Хз-тен артып кетеді, нәтижесінде өндірушілер
тауарды төмен бағамен сата бастайды, нарықтық баға төмендейді. Жоғары баға
жағдайында ұсынымның сұранымнан артықтығы пайда болады (Хs Хd); ал баға
тепе-теңдік бағадан төмен болғанда, сұраным ұсынымнан артық болады (Хd
Хs).
Бұл процесс сұраным мен ұсынымның арасында тепе-тендік орныққанға дейін
созылады. Басқаша айтқанда, біз өндіруге ниет-теніп отырған нарықтық
механизм, сұраным мен ұсыным тепе-теңдігі принципі бойынша әрекет етеді.
Өндіріс барлық уақытта тауарлар мен қызметтерге сұранымды теңестіруге
тырысады. Егер де сұраным ұсынымнан артық болса, ол өндірісті ұлғайтуды
ынталандырады, ал керісінше, егер ұсыным мөлшері сұранымнан артып кетсе,
онда өңдіріс көлемі азаяды. Осындай ауытқуларды тіркейтін барометр-нарықтық
баға болып табылады.

Бір беті жоқ

Сұраныс осы факторлардың бәрінің қызметі болып табылады:

Ондағы: Qd - сұраныс;

Р -баға;

I - табыс;

Z - ұнайтын нәрсесі;

W - күту;
Рsub - субститут тауарлар бағасы;
Рсом- комплементарлық тауарлар бағасы;
N - сатып алушылар саны;
В - басқа факторлар,

Осы факторлар сұраныс қисығының оңға немесе солға жылжуына көмектеседі
(7.3 - сызбаны көрсетіңіз).

7.2-сызба. Сұраныс қисығы
7.3-сызба. Сұраныс қызметі; (сұраныс қисығының жылжуы)

7.2. ҰСЫНЫС ЗАҢЫ, ҰСЫНЫС ҚИСЫҒЫ.
ҰСЫНЫСТЫҢ БАҒА ЕМЕС ФАКТОРЛАРДЫҢ
ӘСЕРІНЕН ӨЗГЕРУІ

Ұсыныс тарапынан рынокта қалыптасушы жағдайды қарастырсақ, ұсыныс
шамасының бағаға тәуелділігі тікелей екенін байқау оңай, баға жоғары болған
сайын, сатушылар ұсынуға дайын тауарлар саны көп болады (басқа жағдайлары
тең кезде). Мысалы, бағасы 20 теңге болғанда өндірушілер X игілігінің тек 2
бірлігін, баға 30 теңге болғанда төрт бірлікті, 50 теңге бағада алты X
игілігі бірлігін сатуға келіседі. Жалпы түрі;

Qs = f(Р).

Ондағы: Qs f(Р)- ұсыныс шамасы (supply);

P-баға

Баға мен ұсынылған өнім саны арасындағы тіке байланыс ұсыныс заңы
(Law...) деп аталады. Өндірілген игіліктер санының баға деңгейіне тәуелді
болуын графикалық турде көрсетуге болады (7.4-сызбаны қараңыз).

7,4-сызба. Ұсыныс шамасының бағаға тәуелділігі

Ұсыныс қисығы (supply...) - өндірушілердің дәл осы уақытта түрлі бағамен
сатқысы келетін экономикалық игілік санын көрсететін қисық. Экономикалық
теорияда тәуелсіз ауыспалыны (бағаны) тікелей, ал тәуелдіні (ұсынысты) -
көлденең оське орнату қабылданылған.
Бейнеленген 5 қисығы (ағылшынның supply сөзінен) белгілі бір уақыт
ішінде сатылған X игілігінің сатылу көлемі (мысалы, 2002 ж. 1 қаңтары) мен
баға деңгейін сипаттайды. Оның еңкеюі оң, бұл өндірушінің жоғарырақ бағамен
игіліктердің көбірек көлемін сату жөніндегі ниетін білдіреді. Бағадан басқа
ұсынысқа алуан түрлі факторлар әсер етеді.
Ұсыныс қызметі (supply...) ұсынысты түрлі факторлар әсеріне байланысты
анықтайды. Біз анықтап алғанымыздай, осы уақыт ішіндегі игілік бірлігі
бағасы маңыздыларының бірі болып табылады. Баға өзгеруі ұсыныс
қисығы бойынша қозғалысты білдіреді (7.5- сызбаны қараңыз).
Шынында игілік ұсынысына игіліктің өзінің бағасы ғана емес, басқа
факторлар да әсер етеді:
1) өндіріс ресурс факторларының бағасы;
2) технология;.
3) рыноктық экономика агенттерінің бағаны және
тапшылықты күтуі;
4) салықтар мен субсидиялар көлемі;
5) сатушылар көлемі.
Ұсыныс барлық осы факторлардың қызметі болып табылады:
Qs = F(P,Pr, K,T,N,B).

