Сірке қышқылы, қасиеттері, алу жолдары, қолданылуы
1.Кіріспе
А) Сірке қышқылы, ашылу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4 б.
2. Негізгі бөлім
А) Сірке қышқылының қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6 б.
Ә) Сірке қышқылының продуценттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6.10 б.
Б) Сірке суын өнеркәсіпте алу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11.13 б.
В) Сірке суын өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.14 б.
Г) Сірке суының құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15.16 б.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
А) Сірке қышқылы, ашылу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4 б.
2. Негізгі бөлім
А) Сірке қышқылының қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6 б.
Ә) Сірке қышқылының продуценттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6.10 б.
Б) Сірке суын өнеркәсіпте алу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11.13 б.
В) Сірке суын өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.14 б.
Г) Сірке суының құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15.16 б.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Сірке қышқылы - спирттік сұйықтықтардан сірке қышқылын өндіру тәсілі мыңдаған жылдар бұрын белгілі болған еді. Гректер мен Римдіктер сірке қышқылын құлдарға қарқындылық күшін беретін және шөлін басатын сусын ретінде қолданған. Ерте Грек және Рим тұрғындары бүл сусынды шараптың бетін ашып қойып алған болатын. Мұндай қолданысты олар орта ғасырларға дейін жасап келді. Өндірістік масштабта сірке суын ашық, жіңішке бөшкелерде алды. Бактерия пленкасы шараптың бетінде қалқып жүреді.ХІХ ғасырда мұндай баяу процесстер жылдам ферментациялық процесстерге айнала бастады. Мысалы ;1942ж басындағы Врингс генераторы одан әрі тереңірек зерттеліп әлі күнге дейін қолданылуда.
Сірке қышқылы СН3СООН (сусыз) + 16,6° С кристалды массаға айналып, мұз тәрізді болып, қатады; сондықтан ондай қышқылды сірке мүз қышқылы деп атайды. Қышқылдын. өзіне тән (сіркелік) өткір иісі бар, сумен кез келген мөлшерде араласады; нормаль қысымда, 118,5° С ыдырамастан қайнайды. Өнеркәсіптік мөлшерде әр түрлі әдістерімен алынады; олар бұрын қарастырылған болатын; 1) сірке альдегиді арқылы ацетиленнен; 2) қаныққан көмірсутектерді тотықтырып; 3) спирт тотыққанда; 4) ағашты құрғақ айдағанда түзілетін смола суынан; 5) қанты бар ерітінділер сірке-қышқылданып ашығанда; 6) жүзім шарабы, сы¬ра, өсімдік жемістерініқ шырындары және т. с. «ашып-шірігенде». Сірке-қышқылы төменде керсетілген схема бойынша оксосинтездік әдісімен де жасалған.
СНзОН + СО Ni СНз — СООН
жоғары
қысым
Сірке мүз қышқылы көптеген органикалық заттар үшін тамаша еріткіш болып табылады. Қышқылдын, судағы ерітінділері сауда орьшдарында сірке суы (3—5%—ерітіндісі) деп және сірке эссенциясы (70—80% —ерітіндісі) деп аталады. Мүз және концентрациялы сірке қышқылы теріні күйдіріп жібереді.
Сірке қышқылы СН3СООН (сусыз) + 16,6° С кристалды массаға айналып, мұз тәрізді болып, қатады; сондықтан ондай қышқылды сірке мүз қышқылы деп атайды. Қышқылдын. өзіне тән (сіркелік) өткір иісі бар, сумен кез келген мөлшерде араласады; нормаль қысымда, 118,5° С ыдырамастан қайнайды. Өнеркәсіптік мөлшерде әр түрлі әдістерімен алынады; олар бұрын қарастырылған болатын; 1) сірке альдегиді арқылы ацетиленнен; 2) қаныққан көмірсутектерді тотықтырып; 3) спирт тотыққанда; 4) ағашты құрғақ айдағанда түзілетін смола суынан; 5) қанты бар ерітінділер сірке-қышқылданып ашығанда; 6) жүзім шарабы, сы¬ра, өсімдік жемістерініқ шырындары және т. с. «ашып-шірігенде». Сірке-қышқылы төменде керсетілген схема бойынша оксосинтездік әдісімен де жасалған.
СНзОН + СО Ni СНз — СООН
жоғары
қысым
Сірке мүз қышқылы көптеген органикалық заттар үшін тамаша еріткіш болып табылады. Қышқылдын, судағы ерітінділері сауда орьшдарында сірке суы (3—5%—ерітіндісі) деп және сірке эссенциясы (70—80% —ерітіндісі) деп аталады. Мүз және концентрациялы сірке қышқылы теріні күйдіріп жібереді.
1. Хиггенс және т.б. “Биотехнология. Принципы и применение”, 1988,141-147 б.
2. Л.И.Воробьева “Промышленная микробиология”, 1989, Изд. МГУ;
3. А.Ю.Жвирблянская, О.А.Бакушкинская “Микробиология в пищевой промышленности”, Изд, “Пищевая промышленность”, 1975, 477-478 б.
