Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық-педагогикалық проблемалары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 . 9
І тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық.педагогикалық проблемалары
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне
психологиялық.педагогикалық талдау ... ... ... ... ... .. 10 .20
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын
қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ... 21. 27
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда
экологиялық тәрбиемен жүзеге асырудың жолдары.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың
қазіргі жағдайына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28 .35
2.2. Алты жасар балалардың сөйлеу тілінде өз бетімен
жұмыстана білуі. Олардың жолдары мен әдістері ... ...36 . 47
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 48 .53
Ү. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54 .55
ІҮ. Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56 . 67
І тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық.педагогикалық проблемалары
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне
психологиялық.педагогикалық талдау ... ... ... ... ... .. 10 .20
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын
қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ... 21. 27
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда
экологиялық тәрбиемен жүзеге асырудың жолдары.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың
қазіргі жағдайына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28 .35
2.2. Алты жасар балалардың сөйлеу тілінде өз бетімен
жұмыстана білуі. Олардың жолдары мен әдістері ... ...36 . 47
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 48 .53
Ү. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54 .55
ІҮ. Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56 . 67
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай білім беру, бүгінгі күннің , уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады. Себебі; “ Бізге баға жетпес білім капиталын дамытып және білім беруді бұрынғыдан да арттырып, оған заман талабына сай форма беру қажет”- делінген Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан - 2030” бағдарламасында. Бүгінгі күннің осындай талаптарына байланысты , балалардың бастауыш дайындық топ балаларының сабақ мақсаты қалай жүріп жатқанын анықтау көзделіп отыр.
1) Балалардың мектепке қандай мақсатпен келгенін , қандай дайындықпен келгені .
2) Түрлі әдістемелік оқулықтарды пайдалану мақсатында.
3) Даярлық топтар бағдарламаларынан кейін іс – тәжірибиелерімен таныстыру.
Егер педагогкалық процесс өзінің барлық компоненттерімен алты жасар балалардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне толық сәйкес келуге мүмкіндігі болмаса , онда балалар оқуға деген ынтасы ілезде жоғалтады .
Егер оқыту актуальды деңгейден озып , тақаудағы даму өрісіндегі күштерді қозғалысқа келтірген жағдайда ғана жеделдете даму болады .
Ш.А. Амонашвили “ Педагогика бала дамуының кешегі күніне емес , оның ертеңгі күніне бағдарлануы тиіс . Тек сонда ғана ол оқыту процесінде іргелес даму өрісінде жатқан даму процестерін өмірге келтіре алады” –деп жазды. Алты жасар баланың өзін қоршаған адамдар арқылы бір нәрселерді үйренуі жетілуі, саусақтарын жазу, сызу, бояу, мүсіндеу және тағы басқа іс - әрекеттерге бейімдеу.ал алты жасар баланы мектептегі пәнді оқытуға дайындық – дегеніміз, осы пәннің обьектісін қарастыру барысында, іс- әрекеттрге бейімдеу,ол пәннің өзіндік ерекшелігін туындауы.
1) Балалардың мектепке қандай мақсатпен келгенін , қандай дайындықпен келгені .
2) Түрлі әдістемелік оқулықтарды пайдалану мақсатында.
3) Даярлық топтар бағдарламаларынан кейін іс – тәжірибиелерімен таныстыру.
Егер педагогкалық процесс өзінің барлық компоненттерімен алты жасар балалардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне толық сәйкес келуге мүмкіндігі болмаса , онда балалар оқуға деген ынтасы ілезде жоғалтады .
Егер оқыту актуальды деңгейден озып , тақаудағы даму өрісіндегі күштерді қозғалысқа келтірген жағдайда ғана жеделдете даму болады .
Ш.А. Амонашвили “ Педагогика бала дамуының кешегі күніне емес , оның ертеңгі күніне бағдарлануы тиіс . Тек сонда ғана ол оқыту процесінде іргелес даму өрісінде жатқан даму процестерін өмірге келтіре алады” –деп жазды. Алты жасар баланың өзін қоршаған адамдар арқылы бір нәрселерді үйренуі жетілуі, саусақтарын жазу, сызу, бояу, мүсіндеу және тағы басқа іс - әрекеттерге бейімдеу.ал алты жасар баланы мектептегі пәнді оқытуға дайындық – дегеніміз, осы пәннің обьектісін қарастыру барысында, іс- әрекеттрге бейімдеу,ол пәннің өзіндік ерекшелігін туындауы.
1. Ш.А.Амонашвили. Педагогикалық ізденіс. Мектепке – алты жастан.
2. Ә.Табылдиев. Этнопедагогика, 2000ж.
3. В.Давыдов. Дамыта оқыту педаигикасы, Алматы, 2002ж.
4. Балабақшадағы мектеп алды топ балаларының бастапқы экологиялық мәдениет көздерін қалыптастыру. Саулауова Н.С., Алматы, 2004ж.
5. Жарықбаев. Психология, 1999ж.
6. Н.Назарбаев. “Қазақстан – 2030”, “Қазақстан халқына жолдауы”,
Алматы, 1997ж.
7. Қоянбаев. Педагогика, “Мектеп” баспасы, 2000ж.
8. Бастауыш мектепке арналған оқулық, Алматы, 2001ж.
9.Төрт жылдық бастауыш мектеп, “Рауан”, 2001ж.
10. А.Баймұратова. Бастауыш мектеп оқулықтары – Алматы, 2003ж.
11.Алты жастағы балалардың даму дағдысында – Атамұра, 2002ж.
12. Тлесбаева А.М. Өлкетану негізінде сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру. – Алматы, 2001ж.
13. “Алты жастағы балаларды оқыту мәселелері” - “Мектеп мұғалімі”, 1987ж., 197-бет.
14. Семья и детский сад. №2, 2003г., 13-бет.
15. Отбасы және тәрбие - қаңтар-ақпан, № 1, 2000ж.
16. Даупаев Қ. “Оқу орнынан” - “Бастауыш мектеп”, № 1 2003ж.
17. Бақытова Н. - “Бастауыш мектеп”, № 3, 2003ж.
18. Отбасы және балабақша, № 6, 2003ж.
19. Отбасы және балабақша, № 4 2002ж.
20. “Балаларды ұлттық тәрбиеге тәрбиелеу” - “Егеменді Қазақстан”, № 5, 1998ж.
21. Бастауыш мектеп, № 1, 1996ж.
22.Қазақстан мұғалімі, № 2, 1989ж.
23. “Ұлттық тәрбие, ұлттық болмыс” – “Жас Алаш”, № 4, 2001ж.
24.Семья и детский сад , № 4, 2001ж.
25.А.Жүнісов. “Бала және тәрбие” – “Жас Алаш”, № 2-3.
26. Мектеп мұғалімі, № 1, 1996ж., 17-бет.
27. Алты жастағы балаларды оқыту, Мектеп кітапханасы, 1986ж.
28. Бастауыш мектеп, № 1, 2001ж.
2. Ә.Табылдиев. Этнопедагогика, 2000ж.
3. В.Давыдов. Дамыта оқыту педаигикасы, Алматы, 2002ж.
4. Балабақшадағы мектеп алды топ балаларының бастапқы экологиялық мәдениет көздерін қалыптастыру. Саулауова Н.С., Алматы, 2004ж.
5. Жарықбаев. Психология, 1999ж.
6. Н.Назарбаев. “Қазақстан – 2030”, “Қазақстан халқына жолдауы”,
Алматы, 1997ж.
7. Қоянбаев. Педагогика, “Мектеп” баспасы, 2000ж.
8. Бастауыш мектепке арналған оқулық, Алматы, 2001ж.
9.Төрт жылдық бастауыш мектеп, “Рауан”, 2001ж.
10. А.Баймұратова. Бастауыш мектеп оқулықтары – Алматы, 2003ж.
11.Алты жастағы балалардың даму дағдысында – Атамұра, 2002ж.
12. Тлесбаева А.М. Өлкетану негізінде сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру. – Алматы, 2001ж.
13. “Алты жастағы балаларды оқыту мәселелері” - “Мектеп мұғалімі”, 1987ж., 197-бет.
14. Семья и детский сад. №2, 2003г., 13-бет.
15. Отбасы және тәрбие - қаңтар-ақпан, № 1, 2000ж.
16. Даупаев Қ. “Оқу орнынан” - “Бастауыш мектеп”, № 1 2003ж.
17. Бақытова Н. - “Бастауыш мектеп”, № 3, 2003ж.
18. Отбасы және балабақша, № 6, 2003ж.
19. Отбасы және балабақша, № 4 2002ж.
20. “Балаларды ұлттық тәрбиеге тәрбиелеу” - “Егеменді Қазақстан”, № 5, 1998ж.
21. Бастауыш мектеп, № 1, 1996ж.
22.Қазақстан мұғалімі, № 2, 1989ж.
23. “Ұлттық тәрбие, ұлттық болмыс” – “Жас Алаш”, № 4, 2001ж.
24.Семья и детский сад , № 4, 2001ж.
25.А.Жүнісов. “Бала және тәрбие” – “Жас Алаш”, № 2-3.
26. Мектеп мұғалімі, № 1, 1996ж., 17-бет.
27. Алты жастағы балаларды оқыту, Мектеп кітапханасы, 1986ж.
28. Бастауыш мектеп, № 1, 2001ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 3 – 9
І тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық-
педагогикалық проблемалары
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне
психологиялық-педагогикалық талдау ... ... ... ... ... .. 10
–20
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын
қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ... 21–
27
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда
экологиялық тәрбиемен жүзеге асырудың жолдары.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың
қазіргі жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. 28 –35
2.2. Алты жасар балалардың сөйлеу тілінде өз бетімен
жұмыстана білуі. Олардың жолдары мен әдістері ... ...36 – 47
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 48 –53
Ү. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 54 –55
ІҮ.
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 56 – 67
Кіріспе
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай
білім беру, бүгінгі күннің , уақыт күттірмес мәселелерінің
бірі болып табылады. Себебі; “ Бізге баға жетпес білім капиталын
дамытып және білім беруді бұрынғыдан да арттырып, оған заман
талабына сай форма беру қажет”- делінген Қазақстан Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан - 2030” бағдарламасында. Бүгінгі күннің
осындай талаптарына байланысты , балалардың бастауыш дайындық топ
балаларының сабақ мақсаты қалай жүріп жатқанын анықтау көзделіп
отыр.
1) Балалардың мектепке қандай мақсатпен келгенін , қандай дайындықпен
келгені .
2) Түрлі әдістемелік оқулықтарды пайдалану мақсатында.
3) Даярлық топтар бағдарламаларынан кейін іс – тәжірибиелерімен
таныстыру.
Егер педагогкалық процесс өзінің барлық компоненттерімен алты
жасар балалардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне толық сәйкес
келуге мүмкіндігі болмаса , онда балалар оқуға деген ынтасы ілезде
жоғалтады .
Егер оқыту актуальды деңгейден озып , тақаудағы даму өрісіндегі
күштерді қозғалысқа келтірген жағдайда ғана жеделдете даму болады .
Ш.А. Амонашвили “ Педагогика бала дамуының кешегі күніне емес ,
оның ертеңгі күніне бағдарлануы тиіс . Тек сонда ғана ол оқыту
процесінде іргелес даму өрісінде жатқан даму процестерін өмірге
келтіре алады” –деп жазды. Алты жасар баланың өзін қоршаған
адамдар арқылы бір нәрселерді үйренуі жетілуі, саусақтарын жазу,
сызу, бояу, мүсіндеу және тағы басқа іс - әрекеттерге бейімдеу.ал алты
жасар баланы мектептегі пәнді оқытуға дайындық – дегеніміз, осы пәннің
обьектісін қарастыру барысында, іс- әрекеттрге бейімдеу,ол пәннің
өзіндік ерекшелігін туындауы.
Мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің алдына қойып отырған аса
маңызды да күрделі міндеттердің ішінде оқу жылынан бастап, жүзеге
асырылатын балаларды алты жастан бастап, оқытып, оның қиындығы бұл істің
алға қойылған басты мәселе. Алты жастағы баланың жеті жастағы баланың ойы
мен бойында, мінез-құлық машығында тілінде, т.б. зор айырмашылықтар бар.
Сондықтан оларды оқытып, білім мен тәрбие беру прцесінде жаңағыдай
ерекшеліктер еленбесе, сол ерекшеліктердің сипатына қарай ұтымды әдіс-
тәсілдер шебер қолданылмаса, мұғалімнің көздеген мақсатына жетуі қиын,
тіпті мүмкін емес. Ал, бүл үшін ең алдымен, мұғалімнің 1-класқа келіп
отырған алты жастағы балалар туралы жан-жақты ғылыми мағлұматты болуы.
Оларды оқыту мен тәрбиелеудің өзіндік методикасымен қаруаланып алуы қажет.
Әрине, сол жастағы балаларды мектепке оқыту мәселелері топ қазір қолға
алынып, өз шешімдерін тауып отыр.
Біздің республикамызда “Алты жастан оқытудың педагогикалық
проблемалары” деген атпен 1981-1985 жылдары экспреминттік жұмыстар
жүргізілді. Оған таңдаулы мектептер, озат мұғалімдер, педагогикалық
институттардың мамандары оқулық авторлары Ы.Алтынсарин атындағы
педагогикалық ғылыми-зерттеу институтының қызметкерлері аудандық, облыстық
оқу бөлімдерінің методистері қатысты. Арнайы оқу жоспары программалар,
оқулықтар жасалып, олар эксперимент кезінде қолданылады. Бұл жұмыстардың
нәтижелері алты жастан бастап, оқытудың мүмкіндігін қуаттай отырып, оны
жүзеге асырудың алғы шартын әзірледі. Байқаудағы өткізілген программалар
мен оқулықтар, оқу-методикалық құралдар, оған бергі жерде оқу министрлігі
құрған арнайы комиссияда кеңінен талқыланып, жаңа оқу жоспарына сәйкес
жетілдірілді, қайта жасалды. Методикалық жинақтарда алты жастағы балалар
оқитын бірінші класта күн ежимін ұйымдастыру, кішкентай шәкірттердің
физиологиялық, психологиялық даму ерекшеліктері, олардың еңбек қабілетін
жетілдіріп, оқу-жазуға, сөзді дұрыс айтуға үйрету, сөйлеу тілін дамыту,
айналадағы дүниемен және қоғамдық, өмір құбылыстарымен таныстырып, таным
процесін жетілдіру, өздігінен еңбектену машықтарын қалыптастыру
мәселелері қорытындыланды. Әрине, методикалық құралдық барлық
тұжырымдарын, методикалық ұсыныстарын бұлжытпайтын қағида деп қарамаған
жөн. Олар бір жағынан нақты қалыптасқан жағдайға сәйкес, творчествалық
қолдануды екіншіден бұл мәселенің өте маңызды жағы жанды жұмыс тәжірибесі,
оқу-тәрбие практикасы негізінде дамытып, жетілдіруді талап ету. Сондықтан
да алты жастағы балаларды оқытуда қиын да қызықты міндетті іс жүзіне асырып
жатқан мұғалімдердің пікірлері өте бағалы болып табылады. Бастауыш
мектептердегі оқушылардың білімін жетілдіру, үлгірімін сапасын арттыру
талабы қойылып отырған қазіргі кезеңде алты жастағы баланы оқытуда
көзделетін мақсаттардың бірі. Олардың ой-өрісін, дүниетанымын кеңейту,
денесін шынықтыру. Эстетикалық талғамын ояту, дене-түзілісін, қимыл-
әрекетін жетілдіріп, ой-еңбегін, қабілетін дамыту. Сондықтан оқыту
процессінде, сабақ әрбір баланың жас ерекшелігіне байланысты гигиеналық
тұрғыдан ұйымдастырылуы тиіс. Алты жасар баланы оқытатын мұғалімдер
оқушылардың физиологиялық даму ерекшеліктерімен жете таныс болуы керек.