Онадағы: Р- игіліктің өзінің бағасы,
Pr- ресурстар бағасы,
K- қолданылатын технология сипаттары,
T- салықтар мен субсидиялар,
N- сатушылар саны,
B- тағы басқа факторлар.

7.5-сызба. Ұсыныс қисығы (ұсыныс
шамасының өзгеруі)

7.6-сыэба. Ұсыныс қызметі (ұсыныс қисығының жылжуы

Мысалы, өндіріс факторының бағасының өсуі ұсыныстың қысқаруын, яғни S
қисығының S1 жағдайына жылжуын білдіреді. Керісінше, өндіріс факторларының
бағасы төмендесе, усыныс еседі. Бұл S қисығының S2 жағдайына жылжуына
әкеледі (7.6-сызбаны қараңыз).

7.3. СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТ ЕТУІ. РЫНОКТЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК

Рынокты дамыту барысында сатушылар мен сатып алушылардың өзара
бейімделуі іске асырылады (7.7-сызбаны қараңыз).
Бұл кезде қажетті атқарылатың тез айырбасталуына көмектесетін бағалар
маңызды роль ойнайды. Олар айырбас шарттарын рыноктық экономикаға
қатысушылардың бәрі үшін қарапайым, анық және стандартталған етеді. Тепе-
теңдік нүктесін Е-мен белгілейді (латынның Equilibrium сөзінен).
Тепе-теңдік нүктесінде

Pe=Ps=Pd

Ондағы: РЕ - тепе-теңдік баға;
Ps – ұсыныс бағасы;
Pd - сұраныс бағасы.

Р
Р2
Ре
Рі

7.7-сызба. Тепе-теңдік бағасы және одан ауытқу

Рd- сураныс бағасы. Бул мынаны білдіреді:

Ондағы:Qe- тепе-теңдік көлемі;
Qs- ұсыныс көлөмі;
Qd - сұраныс көлемі.

Тепе-теңдік баға (equi...) - бәсеке күштер әрекеті нәтижесінде сұраныс
пөн ұсынысты теңестіруші баға, Тепе-тең бағаны құру - белгілі бір уақыт
санын қажет ететін процесс. Жетілген бәсеке жағдайында сұраныс бағасының
ұсыныс бағасына, сұраныс көлемі мен ұсыныс көлеміне тез өзара бейімделуі
жүреді. Тепе-теңдІк орнау нәтижесінде тұтынушылар да, өндірушілер де ұтады.

7:4. ИКЕМДІЛІК ТҮСІНІГІ. СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫС ИКЕМДІЛІГІ

Экономикалық агенттер тарапынан баға өзгеруіне болатын мүмкін реакцияны
зерттеуде икемділік түсінігі маңызды роль ойнайды. Сұраныс икемділігі
бағаға қатысты (рrіsе...), бағаның бір процентке өзгеруі әсерінен сұраныс
көлемінің салыстырмалы өзгеруін көрсетеді.

Осы кезде практикалық мәнге абсолюттік шама емес, салыстырмалы шама
ие болады. Бұл түсінікті де. Біз Сникерс бағасы 10 теңгеге өсті дегенде,
оны байқамау мүмкін емес, себебі бұл Сникерс үшін бағаның елеулі өзгеруі
болып табылады. Ол, сұраныс шамасының елеулі өзгеруін тұдырады. Кір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.