4. Кантере: “Теоритические основый технологий, микробиологические производства”, 1990, Изд. МГУ, 392-394 б,
5. В.Т.Емцев, Е.Н.Мишустин “Микробиология”, Изд. Дрофа, 2005, 182-183 б.
6. Шлегель Г. “Общая микробиология” М. “Мир”, 1987, 325-329 б.
7. М.В.Гусев, Л.А.Минеева”Микробиология”1992, Изд. МГУ, 267-269
8. Янг, Сон Си Лен “Микробиология” 2002, 133-136 б.
2. Л.И.Воробьева “Промышленная микробиология”, 1989, Изд. МГУ;
3. А.Ю.Жвирблянская, О.А.Бакушкинская “Микробиология в пищевой промышленности”, Изд, “Пищевая промышленность”, 1975, 477-478 б.
4. Кантере: “Теоритические основый технологий, микробиологические производства”, 1990, Изд. МГУ, 392-394 б,
5. В.Т.Емцев, Е.Н.Мишустин “Микробиология”, Изд. Дрофа, 2005, 182-183 б.
6. Шлегель Г. “Общая микробиология” М. “Мир”, 1987, 325-329 б.
7. М.В.Гусев, Л.А.Минеева”Микробиология”1992, Изд. МГУ, 267-269
8. Янг, Сон Си Лен “Микробиология” 2002, 133-136 б.
“Сірке қышқылы, қасиеттері, алу жолдары, қолданылуы”
Жоспар :
1.Кіріспе
А) Сірке қышқылы, ашылу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 3-4 б.
2. Негізгі бөлім
А) Сірке қышқылының
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .5-6 б.
Ә) Сірке қышқылының
продуценттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .6-10 б.
Б) Сірке суын өнеркәсіпте алу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11-13 б.
В) Сірке суын
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...13-14 б.
Г) Сірке суының
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.15-16 б.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Сірке қышқылы - спирттік сұйықтықтардан сірке қышқылын өндіру тәсілі
мыңдаған жылдар бұрын белгілі болған еді. Гректер мен Римдіктер сірке
қышқылын құлдарға қарқындылық күшін беретін және шөлін басатын сусын
ретінде қолданған. Ерте Грек және Рим тұрғындары бүл сусынды шараптың бетін
ашып қойып алған болатын. Мұндай қолданысты олар орта ғасырларға дейін
жасап келді. Өндірістік масштабта сірке суын ашық, жіңішке бөшкелерде алды.
Бактерия пленкасы шараптың бетінде қалқып жүреді.ХІХ ғасырда мұндай баяу
процесстер жылдам ферментациялық процесстерге айнала бастады. Мысалы ;1942ж
басындағы Врингс генераторы одан әрі тереңірек зерттеліп әлі күнге дейін
қолданылуда.
Сірке қышқылы СН3СООН (сусыз) + 16,6° С кристалды массаға айналып, мұз
тәрізді болып, қатады; сондықтан ондай қышқылды сірке мүз қышқылы деп
атайды. Қышқылдын. өзіне тән (сіркелік) өткір иісі бар, сумен кез келген
мөлшерде араласады; нормаль қысымда, 118,5° С ыдырамастан қайнайды.
Өнеркәсіптік мөлшерде әр түрлі әдістерімен алынады; олар бұрын
қарастырылған болатын; 1) сірке альдегиді арқылы ацетиленнен; 2) қаныққан
көмірсутектерді тотықтырып; 3) спирт тотыққанда; 4) ағашты құрғақ айдағанда
түзілетін смола суынан; 5) қанты бар ерітінділер сірке-қышқылданып
ашығанда; 6) жүзім шарабы, сыра, өсімдік жемістерініқ шырындары және т. с.
ашып-шірігенде. Сірке-қышқылы төменде керсетілген схема бойынша
оксосинтездік әдісімен де жасалған.
СНзОН + СО Ni СНз — СООН
жоғары
қысым
Сірке мүз қышқылы көптеген органикалық заттар үшін тамаша еріткіш болып
табылады. Қышқылдын, судағы ерітінділері сауда орьшдарында сірке суы
(3—5%—ерітіндісі) деп және сірке эссенциясы (70—80% —ерітіндісі) деп
аталады. Мүз және концентрациялы сірке қышқылы теріні күйдіріп жібереді.
Химиялық жағынан сірке қышқылы да, әдеттегі карбон қышқылдары сияқты
келеді. Сірке қышқылы шыт- мата бояу, кестелеу жүмыстарында, былғары
өндірісінде, сыр бояулар алуда қолданылатын (еріткіштер ретінде) күрделі
эфирлер алу үшін, тамақ өнеркәсібінде (эссенциялар) және өнеркәсіптің баска
салаларында кенінен қолданылады. Сірке қышқылы, сірке ангидридін өңдіру
үшін (ацетилдегіш зат,), винилацетат өндіргенде, консервілегіш және дәм
бергіш зат есебінде, және де бояулар, дәрі-дәрмектер және жүпар иісті
заттар өндірістерінда, көп мөлшерде жүмсалады.
Сірке қышқылыньщ натрий алюминий, хром, темір, мыс, қорғасын және басқа
да түздарыньщ да практикалық мацыздары зор.
Бұл түздардьщ көпшілігі суда ерімтал; олардың судағы ерітінділерін
қыздырса сатылап жүретін гидролизге үшырайды; мысалы, үш валентті
металдардың тұздары төмендегі схема бойынша гидролизденеді.
(СН3СОО)3Ме нон СН3СООН + (СН3СОО2Ме(ОН) нон
СН3СООН+ (СНзСОО) Me (OH) 2 нон СН3СООН + Ме(ОН)3
Бұл процестер матаға және иірген жіпке алюминийдің , хром тотықтарының
гидраттарымен отырту үшін бояу өнеркәсіптерінде қолданылады.
Америка Құрама Штаттарында және т.б. бірқатар дамыған елдерде сірке суы
деп спирттік ерітінділерден сірке қышқылы ферментациясы нәтижесінде алынған
сұйықтықты айтады. Ол міндетті түрде, 100 мл де (20 0с – де ) 4г сірке
қышқылынан және 0,5% көлемде этил спиртінен тұруы қажет. Өнеркәсіпте сірке
қышқылын жоғары концентрацияда алуына байланысты , оны қалыпты
концентрациясына жеткізу үшін сумен араластыруға да болады. Бірақ та АҚШ –
та араласқан Сірке қышқылын сірке суы деп ұйғармайды, алайда мұндай сірке
суын табиғи өндірісінде қолдануға болады. Сірке суының рН өлшемі 2-
3,5.кеңес одағы кезіндегі сірке суы 6- 9 % -тік сірке қышқылынан тұратын
сірке суын тотығу ферментация әсерімен алады. Мұнда араласқан спирттік
ерітінді сірке қышқылы. Бактерияларының
Ауа оттегісі әсерінен сірке қышқылына және суға айналады . Оны химиялық
реакция түрінде көрсететін болсақ ,төмендегідей өрнек шығады;
С2Н5ОН + О2 СН3СООН + Н2О
G = -493кДЖ
Тотығатын қосынды – бұл құрамында спирттен басқа сірке қышқылы бар сусло
болып табылады. Ол қажет емес бөгде микроорганизмдердің дамуын тоқтатады.
Оның санын г100мл, ал спирт көлемін % - пен өлшейді. Екеуінің де
суммаларын " жалпы концентрация " деп атайды.
Қолданылуы сірке қышқылын (сірке суын ) тағам өндірісінде, сонымен
қатар басқа да өндірістерде қолданады. Мысалы, органикалық бояғыштарды
еріту үшін, медикаменттерді, пластмассаларды, синтетикалық талшықтарды алу
үшін де көбінен қолданылады.
Сірке қышқылын араластырғыш ретінде дәрілік заттардіы жәнеде тұрмысқа
қажет заттарды алу үшән қолданылады.(өнеркәсіпте тағамдық сірке қышқылын
дәмдендіргіш алу үшін ,консервелегенде, маринаттарға қолданылады).Сірке суы
құрамына алма қышқылы, аскарбиын қышқылы, сірке қышқылы кездеседі.
Алма сірке суы: (4% сірке қышқылы)
Алма сірке суының құрамында 20-дан астам маңызды минералды заттар көп
кездеседі.микроэлементтер, сірке пропионжәне лимон қышқылдары,ферменттер
мен амин қышқылдар, пектиндер коптеп кездеседі.Алма сіркесуы түрлі тағамдар
жасағанда және консервлеуде көптеп қолданылады.Әсіресе түрлі саллаттар
дайындағанда,етті көкөнстерді маринадтағанда қолданылады.Дегенмен, батыс
елдерінде алма сірке суы өзінің емдік қәсиетімен белгілі.Оны қан қысым
жоғарлағанда,миненгетте,астамда, бас ауырғанда,апкоглизмде бас айналғанда,
күйікте,т б
Сау адамға күніне бір рет маңызды сусын ішуі ұсынылады:суы бар стаканға
1 ас қасық бал және 1 шәй қасық алма сірке суы қосылады . Арықтағсы
келетін адамдарға күніне екі рет 2 май қасық алма сірке суы бар 1 стакан су
ішсе болады.
Сірке суын халықтық медицинада ыстықты төмендетуде қолданылады.Оны
ыстығы бар адамға 3:1 сірке суының судағы ертіндісіне шүберекті малып,
денесін сүртуге болады.
Спиртті сірке суын косметологияда қолданылады.Дәлірек айтқанда, шашты
күидру арқылы бояған соң немесе химия жасаған соң шашқа жылтырлық және
жүмсақтық қәсиет беру үшін қолданылады. Ол үшін, шашты құрамында сірке суы
бар жылы сумен шаю қәжет(1 литр суға 3-4 шай қасық сірке суы).
Алма сірке суынан басқа жүзім сірке суыда бар.Оның да қнеркәсіпте
маңызы зор.Тамақ өндірсінде салат, кәуап жасауда кеңінен пайдаланады.
Сірке суын химиялық өнеркәсіпте кинопленка алатын ацетилцеллалозаны алу
үшін бояғштар синтездеу үшін және т.б. алу үшін қолданылады.
Продуценттер сірке қышқылын көптеген бактериялар түзеді, бірақ
өнеркәсіптік өндірістер тек сірке қышқылы бактерияларына негізделген. Бұл
бактерияларды ең алғаш Кютцинг және тереңірек зерттеген дат ғалымы Кансен
ашқан болатын. КСРО – да сірке қышқылы бактерияларының зерттелуі М.С.
Лайцяский, В.Н. Шапашников, А.Я. Мантейфель жетекшілігімен отті.
Бактериялар қантты және спиртті субстраттарға төзімді келеді. Олар
өсімдіктің бетінде, әсіресе гүлдерде және жеміс – жидектен жасалған
сусындарда, сырада, шарапта, ара ұясында және т.б. құрамында түрлі спирт,
көмірсулары азоттың органикалық формаларында, витаминдері бар субстраттарда
кездеседі. Аэробты жағдайда бактериялар, ашытқылардың спирттік ашуынан
кейінгі екіншілік микрофлора ретінде дамиды. Сірке қышқылы бактериялар 4
қасиеті бойынша ерекшеленеді. Олар:
1. Жоғары ацидафильдік қасиеті, олар рН деңгейі 4,0 болғанда, қалыпты
жағдайда рН – 5,0 – 6,0 көлемінде өседі.
2. Бактериялар қатаң аэробтар, олар тек қоректік ортаның бетінде
плёнка түзу арқылы өседі. Плёнка өте жіңішке немесе керісінше
acebobacbec xylinmt бактериясының плёнкасы секілді қалың болуы да
әбден мүмкін. А. Xelinum плёнкасы құрамында целлюлозалы және
көпіршіктері бар. олардың арқасында плёнка жылжу мүмкіндігіне ие
болады. 12 % жалпы этанол және сірке қышқылының 10 – 12с ішіндегі
аэрациясының тоқталуы клеткалардың өліміне душар етеді. Бұл
бактериялардың О2 –нің жетіспеушілігіне сезімталдығын, құрамында
апираза деп аталатын ферменттің жоғары активтілігімен
байланыстыруға болады. Бұл фермент әсерінен АТФ тез арада
гидролизденіп, клетка метаболизміне жеткіліксіз күйге келеді.
Аэрация тоқталатын болса, АТФ көп мөлшерде жоғалады.
3. Бактериялар көптеген органикалық заттарды тотықтыруға қабілетті
болып келеді.
4. этил спиртін сірке қышқылына айналдыру – бұл топтың өзіндік
қасиеті. Бірақ, олар басқа да бір атомды немесе көп атомды
спирттерді сәйкесінше қышқылдарға айналдырады.
Сірке қышқылы бактериялары белоктарды қорламайды, МПА бетінде өспейді.
Пигменттер түзбейді, сүтте, картопта өспейді, патоген емес, грамм теріс.
Оларды Pgeudomonodaceae тұқымдасына жатқызады. Оның екі туысын, 4 түрін
және 13 типін ажыратады.
ACETOBACTER түысы-перитрихтар,сірке кышқылын сү және көмәр қышқылна
дейін ыдратады,
Gluconobacter түысы- монотрихтар сырке қышқылы мен сұт қышқлын
тотықтрады.Бор бар ортада мөлдір түстес болады.өнеркәсіпте сірке суін алу
үшін А.aceti, А.pastereryans немесе A.peroxidans жәнеде G. Oxydans
штамдарын қолданды.сірке қышқылы бактериаларының тек ондрысте сырке суын
алумен шектелып қалмайды.Олардық мақызды рольдерыныө бірі; D-сорбитті L-
сорбазға айналдру, бұл С-витаминнық өндру кезынде қолданылады,соныменбырге
глюкозаны 2-және5-кетоглюконқышқылына айналдрады.сірке қышқыл
бактериаларының көмегімен дигидроксилацетон,эритрулоза және т.бхимияда
қолданлатын препараттарды алуға болады .Бұл заттардың түзілуі,
бактериалардың көмегмен екіншлік спирттен кеттонның пайда болуында. Сірке
қішқіл бактериаларінің басқа бактериалардан басты айырмашлғы, заттың
құрлымына сезымтал болуы.Мұны стреоселективті тотығуда ескеру қажет.
Сірке қышқылының басқада продуценттері; өнеркәсіптік жағдайда ,сірке
қышөылын алу үшін анаэробты бактериалар қызғушылық тудруда.Олар автотрофты
өсу жағдайында –СО +Н –ден қаныттардың ашуы негізінде СО –денацетат
түзеді.ондай микроорганизмдер қатарына мынадай бактерия штамдары жатады;
Cl.thertoaceticum, Cl.thermoautotrophicum,Cl.madnum, Cl.formicoaceticum
Cl.aceticum, Acetoanaerobacter woodii, A.noteral, A.carbinolicum,
A.wieringae, Acetogenium, Kixvui, Sporomusa
acidovorans,S.ovata,Sspheroides.сір ке қышкылын СО-ден сулфатредуциялайтын
бактериалар-Desulfotomaculum orietis, D.BAARSII,Eubacterium limosum,
Peptostrepiococcus productus,синтездейді,
Сірке қышқыл бактерияларының көмегімен сірке қышқылын алу;
Сірке қышқылының түзілуі субстраттың шала тотығуы барсында түзледі,
Бірінші сатыда ИАД және ИАДР- тәуелді алкогольдегидрогеназаның қатсумен
этанол ацетальдегидке дейін тотығады,одан арыі ацетальдегидгидратациясы
және соңғы өнімнің ацетаальдегиддегидрогеназа қатсумен сырке қышқылына
дейін тотығуы жүреді.
2 x 3 ATФ + Н2О
Тыныс алу
NADP NAD(P)H2 NAD(P)
NAD(P)H2
СН3СН2ОН СН3СНО Н2О СН3СН(ОН)2 СН3СООН
Этанол ацетальдегид ацетальдегидрат сірке қышқылы
Бір моль этанолдан бір моль сірке қышқылы түзіледі,бәр моль сірке
қышқылына 6моль АТФ түзіледі, Қазіргі кезде өнімдлігі мол штамдар сірке
қышқылын 13-14 пайызға дейын синтездейді.Этанолдың сірке қышқылына дейін
тотығуы клеткалардың көбейуыне тәуелді емес.Тіпті өсуі тоқтапқалсада,
бактериалар этил спиртын тотықтра алады.
Қаныттардың метаболизмі;A.suboxydans бактериясы глюкозасы бар ортада
өсу кезінде фосфорлану кезінен кейін немесе тікелей сірке қышқылын
тотықтрады.Фосфорланған глюкозаның метабализмі 3 жолмен жүреді;Эмбден-
Мейргоф-Парнастыңгликолиздік жолы,Пентозалық цикіл немесе Энтер-Дудров жолы
бойынша, Ең маңызды пентозалық цикіл болып табладіы.гликолиздк жол онша да
маңызды емес.
A.Suboxydans-тан басқаAcetobacter-дің басқа штамдары глюкозалық
метабализмның басқада жолдарын қаблдай алады,(мсалы,қышқылдың жоғары
концентрациясы).
Сірке суын алудың шикізат көзідері;
Сірке суының көп мөлшерін араласқан спирттен аладі.Одан “ақ сірке”суын
алады.Сидр сәрке суын алма сусынынан жасайді.Сусло сірке суын майдаланған
сусладан алады.Сары суды(сывароткалы) сірке суыда бар,оны ашыған қаныттан
глюкозадан алады.Күкіртті (рисовый)сірке суынкүріштің қанытталған
кірахмалынан алады.Егер сірке суын тағамдық өнімдерден (шарап,сусла, сидр)
алатын болсақ ,мұнда қосымша қоректік зат ретінде қосылыстар қоспайды.Ал
егер, шикі зат көзі ретінде техникалық спирт, картоп немесе бидай крахмалын
қолданатын болса,онда қосымша аммоныи сулфатын,МgSO4 сацитрат және калци-
пантотенат,сусла қосу өәжет.Тағы да тереңдетілген дақылдауда ,беткі
дақылдауға қарағандақор заттардың концентрациясы 5 есе көп болу керек.сол
кездебірінші жағдаида биомассаның көп мөлшерішғады.A.aceti штамына
жүргізлген тәжірбиелер нәтижесінде мынадай қағида қалыптасты;оны өсіру
барысында қөректік ортаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар :
1.Кіріспе
А) Сірке қышқылы, ашылу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 3-4 б.
2. Негізгі бөлім
А) Сірке қышқылының
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .5-6 б.
Ә) Сірке қышқылының
продуценттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .6-10 б.
Б) Сірке суын өнеркәсіпте алу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11-13 б.
В) Сірке суын
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...13-14 б.
Г) Сірке суының
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.15-16 б.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Сірке қышқылы - спирттік сұйықтықтардан сірке қышқылын өндіру тәсілі
мыңдаған жылдар бұрын белгілі болған еді. Гректер мен Римдіктер сірке
қышқылын құлдарға қарқындылық күшін беретін және шөлін басатын сусын
ретінде қолданған. Ерте Грек және Рим тұрғындары бүл сусынды шараптың бетін
ашып қойып алған болатын. Мұндай қолданысты олар орта ғасырларға дейін
жасап келді. Өндірістік масштабта сірке суын ашық, жіңішке бөшкелерде алды.
Бактерия пленкасы шараптың бетінде қалқып жүреді.ХІХ ғасырда мұндай баяу
процесстер жылдам ферментациялық процесстерге айнала бастады. Мысалы ;1942ж
басындағы Врингс генераторы одан әрі тереңірек зерттеліп әлі күнге дейін
қолданылуда.
Сірке қышқылы СН3СООН (сусыз) + 16,6° С кристалды массаға айналып, мұз
тәрізді болып, қатады; сондықтан ондай қышқылды сірке мүз қышқылы деп
атайды. Қышқылдын. өзіне тән (сіркелік) өткір иісі бар, сумен кез келген
мөлшерде араласады; нормаль қысымда, 118,5° С ыдырамастан қайнайды.
Өнеркәсіптік мөлшерде әр түрлі әдістерімен алынады; олар бұрын
қарастырылған болатын; 1) сірке альдегиді арқылы ацетиленнен; 2) қаныққан
көмірсутектерді тотықтырып; 3) спирт тотыққанда; 4) ағашты құрғақ айдағанда
түзілетін смола суынан; 5) қанты бар ерітінділер сірке-қышқылданып
ашығанда; 6) жүзім шарабы, сыра, өсімдік жемістерініқ шырындары және т. с.
ашып-шірігенде. Сірке-қышқылы төменде керсетілген схема бойынша
оксосинтездік әдісімен де жасалған.
СНзОН + СО Ni СНз — СООН
жоғары
қысым
Сірке мүз қышқылы көптеген органикалық заттар үшін тамаша еріткіш болып
табылады. Қышқылдын, судағы ерітінділері сауда орьшдарында сірке суы
(3—5%—ерітіндісі) деп және сірке эссенциясы (70—80% —ерітіндісі) деп
аталады. Мүз және концентрациялы сірке қышқылы теріні күйдіріп жібереді.
Химиялық жағынан сірке қышқылы да, әдеттегі карбон қышқылдары сияқты
келеді. Сірке қышқылы шыт- мата бояу, кестелеу жүмыстарында, былғары
өндірісінде, сыр бояулар алуда қолданылатын (еріткіштер ретінде) күрделі
эфирлер алу үшін, тамақ өнеркәсібінде (эссенциялар) және өнеркәсіптің баска
салаларында кенінен қолданылады. Сірке қышқылы, сірке ангидридін өңдіру
үшін (ацетилдегіш зат,), винилацетат өндіргенде, консервілегіш және дәм
бергіш зат есебінде, және де бояулар, дәрі-дәрмектер және жүпар иісті
заттар өндірістерінда, көп мөлшерде жүмсалады.
Сірке қышқылыньщ натрий алюминий, хром, темір, мыс, қорғасын және басқа
да түздарыньщ да практикалық мацыздары зор.
Бұл түздардьщ көпшілігі суда ерімтал; олардың судағы ерітінділерін
қыздырса сатылап жүретін гидролизге үшырайды; мысалы, үш валентті
металдардың тұздары төмендегі схема бойынша гидролизденеді.
(СН3СОО)3Ме нон СН3СООН + (СН3СОО2Ме(ОН) нон
СН3СООН+ (СНзСОО) Me (OH) 2 нон СН3СООН + Ме(ОН)3
Бұл процестер матаға және иірген жіпке алюминийдің , хром тотықтарының
гидраттарымен отырту үшін бояу өнеркәсіптерінде қолданылады.
Америка Құрама Штаттарында және т.б. бірқатар дамыған елдерде сірке суы
деп спирттік ерітінділерден сірке қышқылы ферментациясы нәтижесінде алынған
сұйықтықты айтады. Ол міндетті түрде, 100 мл де (20 0с – де ) 4г сірке
қышқылынан және 0,5% көлемде этил спиртінен тұруы қажет. Өнеркәсіпте сірке
қышқылын жоғары концентрацияда алуына байланысты , оны қалыпты
концентрациясына жеткізу үшін сумен араластыруға да болады. Бірақ та АҚШ –
та араласқан Сірке қышқылын сірке суы деп ұйғармайды, алайда мұндай сірке
суын табиғи өндірісінде қолдануға болады. Сірке суының рН өлшемі 2-
3,5.кеңес одағы кезіндегі сірке суы 6- 9 % -тік сірке қышқылынан тұратын
сірке суын тотығу ферментация әсерімен алады. Мұнда араласқан спирттік
ерітінді сірке қышқылы. Бактерияларының
Ауа оттегісі әсерінен сірке қышқылына және суға айналады . Оны химиялық
реакция түрінде көрсететін болсақ ,төмендегідей өрнек шығады;
С2Н5ОН + О2 СН3СООН + Н2О
G = -493кДЖ
Тотығатын қосынды – бұл құрамында спирттен басқа сірке қышқылы бар сусло
болып табылады. Ол қажет емес бөгде микроорганизмдердің дамуын тоқтатады.
Оның санын г100мл, ал спирт көлемін % - пен өлшейді. Екеуінің де
суммаларын " жалпы концентрация " деп атайды.
Қолданылуы сірке қышқылын (сірке суын ) тағам өндірісінде, сонымен
қатар басқа да өндірістерде қолданады. Мысалы, органикалық бояғыштарды
еріту үшін, медикаменттерді, пластмассаларды, синтетикалық талшықтарды алу
үшін де көбінен қолданылады.
Сірке қышқылын араластырғыш ретінде дәрілік заттардіы жәнеде тұрмысқа
қажет заттарды алу үшән қолданылады.(өнеркәсіпте тағамдық сірке қышқылын
дәмдендіргіш алу үшін ,консервелегенде, маринаттарға қолданылады).Сірке суы
құрамына алма қышқылы, аскарбиын қышқылы, сірке қышқылы кездеседі.
Алма сірке суы: (4% сірке қышқылы)
Алма сірке суының құрамында 20-дан астам маңызды минералды заттар көп
кездеседі.микроэлементтер, сірке пропионжәне лимон қышқылдары,ферменттер
мен амин қышқылдар, пектиндер коптеп кездеседі.Алма сіркесуы түрлі тағамдар
жасағанда және консервлеуде көптеп қолданылады.Әсіресе түрлі саллаттар
дайындағанда,етті көкөнстерді маринадтағанда қолданылады.Дегенмен, батыс
елдерінде алма сірке суы өзінің емдік қәсиетімен белгілі.Оны қан қысым
жоғарлағанда,миненгетте,астамда, бас ауырғанда,апкоглизмде бас айналғанда,
күйікте,т б
Сау адамға күніне бір рет маңызды сусын ішуі ұсынылады:суы бар стаканға
1 ас қасық бал және 1 шәй қасық алма сірке суы қосылады . Арықтағсы
келетін адамдарға күніне екі рет 2 май қасық алма сірке суы бар 1 стакан су
ішсе болады.
Сірке суын халықтық медицинада ыстықты төмендетуде қолданылады.Оны
ыстығы бар адамға 3:1 сірке суының судағы ертіндісіне шүберекті малып,
денесін сүртуге болады.
Спиртті сірке суын косметологияда қолданылады.Дәлірек айтқанда, шашты
күидру арқылы бояған соң немесе химия жасаған соң шашқа жылтырлық және
жүмсақтық қәсиет беру үшін қолданылады. Ол үшін, шашты құрамында сірке суы
бар жылы сумен шаю қәжет(1 литр суға 3-4 шай қасық сірке суы).
Алма сірке суынан басқа жүзім сірке суыда бар.Оның да қнеркәсіпте
маңызы зор.Тамақ өндірсінде салат, кәуап жасауда кеңінен пайдаланады.
Сірке суын химиялық өнеркәсіпте кинопленка алатын ацетилцеллалозаны алу
үшін бояғштар синтездеу үшін және т.б. алу үшін қолданылады.
Продуценттер сірке қышқылын көптеген бактериялар түзеді, бірақ
өнеркәсіптік өндірістер тек сірке қышқылы бактерияларына негізделген. Бұл
бактерияларды ең алғаш Кютцинг және тереңірек зерттеген дат ғалымы Кансен
ашқан болатын. КСРО – да сірке қышқылы бактерияларының зерттелуі М.С.
Лайцяский, В.Н. Шапашников, А.Я. Мантейфель жетекшілігімен отті.
Бактериялар қантты және спиртті субстраттарға төзімді келеді. Олар
өсімдіктің бетінде, әсіресе гүлдерде және жеміс – жидектен жасалған
сусындарда, сырада, шарапта, ара ұясында және т.б. құрамында түрлі спирт,
көмірсулары азоттың органикалық формаларында, витаминдері бар субстраттарда
кездеседі. Аэробты жағдайда бактериялар, ашытқылардың спирттік ашуынан
кейінгі екіншілік микрофлора ретінде дамиды. Сірке қышқылы бактериялар 4
қасиеті бойынша ерекшеленеді. Олар:
1. Жоғары ацидафильдік қасиеті, олар рН деңгейі 4,0 болғанда, қалыпты
жағдайда рН – 5,0 – 6,0 көлемінде өседі.
2. Бактериялар қатаң аэробтар, олар тек қоректік ортаның бетінде
плёнка түзу арқылы өседі. Плёнка өте жіңішке немесе керісінше
acebobacbec xylinmt бактериясының плёнкасы секілді қалың болуы да
әбден мүмкін. А. Xelinum плёнкасы құрамында целлюлозалы және
көпіршіктері бар. олардың арқасында плёнка жылжу мүмкіндігіне ие
болады. 12 % жалпы этанол және сірке қышқылының 10 – 12с ішіндегі
аэрациясының тоқталуы клеткалардың өліміне душар етеді. Бұл
бактериялардың О2 –нің жетіспеушілігіне сезімталдығын, құрамында
апираза деп аталатын ферменттің жоғары активтілігімен
байланыстыруға болады. Бұл фермент әсерінен АТФ тез арада
гидролизденіп, клетка метаболизміне жеткіліксіз күйге келеді.
Аэрация тоқталатын болса, АТФ көп мөлшерде жоғалады.
3. Бактериялар көптеген органикалық заттарды тотықтыруға қабілетті
болып келеді.
4. этил спиртін сірке қышқылына айналдыру – бұл топтың өзіндік
қасиеті. Бірақ, олар басқа да бір атомды немесе көп атомды
спирттерді сәйкесінше қышқылдарға айналдырады.
Сірке қышқылы бактериялары белоктарды қорламайды, МПА бетінде өспейді.
Пигменттер түзбейді, сүтте, картопта өспейді, патоген емес, грамм теріс.
Оларды Pgeudomonodaceae тұқымдасына жатқызады. Оның екі туысын, 4 түрін
және 13 типін ажыратады.
ACETOBACTER түысы-перитрихтар,сірке кышқылын сү және көмәр қышқылна
дейін ыдратады,
Gluconobacter түысы- монотрихтар сырке қышқылы мен сұт қышқлын
тотықтрады.Бор бар ортада мөлдір түстес болады.өнеркәсіпте сірке суін алу
үшін А.aceti, А.pastereryans немесе A.peroxidans жәнеде G. Oxydans
штамдарын қолданды.сірке қышқылы бактериаларының тек ондрысте сырке суын
алумен шектелып қалмайды.Олардық мақызды рольдерыныө бірі; D-сорбитті L-
сорбазға айналдру, бұл С-витаминнық өндру кезынде қолданылады,соныменбырге
глюкозаны 2-және5-кетоглюконқышқылына айналдрады.сірке қышқыл
бактериаларының көмегімен дигидроксилацетон,эритрулоза және т.бхимияда
қолданлатын препараттарды алуға болады .Бұл заттардың түзілуі,
бактериалардың көмегмен екіншлік спирттен кеттонның пайда болуында. Сірке
қішқіл бактериаларінің басқа бактериалардан басты айырмашлғы, заттың
құрлымына сезымтал болуы.Мұны стреоселективті тотығуда ескеру қажет.
Сірке қышқылының басқада продуценттері; өнеркәсіптік жағдайда ,сірке
қышөылын алу үшін анаэробты бактериалар қызғушылық тудруда.Олар автотрофты
өсу жағдайында –СО +Н –ден қаныттардың ашуы негізінде СО –денацетат
түзеді.ондай микроорганизмдер қатарына мынадай бактерия штамдары жатады;
Cl.thertoaceticum, Cl.thermoautotrophicum,Cl.madnum, Cl.formicoaceticum
Cl.aceticum, Acetoanaerobacter woodii, A.noteral, A.carbinolicum,
A.wieringae, Acetogenium, Kixvui, Sporomusa
acidovorans,S.ovata,Sspheroides.сір ке қышкылын СО-ден сулфатредуциялайтын
бактериалар-Desulfotomaculum orietis, D.BAARSII,Eubacterium limosum,
Peptostrepiococcus productus,синтездейді,
Сірке қышқыл бактерияларының көмегімен сірке қышқылын алу;
Сірке қышқылының түзілуі субстраттың шала тотығуы барсында түзледі,
Бірінші сатыда ИАД және ИАДР- тәуелді алкогольдегидрогеназаның қатсумен
этанол ацетальдегидке дейін тотығады,одан арыі ацетальдегидгидратациясы
және соңғы өнімнің ацетаальдегиддегидрогеназа қатсумен сырке қышқылына
дейін тотығуы жүреді.
2 x 3 ATФ + Н2О
Тыныс алу
NADP NAD(P)H2 NAD(P)
NAD(P)H2
СН3СН2ОН СН3СНО Н2О СН3СН(ОН)2 СН3СООН
Этанол ацетальдегид ацетальдегидрат сірке қышқылы
Бір моль этанолдан бір моль сірке қышқылы түзіледі,бәр моль сірке
қышқылына 6моль АТФ түзіледі, Қазіргі кезде өнімдлігі мол штамдар сірке
қышқылын 13-14 пайызға дейын синтездейді.Этанолдың сірке қышқылына дейін
тотығуы клеткалардың көбейуыне тәуелді емес.Тіпті өсуі тоқтапқалсада,
бактериалар этил спиртын тотықтра алады.
Қаныттардың метаболизмі;A.suboxydans бактериясы глюкозасы бар ортада
өсу кезінде фосфорлану кезінен кейін немесе тікелей сірке қышқылын
тотықтрады.Фосфорланған глюкозаның метабализмі 3 жолмен жүреді;Эмбден-
Мейргоф-Парнастыңгликолиздік жолы,Пентозалық цикіл немесе Энтер-Дудров жолы
бойынша, Ең маңызды пентозалық цикіл болып табладіы.гликолиздк жол онша да
маңызды емес.
A.Suboxydans-тан басқаAcetobacter-дің басқа штамдары глюкозалық
метабализмның басқада жолдарын қаблдай алады,(мсалы,қышқылдың жоғары
концентрациясы).
Сірке суын алудың шикізат көзідері;
Сірке суының көп мөлшерін араласқан спирттен аладі.Одан “ақ сірке”суын
алады.Сидр сәрке суын алма сусынынан жасайді.Сусло сірке суын майдаланған
сусладан алады.Сары суды(сывароткалы) сірке суыда бар,оны ашыған қаныттан
глюкозадан алады.Күкіртті (рисовый)сірке суынкүріштің қанытталған
кірахмалынан алады.Егер сірке суын тағамдық өнімдерден (шарап,сусла, сидр)
алатын болсақ ,мұнда қосымша қоректік зат ретінде қосылыстар қоспайды.Ал
егер, шикі зат көзі ретінде техникалық спирт, картоп немесе бидай крахмалын
қолданатын болса,онда қосымша аммоныи сулфатын,МgSO4 сацитрат және калци-
пантотенат,сусла қосу өәжет.Тағы да тереңдетілген дақылдауда ,беткі
дақылдауға қарағандақор заттардың концентрациясы 5 есе көп болу керек.сол
кездебірінші жағдаида биомассаның көп мөлшерішғады.A.aceti штамына
жүргізлген тәжірбиелер нәтижесінде мынадай қағида қалыптасты;оны өсіру
барысында қөректік ортаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz