Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық күрес барысындағы қазақ мемлекеттігін қалпына келтіру жолындағы қадамдар

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлімі

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық күрес барысындағы қазақ мемлекеттігін қалпына келтіру жолындағы қадамдар

К. Қасымұлы бастаған көтерілістің басталу себептері
Осы көтерілістің таптық және ұлттық құрамы, жеңілуи себебі, тарихи маңызы

Қорытынды

Қолданған әдебиеттер

Кіріспе

Ташкент ХIX ғасырдың 30-шы жылдарында патша өкіметі Қазақстанда отарлау саясатын онан әрі өрістетіп, қазақ халқының саяси дербестігін біржола жоюға бағытталған шараларды кеңінен жүргізе бастады. Әбілқайыр Абылай хандармен жасасқан шарттардағы Қазақстан жеріне кірмеу, солдат алмау, тек салық төлеу жөніндегі міндеттемелер аяқ асты етілді. Қазақ жерінде әскери шептер, бекіністер салынып шұрайлы, жерлерге патша өкіметінің қол шоқпары болып келген қазақорыстарды қоныстандыру шаралары жүргізілді. Ресейдің қазақ жеріндегі әкімшілігі өзен көлдерді, құнарлы жерлерді, орман-тоғайды өз қармағына алды, ал оны пайдаланған қазақтарғасалық салынатын болды. Әкімшілік басқару жүйесін қайта құру барысында қазақ жерлері окруктерге бөлінді. Бұл окруктер Батыс-Сібір және Орынбор генерал-. Олар қазақ жерінде «бөліп ал да билей бер» деген отаршылдық ұранды бұлжытпай іске асырды. Алдымен қазақ жерін сыртынан құрсаулап көптеген бекіністер салынды. Іргелеп ішке кіріп айнала қоршау-құрсау орнатқан Ресей отаршылдары Абылай көз жұмғаннан кейін Қазақстанның ең бір шұрайлы жерлерінің бекіністер салуға кірісті. Сөйтіп, Ырғыз, Торғай, Ақмола, Қарқаралы, Көкшетау бекіністері бой көтерді. Қазақ жеріне кеулеп еніп келе жатқан патша өкіметінің отаршылдық саясатына ашық қарсы шыққан Абылай ханның баласы Қасым болды. Ол патша әкімшілігіне хат жазып, кісі жіберіп оларды түсінуге пәтуаға шақырды. Қазақтың ежелгі қоныстарының бекіністер салуды, қазақ жерлеріне казакорыстарды әкелуді, олар арқылы халыққа қысым көрсетуді тоқтатуын талап етті. Оның бүкіл хаттарына жауап болмады, жіберген адамдары қайтарылмады. Сонда барып, Қасым патша үкіметіне ашық қарсы шығуды ойлады. Бұл күресте Қоқан хандығына сүйенбекші болды. Патша үкіметі тарапынан қысым көре бастаған ол 40-мың үймен Қоқан хандығының қол астына көшіп барды. Оның діні бір, тілі бір қоқандықтардан үміті ақталмады. Олар оның қайсар ұлдары Саржан мен Есенгелдінің, кейінірек өзін өлтірді. Медреседе оқып жүрген ұлы Кенесарыны 1802 жылы туған түрмесіне қаматты.

Негізгі бөлім

Кенесары Қасымұлы бастанған ұлт-азаттық күрес барысындағы қазақ мемлекеттігін қалпына келтіру жолындағы қадамдар

Кенесары көтерілісінің басты мақсаты - патшалық Ресейдің құрамына қосылып үлгерілмеген аймақтардың дербестігін сақтау, қазақ жерлерін бекіністер мен жаңа окруктік билеу арқылы жанжақты отарлауды тоқтату еді. Сондай-ақ Кенесарының тағы бір көздеген мақсаты- Қоқандықтардың тепкісіндегі Оңтүстік өңіріндегі қазақтарды босатып, оларды қазақ хандығына қосу еді. 1838жылы Кенесары туының астына мыңдаған сарбаз жиналған еді. Олардың арасында үш жүздің қазақтары болды. Кенесарыны белсенді қолдағандардың арасында Орта жүз бен кіші жүздің белгілі рулары - Төртқара, Жағалбайлы, Керей, Жаппас, Бағаналы, Тама, Арғын т. б. ру тайпаларының жігіттері аз емес-ті. Олардың көпшілігі мал өсірген, егін еккен. Осыған орай, жер шаруашылығынан зардап шеккендер кедей және орта шаруалар болды. Кенесарының қол басқарған батырлары да халық ішінде аты кеңінен мәлім адамдар еді. Олардың қатарында Шұбартпалы Ағыбай, Қыпшақтың батыры -Сұраншы т. б. болды. Кенесары жасақтарында қазақтармен бірге қарақалпақтар, түрікмен, қырғыз, өзбек, өкілдері де аз болған жоқ. Дегенмен Кенесары барлық әдісамалдарын қолданып, тырысып бақсада, кейбір феодалдық топтарды, үш жүздің ру-тайпалық бөлімдерін біріктіре алмады. Бірақ осыған қарамастан Кенесары Қасымов өзінің туы астында үш жүздегі қазақ руларының едәуір бөлігін топтастыра алды. Омбы облыстық басқармасына қарасты сот-жазалау мекемелері жинастырған мәліметтер бойынша тек Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Қарқаралы және Баянауыл округтерінде ғана көтерілісшілерді 80-нен астам сұлтандар мен билер, ағамандар қолдаған.

3. К. Касымулы бастаган котер!л!ст!н басталу себептер!.

Кенесары хан болып сайланғаннан кейін ел билеу тәртібі өзгеріп, алым- салық реформасы іске асырылды. Егіншілікті дамытуға, көрші елдермен сауда саттық байланысын орнатуға көңіл бөлінді. Керуеншілерді тоқтатып оларды салық алынатын болды. Мемлекеттік құрылыс қайта өзгерді. Хандық кеңес құрылды. Кеңесіп шешетін жоғарғы органдарға ханға берілген батырлар, билер, сұлтандар ханның туысқандары кірді. Басқарудың негізгі тұтқасы Кенесарының өз қолында қалды. 1843 жылы Орынбор генерал губернаторы Перовскии кетіп, оның орнына Обручев келді. Кенесарының қуғындауына кең мүмкіндік жасады. Сөйтіп, Корчаков мен Обручев Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтерілісін тұншықтыруға, Кенесарының көзін жоюға 1843 жылы 23 маусымда патша Николай Біріншіден рұқсат алды. Соғыс шығынын өтеу үшін 14мың сом, Кенесарының басын кесіп әкелген адамға сыйға беру үшін түтін салығы есебінен үш мың сом қаржы бөлінді. Кенесарыға қарсы орыс әскерлерінің жорығы 1843 жылы 27 маусымда басталды. Ырғыз өзенінің бойында патша әскерінің бір тобымен кездескен Кенесары өзінің патша үкіметінің келіссөз жүргізіп жатқанын айтып шайқасты болдырмады. Бұл тұста екі жақты әскери дайындығын мұқияттап жатты. Тамыз айында Кенесарыға қарсы сұлтандар Жантөрин, Айшуақов, полковник Генс және Бизянов бастаған 5мың әскер жіберілді. Омбы, Петропавл, Қарқаралыдағы әскер күштері де Кенесарыға қарсы жорыққа аттанды.

Патша жазалаушы отряттары мен жерг!л!к! султандарды озбырлыгы туралы аита кел!п тагы б!р хатында ол былаи деп жазды: «1825-1840 жылдар аралыгында олар кысым мен тонауга, талауга, к!с!лер!м!зд! олт!руге шыдаи алмаган б!з бет!м!з ауган жакка кошуге мажб!р болдык . Б!рак, олар б!зге бунда да тыныштык бермед!. Сондыктан мен Касым улы Колыма кару алып халкымнын улы курес!н баскаруга шыктым»

Бул хаттан Кенесарынын патша ук!мет!не ашык карсы шыкканын корем!з. Кенесары Касым-улынын козгалысы бук!л Казакстанды камтыды. Он жылга созылган котер!л!ст!н басты козгаушы куш! Бухара халык болды. Олар куш!и бастаган отарлык езг!ден, феодалдык топтардын кысымынан кутылуга тырысты. Олар котерл!ст!, б!р жагынан оз мудделер!не пайдалану, бурынгы артыкшылыктарын кайталу ек!нш! жагынан, кошпенд! Дербес феодалдык мемлекет куруды коздед!.

4. Осы котерл!ст!н таптык жане улттык курамы, жен!лу себеб!, тарихи манызы.

1844-1845 жылдар қазақ даласындағы ұлт-азаттық қозғалысы өрлеудің ең жоғарғы шегіне жеткен кез еді. Оған Сыр бойының, оңтүстіктің қазақтары қосылды. Кенесары өз әскерінің санын 20 мың адамға жеткізді. Жасақтардың жауынгерлік дайындығын жетілдіруге, оларды дұрыстап қаруландыруға көңіл бөлінді. Зеңбірек, мылтық, оқ-дәрі жасау, оларды сатып алу, азық-түлік дайындау жұмысы жолға қойылды. Патша әкімшілігі әскеріне тыңшы жіберу, барлау жұмысы ұйымдастырылды.

1844 жылдың жазында Кенесары жасақтарын құртуға, халық қозғалысын басу үшін Ор бекінісінен, Ұлытаудан, Тобыл өзенінен патша әскерлерінің үш үлкен тобы шықты. Олардың алдына Кенесары жасақтарын қоршап, шешуші соққы беру міндеті қойылды.

Бул туста патша ак!мш!л!г! Кенесарынын тон!рег!не тор курып улгерген ед!. Ол кыргыз манаттарынын Жане патшага адал болып журген казактын бай шонжарлдарынын басын косып, Кенесарыга енсес!н котертпей ен сонгы соккы беруге 1846 жылгы жазгы айлардын б!р!нде мын каралы жасагымен Кенсары кыргызна бет алды. Хан солтуст!к кыргыз манаптарынан оз!не багынуын талап етт!. Кыргыз манаптары Орман, Жантай жане Жангараш тайпалар ок!лдер!н!н курылтайын шакырды. Сары багаш, Бугы, Саяк Шер!к Жане баска тайпалардын ок!лдер! казак ханынын талаптарын орындайдан бас тартты. 1847 жылы сау!рде Кенесары жасактардын кыргыз жер!не басып к!рд!. Кыргыздармен кактыгысуЫстык кол!н!н тау шаткалы койнауында Жане Шу озен!н!н бас жагында отт!. Кенесары Токмактын манында Кекл!к сенг!р! деген жер!нде уш жактан коршалган кайырымсыз катал камауга туст!. Оны камаган кыргыз манаптарынын жасагы, генерал Вишневскийд!н ак калпак ки!п, пулемотпен ок жаудырып, зенб!рег!нен от шашып келе жаткан офицерлер! мен солдаттары, Кокан хандыгынын мыннан астам сарбаздары ед!. Кенесары колы оз!нен куш! Он есе басым жаумен уш кун бойы согысты. Жасактагы ж!г!ттер арыстанша алысып, сонгы дем! Б!ткенше карсыласты. Талай боздактар осы шайкаста Жан тас!л!м кылды. Улкен ерл!кпен жау табын бузып шыккан Наурызбай тобы болды. Б!рак аз гана адамымен Кенесарынын жау колына тускен!н ест!ген ол агасын кимай жау аскер!не оз ерк!мен кел!п бер!лд!. Патша ак!мдер!н!н кенес!мен кыргыз манаптары ек! батырдын да басын шапты. .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.