Ядролық қару зардаптары



1. Қазақстандағы Ядролық қарудың таралуы туралы;

2. Ядролық қарудың зардаптары;

3. Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау жөніндегі шаралары;

4. Жалпы дүние жүзі елдеріндегі Ядролық арсеналды қысқарту жөніндегі шаралар;
Ядролық, қырып-жою қуаты бар қаруларды иеленген алған мүшесі АҚШ 1945 жылы 6 және 9 тамызда Жапонияның Хиросима және Нагасаки қалаларына қуаты 20 килотонна (кт) болатын 2 ядролық бомбаны тастаған болатын. 1949 жылы осындай алып жойғыш күші бар қаруды Кеңес Одағы Семей полигонында сынақ жүргізді. Уақыт өте келе ядролық қаруларды басқа да мемлекеттер иелене бастады. 1952 жылы Ұлыбритания, 1960 жылы, Франция және 1964 жылы Қытай ядролық қаруы бар мемлекеттерге айналды. Әлемде ядролық қарудан қауіп бар екенінен оны болдырмауға тырысқан көпшіліктің шешуге қажетті мәселесіне айналды.
Өткен ғасырдың ортасында, әдеттегі қарудың барлық жаңа түрлері сияқты ядролық қару да дүние жүзінде тез тарап кетті. Аздап болса да ғылым мен экономикасы дамыған көптеген мемлекеттер өз ядролық бағдарламаларын әзірлеп, іске қоса бастады. Бірақ, 1950 жылдардың ортасы мен 1960 жылдардың басына қарай жағдай өзгере бастады. Әлем елдерінде ядролық қаруға шындық тұрғысынан, тіпті сенімсіз көзқарас қалыптаса бастады. Оны қолданудың қандай салдары болуы мүмкін екендігі анықталды. Адамзат ядролық қарудың тым жойқын күшңне байланысты оны әдеттегі әскери мақсатта (жер жаулап алу, шектеулі саяси мақсатта жету т.с.с.) іс жүзінде қолдануға болмайтындығын жете түсіндірді. Одан бұрын ядролық қаруды жасауға жұмсалатын қаржының көлемі шамадан тыс екендігіне көптеген мемлекеттердің көзі жетті. Қоғамда жаппай антиядролық қозғалыс қанат жайды.
1. “Тіршілік қауіпсіздігі” курсы бойынша жоғары оқу орындары студнттеріне арналған оқу құралы. /Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар жөніндегі агенттігі. Алматы, 2003 ж. 1,2 том.
2. Жатқанбаев Ж. Экология негіздері. Алматы: “Зият”, 2003.

Жоспар:

1. Қазақстандағы Ядролық қарудың таралуы туралы;

2. Ядролық қарудың зардаптары;

3. Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау жөніндегі шаралары;

4. Жалпы дүние жүзі елдеріндегі Ядролық арсеналды қысқарту жөніндегі
шаралар;

ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ

Ядролық, қырып-жою қуаты бар қаруларды иеленген алған мүшесі АҚШ 1945
жылы 6 және 9 тамызда Жапонияның Хиросима және Нагасаки қалаларына қуаты 20
килотонна (кт) болатын 2 ядролық бомбаны тастаған болатын. 1949 жылы
осындай алып жойғыш күші бар қаруды Кеңес Одағы Семей полигонында сынақ
жүргізді. Уақыт өте келе ядролық қаруларды басқа да мемлекеттер иелене
бастады. 1952 жылы Ұлыбритания, 1960 жылы, Франция және 1964 жылы Қытай
ядролық қаруы бар мемлекеттерге айналды. Әлемде ядролық қарудан қауіп бар
екенінен оны болдырмауға тырысқан көпшіліктің шешуге қажетті мәселесіне
айналды.

Өткен ғасырдың ортасында, әдеттегі қарудың барлық жаңа түрлері сияқты
ядролық қару да дүние жүзінде тез тарап кетті. Аздап болса да ғылым мен
экономикасы дамыған көптеген мемлекеттер өз ядролық бағдарламаларын
әзірлеп, іске қоса бастады. Бірақ, 1950 жылдардың ортасы мен 1960 жылдардың
басына қарай жағдай өзгере бастады. Әлем елдерінде ядролық қаруға шындық
тұрғысынан, тіпті сенімсіз көзқарас қалыптаса бастады. Оны қолданудың
қандай салдары болуы мүмкін екендігі анықталды. Адамзат ядролық қарудың тым
жойқын күшңне байланысты оны әдеттегі әскери мақсатта (жер жаулап алу,
шектеулі саяси мақсатта жету т.с.с.) іс жүзінде қолдануға болмайтындығын
жете түсіндірді. Одан бұрын ядролық қаруды жасауға жұмсалатын қаржының
көлемі шамадан тыс екендігіне көптеген мемлекеттердің көзі жетті. Қоғамда
жаппай антиядролық қозғалыс қанат жайды.

КСРО мен АҚШ пайда болған мәселені өзгеше түсінген болатын. Оларда
ядролық қаруының бар болғаны қауіпсіздіктің белгісі дегенді білдірді. Осы
қару арқылы өзге мемлекеттер екі алып мемлекетке ешқашан қауіп тидірмейді.
Дегенмен, қырып-жойғыш қаруы бар елдерден үлкен қатер тидіретіндігі
көпшілікті қауіп-қатерге соқтыртты. Сол себептен Кеңес Одағы мен АҚШ
өздерінің қауларынының санын одан сайын көтеріп, соның нәтижесінде дүние
жүзінде АҚШ пен КСРО арасында қырғи-қабақ соғысының басталуы пайды болды.
КСРО мен АҚШ арасындағы саяси-идеологиялық қайшылық және өзара сенімсіздік
тым терең сипат алған жағдайда, екі ел қолдарында бар ядролық арсеналдарын
жоюға келісетіндіктеріне үміт артудың өзі мүмкін емес еді. Сондықтан
көтеген елдің ядролық қарусыз әлем жасау арқылы ядролық басқыншылық қатерін
болдырмау ұмтылыстарын толық жүзеге асыру қиындап кететін болды. Қырғи-
қабақ соғыс жағдайында бейбітшіл, демократиялық күштер халықаралық
шиеленісті бәсеңдету мен қарусыздану жолында белсенді күресті өрістетті.
Ядролық соғыс қауіпін болдырмауға және ұлттар мен жалпы адамзат мүддесін
қозғайтын ғаламдық мәселелерді шешуде халықаралық ынтымақтастықты орнатуға
деген шынайы үміт пайда болды. Бұл үрдіс ядролық қаруға бақылау орнату және
оны шектеу туралы келісім-шарттардың бүтін бір жүйесіне ұласты.

Ядролық қаруды таратпау мәселесінде негізгі халықаралық-құқықтық құжат
болып табылатын 1968 жылы 1 шілдеде қол қойылған ядролық қаруды таратпау
туралы Шартқа (ЯҚТШ) ядролық қаруы бар мемлекеттер мен ондай қаруы жоқ
елдердің арасындағы өзара уағдаластық нәтижесінде қол жеткізілді: яғни
соңғылардың ядролық қаруды иеленбеу туралы міндеттемелеріне айырбас ретінде
алғашқылары оларға ядролық қуатты бейбіт мақсатта пайдалануға жағдай
жасауға және қолдағы қаруды толық және жаппай жою жөнінде уәде берді.

Ядролық қару-жарақты қысқарту мен оны таратпау халықаралық тәртібінің
өзара байланыстылығы ЯҚТШ-тың VI, VII бабында, сондай-ақ кіріспенің кейбір
тармақтарында анықталған. Мысалы, шарттың V бабында былай делінген: Осы
Шарттың әрбір қатысушысы ізгі ниет рухында жақын болашақта ядролық
қарусыздану мен ядролық жанталаса қарулануды тоқтату бойынша нәтижелі
шаралар туралы, сондай-ақ қатаң және тиімді халықаралық бақылайдағы жаппай
және толық қарусыздану туралы шарт жөнінде келіссөздер жүргізуге
міндеттенеді [5]. Ядролық қаруы жоқ елдердің пікірінше ЯҚТШ-на енгізілген
осы міндеттеме қарусыздану үрдісін жеделдету керек болды.

Тарихта белгілі Кариб оқиғасынан кейін ядролық қаруға байланысты
келеңсіздіктерге жол бермеу және алдын алу мақсаттарымен 1963 жылы төтенше
жағдайда пайдалану үшін Мәскеу мен Вашингтон арасында тікелей байланыс
желісін орнату жөніндегі уағдаластық туралы Меморандумға қол қойылды [30],
ал 1971 жылы бекітілген КСРО—АҚШ тікелей байланыс желісін жетілдіру жөнінде
шаралар туралы келісім алғашқы құжатты қайта жаңартты [31]. Осы жылы екі ел
арасында ядролық соғыстың шығу қауіпін азайту бойынша шаралар туралы
Келісім жасалды (дәл осындай келісімдерді КСРО 1976 жылы шілдеде
Франциямен, 1977 жылы қазанда Ұлыбританиямен жасасты). Тараптар ядролық
қарудың кездейсоқ немесе рұқсатсыз қолдануына қарсы өздерінің техникалық
кепілдіктерін жетілдіруге және ұлттық аумақтарынан тыс абайсыз немесе сынау
мақсатында әдейі ұшырылған кез-келген ракета туралы екінші жақты дереу
хабарлауға міндеттенді [32, 114].

1972 жылы 26 мамырда Мәскеуде жоғары дәрежелі кездесу кезінде қол
қойылып сол жылы 3 қазанда күшіне енген стратегиялық шабуыл қаруын шектеу
саласындағы кейбір шаралар туралы уақытша келісім және ракетаға қарсы
қорғаныс жүйесін шектеу туралы шарт [33, 364] (РҚҚ туралы шарт) аталмыш
мәселе турасында толыққанды келіссөздердің нақты нәтижеге жеткендігін
көрсетті.

ШҚҚ туралы келісім бойынша жерге орнатылатын құрлықаралық
баллистикалық ракеталардың (ҚБР) тұрақты ұшыру қондырғыларының және сүңгуір
қайықтың баллистикалық ракеталары бар сол кездегі сүңгуір қайықтардың жалпы
саны шектелді. КСРО үшін ҚБР-дың ұшыру қондырғыларының (ҰҚ) саны 1398, СҚБР
– 950-ге дейін; ал АҚШ үшін ҚБР-дың ҰҚ-ның саны 1000, СҚБР – 656-ға дейін
шектеу белгіленді [34, 184-185]. Екі жақтың ауыр бомбалаушылары (АБ)
шартпен қамтылмай қалды, себебі уағдаласушы тараптар қандай ұшақтар шектелу
керек екендігі жөнінде келісімге келе алмады. АҚШ-тың түсіндіруінше әңгіме
тек бір елдің аумағынан жете алатын АБ туралы болу керек, ал КСРО болса
мәселе алғы шепке орналасқан құралдар дейтіндер, яғни негізінен Батыс
Еуропаға америкалық әскери базалардан КСРО аумағына жете алатын АҚШ
ұшақтары жөнінде болу керектігін дәлелдеуге тырысты. Авиациялық құралдар
келісім шеңберінен тыс қалуы себепті, КСРО баллистикалық ракеталардың
жоғарылау деңгейімен есесін қайтарды (АҚШ-тың стратегиялық бомбалаушылар
саны КСРО-мен салыстырғанда едәуір көбірек еді.)

Ракетаға қарсы қорғаныс (РҚҚ) туралы шарт бойынша тараптар теңізде
немесе әуеде, ғарышта және жерге орналастыратын жылжымалы РҚҚ жүйесін
немесе оның құрамдас бөліктерін жасамауға, сынамауға және орналастырмауға
міндеттенді [34, 86-91]; (сынақтарды тек келісілген полигондарда өткізуге
рұқсат етілді). КСРО мен АҚШ әрқайсысы РҚҚ жүйесін 2 ауданға (бірі астана,
екіншісі ракеталық базалардың бірінде) орналастырумен шектелуге келісті.
Соның өзінде әр ауданның радиусы 150 шақырымнан, ал ондағы ұшыру
қондырғылар саны 100-ден аспау керек болды. 1974 жылғы хаттама бойынша
уағдаласушы тараптар РҚҚ жүйесін екі ауданның біреуімен ғана шектелуге
келісті [34, 90]; (КСРО Мәскеу айналасында ал АҚШ Солтүстік Дакотадағы
Гранд Форкс ракеталық базасының айналасында орналастыру құқығын бекітті).
Қазақстан - дүние жүзі бойынша ядролық қарудан бірінші болып бас тартқан
ел. Осындай тарихи және саяси маңызы зор шешімге келуде Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі зор. 1991 жылы
тамыздың 29-ы күні Елбасы Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы
тарихи Жарлыққа қол қойды. Нұрсұлтан Назарбаевтың қажырлы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Ядролық қару
Қазақстанның ядролық қарусыз әлем үшін бастамалары және қазіргі заман талабына сай қауіпсіздігі
Қазақстандағы атом полигондары
Семейдегі ядролық полигон сынақтары және оның зардаптары
Қазақстанның ядроға қарсы бастамасы
Семей ядролық полигон сынақтарының зардабы
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР АРАЛ ЖӘНЕ СЕМЕЙ АЙМАҚТАРЫ
Бейбітшілік уақытындағы төтенше жағдайлар
Ядролық сынақтар хронологиясы
Семей полигоны туралы жалпы түсінік
Пәндер