Бала алғашқы күннен бастап, мектеп режиміне машықтанады. Күнделікті қоңырау
үні, ұстаздың іс-әрекеті, класқа кіріп сөйлесуі, мұғалім келгенде баланың
орнынан тұруы, баланың оқуға деген құштарлығын үдете түседі. Ми қыртысын
қоздырып, шартты рефлекске айналады. Физиологтар зерттеу арқылы оқу
процесінде ми қызмет әсерінен үш түрлі еңбек қабілетіндегі пайда
болатынын анықтады. Біріншісі – сабақтың бос кезіндегі оқуға құштарлығы
мен ынтаның артуы. Екіншісі – оқу барысындағы қабілеттің күшеюі.
Үшіншісі – еңбек қабілетінің төмендеуі.
Көптеген ғалымдардың айтуы бойынша, бала сабақта шаршамай отыруы үшін
мынандай екі жағдайды ескеру қажет. Біріншісі, бала орнынан қозғалмай
қимылсыз отрса, тез шаршайды. Сондықтан жаңа сабақ материалын түсіндіруді
25-минуттан артық созуға болмайды, және оқушы партадан кеудесін көтеріп,
тік дұрыс отыруын талап ету керек. Екіншіден, баланың нерв қызметі – қозу
мен тежеу процестері бір-бірімен тез алмасады. Соның әсерінен нерв
клеткалары шаршайды. Баланың сабақ тыңдауға зауқы соқпайды. Аталған
қиындықтан құтылу жолы, бұл сабақтың тартымды, қызықты болуы. Алты
жастағы балалар 2-3 мың сөз біледі. Оны есте сақтай білу керек. Қорыта
айтқанда алты жасар баланы оқытқанда ұстаз әр баланың тек ақыл-ойы
мүмкіндігін ескертіп қоймай, оның жалпы дүниетанымын қалыптастыруға көңіл
бөлу.
Зерттеудің көкейтестілігі : Жалпы азаматтық құндылықтың маңызын
түсінетін ақыл -ойы дамыған дүниетанымын да қалыптастыру жаңа
ғасырдың күн тәртібіндегі басты мәселелерінің бірі болып келеді.Қоршаған
ортаны қорғаудың қажеттілігін тіршілік үшін қаншалықты маңызды екенін
біреу біліп, білмей жүргені өмір тәжірибесінде күнбе-күн байқалып
отырады.Қоршаған ортаға немқұрайлы қарауды болдырмаудың жолы мектеп жасына
дейінгі кезеңнен бастап балада болашақ қоғамның мүшесінде дүниетанымды
қалыптастыруда, табиғатты аялауға, қорғауға қажеттігі туындайды.Ол
президенттің “Қазақстан - 2030” бағдарламасында қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуімен әл-ауқатын жақсарту мақсатында халқына арналған жолдауында
азаматтардың денсаулығын көтеру, ауруды болдырмау үшін дүниетанымын кеңейту
айқын көрсетілген.Соңғы кезде жарық көрген мемлекеттік заңдар,
тұжырымдамалар, ғылыми еңбектер табиғат қорларын қорғаумен оларды тиімді
пайдалануға арналған ұсыныстар, бұл істі жүзеге асыруда дүниетанымды
кеңейту негіз бола алады.
Бұл біздің Республикамызда соңғы 15-20 жыл бойында зерттеліп,
түрлі сынақ, эксперимент жұмыстары жүргізіліп, бағалы тәжірибелер
жинақталды.Алты жастағы балалардың дүниетанымын , психологиясын зерттеп
үлес қосқан ғалымдар еңбегі көп еді В.В.Давыдов, Д.БЭльконин,
П.Я.Гальперин, Н.А.Ленчинская, И.А.Люблинский. Педагогикалық методикалық
жағынан Ш.А.Амонашвили, А.П.Усова, А.М.Пышкало зерттеп, практикада сынап
көрудің нәтижесінде оқытудың мазмұнына, күн режиміне оқу процесін
ұйымдастырумен оған қажетті жағдайлар жасауға қатысты жайықтар анықталып,
шешім тапты деуге болады.
Зерттеу мақсаты: Мектепалды топ балаларының бастапқы дүниетаным
негіздерін, қалыптастыру жүйесін теориялық және әдістемелік тұрғыдан
негіздеу.
Зерттеу объектісі: балаларды мектепалды топ балаларын тәрбиелеу және
оқыту.
Зерттеу пәні: Мектепалды топ баланың бастапқы дүниетанымдық негіздерін
қалыптастыру үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Мектепалды тп балаларының бастапқы
дүниетаным негіздерін қалыптастыру ғылыми тұрғыда жүзеге асады, егерде оқу-
тәрбие процесінде дүниетанымды қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізгі
дүниетанымдық тәрбие берудің бағдарламалық мазмұны бүгінгі талапқа сай
толықтырылса мектепалды балаларының бастапқы дүниетаным негізін
қалыптастырудың тиімді әдіс-тәсілдері жүйеленіп ғылыми әдістердің нұсқауы
берілсе.
Зерттеудің міндеттері: Мектепалды топ балаларының бастапқы
дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізін айқындау
“Экологиялық мәдениет” ұғымын анықтап беру.
- мектепалды балаларының дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
өлшемдерін, көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау және моделін құру;
- мектепалды балалардың бастапқы дүниетанымын қалыптастыруға арналған
бағдарламаның мазмұнын жетілдіру және оның тиімділігін анықтау;
- 6, 7 жастағы балалардың бастапқы дүниетанымдық негізін
қалыптастыруға әдістеріне нұсқау дайындау және оны тәжірибеге ендіру.
Зерттеу жұмысының әдістері, әдіснамалық және теориялық негіздері
“адам, қоғам, табиғат”.
Жүйенің даму заңдары, дүниетаным туралы философиялық, психикалық
педагогикалық теориялар.
Зерттеу жұмысының әдістері: философиялық психологиялық педагогикалық
дүниетанымдықтарын зерттеуге және мектепке дейінгі тәрбие бағдарламаларын
талдау, бақылау, әңгімелесу. Сауалнама жүргізу тәжірибелік педагогикалық
эксперимент, диагностикалау, математикалық әдістері алдындағы қатарлы іс-
тәжірибелерді жинақтап қорыту.
Зерттеудің көздері: философия, психология, педагогика ғылымдарының
еңбектерінде, айналадағы ортаны қорғау туралы заң (1997), “Экологиялық
білім” бағдарламалары (1989), Қазақстан Республикасының экологиялық
қауіпсіздігі тұжырымдамасы (1997), Қазақстан – 2030 (1998), “Білім туралы
заң” (1997) зерттеу мәселесі бойынша жазылған ғылыми педагогикалық
еңбектер.
Зерттеудің негіздері:
Бірінші кезеңде (1997-2000ж.) тақырып анықталып зерттеу мәселесіне
байланысты философиялық психологиялық педагогикалық ғылыми әдістерін
еңбектерге талдау жасалынып, “Экологиялық мәдениет” ұғымына анықталып
беріледі. Балабақшада мектепалды топ балаларының бастапқы дүниетанымдық
негіздерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізгі мәселелері анықталды,
және моделі ұсынылып, өлшем деректері анықталды.
Екінші кезеңде (2000-2002жж) балалардың мектепалды топ бастапқы
дүниетанымдық негізін қалыптастырудың қосымша бағдарламасы және әдістемесі
тәжірибесін экспериментке негізделген.
Зерттеудің ғылыми жағдайы мен теориялық мәндігі:
- мектепалды балалардың дүниетанымын қалыптастыру ғылыми-педагогикалық
тұрғыдан негізделген;
- дүниетаным ұғымына анықтама беріледі.
Балаларға мектепалды бастапқы дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
моделі, өлшемдері мен көрсеткіштері деңгейлері анықталады.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- балабақшадағы мектепалды балалардың дүниетаным негіздерін
қалыптастырудың қосымша бағдарламасы ұсынылады;
-мектепалды топ балаларының дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
әдістемелік нұсқауда балабақшадағы оқыту мен тәрбиелеу процесіне енгізілді;
6-7 жастағы балалардың дүниетанымын қалыптастырудың әдісі жасалды.
Зерттеу базасы: - эксперименттік жұмыс Батыс Қазақстан облысы Жаңақала
ауданы № 13 Аққұс негізгі мектебіндегі балаалрмен жүргізілді.
Қорғауға ұсынылған қағидалар:
- мектепалды балалардың дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздемесі;
- балалардың дүниетанымын қалыптастырудың моделі, өлшемдері
көрсетіледі, деңгейін анықтау болып табылады;
- 6-7 жастағы балалардың дүниетанымын қалыптастыру бағдарламасы;
- балалардың дүниетанымын жетілдірудің ғылыми-әдістемелік нұсқауы.
1 тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық-
педогогикалық проблемалары
Жалпы дүниетаным дегеніміз - обьективті дүниеге және ондағы
қоршаған шындыққа және өзіне қатысты көзқарастар жүйесі,
сонымен қатар, осы көзқарастарға тәуелді адамдардың өмірлік
позициясын, олардың сенімдерін, мұраттарын, таным және іс-әрекет
принциптері, құндылық бағдарлары. Педогогика ғылымында қарастыратын
басты мақсат, оқушы мазмұнына енетін ғылыми дүниетанымды
қалыптастыру мәселесін шешуде, оның құрамды бөліктерін ажыратып
қараймыз. Педогогикалық ғылыми еңбектерге сүйенсек,
дүниетанымның ең негізгі жоғарғы сатыға алып қарайтын бізге
мәлім төрт сатысы бар: олар , Білімі, дүниетанымы, сенім, сонымен
бірге адам мұраты. Түсінікті, анық нақты білу үшін жеке тоқтау,
талдау жасайық.
Білім - обьективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол
тәжірибесі. Білім арқылы жеке адам табиғаттың және қоғам
құбылыстарының обьективтік жақтарын зеттейді, түсінеді, ұғады.Ғылыми
білім қалыптастырудың және дүниетанымы дамуының үлкен тірегі .
Міне, осының нәтижесінде білім әр адамның көзқарасына
сеніміне, адам баласының басты мақсатына міндетіне айналған.
Дүниетаным - жеке адамның табиғи және әлеуметтік
құбылыстарын Түсіндіру туралы пайымдауы, ой- тұжырымы. Адамзаттың
пайда болуы, тарихын түсіндіруде, әртүрлі көзқарастардың бар екені
мәлім. Мысалы, Мотералистер мұндай проблеманы ғылыми дүниетаным
тұрғысынан дәлелдесе, ал дін ілімінің өкілдері тәңірдің
қалауымен деп тұжырымдайды.
Сенім - терең, тиянақты ойланып айтылатын идеялардың
жиынтығы. Сенім жеке адам өмірлік позициясының беріктілігін
анықтайды, мінез – құлқын сипаттайды. Әр түрлі идея адам сенімінің
негізгі, шындықты терең тану, оның соңынан еріп отыруы болып
табылады.
Адам мұраты жете түсінудің жоғары кемелі, адам баласының
жоғары мұрат- мақсаттары, өмірге ұмтылушылығы, талаптанушылығы. Мұрат
айналадағы өмірді жетілдіруде және қоғамның әлеуметтік-
экономикалық үндерін дамытуда адамның сезімін оятады. Адам
баласының талпынуындағы алға қойған мұраты.
Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ және күрделі процесс, оның
нәтижесінде жеке көзқарас және сенім жүйесі дамиды, қалыптасады,
олар жеке адамның әрекет жасауына басшылық болады. Дүниетаным
процесінде, әр түрлі факторлар мәселен, әлеуметтік және микроорта
мен тәжірибе, жаппай ақпарат құралдары әсер етеді. Олардың
әрқайсысы іс- әрекетіне әр-түрлі ықпал жасайды. Жеке адамның
өмірге, табиғатқа көзқарасының қалыптасуы процесі дүниетаным
идеясы элементтерін игеруден, яғни білімнің, ғылымның негіздерін
және мінез-құлықтың белгілі нормаларын білу, оларды сақтай білуден
басталады.
Дүниетанымдық білімін алты жасар балалар дене ақыл-ой күшінің
дамуына, білім деңгейіне сәйкес бірте-бірте дене бойына игеретіні
анық. Орыстың ұлы педогогы К.Д. Ушинский “ Әрбір сыныптан ең кіші
сыныптан бастап, оқушылардың жасына қолайлы өзінің жинақталған
көзқарасының болуы керек... Әрбір жыл сайын бұл көзқарастың
тереңдетілуі, кеңеюі, толықтырылуы тиіс ” – деп жазған болатын,шын
мәнінде де, дүниетанымды барлық бала меңгеруі тиіс. Қандай
дүниетанымдық ұғымды бастауыш орта, жоғары мектеп жасындағы
балалардың меңгеруі керек пе ? Бұл сұрақтарға яғни, жауап
оқыту мен тәрбиенің әрбір кезеңінде дүниетанымдық білім
мазмұнының тереңдігі мен олардың оқушыларға түсіндірілуі
мемлекеттік оқу және тәрбие бағдарламасында қарастырылған. Оларда
балалардың жас ерекшелігіне және күрделі дүниетанымдық ұғымды
игеру қабілеттері еске алынған. Алты жасар балалардың дүние,
табиғаттың құбылыстары, біздің еліміздегі, шетелдердегі қоғамдық
және саяси өмір туралы, адамның табиғатпен өзара әрекеттесуі,
қоғам өміріндегі оның іс-әрекет туралы ғылыми білімнің
бастапқы негізін игеруі. Оқыту мен тәрбие барысында, Отан, халық
туралы алдыңғы қатарлы адамдардың дүние жүзі халықтарының
бейбітшілік және бақыт үшін күресі туралы балалардың түсінігін
қалыптастыру. Оқушылардың санасына, ойына жақсы деген дағдыны ғана
қалыптастыру, оны жетілдіру біздің міндетіміз болып
табылады.
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне психологиялық-
педагогикалық талдау
Алты жасар балалардың дүниетанымы айналаны қоршаған орта
және экологияны оқыту барысынды дамиды, сонымен бірге
олардың көзқарасы қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек туралы
қалыптасады. Құқықтық санасы, азаматтық жауапкершілікке
тәрбиеленеді.
Дүниетанымының қалыптасуы, оқытудың өмірмен тығыз байланысы,
балаларды еңбек іс-әрекетіне тарту, яғни бұл дидактикалық және
тәрбиелік жағдайлардың бірі.
Балалардың өмірлік жағдайларының қалыптасуы, әлеуметтік тұрмыс
және адамгершілік қалып, олардың практикалық іс-әрекетіне үлкен
ықпал жасайды. Өйткені, осы ортада әрбір бала өмір сүреді,
тіршілік етеді . Бұлардың бәрі балалардың еңбегін, қоғамдық
пайдалы іс- әрекетін дұрыс ұйымдастырумен ұштастырып, тәжірибесі
артады.Іскерлігі және дағдысы дамиды. Бала айналадағы қоршаған
орта мен оған өзіне байланысты көптеген мәліметтер алып, ие
болып, одан әрі білуге талпынады, талап қояды. Осы жоғарыда
айтылған дағды бала бойына қалыптасса, осының өзі үлкен іс
емес пе ? Осындай тиімді істер нәтижесі болып табылатыны бізге
мәлім.
Алты жасар балаларының табиғат және қоғам туралы ғылыми
білімі шеңбері кеңейеді, тереңдейді. Дидактикалық ойнай білу
табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтарын дәлелдеп түсіндіре білуі
қалыптасады. Олар жинықтаған адамгершілік идеяға төселу үшін
өздерінше, жете түсіну шындықты іздеуге, өздеріне және басқа
адамдарға жоғары талап қоюға барлық істерде әрекетті, адал
болуға тырысады.
Дүниетанымды қалыптастыруда, оқылатын құбылыстар мен
процестерді ғылыми тұрғыдан түсіндіру керек. Мысалы, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесінің даму сесептері, бір түрдің жойылып кетуі,
екіншісінің берік өмір сүруі көп, жылдар бойы жұмбақ болып
келеді.Атақты ғылымдар айтып кеткендей, табиғи сұрыптау
теориясы олардың сесептерін ғылыми не : Жеке адамның дамуына
және мінез- құлқында дүниетанымның рөлін баса айта келіп, оны
А.С.Макаренко тұжырымдаған болатын .Ол “Біз мектебімізде әр
уақытта , өз өмірінің әрбір кезеңінде өзінің бақыты үшін,
қобалжымай, дұрыс өлшем табатын, жігерлі идеялы қоғам мүшелерін
біріктіруіміз керек ” - деді. Сондықтан ғылыми дүниетанымның
қалыптасуы тұтас педагогикалық процесс барлық салаларында
енгізеді. Оқыту және тәрбие жұмыстарының құралдарын, әдістерімен
тәсілдерін жинақты пайдаланудың ғылыми көзқарастары табысты
болады. Қай уақытта болмасын дүниенің жаралуы табиғаттың түрлі
құбылыстары туралы адамның өзіндік көзқарасы түсінігі, ойы
солай қалыптасып кетеді. Кейбір табиғат құбылыстары тылсым жұмбақ
болып көрінеді де, адам санасына елеулі әсер етеді . Адам
тосын бір жағдайға кездессе, немесе өзіне беймәлім нәрсе көрсе,
көпшілік жағдайда оны ойға салып, қорытындыламай, сезім
жетегінді еріп кетеді.
Табиғат құбылысында, терең тылсымында, үңілуде адамзат
баласы талай- талай жолдардан өтті. Бай тәжірибе жинақталды.
Дегенмен де, адамның ақыл-ойы, өрісі жете бермейтін
құбылыстар аз емес.
Түрлі салт-дәстүр, әдет - ғұрып, ойындар халықтың рухани
сезімін, адамгершілік қасиетін, мінез-құлқын ғана қалыптастырып
қоймай, дүниетанымын кеңейе түсуіне мүмкіндік береді . Түрлі
білімдер негізінен мағлұмат береді. Бізге келіп жеткен салт-
дәстүрлер мен әдет - ғұрыптардың өзінен қазақ халқының асқан
даналығы мен ғажап зердесі табиғатқа деген адамгершілікті
көзқарасын анықтауымызға болыды. Бір сыпыра ғылымдарымыз айтып
өткендей,А.Қалиев, С.оразаев, М.Смайлов М Сағындықов Е. Табылдиев
еңбектерін білеміз. Осы ғалымдардың еңбектеріне сүйенсек, қазақ
халқының танымдық мұрасының молдығы соншалықты, оны атап
өткеніміз жөн. Қазақ халқының танымдық мұрасының молдығы кімді
болса да таң қалдырғандай. Оны атап көрсетейік.
Ең көне көсеткіш тас бетіне салынған сурет -пиктограммалар.
Тіршілік үшін тылсым табиғат пен тіл табысқан көне замандағы
бар білімі, таным түйсігі, зердесі ақыл-парасаты белгі-бейнелер
түрінде тас бетіне табылған. Тастан қашалған тоғыз құмалақ
тақтасының орыны:, адам маңдайының, мұрынның және екі алақанның
тізелері мен табандарының ойық ізі: жан-жануарлар, мал жетектеген
адам бейнесі; олардың лайықты сандық мөлшерде бейнеленуі
белгілі бір ойды білдіретін жазу екендігіне күман жоқ .Ғылыми
дүниетанымды қалыптастыруда сан түрлі факторлар әсер етіп, жүзеге
асырылады. Олардың құрамында адам өмірінің материалдық
жағдайлары , өмір сүріп отырған микро және макро ортасы,
көпшілік хабарларды тарату құралдары , оқыту мен тәрбиелеу
кіреді жәнеоны бала бойына қалыптастыра білуіміз керек . Ол
солай тәрбиленеді бойына үйреншікті өзіне қолайлы дағды, танымы
қалыптасады. Ғылымда қарастырғандай , бұл факторлардың бірдей
күшпен және тиімді зерттейтіні белгілі. Сондықтан болашақ
мұғалімдер дүниетанымды бағдарлы қарастыратын, факторларды
басқаруды үйрену керек, сонымен қатар мұғалім бұл жағдайға аса
көңіл бөлген жөн. Себебі ; баланың дағдысы, кіші оқушылардың
дүниетанымдық қалыптасуы, оның болашағын, өмірдегі түзу жолы
болып табылады.Дүниетанымның соның ішінде бала дүниетанымының
психологиялық құрылымы танымдық эмоционалдық және еріктік сияқты
құрамаларды қамтиды.
Дүниетанымды қалыптастыру өткінші процесс емес . Ол адам
өмірін түгел қамтиды. Баланың жалпы дамуына бұл процесс
тұрақты және үздіксіз өзгеріске ұшырайды. Балалардың
дүниетанымын қалыптастыру, оларды осы заманғы ғылыми-
дүниетанымын қалыптастыруға үйрету. Ғылыми білім - жүйесімен
қаруландыру біздің басты міндетіміз. Жаңа берілген білімге сүйену
болып табылады. Бұған мектептеоқылатын барлық пәндердің қатысы
бар . Бала дүниетанымында жүйелі білім және санаға тоқу ең
басты қызмет екнін ұмытпауымыз керек. Мектеп алды топта оқылатын
айналаны қоршаған орта, экология , экономика ғылымдары және
заңдылық туралы белгілі ұғым жүйесін жасайды. Табиғаттану,
табиғатты үйреніп, танып білу, осы курстарға көңіл бөлгеніміз
жөн. Мектептің оқу тәжірибе учаскелерінде, балалардың өндірістік
бағдарында, шәкірттер жұмыс істей жүріп , өсімдіктердің даму
процесін адам баласының толық меңгере алатындығына ешқандай
күмансыз көз жеткізуімізге болады. Тағы сол сияқты заңдылықты біліп
тану арқылы және сол пәндер бойынша, тәжірибе жасау, балалардың
дүниенің пайда болуы мен дамуы туралы түсінігін, дүниетанымдық
көзқарасын және сенімін нығайтады . Бала осы жоғарыда айтылған
заңдылықты өзіне жоғары дәрежеде түсіну үшін, теория түрінде
жазып үйреткеннен гөрі, тәжірибе ретінде жасаудың маңызы зор.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда түрлі
пәндерді оқу арқылы жүзеге асады, адам ойының табиғаты терең
ашыла түседі, сырын бірте-бірте ашуы, тануы және заңдарын
пайдалану туралы бала өз түсінігін алады.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда гуманитарлық
ғылымдардың алатын орыны ерекшк, қоғамның дамуы туралы оны танып
білуге кіші оқушылар көп талпынады.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда бірнеше
заңдылыққа сүйенуге мүмкіндік жасайды . Адамдар арасындағы
қарым- қатынас жаңа өмірге, еңбекке балалардың дұрыс көзқарасын
тәрбиелейді. Алты жасар балаларға өмір шындығын Отандық және
дүниежүзілік мәдениеттің барлық прогресшіл дәстүрмен идеялық
байлығымен таныстыру алдымен қиынға соғады. Олар оны түсіну
дәрежесіне жеткенде ғана түсінуге болады. Сонымен мектепте
оқыту балалардың дүниетанымын қалыптастырудың маңызды құралдардың
бірі болып табылады. Олай болса, оқыту процесінде бірқатар
психологиялық және педагогикалық шарттар жүзеге асырылуы тиіс.
Мұны әрбір саты тұрғысынан қарастырсақ :
1) Мұғалімнің ғылыми дүниетанымы негізін қалыптастыру іс-
әрекеті кезеңдерінің нақты жоспарлауын қамтамасыз ету, бірінші
кезеңде мектеп оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру ісінің
жүйесінде әрбір пәннің орнын анықтау қажет. Пән аралық
байланысты айқындау, негізгі саяси - әлеуметтік және адамгершілік
идеяларын бөліп алу маңызды. Екінші кезеңде мұғалім оқушыларды
айқындалған мағыналы ойлауға жетелейді. Оларды пәндерді оқытудың
уақыты бойынша , логикалық және деректік сипатына қарай
күрделеніп,ретпен тізбектей орналастырып бірнеше басқышқа
бөлінеді.Үшінші кезеңі дүниетаным қорытындыларын топтауды міндет
еткен . Төртінші кезеңде оқылатын материалдан шығатын
дүниетаным қорытындыларын тақырыптарға сәйкес бөлу және оларды сабақ
жоспарында балалардың өзіндік жұмысы үшін берілетін
тапсырмаларды бекіту, белгілеу және жүзеге асыру. Бесінші кезеңде
балалардың оқуын, ғылыми дүниетану негізін қалыптастыруды
басқаруға көмектесетін балаларға танымдық іс-әрекеттің тәсілдерінің
оқытудың әдістері мен формаларын анықтау болып табылады.
2) Табиғат пен қоғам өмірін тануға тиісті құбылыстарына
балалардың жеке қатынасын қалыптастыру. Дүниетаным идеяларын
меңгеруге баланың белсенді және орынды қатынасы оның ақиқат
екендігіне сенім қалыптастырады .
3) Алған білімді меңгеру, қолдану және үздіксіз бекітудің
бірлігі. Білім тек саналы ойлау жұмысының нәтижесінде
алынып, тәжірибеде тексеріліп, іс- әрекеттің жетекші идеясына
айналса ғана дүниетанымын сипаттай алада.
4) Оқушының адамгершілік қатынас тәжірибесін жүйелі жинау .
Адамгершіліктегі көзқарастарды қалыптастыру, тереңдету мен бекіту,
оқушыны қоршаған орта , оны қоғамның -- саяси белсенділікке ,
өз бетіндік іс- әркетке және жауапкершілікке итермелейтін
жағдайға оқушыны талаптандыру;
5) Мұғалім -- ғылыми дүниетаным иесі және оны асырушы
жалпы, оқышының дүниетанымдағы жәрдемшісі мұғалім. Ол рухани жан
дүниесі бай психологиялық және әдістемелік даярлығы бар , ой-
өрісі кең және берік көзқарасты адам болуы керек .
Алты жасар балалар -- балалар мемлекетіндегі ерекше халық .
Сондықтан мына біздерге, олардың мұғалімдері мен
тәрбиешілеріне, осыған байланысты қандай проблемалар тууы мүмкін
екенін; ең бастысы алты жастағы балалармен жұмыс жүргізудің сол
позиция тудырып отырған формалары мен тәсілдерін анықтай білу
керек.
Алты жасар балалар мұғалімдерінің, мына біздердің басымызға
тән қандай қасиеттеріміз болуы керек ? Бүл сұрақтың ең
бастыларына Ш.А. Амонашвили тоқталып өтті.
Біріншіден, біз мейірбанды адамдар болып , балаларды қаз
қалпында сүюге тиіспіз, шолжаңды да , тіл алғышты да, ақылдыны
да,жалқауды да, ынталыны да бірдей жақсы көруіміз керек . Оның
үстіне тағы да біз өзіміздің жан шуағымызды әрбір нақты
жағдайға сәйкес шәкірттерімізге алаламай, тең үлестіруіміз
керек .
Екіншіден, біздер, балаларды түсіне білуіміз керек. Бала
кішкентай болғанымен оның ісі мен қарекеті үлкен. Балаларды
түрлі ғылымға баули отырып, біз оларға ойынға жан - тәнімен
берілген балаларға қарағанда маңызды тәрбие бердік деп
жорамалдаймыз ғой. Баланың көңіл құбылысы мен жүрек тебіренісін,
оның сезімі мен талпынысын түсіне отырып, әрі балалар өміріне
өзінің ең жақын адамындай қоян қолтық араласа отырып , педагог
баянды тәрбиеге қол жеткізе алады. Балаларды түсіну дегеніміз--
кішкентай адамды тәрбиелеудің тамаша игеру деген сөз.
Үшіншіден, біз оптимистер болуымыз керек. Біз өзіміздің
педагогикамызға , тәрбиенің жасампаздық күшіне сенуіміз керек, әрі
сенуге міндеттіміз.Әңгіме педагогтың баланың өзіндік ішкі жан
дүниесін терең барлап, осыған орай оны түлетудің- тәрбиелеудің,
оқытып, дамытудың методикалық жолдарын іздестіретін пәрменді оптимизм
педагогтан тұрақты творчествоны, талмай ізденісті талап етеді.
Төртіншіден , біз болашақтың адамын, жаңадан қалыптасқан адамды
бейнелеуге міндеттіміз. Адамдағы кісілерге ұнаған таңдаулы қасиет
атаулының бәрі бізге тән болуы керек.
Алты жасар балаларды мектеп өміріне тартудың мақсаты.
Бұл мәселенің үш жағын бөліп қарау қажет.
1. Егер жеті жасар баладан гөрі алты жасар бала мектеп
өміріне анағұрлым дайынырақ десем мүмкін оғаштау болар. Алайда мұнда
ешқандай тосындық жоқ. Гәп мынада , жылдар бойы қоғамның мәдени
деңгейі өлшеусіз өсті. Қазіргі балалар ата-аналарының бәрінде,
әдетте, орта және кәсіптік білімі , ал олардың көпшілігінің тіпті
жоғары білімі бар. Мұның өзі бала өсетін , әлеуметтік ортаны
сапалық жағынан өзгертті . Оның дамуына бұқаралық информация
құралдары – телевизия, радио, балаларға арналған журналдар, кітаптар
мен кинофильмдер үлкен әсер етуде.
2. Алты жас – баланың ақыл – ойы дамуы мен әлеуметтік даярлығына ең
қолайлы кезеңді пайдаланып, оны жүзеге асыру керек. Әйтпесе қажетті, осы
жасқа лайықты ақыл – ой және ізгілік қорегінсіз баланың талабы толығынан
ашылмай қалуы мүмкін.
3. Бастауыш мектептің тұтас жүйесіне алты жасар балаларға арналған
кластарды енгізу оқу жоспарлары мен программаларын неғұрлым ұтымды құруға,
кішкентай мектеп оқушыларына түсетін сабақ жүгін азайтуға, ана тілін,
математиканы, еңбекті, музыканы, суретті оқып – үйретуге берілетін уақытты
арттыруға мүмкіндік береді.
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастырудың өзіндік
ерекшеліктері
Елімізде мемлекеттік білім бағдарламасының қабылдануы, жаңа білім
стандарттық буын жүйесіндегі орта мемлекеттік білім мазмұнын тереңдетуді
оқыту мен тәрбиелеудің әдістерін жаңартуды жеке тұлғаның жан-жақты
жетіліп, ішкі мүмкіндіктерін ашуға жол іздеуді міндеттейді. Өйткені,
бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама көлемінде ғана білім беріп қоймай,
пәндерді оқыту арқылы балалардың жан-жақты зерделі болып қалыптасуын
қамтамасыз етеді. Қазір республиканың білім мекемелерінде педагогика
ұжымдары ұсынылып отырған көп нұсқаулыққа байланысты өздерінің қалауына
сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мол мүмкіндік алып отырғаны
сөзсіз. Бұл тәжірибе негізінен жаңа идеялар жаңа технологиялар бар.
Сондықтан бастауыш сыныпта оқыту, әр түрлі технологиялардан оқу мазмұнымен
оқушының жас және технологиялық ерекшеліктеріне орай тыңдап, тәжірибе
енгізудің маңызы зор. Осының бәрі бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби
шығармашылық деңгейіне анағұрлым жоғаоы талап қойылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологиясын
меңгермейінше, сауатты, жан-жақты болу мүмкін емес. Себебі оқушы мектеп
табалдырығын аттаған кезінде оның зейіні, дүниетанымы дұрыс қалыптасуы
керек, содан келіп оның білім алуының жолы дұрыс көзделуі тиіс. Оқушыға
жаңа технологияны меңгерту, мұғалімнің интеллектуальдық, кәсіптік, рухани
оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Мектепте кіші
оқушыларға өткізілітені сайыстар, “Әнші балапан”, “Бастауыш сынып лидері”,
“Ойлан тап”, “Кел, шынығайық, шымыр боласың”, “Сен жұмбақ білесің бе?” және
сол сияқты ойындар бүгінгі таңда дәстүрге айналып отыр. Бастауыш
оқушылары арасындағы бұл сайыстардың өткізілуі өте орынды. Жас оқушының
бұл сайыста жеңіп алған жеңімпаз атануы өзін жақсы сезініп, бұл да
жетістік негізі деп іштен өзі ойланады. Бұл оқушы дүниетанымының дұрыс
қалыптасуының жолы болып табылады. Қазіргі мектептерде республикалық,
облыстық семинарлар жиі өткізіледі. Сол семинарларда да ашық сабақтар
қарастырылады. Сонымен қатар бастауыш сынып мұғалімдері ғылыми
шығармашылық жұмыстармен айналысқаны жөн. Жалпы дүниетанымдық көзқарас
дегеніміз – объективті дүниеге және адамның алатын орнына, өзін қоршаған
шындыққа, өзіне қатысты көқарастар жүйесі болғандықтан, ол кішкентай бала
болса да, өзінің жасы кіші екендігіне қарамастан, бүгінгі таңда, яғни
қандай мамандық алып, кім болсам екен деген іштей қиял сұрағы оны
мазалайды. Сол 6 жасар баланың қиялынан, ойынан туындайтын, сен кім болғың
келеді деген сұраққа ол болашақта кім болғысы келетінін айта алатыны
сөзсіз.
Мен мұғалім болғым келеді.
Мен дәрігер болғым келеді.
Мен мамам сияқты не папам сияқты деп олардың мамандықтарын айтып,
айналадағы қоршаған ортасына байланысты өз көзқарасын білдіреді.
Алты жасар баланың ақыл-ойы, өзіндік тұжырымы арқылы оның санасына
меңгерту, дағдыларын қалыптастыру ең маңыздысы. Білімді меңгерту, осы
жүйені әр салада дамыта түсуі, дамыта оқыту арқылы белсенділікті арттыру
өнердің шындығын көрсетеді. Әдіс, тәсілдерді меңгере отырып, оқушының
белсенді шығармашылығын арттыру, яғни, мұғалімнің айтқан әңгімесіне, не
ертегісіне, өз ойын айту, өзінің ойынан ойлап тапқан ойын білдіру, өз
бетімен тақпақттар жаттау, санамақтарды үйрену, осының бәрі алты жасар
баланың шығармашылық қабілетінің дамуы болып табылады. Алты жасар оқушыны
еңбекке тәрбиелеу, ол яғни, ата-анасының үйреткенін, көрген-білгенін
үйренуі, ұқыпты болуы, таза болуы, еңбекті сүюі. Қарапайым заттарға
эстетикалық биік талғам тұрғысынан қарауға және табиғат пен адам жасаған
қайталанбас сұлулықты қорғай білуге баулу керек.
Дамыта оқыту арқылы оқушының белсенділігін арттыру, оқыту ролінің
үлкен мәнге ие деп түсінеміз. Яғни, алты жасар балаларға сабақ түсіндіру
кезінде тиісті көрнекіліктерді пайдалану қолайлы жағдай туғызады. Оқушы
бұл жағдайды тез түсініп, түрлі суреттерді көру арқылы сабақты тез ұұғып
алады, бұл оқушыға да мұғалімге де оңай. Мұғалім оқушыға сабақ
түсіндірген кезде уақытты ұтымды пайдалануы керек, көп дайындалуы керек.
Оқушы кішкентай болғаннан кейін сабаққа деген қызығушылығын арттыру
белсенділігін дамыту керек. Осыдан қорыта келгенде, О.Бальзактың “Ұдайы
еңбек ету - өнердің де, өмірдің де заңы” дегендей, дамыта оқыту арқылы
оқушының белсенділігін арттыру, мұғалімнің ізденуі, шығармашылық
жұмыстармен айналысуы, тұрақты еңбек етуі міндетті. “Ұстаз – мектептің
жүрегі”. Ол бала мектеп табалдырығын аттағаннан бастап-ақ білім нәрімен
сусындатады.
Оқушының білімді, саналы болып қалыптасуы ол мқғалімнің жетістігі.
Бастауыш сынып оқушыларының белгілі бір көлеміндегі білім, білік
дағдыларын меңгертумен бірге адам, қоғам, табиғат, қоршаған орта
дүниетанымдарын қалыптастыру, жеке бастың қасиеттерін жан-жақты дамыту
жоғары адамгершілік принциптеріне тәрбиелеу - бүгінгі күннің ең басты
мәселесі болып табылады. Қазіргі кездегі қоғамда болып жатқан өзгерістерді
ізгілендіру процесә - баланың еркін дамуының белсенді, шығармашыл болуын
талап етеді. Сондықтан бастауыш сыныпта білім беру жүйесіне ерекше мән
беруіміз қажет. Себебі, білім негізі бастауышта қаланады. Бастауыш сынып
мұғалімі ең алғаш күннен бастап өз шәкіртінің психологиясын жан-жақты
зерттеп, одан әрі тілі мен ойын дамытуға, еркін сөйлей алуына, өз
ортасында жақсы қарым-қатынаста болуына басты қадамдар жасап, оны
жалғастырудың, дамытудың жолдарын іздейді. Мұндай жұмыс түрінің жүйесін
ұйымдастырғанда ғана жоғары көрсеткіштерге жетуге болады.
Кейбір оқушылар оқулықтағы тапсырмалармен ғана шектеледі. Тақырыптың
мақсатына түсінбей оның ішкі жүйесіне тереңірек үңіліп жатады. Ал,
оқулықтағы білім оқушыға аздық етеді. Мұғалім бастауыш оқушыларға
көрнекіліктерді, суреттерді көрсетпей, бос құр, мәтінді бере берсе, оған
оқушының әрине қызығушылығы болмайды, ішкі ойына қозғау жасамайды, өмірдің
беймәлім жақтарын көз алдына елестете алмайды. Ең соңында бар қабілетінен
айырылып, оқуға мүлде көңіл бөлмей қалады. Сондықтан құр түсіндіруден,
құр мазмұнын айтудан, мақсатына түсінбей оқушы жаттап алуынан оқушыны
сақтандыруымыз керек. Мұндай “догматикалық оқыту жүйесінен” дамыта оқыту
әдістерін қолданғанда ғана шығып, сапалы, қазіргі талапқа сай білім беруге
қол жеткізуге болады. Сонда “дамыта оқыту” дегеніміз не? Оған қалай қол
жеткізуге болады? Оның қандай әдіс-тәсілдері бар? Енді осыған жауап
берейік. Ол мынадай таблицамен басшылыққа алынады.
Жоғары Үйретудегі Тапсырма-ны Оқу үрдісін Оқушылар-дыңОқушы
қиындық-ты білімнің түсін-діру зерделету жалпы даму қарым-қатына
оқыту жетекші роліжәне сезіну ерек-шелігі сы
1. Оқыту 1. “Мен 1. Жауыр Барлығы-мен 1.Оқушыға
Әрәптер-мен ке-зінде қандай болған бірдей жұмысжеке адам
күні бұрын оқу-шыларды оқушымын та-қырыпты істеу. деп қарау.
танысу. Өз бақылау, және бұ-рын алып тастау.
бетімен зерттеп нені
үйрену. отыру. үйренуім
керек?”
деген сұрақ.
2. Сабақты Өзінше Қосымша Жеке 2. Оқушы-ның
жүйелі қорытын-ды құралдар-ды,жұмыстар ойын дамыту,
оқыту. жасай білуге өмір жүргізу. то-лықтыру.
үйрету. деректерін
қолдану.
Дамыта оқытудың жүйесі осындай дидактикалық принциптерге негізделеді.
Ол үшін оқушы ертегі, әңгімені не тақпақты көбірек оқуы керек. Оқушы осыған
бағытталса, ол ең бір жетістік болып табылады.
Туған жерін, халқын сүйетін, ана тілін, тарихын, мәдениетін, өнерін,
әдет-ғұрпын жақсы білетін саналы ұрпақ тәрбиелеу. Сол себепті бүгінгі таңда
ұлттық сананы дамыту үшін оны алты жасар балаларда қалыптастыру, мектепке
дейінгі балабақшада қалыптасады. Тәрбие және білім беру жүйесін көтеру
мақсатында шығармашылық, іздемпаздықпен іске жұмылдыруда. Алты жасар
балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін әр түрлі бағдарлама
бойынша жұмыс істеу, театрмен байланыстыру. Атап айтқанда: көркем әдебиет
театры, халық мәтелі, оның алатын орны әрине, ерекше, тәрбиелік мәні зор.
Баланың ойын өсіреді. Театрдың мақсаты балалардың тілдік қорын дамытады,
жатық сөйлейді, сөздік қорын дамытуға, ұялшақ балаларды ортаға шығаруға
арналады.
Мысалы, “бес ешкі” ертегісін алайық. Мысалы, неше ешкі? Нешеу болады
екеуін қосқанда? Енесі қай мезгілде орманға кетеді? Олардың қайсысы үлкен?
Нешеуі пештің артына тығылады? – деп ойната отырып, алты жасар балаларды
есепке деген қызығушылығын арттырамыз.Таныс ертегілерді, өздері үстел үсті,
саусақ ағаш қасық, конусты театр, драматизациялау арқылы өткізеді.
Алты жасар балалардың шығармашылығын қалыптастыруда ертегі айта білуге
үйрету. Соның ішінде ертегі қойылымдарын көп көрсету. Бірнеше ертегілер
желісіне құрылыған өнерге баулу сабақтары. Мақсаты: балаларға театр,
әдістік өнер, сахыналау қойылымын, сахна туралы түсінік беру, оларды
әдістік өнерге машықтау, сөйлеу, отырып жүру, сахнадағы қозғалыс туралы
түсінік беру арқылы қабілетін дамыту.
“Шалқан” ертегісі
Шалқан ертегісінің кейіпкерлерінің мінез-құлқымен таныстыруға
арналған сабақта Шалқан ертегісінің мазмұнымен, кейіпкерлердің мінез-
құлқымен таныстыруға, ертегінің мазмұнын көңіл-күй (эмоцияналды)
қабылдауға көңіл бөлу.
Сабақта: балаларға ертегінің иллюстрациясын көрсету, ертегі
кейіпкерлерінің үстел үсті театр атрибуттарымен таныстыру әдіс-тәсілі
қолданылады. Кейіпкерлерге мінездеме беру, оларды талқылауда ата, әже,
немерелерінің тс.с. кейіпкерлердің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын, қимыл-
қозғалысын көрсетіп, тиянақтау.
1) үстел үсті театры туралы балаларға қысқаша түсінік беру;
2) үстел үстінде қуыршақтар қалай бекітіліп ьтұр соны көрсету;
3) рольдердің сөзін жаттау, қол қимылын көрсету, түсінік беру.
“Шалқан” ертегісін сахналау
Мұндағы мақсат балаларға сахнада қалай сөйлеуді, жүруді көрсетіп
түсіндіру. Ол үшін түрлі әдіс-тәсілдер пайдаланылады.
Қойылатын сұрақтар:
- өткен сабақта қандай ертегіні қайталадық;
- кейіпкерлерді атап шығу;
- ертегі кейіпкерлерінің дауыс ырғағын салу, мінездеме беру;
- балалардың сұранысы бойынша рольдерді бөлу;
- сахналау.
Балалардың назарына ертегі кейіпкерлерінің бір-біріне қайырымды,
достық-ынтымақтастық қатынасын, көмекке тез келе қоятынына түсініктеме
беру. Роль орындаған әртістерге баға беру, көтермелеу, мадақтау.
Ертегі “Жыл басына таласқан хайуанаттар”
Бұл ертегінің мазмұнымен таныстыруда әңгімелеп беру. Иллюстрациясын
қарау, балалардан қанша персонаж кейіпкер бар екендігін сұрау. Олардың
мінез-құлқына мінездеме беру. Сахналауға дауыс ырғағы бойынша балаларды
рольдерге бөлу.
“Қасқыр мен жеті лақ” ертегісі
Мақсаты: Ертегі мазмұнын таныстыру, мәнерлеп оқу. Ертегінің
иллюстрациясын көрсету, сұрақ-жауап арқылы әңгімелесу. Балаларға ертегі
бойынша сұрақтар қою. Ертегі кейіпкерлерінің іс әрекетін пікір алмасу.
“Түлкі, қоян, әтеш” ертегісі
Мақсаты: ертегі мазмұнымен таныстыру, кейіпкерлер туралы әңгімелесу,
рольдегі орындаушылармен пікір алысу (хайуанаттар мінезі, дауыс ырғағы,
өздеріне тән қасиеттері туралы әңгімелесу), балаларды рольге енгізу,
сахналау.
“Кім күшті” ертегісі
Мақсаты: Қазақтың халық ертегісінің мазмұынмен таныстыру. Балалар
табиғат аясында бәрі тірі табиғат пен өлі табиғат арасындағы байланысты
сахналау арқылы түсіндіру. Кім күшті ертегісінің мазмұнын мәнерлеп оқу.
Кейіпкерлердің сөйлейтін қабілеті барлығын түсіндіру, сөйлеу ерекшелік-
терімен танысу, интонация, дауыс ырғағы, сөйлеу қарқыны, ерте-гінің
иллюстрациясын көрсету, балалармен ертегі кейіпкерлері туралы пікірлесу,
атрибуттар әзірлеу. Рольдерді бөлу, тиянақтап, сөздерін жаттау. Саханалау.
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда экологиялық тәрбиемен
жүзеге асырудың жолдары
Экологиялық білім беру бағдарламасында (1999ж.) “Экологиялық білім
беру жүйесін қалыптастыру және дамыту үшін теориялық жағынан негізделген
ғылыми зерттеулер жүзеге асыру керек. Олардың нәтижелелері мектепке
дейінгілерден бастап жоғары оқу орнынан кейінгі деңгейге арналып жасалған,
жалғаспалы бағдарламаларда жүзеге асады”, - деп білім беру мазмұнының
экологиялық бағытындағы мемлекетіміздің білім беру саласындағы
саясаттардың негізгі ұсыныстары ретінде анықталады. Қазіргі таңда
мемлекетіміз экологиялық мәселелерді өте жоғары тұрғыдан шешілу керектігін
маңызды көкейтесті мәселе ретінде қофп отыр. Оның айғағы республикамызда
“Қоршаған ортаны қорғау туралы” Заңның (1997) қабылдануы. Заң адамның өмірі
мен денсаулығы үшін қоршаған ортаның таза болуын қамтамасыз ету экологиялық
білім беру мен тәрбиені жалпыға бірдей жүргізу керектігін қазіргі және
келешектегі ұрпақтың мүдделері үшін, қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық
негіздерін белгілейді. Табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
биологиялық алуан тіршілікті сақтау мен табиғатты ұтымды пайдалануды
ұйымдастыруға бағыттай отырып, мынадай міндеттер жүктеледі:
- мектепке дейінгі тәрбие мәселелеріне сндай-ақ, арнаулы орта және
жоғары оқу орындарында экологиялық білім негіздерін міндетті түрде оқыту;
- басшы қызметкерлер мен мамандардың кәсіби экологиялық даярлығы және
қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар негізінен білім алу;
- қоршаған ортаны қорғау саласынан ғылыми зерттеулердің тәжірибесінде
конструкторлық және енгізу жұмыстарының мемлекет тарапынан қолдау табу
мәселелері атап көрсетілген Қазақстан Республикасының Білім беру заңдарында
(1999) білім беру саласындағы мемлекеттік саясат принциптерінің бірі
ретінде білім берудің ғылыми сипаты, құқылық, экологиялық бабында қолдау
тауып отыр. Заң міндеттеген талаптарға сай жеткіншектердің экологиялық
көзқарасын, санасын, табиғатқа жауапкершілік қатысын жас ерекшеліктеріне
сәйкес қалыптастыру қазіргі балабақшада жүргізілетін тәрбие жұмысының
негізгі саласында атап көрсетілген. Экологиялық білім беру, тәрбие берудің
ең тиімді мүмкіндіктерін, жолдарын зерттеп оны орынды пайдалану маңызды
мәселе деп айтылып отыр.
Білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын дамытуда қазақ халқының ағартушы
ғылымдары А.Құнанбаев, Ы.Алытнсарин, Ш.Уәлиханов, Ш.Құдайбердиев,
М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов; М.Дулатов еңбектерінің орны ерекше. Экологиялық
тәрбиенің философиялық негізі ретінде республиканың философ ғалымдары
Ғ.Ғ.Ақмамбетов, К.Д.Кішібаев, Ж.М.Әбділдин, Ә.Н.Нысанбаев, Е,Сыздықов
еңбектерін басшылыққа алдық. Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен
таныстыру мүмкіндіктері мен экологиялық мәдениетін қалыптастыру
заңдылықтары туралы ой-пікірлер түйіндеген психологтар С.Л. Рубенштейн,
Л.Н.Леонтев, В.В.Давыдов, И.С.Кон тұжырымдары зерттеуге өзек бола алады.
Қазақтың белгілі психологтары Т.Тәжібаев, Мұханов, Қ.Жарықбаев,
Ә.Алдамұратов, Х.Шернияздановалардың зерттеулерінің жалпы табиғатты қорғау
туралы ерекшеліктеріне ой қарайып, құнды пікірлер айтылған. Баланың
мектепке дейінгі кезеңнен экологиялық мәдениетін тәрбиелеу қажеттілігі мен
оның балабақшада қазір өмір талабына сай жүргізілмеуі және балалардың
мүмкіндіктерімен экологиялық мәдениетке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық
тұрғыда негізделіп, айқын әдістеимелік жағынан нақтыланбауы арқасында
қарама- қайшылықтар туындап отыр. Айтылған қайшылықтарды шешу үшін
экологиялық тәрбиенің педагогикалық негіздері біздің тақырыбымыздың
“Баланың мектепалды топтарының басты мәселесі, мәдени негізін қалыптастыру
болып табылады”.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 3 – 9
І тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық-
педагогикалық проблемалары
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне
психологиялық-педагогикалық талдау ... ... ... ... ... .. 10
–20
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын
қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ... 21–
27
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда
экологиялық тәрбиемен жүзеге асырудың жолдары.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың
қазіргі жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. 28 –35
2.2. Алты жасар балалардың сөйлеу тілінде өз бетімен
жұмыстана білуі. Олардың жолдары мен әдістері ... ...36 – 47
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 48 –53
Ү. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 54 –55
ІҮ.
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 56 – 67
Кіріспе
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай
білім беру, бүгінгі күннің , уақыт күттірмес мәселелерінің
бірі болып табылады. Себебі; “ Бізге баға жетпес білім капиталын
дамытып және білім беруді бұрынғыдан да арттырып, оған заман
талабына сай форма беру қажет”- делінген Қазақстан Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан - 2030” бағдарламасында. Бүгінгі күннің
осындай талаптарына байланысты , балалардың бастауыш дайындық топ
балаларының сабақ мақсаты қалай жүріп жатқанын анықтау көзделіп
отыр.
1) Балалардың мектепке қандай мақсатпен келгенін , қандай дайындықпен
келгені .
2) Түрлі әдістемелік оқулықтарды пайдалану мақсатында.
3) Даярлық топтар бағдарламаларынан кейін іс – тәжірибиелерімен
таныстыру.
Егер педагогкалық процесс өзінің барлық компоненттерімен алты
жасар балалардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне толық сәйкес
келуге мүмкіндігі болмаса , онда балалар оқуға деген ынтасы ілезде
жоғалтады .
Егер оқыту актуальды деңгейден озып , тақаудағы даму өрісіндегі
күштерді қозғалысқа келтірген жағдайда ғана жеделдете даму болады .
Ш.А. Амонашвили “ Педагогика бала дамуының кешегі күніне емес ,
оның ертеңгі күніне бағдарлануы тиіс . Тек сонда ғана ол оқыту
процесінде іргелес даму өрісінде жатқан даму процестерін өмірге
келтіре алады” –деп жазды. Алты жасар баланың өзін қоршаған
адамдар арқылы бір нәрселерді үйренуі жетілуі, саусақтарын жазу,
сызу, бояу, мүсіндеу және тағы басқа іс - әрекеттерге бейімдеу.ал алты
жасар баланы мектептегі пәнді оқытуға дайындық – дегеніміз, осы пәннің
обьектісін қарастыру барысында, іс- әрекеттрге бейімдеу,ол пәннің
өзіндік ерекшелігін туындауы.
Мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің алдына қойып отырған аса
маңызды да күрделі міндеттердің ішінде оқу жылынан бастап, жүзеге
асырылатын балаларды алты жастан бастап, оқытып, оның қиындығы бұл істің
алға қойылған басты мәселе. Алты жастағы баланың жеті жастағы баланың ойы
мен бойында, мінез-құлық машығында тілінде, т.б. зор айырмашылықтар бар.
Сондықтан оларды оқытып, білім мен тәрбие беру прцесінде жаңағыдай
ерекшеліктер еленбесе, сол ерекшеліктердің сипатына қарай ұтымды әдіс-
тәсілдер шебер қолданылмаса, мұғалімнің көздеген мақсатына жетуі қиын,
тіпті мүмкін емес. Ал, бүл үшін ең алдымен, мұғалімнің 1-класқа келіп
отырған алты жастағы балалар туралы жан-жақты ғылыми мағлұматты болуы.
Оларды оқыту мен тәрбиелеудің өзіндік методикасымен қаруаланып алуы қажет.
Әрине, сол жастағы балаларды мектепке оқыту мәселелері топ қазір қолға
алынып, өз шешімдерін тауып отыр.
Біздің республикамызда “Алты жастан оқытудың педагогикалық
проблемалары” деген атпен 1981-1985 жылдары экспреминттік жұмыстар
жүргізілді. Оған таңдаулы мектептер, озат мұғалімдер, педагогикалық
институттардың мамандары оқулық авторлары Ы.Алтынсарин атындағы
педагогикалық ғылыми-зерттеу институтының қызметкерлері аудандық, облыстық
оқу бөлімдерінің методистері қатысты. Арнайы оқу жоспары программалар,
оқулықтар жасалып, олар эксперимент кезінде қолданылады. Бұл жұмыстардың
нәтижелері алты жастан бастап, оқытудың мүмкіндігін қуаттай отырып, оны
жүзеге асырудың алғы шартын әзірледі. Байқаудағы өткізілген программалар
мен оқулықтар, оқу-методикалық құралдар, оған бергі жерде оқу министрлігі
құрған арнайы комиссияда кеңінен талқыланып, жаңа оқу жоспарына сәйкес
жетілдірілді, қайта жасалды. Методикалық жинақтарда алты жастағы балалар
оқитын бірінші класта күн ежимін ұйымдастыру, кішкентай шәкірттердің
физиологиялық, психологиялық даму ерекшеліктері, олардың еңбек қабілетін
жетілдіріп, оқу-жазуға, сөзді дұрыс айтуға үйрету, сөйлеу тілін дамыту,
айналадағы дүниемен және қоғамдық, өмір құбылыстарымен таныстырып, таным
процесін жетілдіру, өздігінен еңбектену машықтарын қалыптастыру
мәселелері қорытындыланды. Әрине, методикалық құралдық барлық
тұжырымдарын, методикалық ұсыныстарын бұлжытпайтын қағида деп қарамаған
жөн. Олар бір жағынан нақты қалыптасқан жағдайға сәйкес, творчествалық
қолдануды екіншіден бұл мәселенің өте маңызды жағы жанды жұмыс тәжірибесі,
оқу-тәрбие практикасы негізінде дамытып, жетілдіруді талап ету. Сондықтан
да алты жастағы балаларды оқытуда қиын да қызықты міндетті іс жүзіне асырып
жатқан мұғалімдердің пікірлері өте бағалы болып табылады. Бастауыш
мектептердегі оқушылардың білімін жетілдіру, үлгірімін сапасын арттыру
талабы қойылып отырған қазіргі кезеңде алты жастағы баланы оқытуда
көзделетін мақсаттардың бірі. Олардың ой-өрісін, дүниетанымын кеңейту,
денесін шынықтыру. Эстетикалық талғамын ояту, дене-түзілісін, қимыл-
әрекетін жетілдіріп, ой-еңбегін, қабілетін дамыту. Сондықтан оқыту
процессінде, сабақ әрбір баланың жас ерекшелігіне байланысты гигиеналық
тұрғыдан ұйымдастырылуы тиіс. Алты жасар баланы оқытатын мұғалімдер
оқушылардың физиологиялық даму ерекшеліктерімен жете таныс болуы керек.
Бала алғашқы күннен бастап, мектеп режиміне машықтанады. Күнделікті қоңырау
үні, ұстаздың іс-әрекеті, класқа кіріп сөйлесуі, мұғалім келгенде баланың
орнынан тұруы, баланың оқуға деген құштарлығын үдете түседі. Ми қыртысын
қоздырып, шартты рефлекске айналады. Физиологтар зерттеу арқылы оқу
процесінде ми қызмет әсерінен үш түрлі еңбек қабілетіндегі пайда
болатынын анықтады. Біріншісі – сабақтың бос кезіндегі оқуға құштарлығы
мен ынтаның артуы. Екіншісі – оқу барысындағы қабілеттің күшеюі.
Үшіншісі – еңбек қабілетінің төмендеуі.
Көптеген ғалымдардың айтуы бойынша, бала сабақта шаршамай отыруы үшін
мынандай екі жағдайды ескеру қажет. Біріншісі, бала орнынан қозғалмай
қимылсыз отрса, тез шаршайды. Сондықтан жаңа сабақ материалын түсіндіруді
25-минуттан артық созуға болмайды, және оқушы партадан кеудесін көтеріп,
тік дұрыс отыруын талап ету керек. Екіншіден, баланың нерв қызметі – қозу
мен тежеу процестері бір-бірімен тез алмасады. Соның әсерінен нерв
клеткалары шаршайды. Баланың сабақ тыңдауға зауқы соқпайды. Аталған
қиындықтан құтылу жолы, бұл сабақтың тартымды, қызықты болуы. Алты
жастағы балалар 2-3 мың сөз біледі. Оны есте сақтай білу керек. Қорыта
айтқанда алты жасар баланы оқытқанда ұстаз әр баланың тек ақыл-ойы
мүмкіндігін ескертіп қоймай, оның жалпы дүниетанымын қалыптастыруға көңіл
бөлу.
Зерттеудің көкейтестілігі : Жалпы азаматтық құндылықтың маңызын
түсінетін ақыл -ойы дамыған дүниетанымын да қалыптастыру жаңа
ғасырдың күн тәртібіндегі басты мәселелерінің бірі болып келеді.Қоршаған
ортаны қорғаудың қажеттілігін тіршілік үшін қаншалықты маңызды екенін
біреу біліп, білмей жүргені өмір тәжірибесінде күнбе-күн байқалып
отырады.Қоршаған ортаға немқұрайлы қарауды болдырмаудың жолы мектеп жасына
дейінгі кезеңнен бастап балада болашақ қоғамның мүшесінде дүниетанымды
қалыптастыруда, табиғатты аялауға, қорғауға қажеттігі туындайды.Ол
президенттің “Қазақстан - 2030” бағдарламасында қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуімен әл-ауқатын жақсарту мақсатында халқына арналған жолдауында
азаматтардың денсаулығын көтеру, ауруды болдырмау үшін дүниетанымын кеңейту
айқын көрсетілген.Соңғы кезде жарық көрген мемлекеттік заңдар,
тұжырымдамалар, ғылыми еңбектер табиғат қорларын қорғаумен оларды тиімді
пайдалануға арналған ұсыныстар, бұл істі жүзеге асыруда дүниетанымды
кеңейту негіз бола алады.
Бұл біздің Республикамызда соңғы 15-20 жыл бойында зерттеліп,
түрлі сынақ, эксперимент жұмыстары жүргізіліп, бағалы тәжірибелер
жинақталды.Алты жастағы балалардың дүниетанымын , психологиясын зерттеп
үлес қосқан ғалымдар еңбегі көп еді В.В.Давыдов, Д.БЭльконин,
П.Я.Гальперин, Н.А.Ленчинская, И.А.Люблинский. Педагогикалық методикалық
жағынан Ш.А.Амонашвили, А.П.Усова, А.М.Пышкало зерттеп, практикада сынап
көрудің нәтижесінде оқытудың мазмұнына, күн режиміне оқу процесін
ұйымдастырумен оған қажетті жағдайлар жасауға қатысты жайықтар анықталып,
шешім тапты деуге болады.
Зерттеу мақсаты: Мектепалды топ балаларының бастапқы дүниетаным
негіздерін, қалыптастыру жүйесін теориялық және әдістемелік тұрғыдан
негіздеу.
Зерттеу объектісі: балаларды мектепалды топ балаларын тәрбиелеу және
оқыту.
Зерттеу пәні: Мектепалды топ баланың бастапқы дүниетанымдық негіздерін
қалыптастыру үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Мектепалды тп балаларының бастапқы
дүниетаным негіздерін қалыптастыру ғылыми тұрғыда жүзеге асады, егерде оқу-
тәрбие процесінде дүниетанымды қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізгі
дүниетанымдық тәрбие берудің бағдарламалық мазмұны бүгінгі талапқа сай
толықтырылса мектепалды балаларының бастапқы дүниетаным негізін
қалыптастырудың тиімді әдіс-тәсілдері жүйеленіп ғылыми әдістердің нұсқауы
берілсе.
Зерттеудің міндеттері: Мектепалды топ балаларының бастапқы
дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізін айқындау
“Экологиялық мәдениет” ұғымын анықтап беру.
- мектепалды балаларының дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
өлшемдерін, көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау және моделін құру;
- мектепалды балалардың бастапқы дүниетанымын қалыптастыруға арналған
бағдарламаның мазмұнын жетілдіру және оның тиімділігін анықтау;
- 6, 7 жастағы балалардың бастапқы дүниетанымдық негізін
қалыптастыруға әдістеріне нұсқау дайындау және оны тәжірибеге ендіру.
Зерттеу жұмысының әдістері, әдіснамалық және теориялық негіздері
“адам, қоғам, табиғат”.
Жүйенің даму заңдары, дүниетаным туралы философиялық, психикалық
педагогикалық теориялар.
Зерттеу жұмысының әдістері: философиялық психологиялық педагогикалық
дүниетанымдықтарын зерттеуге және мектепке дейінгі тәрбие бағдарламаларын
талдау, бақылау, әңгімелесу. Сауалнама жүргізу тәжірибелік педагогикалық
эксперимент, диагностикалау, математикалық әдістері алдындағы қатарлы іс-
тәжірибелерді жинақтап қорыту.
Зерттеудің көздері: философия, психология, педагогика ғылымдарының
еңбектерінде, айналадағы ортаны қорғау туралы заң (1997), “Экологиялық
білім” бағдарламалары (1989), Қазақстан Республикасының экологиялық
қауіпсіздігі тұжырымдамасы (1997), Қазақстан – 2030 (1998), “Білім туралы
заң” (1997) зерттеу мәселесі бойынша жазылған ғылыми педагогикалық
еңбектер.
Зерттеудің негіздері:
Бірінші кезеңде (1997-2000ж.) тақырып анықталып зерттеу мәселесіне
байланысты философиялық психологиялық педагогикалық ғылыми әдістерін
еңбектерге талдау жасалынып, “Экологиялық мәдениет” ұғымына анықталып
беріледі. Балабақшада мектепалды топ балаларының бастапқы дүниетанымдық
негіздерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізгі мәселелері анықталды,
және моделі ұсынылып, өлшем деректері анықталды.
Екінші кезеңде (2000-2002жж) балалардың мектепалды топ бастапқы
дүниетанымдық негізін қалыптастырудың қосымша бағдарламасы және әдістемесі
тәжірибесін экспериментке негізделген.
Зерттеудің ғылыми жағдайы мен теориялық мәндігі:
- мектепалды балалардың дүниетанымын қалыптастыру ғылыми-педагогикалық
тұрғыдан негізделген;
- дүниетаным ұғымына анықтама беріледі.
Балаларға мектепалды бастапқы дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
моделі, өлшемдері мен көрсеткіштері деңгейлері анықталады.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- балабақшадағы мектепалды балалардың дүниетаным негіздерін
қалыптастырудың қосымша бағдарламасы ұсынылады;
-мектепалды топ балаларының дүниетанымдық негіздерін қалыптастырудың
әдістемелік нұсқауда балабақшадағы оқыту мен тәрбиелеу процесіне енгізілді;
6-7 жастағы балалардың дүниетанымын қалыптастырудың әдісі жасалды.
Зерттеу базасы: - эксперименттік жұмыс Батыс Қазақстан облысы Жаңақала
ауданы № 13 Аққұс негізгі мектебіндегі балаалрмен жүргізілді.
Қорғауға ұсынылған қағидалар:
- мектепалды балалардың дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздемесі;
- балалардың дүниетанымын қалыптастырудың моделі, өлшемдері
көрсетіледі, деңгейін анықтау болып табылады;
- 6-7 жастағы балалардың дүниетанымын қалыптастыру бағдарламасы;
- балалардың дүниетанымын жетілдірудің ғылыми-әдістемелік нұсқауы.
1 тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытудың психологиялық-
педогогикалық проблемалары
Жалпы дүниетаным дегеніміз - обьективті дүниеге және ондағы
қоршаған шындыққа және өзіне қатысты көзқарастар жүйесі,
сонымен қатар, осы көзқарастарға тәуелді адамдардың өмірлік
позициясын, олардың сенімдерін, мұраттарын, таным және іс-әрекет
принциптері, құндылық бағдарлары. Педогогика ғылымында қарастыратын
басты мақсат, оқушы мазмұнына енетін ғылыми дүниетанымды
қалыптастыру мәселесін шешуде, оның құрамды бөліктерін ажыратып
қараймыз. Педогогикалық ғылыми еңбектерге сүйенсек,
дүниетанымның ең негізгі жоғарғы сатыға алып қарайтын бізге
мәлім төрт сатысы бар: олар , Білімі, дүниетанымы, сенім, сонымен
бірге адам мұраты. Түсінікті, анық нақты білу үшін жеке тоқтау,
талдау жасайық.
Білім - обьективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол
тәжірибесі. Білім арқылы жеке адам табиғаттың және қоғам
құбылыстарының обьективтік жақтарын зеттейді, түсінеді, ұғады.Ғылыми
білім қалыптастырудың және дүниетанымы дамуының үлкен тірегі .
Міне, осының нәтижесінде білім әр адамның көзқарасына
сеніміне, адам баласының басты мақсатына міндетіне айналған.
Дүниетаным - жеке адамның табиғи және әлеуметтік
құбылыстарын Түсіндіру туралы пайымдауы, ой- тұжырымы. Адамзаттың
пайда болуы, тарихын түсіндіруде, әртүрлі көзқарастардың бар екені
мәлім. Мысалы, Мотералистер мұндай проблеманы ғылыми дүниетаным
тұрғысынан дәлелдесе, ал дін ілімінің өкілдері тәңірдің
қалауымен деп тұжырымдайды.
Сенім - терең, тиянақты ойланып айтылатын идеялардың
жиынтығы. Сенім жеке адам өмірлік позициясының беріктілігін
анықтайды, мінез – құлқын сипаттайды. Әр түрлі идея адам сенімінің
негізгі, шындықты терең тану, оның соңынан еріп отыруы болып
табылады.
Адам мұраты жете түсінудің жоғары кемелі, адам баласының
жоғары мұрат- мақсаттары, өмірге ұмтылушылығы, талаптанушылығы. Мұрат
айналадағы өмірді жетілдіруде және қоғамның әлеуметтік-
экономикалық үндерін дамытуда адамның сезімін оятады. Адам
баласының талпынуындағы алға қойған мұраты.
Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ және күрделі процесс, оның
нәтижесінде жеке көзқарас және сенім жүйесі дамиды, қалыптасады,
олар жеке адамның әрекет жасауына басшылық болады. Дүниетаным
процесінде, әр түрлі факторлар мәселен, әлеуметтік және микроорта
мен тәжірибе, жаппай ақпарат құралдары әсер етеді. Олардың
әрқайсысы іс- әрекетіне әр-түрлі ықпал жасайды. Жеке адамның
өмірге, табиғатқа көзқарасының қалыптасуы процесі дүниетаным
идеясы элементтерін игеруден, яғни білімнің, ғылымның негіздерін
және мінез-құлықтың белгілі нормаларын білу, оларды сақтай білуден
басталады.
Дүниетанымдық білімін алты жасар балалар дене ақыл-ой күшінің
дамуына, білім деңгейіне сәйкес бірте-бірте дене бойына игеретіні
анық. Орыстың ұлы педогогы К.Д. Ушинский “ Әрбір сыныптан ең кіші
сыныптан бастап, оқушылардың жасына қолайлы өзінің жинақталған
көзқарасының болуы керек... Әрбір жыл сайын бұл көзқарастың
тереңдетілуі, кеңеюі, толықтырылуы тиіс ” – деп жазған болатын,шын
мәнінде де, дүниетанымды барлық бала меңгеруі тиіс. Қандай
дүниетанымдық ұғымды бастауыш орта, жоғары мектеп жасындағы
балалардың меңгеруі керек пе ? Бұл сұрақтарға яғни, жауап
оқыту мен тәрбиенің әрбір кезеңінде дүниетанымдық білім
мазмұнының тереңдігі мен олардың оқушыларға түсіндірілуі
мемлекеттік оқу және тәрбие бағдарламасында қарастырылған. Оларда
балалардың жас ерекшелігіне және күрделі дүниетанымдық ұғымды
игеру қабілеттері еске алынған. Алты жасар балалардың дүние,
табиғаттың құбылыстары, біздің еліміздегі, шетелдердегі қоғамдық
және саяси өмір туралы, адамның табиғатпен өзара әрекеттесуі,
қоғам өміріндегі оның іс-әрекет туралы ғылыми білімнің
бастапқы негізін игеруі. Оқыту мен тәрбие барысында, Отан, халық
туралы алдыңғы қатарлы адамдардың дүние жүзі халықтарының
бейбітшілік және бақыт үшін күресі туралы балалардың түсінігін
қалыптастыру. Оқушылардың санасына, ойына жақсы деген дағдыны ғана
қалыптастыру, оны жетілдіру біздің міндетіміз болып
табылады.
1.1. Алты жасар балаларды оқыту ерекшелігіне психологиялық-
педагогикалық талдау
Алты жасар балалардың дүниетанымы айналаны қоршаған орта
және экологияны оқыту барысынды дамиды, сонымен бірге
олардың көзқарасы қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек туралы
қалыптасады. Құқықтық санасы, азаматтық жауапкершілікке
тәрбиеленеді.
Дүниетанымының қалыптасуы, оқытудың өмірмен тығыз байланысы,
балаларды еңбек іс-әрекетіне тарту, яғни бұл дидактикалық және
тәрбиелік жағдайлардың бірі.
Балалардың өмірлік жағдайларының қалыптасуы, әлеуметтік тұрмыс
және адамгершілік қалып, олардың практикалық іс-әрекетіне үлкен
ықпал жасайды. Өйткені, осы ортада әрбір бала өмір сүреді,
тіршілік етеді . Бұлардың бәрі балалардың еңбегін, қоғамдық
пайдалы іс- әрекетін дұрыс ұйымдастырумен ұштастырып, тәжірибесі
артады.Іскерлігі және дағдысы дамиды. Бала айналадағы қоршаған
орта мен оған өзіне байланысты көптеген мәліметтер алып, ие
болып, одан әрі білуге талпынады, талап қояды. Осы жоғарыда
айтылған дағды бала бойына қалыптасса, осының өзі үлкен іс
емес пе ? Осындай тиімді істер нәтижесі болып табылатыны бізге
мәлім.
Алты жасар балаларының табиғат және қоғам туралы ғылыми
білімі шеңбері кеңейеді, тереңдейді. Дидактикалық ойнай білу
табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтарын дәлелдеп түсіндіре білуі
қалыптасады. Олар жинықтаған адамгершілік идеяға төселу үшін
өздерінше, жете түсіну шындықты іздеуге, өздеріне және басқа
адамдарға жоғары талап қоюға барлық істерде әрекетті, адал
болуға тырысады.
Дүниетанымды қалыптастыруда, оқылатын құбылыстар мен
процестерді ғылыми тұрғыдан түсіндіру керек. Мысалы, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесінің даму сесептері, бір түрдің жойылып кетуі,
екіншісінің берік өмір сүруі көп, жылдар бойы жұмбақ болып
келеді.Атақты ғылымдар айтып кеткендей, табиғи сұрыптау
теориясы олардың сесептерін ғылыми не : Жеке адамның дамуына
және мінез- құлқында дүниетанымның рөлін баса айта келіп, оны
А.С.Макаренко тұжырымдаған болатын .Ол “Біз мектебімізде әр
уақытта , өз өмірінің әрбір кезеңінде өзінің бақыты үшін,
қобалжымай, дұрыс өлшем табатын, жігерлі идеялы қоғам мүшелерін
біріктіруіміз керек ” - деді. Сондықтан ғылыми дүниетанымның
қалыптасуы тұтас педагогикалық процесс барлық салаларында
енгізеді. Оқыту және тәрбие жұмыстарының құралдарын, әдістерімен
тәсілдерін жинақты пайдаланудың ғылыми көзқарастары табысты
болады. Қай уақытта болмасын дүниенің жаралуы табиғаттың түрлі
құбылыстары туралы адамның өзіндік көзқарасы түсінігі, ойы
солай қалыптасып кетеді. Кейбір табиғат құбылыстары тылсым жұмбақ
болып көрінеді де, адам санасына елеулі әсер етеді . Адам
тосын бір жағдайға кездессе, немесе өзіне беймәлім нәрсе көрсе,
көпшілік жағдайда оны ойға салып, қорытындыламай, сезім
жетегінді еріп кетеді.
Табиғат құбылысында, терең тылсымында, үңілуде адамзат
баласы талай- талай жолдардан өтті. Бай тәжірибе жинақталды.
Дегенмен де, адамның ақыл-ойы, өрісі жете бермейтін
құбылыстар аз емес.
Түрлі салт-дәстүр, әдет - ғұрып, ойындар халықтың рухани
сезімін, адамгершілік қасиетін, мінез-құлқын ғана қалыптастырып
қоймай, дүниетанымын кеңейе түсуіне мүмкіндік береді . Түрлі
білімдер негізінен мағлұмат береді. Бізге келіп жеткен салт-
дәстүрлер мен әдет - ғұрыптардың өзінен қазақ халқының асқан
даналығы мен ғажап зердесі табиғатқа деген адамгершілікті
көзқарасын анықтауымызға болыды. Бір сыпыра ғылымдарымыз айтып
өткендей,А.Қалиев, С.оразаев, М.Смайлов М Сағындықов Е. Табылдиев
еңбектерін білеміз. Осы ғалымдардың еңбектеріне сүйенсек, қазақ
халқының танымдық мұрасының молдығы соншалықты, оны атап
өткеніміз жөн. Қазақ халқының танымдық мұрасының молдығы кімді
болса да таң қалдырғандай. Оны атап көрсетейік.
Ең көне көсеткіш тас бетіне салынған сурет -пиктограммалар.
Тіршілік үшін тылсым табиғат пен тіл табысқан көне замандағы
бар білімі, таным түйсігі, зердесі ақыл-парасаты белгі-бейнелер
түрінде тас бетіне табылған. Тастан қашалған тоғыз құмалақ
тақтасының орыны:, адам маңдайының, мұрынның және екі алақанның
тізелері мен табандарының ойық ізі: жан-жануарлар, мал жетектеген
адам бейнесі; олардың лайықты сандық мөлшерде бейнеленуі
белгілі бір ойды білдіретін жазу екендігіне күман жоқ .Ғылыми
дүниетанымды қалыптастыруда сан түрлі факторлар әсер етіп, жүзеге
асырылады. Олардың құрамында адам өмірінің материалдық
жағдайлары , өмір сүріп отырған микро және макро ортасы,
көпшілік хабарларды тарату құралдары , оқыту мен тәрбиелеу
кіреді жәнеоны бала бойына қалыптастыра білуіміз керек . Ол
солай тәрбиленеді бойына үйреншікті өзіне қолайлы дағды, танымы
қалыптасады. Ғылымда қарастырғандай , бұл факторлардың бірдей
күшпен және тиімді зерттейтіні белгілі. Сондықтан болашақ
мұғалімдер дүниетанымды бағдарлы қарастыратын, факторларды
басқаруды үйрену керек, сонымен қатар мұғалім бұл жағдайға аса
көңіл бөлген жөн. Себебі ; баланың дағдысы, кіші оқушылардың
дүниетанымдық қалыптасуы, оның болашағын, өмірдегі түзу жолы
болып табылады.Дүниетанымның соның ішінде бала дүниетанымының
психологиялық құрылымы танымдық эмоционалдық және еріктік сияқты
құрамаларды қамтиды.
Дүниетанымды қалыптастыру өткінші процесс емес . Ол адам
өмірін түгел қамтиды. Баланың жалпы дамуына бұл процесс
тұрақты және үздіксіз өзгеріске ұшырайды. Балалардың
дүниетанымын қалыптастыру, оларды осы заманғы ғылыми-
дүниетанымын қалыптастыруға үйрету. Ғылыми білім - жүйесімен
қаруландыру біздің басты міндетіміз. Жаңа берілген білімге сүйену
болып табылады. Бұған мектептеоқылатын барлық пәндердің қатысы
бар . Бала дүниетанымында жүйелі білім және санаға тоқу ең
басты қызмет екнін ұмытпауымыз керек. Мектеп алды топта оқылатын
айналаны қоршаған орта, экология , экономика ғылымдары және
заңдылық туралы белгілі ұғым жүйесін жасайды. Табиғаттану,
табиғатты үйреніп, танып білу, осы курстарға көңіл бөлгеніміз
жөн. Мектептің оқу тәжірибе учаскелерінде, балалардың өндірістік
бағдарында, шәкірттер жұмыс істей жүріп , өсімдіктердің даму
процесін адам баласының толық меңгере алатындығына ешқандай
күмансыз көз жеткізуімізге болады. Тағы сол сияқты заңдылықты біліп
тану арқылы және сол пәндер бойынша, тәжірибе жасау, балалардың
дүниенің пайда болуы мен дамуы туралы түсінігін, дүниетанымдық
көзқарасын және сенімін нығайтады . Бала осы жоғарыда айтылған
заңдылықты өзіне жоғары дәрежеде түсіну үшін, теория түрінде
жазып үйреткеннен гөрі, тәжірибе ретінде жасаудың маңызы зор.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда түрлі
пәндерді оқу арқылы жүзеге асады, адам ойының табиғаты терең
ашыла түседі, сырын бірте-бірте ашуы, тануы және заңдарын
пайдалану туралы бала өз түсінігін алады.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда гуманитарлық
ғылымдардың алатын орыны ерекшк, қоғамның дамуы туралы оны танып
білуге кіші оқушылар көп талпынады.
Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастыруда бірнеше
заңдылыққа сүйенуге мүмкіндік жасайды . Адамдар арасындағы
қарым- қатынас жаңа өмірге, еңбекке балалардың дұрыс көзқарасын
тәрбиелейді. Алты жасар балаларға өмір шындығын Отандық және
дүниежүзілік мәдениеттің барлық прогресшіл дәстүрмен идеялық
байлығымен таныстыру алдымен қиынға соғады. Олар оны түсіну
дәрежесіне жеткенде ғана түсінуге болады. Сонымен мектепте
оқыту балалардың дүниетанымын қалыптастырудың маңызды құралдардың
бірі болып табылады. Олай болса, оқыту процесінде бірқатар
психологиялық және педагогикалық шарттар жүзеге асырылуы тиіс.
Мұны әрбір саты тұрғысынан қарастырсақ :
1) Мұғалімнің ғылыми дүниетанымы негізін қалыптастыру іс-
әрекеті кезеңдерінің нақты жоспарлауын қамтамасыз ету, бірінші
кезеңде мектеп оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру ісінің
жүйесінде әрбір пәннің орнын анықтау қажет. Пән аралық
байланысты айқындау, негізгі саяси - әлеуметтік және адамгершілік
идеяларын бөліп алу маңызды. Екінші кезеңде мұғалім оқушыларды
айқындалған мағыналы ойлауға жетелейді. Оларды пәндерді оқытудың
уақыты бойынша , логикалық және деректік сипатына қарай
күрделеніп,ретпен тізбектей орналастырып бірнеше басқышқа
бөлінеді.Үшінші кезеңі дүниетаным қорытындыларын топтауды міндет
еткен . Төртінші кезеңде оқылатын материалдан шығатын
дүниетаным қорытындыларын тақырыптарға сәйкес бөлу және оларды сабақ
жоспарында балалардың өзіндік жұмысы үшін берілетін
тапсырмаларды бекіту, белгілеу және жүзеге асыру. Бесінші кезеңде
балалардың оқуын, ғылыми дүниетану негізін қалыптастыруды
басқаруға көмектесетін балаларға танымдық іс-әрекеттің тәсілдерінің
оқытудың әдістері мен формаларын анықтау болып табылады.
2) Табиғат пен қоғам өмірін тануға тиісті құбылыстарына
балалардың жеке қатынасын қалыптастыру. Дүниетаным идеяларын
меңгеруге баланың белсенді және орынды қатынасы оның ақиқат
екендігіне сенім қалыптастырады .
3) Алған білімді меңгеру, қолдану және үздіксіз бекітудің
бірлігі. Білім тек саналы ойлау жұмысының нәтижесінде
алынып, тәжірибеде тексеріліп, іс- әрекеттің жетекші идеясына
айналса ғана дүниетанымын сипаттай алада.
4) Оқушының адамгершілік қатынас тәжірибесін жүйелі жинау .
Адамгершіліктегі көзқарастарды қалыптастыру, тереңдету мен бекіту,
оқушыны қоршаған орта , оны қоғамның -- саяси белсенділікке ,
өз бетіндік іс- әркетке және жауапкершілікке итермелейтін
жағдайға оқушыны талаптандыру;
5) Мұғалім -- ғылыми дүниетаным иесі және оны асырушы
жалпы, оқышының дүниетанымдағы жәрдемшісі мұғалім. Ол рухани жан
дүниесі бай психологиялық және әдістемелік даярлығы бар , ой-
өрісі кең және берік көзқарасты адам болуы керек .
Алты жасар балалар -- балалар мемлекетіндегі ерекше халық .
Сондықтан мына біздерге, олардың мұғалімдері мен
тәрбиешілеріне, осыған байланысты қандай проблемалар тууы мүмкін
екенін; ең бастысы алты жастағы балалармен жұмыс жүргізудің сол
позиция тудырып отырған формалары мен тәсілдерін анықтай білу
керек.
Алты жасар балалар мұғалімдерінің, мына біздердің басымызға
тән қандай қасиеттеріміз болуы керек ? Бүл сұрақтың ең
бастыларына Ш.А. Амонашвили тоқталып өтті.
Біріншіден, біз мейірбанды адамдар болып , балаларды қаз
қалпында сүюге тиіспіз, шолжаңды да , тіл алғышты да, ақылдыны
да,жалқауды да, ынталыны да бірдей жақсы көруіміз керек . Оның
үстіне тағы да біз өзіміздің жан шуағымызды әрбір нақты
жағдайға сәйкес шәкірттерімізге алаламай, тең үлестіруіміз
керек .
Екіншіден, біздер, балаларды түсіне білуіміз керек. Бала
кішкентай болғанымен оның ісі мен қарекеті үлкен. Балаларды
түрлі ғылымға баули отырып, біз оларға ойынға жан - тәнімен
берілген балаларға қарағанда маңызды тәрбие бердік деп
жорамалдаймыз ғой. Баланың көңіл құбылысы мен жүрек тебіренісін,
оның сезімі мен талпынысын түсіне отырып, әрі балалар өміріне
өзінің ең жақын адамындай қоян қолтық араласа отырып , педагог
баянды тәрбиеге қол жеткізе алады. Балаларды түсіну дегеніміз--
кішкентай адамды тәрбиелеудің тамаша игеру деген сөз.
Үшіншіден, біз оптимистер болуымыз керек. Біз өзіміздің
педагогикамызға , тәрбиенің жасампаздық күшіне сенуіміз керек, әрі
сенуге міндеттіміз.Әңгіме педагогтың баланың өзіндік ішкі жан
дүниесін терең барлап, осыған орай оны түлетудің- тәрбиелеудің,
оқытып, дамытудың методикалық жолдарын іздестіретін пәрменді оптимизм
педагогтан тұрақты творчествоны, талмай ізденісті талап етеді.
Төртіншіден , біз болашақтың адамын, жаңадан қалыптасқан адамды
бейнелеуге міндеттіміз. Адамдағы кісілерге ұнаған таңдаулы қасиет
атаулының бәрі бізге тән болуы керек.
Алты жасар балаларды мектеп өміріне тартудың мақсаты.
Бұл мәселенің үш жағын бөліп қарау қажет.
1. Егер жеті жасар баладан гөрі алты жасар бала мектеп
өміріне анағұрлым дайынырақ десем мүмкін оғаштау болар. Алайда мұнда
ешқандай тосындық жоқ. Гәп мынада , жылдар бойы қоғамның мәдени
деңгейі өлшеусіз өсті. Қазіргі балалар ата-аналарының бәрінде,
әдетте, орта және кәсіптік білімі , ал олардың көпшілігінің тіпті
жоғары білімі бар. Мұның өзі бала өсетін , әлеуметтік ортаны
сапалық жағынан өзгертті . Оның дамуына бұқаралық информация
құралдары – телевизия, радио, балаларға арналған журналдар, кітаптар
мен кинофильмдер үлкен әсер етуде.
2. Алты жас – баланың ақыл – ойы дамуы мен әлеуметтік даярлығына ең
қолайлы кезеңді пайдаланып, оны жүзеге асыру керек. Әйтпесе қажетті, осы
жасқа лайықты ақыл – ой және ізгілік қорегінсіз баланың талабы толығынан
ашылмай қалуы мүмкін.
3. Бастауыш мектептің тұтас жүйесіне алты жасар балаларға арналған
кластарды енгізу оқу жоспарлары мен программаларын неғұрлым ұтымды құруға,
кішкентай мектеп оқушыларына түсетін сабақ жүгін азайтуға, ана тілін,
математиканы, еңбекті, музыканы, суретті оқып – үйретуге берілетін уақытты
арттыруға мүмкіндік береді.
1.2. Алты жасар балалардың дүниетанымын қалыптастырудың өзіндік
ерекшеліктері
Елімізде мемлекеттік білім бағдарламасының қабылдануы, жаңа білім
стандарттық буын жүйесіндегі орта мемлекеттік білім мазмұнын тереңдетуді
оқыту мен тәрбиелеудің әдістерін жаңартуды жеке тұлғаның жан-жақты
жетіліп, ішкі мүмкіндіктерін ашуға жол іздеуді міндеттейді. Өйткені,
бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама көлемінде ғана білім беріп қоймай,
пәндерді оқыту арқылы балалардың жан-жақты зерделі болып қалыптасуын
қамтамасыз етеді. Қазір республиканың білім мекемелерінде педагогика
ұжымдары ұсынылып отырған көп нұсқаулыққа байланысты өздерінің қалауына
сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мол мүмкіндік алып отырғаны
сөзсіз. Бұл тәжірибе негізінен жаңа идеялар жаңа технологиялар бар.
Сондықтан бастауыш сыныпта оқыту, әр түрлі технологиялардан оқу мазмұнымен
оқушының жас және технологиялық ерекшеліктеріне орай тыңдап, тәжірибе
енгізудің маңызы зор. Осының бәрі бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби
шығармашылық деңгейіне анағұрлым жоғаоы талап қойылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологиясын
меңгермейінше, сауатты, жан-жақты болу мүмкін емес. Себебі оқушы мектеп
табалдырығын аттаған кезінде оның зейіні, дүниетанымы дұрыс қалыптасуы
керек, содан келіп оның білім алуының жолы дұрыс көзделуі тиіс. Оқушыға
жаңа технологияны меңгерту, мұғалімнің интеллектуальдық, кәсіптік, рухани
оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Мектепте кіші
оқушыларға өткізілітені сайыстар, “Әнші балапан”, “Бастауыш сынып лидері”,
“Ойлан тап”, “Кел, шынығайық, шымыр боласың”, “Сен жұмбақ білесің бе?” және
сол сияқты ойындар бүгінгі таңда дәстүрге айналып отыр. Бастауыш
оқушылары арасындағы бұл сайыстардың өткізілуі өте орынды. Жас оқушының
бұл сайыста жеңіп алған жеңімпаз атануы өзін жақсы сезініп, бұл да
жетістік негізі деп іштен өзі ойланады. Бұл оқушы дүниетанымының дұрыс
қалыптасуының жолы болып табылады. Қазіргі мектептерде республикалық,
облыстық семинарлар жиі өткізіледі. Сол семинарларда да ашық сабақтар
қарастырылады. Сонымен қатар бастауыш сынып мұғалімдері ғылыми
шығармашылық жұмыстармен айналысқаны жөн. Жалпы дүниетанымдық көзқарас
дегеніміз – объективті дүниеге және адамның алатын орнына, өзін қоршаған
шындыққа, өзіне қатысты көқарастар жүйесі болғандықтан, ол кішкентай бала
болса да, өзінің жасы кіші екендігіне қарамастан, бүгінгі таңда, яғни
қандай мамандық алып, кім болсам екен деген іштей қиял сұрағы оны
мазалайды. Сол 6 жасар баланың қиялынан, ойынан туындайтын, сен кім болғың
келеді деген сұраққа ол болашақта кім болғысы келетінін айта алатыны
сөзсіз.
Мен мұғалім болғым келеді.
Мен дәрігер болғым келеді.
Мен мамам сияқты не папам сияқты деп олардың мамандықтарын айтып,
айналадағы қоршаған ортасына байланысты өз көзқарасын білдіреді.
Алты жасар баланың ақыл-ойы, өзіндік тұжырымы арқылы оның санасына
меңгерту, дағдыларын қалыптастыру ең маңыздысы. Білімді меңгерту, осы
жүйені әр салада дамыта түсуі, дамыта оқыту арқылы белсенділікті арттыру
өнердің шындығын көрсетеді. Әдіс, тәсілдерді меңгере отырып, оқушының
белсенді шығармашылығын арттыру, яғни, мұғалімнің айтқан әңгімесіне, не
ертегісіне, өз ойын айту, өзінің ойынан ойлап тапқан ойын білдіру, өз
бетімен тақпақттар жаттау, санамақтарды үйрену, осының бәрі алты жасар
баланың шығармашылық қабілетінің дамуы болып табылады. Алты жасар оқушыны
еңбекке тәрбиелеу, ол яғни, ата-анасының үйреткенін, көрген-білгенін
үйренуі, ұқыпты болуы, таза болуы, еңбекті сүюі. Қарапайым заттарға
эстетикалық биік талғам тұрғысынан қарауға және табиғат пен адам жасаған
қайталанбас сұлулықты қорғай білуге баулу керек.
Дамыта оқыту арқылы оқушының белсенділігін арттыру, оқыту ролінің
үлкен мәнге ие деп түсінеміз. Яғни, алты жасар балаларға сабақ түсіндіру
кезінде тиісті көрнекіліктерді пайдалану қолайлы жағдай туғызады. Оқушы
бұл жағдайды тез түсініп, түрлі суреттерді көру арқылы сабақты тез ұұғып
алады, бұл оқушыға да мұғалімге де оңай. Мұғалім оқушыға сабақ
түсіндірген кезде уақытты ұтымды пайдалануы керек, көп дайындалуы керек.
Оқушы кішкентай болғаннан кейін сабаққа деген қызығушылығын арттыру
белсенділігін дамыту керек. Осыдан қорыта келгенде, О.Бальзактың “Ұдайы
еңбек ету - өнердің де, өмірдің де заңы” дегендей, дамыта оқыту арқылы
оқушының белсенділігін арттыру, мұғалімнің ізденуі, шығармашылық
жұмыстармен айналысуы, тұрақты еңбек етуі міндетті. “Ұстаз – мектептің
жүрегі”. Ол бала мектеп табалдырығын аттағаннан бастап-ақ білім нәрімен
сусындатады.
Оқушының білімді, саналы болып қалыптасуы ол мқғалімнің жетістігі.
Бастауыш сынып оқушыларының белгілі бір көлеміндегі білім, білік
дағдыларын меңгертумен бірге адам, қоғам, табиғат, қоршаған орта
дүниетанымдарын қалыптастыру, жеке бастың қасиеттерін жан-жақты дамыту
жоғары адамгершілік принциптеріне тәрбиелеу - бүгінгі күннің ең басты
мәселесі болып табылады. Қазіргі кездегі қоғамда болып жатқан өзгерістерді
ізгілендіру процесә - баланың еркін дамуының белсенді, шығармашыл болуын
талап етеді. Сондықтан бастауыш сыныпта білім беру жүйесіне ерекше мән
беруіміз қажет. Себебі, білім негізі бастауышта қаланады. Бастауыш сынып
мұғалімі ең алғаш күннен бастап өз шәкіртінің психологиясын жан-жақты
зерттеп, одан әрі тілі мен ойын дамытуға, еркін сөйлей алуына, өз
ортасында жақсы қарым-қатынаста болуына басты қадамдар жасап, оны
жалғастырудың, дамытудың жолдарын іздейді. Мұндай жұмыс түрінің жүйесін
ұйымдастырғанда ғана жоғары көрсеткіштерге жетуге болады.
Кейбір оқушылар оқулықтағы тапсырмалармен ғана шектеледі. Тақырыптың
мақсатына түсінбей оның ішкі жүйесіне тереңірек үңіліп жатады. Ал,
оқулықтағы білім оқушыға аздық етеді. Мұғалім бастауыш оқушыларға
көрнекіліктерді, суреттерді көрсетпей, бос құр, мәтінді бере берсе, оған
оқушының әрине қызығушылығы болмайды, ішкі ойына қозғау жасамайды, өмірдің
беймәлім жақтарын көз алдына елестете алмайды. Ең соңында бар қабілетінен
айырылып, оқуға мүлде көңіл бөлмей қалады. Сондықтан құр түсіндіруден,
құр мазмұнын айтудан, мақсатына түсінбей оқушы жаттап алуынан оқушыны
сақтандыруымыз керек. Мұндай “догматикалық оқыту жүйесінен” дамыта оқыту
әдістерін қолданғанда ғана шығып, сапалы, қазіргі талапқа сай білім беруге
қол жеткізуге болады. Сонда “дамыта оқыту” дегеніміз не? Оған қалай қол
жеткізуге болады? Оның қандай әдіс-тәсілдері бар? Енді осыған жауап
берейік. Ол мынадай таблицамен басшылыққа алынады.
Жоғары Үйретудегі Тапсырма-ны Оқу үрдісін Оқушылар-дыңОқушы
қиындық-ты білімнің түсін-діру зерделету жалпы даму қарым-қатына
оқыту жетекші роліжәне сезіну ерек-шелігі сы
1. Оқыту 1. “Мен 1. Жауыр Барлығы-мен 1.Оқушыға
Әрәптер-мен ке-зінде қандай болған бірдей жұмысжеке адам
күні бұрын оқу-шыларды оқушымын та-қырыпты істеу. деп қарау.
танысу. Өз бақылау, және бұ-рын алып тастау.
бетімен зерттеп нені
үйрену. отыру. үйренуім
керек?”
деген сұрақ.
2. Сабақты Өзінше Қосымша Жеке 2. Оқушы-ның
жүйелі қорытын-ды құралдар-ды,жұмыстар ойын дамыту,
оқыту. жасай білуге өмір жүргізу. то-лықтыру.
үйрету. деректерін
қолдану.
Дамыта оқытудың жүйесі осындай дидактикалық принциптерге негізделеді.
Ол үшін оқушы ертегі, әңгімені не тақпақты көбірек оқуы керек. Оқушы осыған
бағытталса, ол ең бір жетістік болып табылады.
Туған жерін, халқын сүйетін, ана тілін, тарихын, мәдениетін, өнерін,
әдет-ғұрпын жақсы білетін саналы ұрпақ тәрбиелеу. Сол себепті бүгінгі таңда
ұлттық сананы дамыту үшін оны алты жасар балаларда қалыптастыру, мектепке
дейінгі балабақшада қалыптасады. Тәрбие және білім беру жүйесін көтеру
мақсатында шығармашылық, іздемпаздықпен іске жұмылдыруда. Алты жасар
балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру үшін әр түрлі бағдарлама
бойынша жұмыс істеу, театрмен байланыстыру. Атап айтқанда: көркем әдебиет
театры, халық мәтелі, оның алатын орны әрине, ерекше, тәрбиелік мәні зор.
Баланың ойын өсіреді. Театрдың мақсаты балалардың тілдік қорын дамытады,
жатық сөйлейді, сөздік қорын дамытуға, ұялшақ балаларды ортаға шығаруға
арналады.
Мысалы, “бес ешкі” ертегісін алайық. Мысалы, неше ешкі? Нешеу болады
екеуін қосқанда? Енесі қай мезгілде орманға кетеді? Олардың қайсысы үлкен?
Нешеуі пештің артына тығылады? – деп ойната отырып, алты жасар балаларды
есепке деген қызығушылығын арттырамыз.Таныс ертегілерді, өздері үстел үсті,
саусақ ағаш қасық, конусты театр, драматизациялау арқылы өткізеді.
Алты жасар балалардың шығармашылығын қалыптастыруда ертегі айта білуге
үйрету. Соның ішінде ертегі қойылымдарын көп көрсету. Бірнеше ертегілер
желісіне құрылыған өнерге баулу сабақтары. Мақсаты: балаларға театр,
әдістік өнер, сахыналау қойылымын, сахна туралы түсінік беру, оларды
әдістік өнерге машықтау, сөйлеу, отырып жүру, сахнадағы қозғалыс туралы
түсінік беру арқылы қабілетін дамыту.
“Шалқан” ертегісі
Шалқан ертегісінің кейіпкерлерінің мінез-құлқымен таныстыруға
арналған сабақта Шалқан ертегісінің мазмұнымен, кейіпкерлердің мінез-
құлқымен таныстыруға, ертегінің мазмұнын көңіл-күй (эмоцияналды)
қабылдауға көңіл бөлу.
Сабақта: балаларға ертегінің иллюстрациясын көрсету, ертегі
кейіпкерлерінің үстел үсті театр атрибуттарымен таныстыру әдіс-тәсілі
қолданылады. Кейіпкерлерге мінездеме беру, оларды талқылауда ата, әже,
немерелерінің тс.с. кейіпкерлердің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын, қимыл-
қозғалысын көрсетіп, тиянақтау.
1) үстел үсті театры туралы балаларға қысқаша түсінік беру;
2) үстел үстінде қуыршақтар қалай бекітіліп ьтұр соны көрсету;
3) рольдердің сөзін жаттау, қол қимылын көрсету, түсінік беру.
“Шалқан” ертегісін сахналау
Мұндағы мақсат балаларға сахнада қалай сөйлеуді, жүруді көрсетіп
түсіндіру. Ол үшін түрлі әдіс-тәсілдер пайдаланылады.
Қойылатын сұрақтар:
- өткен сабақта қандай ертегіні қайталадық;
- кейіпкерлерді атап шығу;
- ертегі кейіпкерлерінің дауыс ырғағын салу, мінездеме беру;
- балалардың сұранысы бойынша рольдерді бөлу;
- сахналау.
Балалардың назарына ертегі кейіпкерлерінің бір-біріне қайырымды,
достық-ынтымақтастық қатынасын, көмекке тез келе қоятынына түсініктеме
беру. Роль орындаған әртістерге баға беру, көтермелеу, мадақтау.
Ертегі “Жыл басына таласқан хайуанаттар”
Бұл ертегінің мазмұнымен таныстыруда әңгімелеп беру. Иллюстрациясын
қарау, балалардан қанша персонаж кейіпкер бар екендігін сұрау. Олардың
мінез-құлқына мінездеме беру. Сахналауға дауыс ырғағы бойынша балаларды
рольдерге бөлу.
“Қасқыр мен жеті лақ” ертегісі
Мақсаты: Ертегі мазмұнын таныстыру, мәнерлеп оқу. Ертегінің
иллюстрациясын көрсету, сұрақ-жауап арқылы әңгімелесу. Балаларға ертегі
бойынша сұрақтар қою. Ертегі кейіпкерлерінің іс әрекетін пікір алмасу.
“Түлкі, қоян, әтеш” ертегісі
Мақсаты: ертегі мазмұнымен таныстыру, кейіпкерлер туралы әңгімелесу,
рольдегі орындаушылармен пікір алысу (хайуанаттар мінезі, дауыс ырғағы,
өздеріне тән қасиеттері туралы әңгімелесу), балаларды рольге енгізу,
сахналау.
“Кім күшті” ертегісі
Мақсаты: Қазақтың халық ертегісінің мазмұынмен таныстыру. Балалар
табиғат аясында бәрі тірі табиғат пен өлі табиғат арасындағы байланысты
сахналау арқылы түсіндіру. Кім күшті ертегісінің мазмұнын мәнерлеп оқу.
Кейіпкерлердің сөйлейтін қабілеті барлығын түсіндіру, сөйлеу ерекшелік-
терімен танысу, интонация, дауыс ырғағы, сөйлеу қарқыны, ерте-гінің
иллюстрациясын көрсету, балалармен ертегі кейіпкерлері туралы пікірлесу,
атрибуттар әзірлеу. Рольдерді бөлу, тиянақтап, сөздерін жаттау. Саханалау.
ІІ тарау
Алты жасар балалардың дүниетанымын дамытуда экологиялық тәрбиемен
жүзеге асырудың жолдары
Экологиялық білім беру бағдарламасында (1999ж.) “Экологиялық білім
беру жүйесін қалыптастыру және дамыту үшін теориялық жағынан негізделген
ғылыми зерттеулер жүзеге асыру керек. Олардың нәтижелелері мектепке
дейінгілерден бастап жоғары оқу орнынан кейінгі деңгейге арналып жасалған,
жалғаспалы бағдарламаларда жүзеге асады”, - деп білім беру мазмұнының
экологиялық бағытындағы мемлекетіміздің білім беру саласындағы
саясаттардың негізгі ұсыныстары ретінде анықталады. Қазіргі таңда
мемлекетіміз экологиялық мәселелерді өте жоғары тұрғыдан шешілу керектігін
маңызды көкейтесті мәселе ретінде қофп отыр. Оның айғағы республикамызда
“Қоршаған ортаны қорғау туралы” Заңның (1997) қабылдануы. Заң адамның өмірі
мен денсаулығы үшін қоршаған ортаның таза болуын қамтамасыз ету экологиялық
білім беру мен тәрбиені жалпыға бірдей жүргізу керектігін қазіргі және
келешектегі ұрпақтың мүдделері үшін, қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық
негіздерін белгілейді. Табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
биологиялық алуан тіршілікті сақтау мен табиғатты ұтымды пайдалануды
ұйымдастыруға бағыттай отырып, мынадай міндеттер жүктеледі:
- мектепке дейінгі тәрбие мәселелеріне сндай-ақ, арнаулы орта және
жоғары оқу орындарында экологиялық білім негіздерін міндетті түрде оқыту;
- басшы қызметкерлер мен мамандардың кәсіби экологиялық даярлығы және
қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар негізінен білім алу;
- қоршаған ортаны қорғау саласынан ғылыми зерттеулердің тәжірибесінде
конструкторлық және енгізу жұмыстарының мемлекет тарапынан қолдау табу
мәселелері атап көрсетілген Қазақстан Республикасының Білім беру заңдарында
(1999) білім беру саласындағы мемлекеттік саясат принциптерінің бірі
ретінде білім берудің ғылыми сипаты, құқылық, экологиялық бабында қолдау
тауып отыр. Заң міндеттеген талаптарға сай жеткіншектердің экологиялық
көзқарасын, санасын, табиғатқа жауапкершілік қатысын жас ерекшеліктеріне
сәйкес қалыптастыру қазіргі балабақшада жүргізілетін тәрбие жұмысының
негізгі саласында атап көрсетілген. Экологиялық білім беру, тәрбие берудің
ең тиімді мүмкіндіктерін, жолдарын зерттеп оны орынды пайдалану маңызды
мәселе деп айтылып отыр.
Білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын дамытуда қазақ халқының ағартушы
ғылымдары А.Құнанбаев, Ы.Алытнсарин, Ш.Уәлиханов, Ш.Құдайбердиев,
М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов; М.Дулатов еңбектерінің орны ерекше. Экологиялық
тәрбиенің философиялық негізі ретінде республиканың философ ғалымдары
Ғ.Ғ.Ақмамбетов, К.Д.Кішібаев, Ж.М.Әбділдин, Ә.Н.Нысанбаев, Е,Сыздықов
еңбектерін басшылыққа алдық. Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен
таныстыру мүмкіндіктері мен экологиялық мәдениетін қалыптастыру
заңдылықтары туралы ой-пікірлер түйіндеген психологтар С.Л. Рубенштейн,
Л.Н.Леонтев, В.В.Давыдов, И.С.Кон тұжырымдары зерттеуге өзек бола алады.
Қазақтың белгілі психологтары Т.Тәжібаев, Мұханов, Қ.Жарықбаев,
Ә.Алдамұратов, Х.Шернияздановалардың зерттеулерінің жалпы табиғатты қорғау
туралы ерекшеліктеріне ой қарайып, құнды пікірлер айтылған. Баланың
мектепке дейінгі кезеңнен экологиялық мәдениетін тәрбиелеу қажеттілігі мен
оның балабақшада қазір өмір талабына сай жүргізілмеуі және балалардың
мүмкіндіктерімен экологиялық мәдениетке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық
тұрғыда негізделіп, айқын әдістеимелік жағынан нақтыланбауы арқасында
қарама- қайшылықтар туындап отыр. Айтылған қайшылықтарды шешу үшін
экологиялық тәрбиенің педагогикалық негіздері біздің тақырыбымыздың
“Баланың мектепалды топтарының басты мәселесі, мәдени негізін қалыптастыру
болып табылады”.
2.1. Алты жасар балалардың дүниетанымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz