Салықтық-құқықтық қатынастар субъектілері

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1. Салықтық құқықтық қатынастардың түсінігі мен оның салық субъектісін анықтаудағы маңызы.
2. Салық құқықтық қатынастарының қатысушыларының түсінігі және ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Салық.құқықтық қатынастардың қатысушыларының жіктелуі мен оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Салық субъектілері ретіндегі жеке тұлға мен заңды тұлғаның құқықтық статустары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қазіргі Қазақстан Республикасының даму деңгейі туралы айтқанда, біз ең біріншіден, бүгінгі таңда жедел қарқынмен дамып жатқан кәсіпкерлік пен нарықтық қатынастар туралы айтпай қоя алмаймыз. Бұның барлығы өз кезегіндегі күрделі бір салықтық-құқықтық қатынасқа түсуді білдіреді. Біз білетіндей, салықтық-құқықтық қатынастар дегеніміз – салық құқығы нормаларымен реттелген және содан бастау алатын қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады.
Кез келген қатынас бір немесе одан да көп қатысушылардың сол қатынаста қатысуын көздейтіні мәлім. Дәл осылай салық қатынастарында да бірқатар қатысушылар ретін көрсетіп кетуге болады. Бұл қатысушылар өздеріне тән белгілерге ие және салық-құқықтық қатынастарының қатысушысы болу үшін талаптарға сай келетін тұлға болып саналады .
Нақ осы сала бойынша біздің курстық жұмысымыз бірқатар зерттеулерді жүргізеді. Атап айтқанда, салық құқығы пәнінің негізгі институты болып табылатын салықтық-құқықтық қатынас субъектілерінің түсінігі, сипаттамасы, олардың салықтық-құқықтық қатынастарға түсу негіздері, қатысушылардың жік-жікке бөлінуі мен оның маңызы және тағы да басқа мәселелер туралы сөз қозғаймыз.
Бұл курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының салықтық заңнамасымен қатар, ғалымдардың күрделі еңбектері қатар қолданылып, оларға маңызды түсініктемелер беріледі.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жыл 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының “Салық жне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заңы. (Салық кодексі). 2003 ж.
3. Бельский К.С. “Финансовое право”. М., “ЮРИСТ”, 1994.
4. Белобжетский И.А. “Финансово-хозяйственный контроль управлении экономики”. Финансы. М., 1995.
5. Найманбаев С.М. “Қаржылық құқық”. Алматы, “Демеу”.1994.
6. Найманбаев С.М. “Салық құқығы”. Алматы 1996.
7. Под ред. Поукока М.А., Тейлора А.Х. “Финансовое планирование и контроль” 2 изд. М., 1996.
8. Ответ.ред. Химичева Н.И. “Финансовое право” Учебник. Изд.Бек. 1995.
9. Худяков А.И. “Финансовое право РК” А., 1995.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ гуманитарлық-заң университеті
Алматы заң академиясы

Тақырыбы: Салықтық-құқықтық қатынастар субъектілері

Орындаған: ______________

Тексерген: _________________

Алматы 200 ж.

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1. Салықтық құқықтық қатынастардың түсінігі мен оның салық субъектісін
анықтаудағы маңызы.
2. Салық құқықтық қатынастарының қатысушыларының түсінігі және
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
3. Салық-құқықтық қатынастардың қатысушыларының жіктелуі мен оның маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4. Салық субъектілері ретіндегі жеке тұлға мен заңды тұлғаның құқықтық
статустары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Қазіргі Қазақстан Республикасының даму деңгейі туралы айтқанда, біз
ең біріншіден, бүгінгі таңда жедел қарқынмен дамып жатқан кәсіпкерлік пен
нарықтық қатынастар туралы айтпай қоя алмаймыз. Бұның барлығы өз
кезегіндегі күрделі бір салықтық-құқықтық қатынасқа түсуді білдіреді. Біз
білетіндей, салықтық-құқықтық қатынастар дегеніміз – салық құқығы
нормаларымен реттелген және содан бастау алатын қоғамдық қатынастардың
жиынтығы болып табылады.
Кез келген қатынас бір немесе одан да көп қатысушылардың сол
қатынаста қатысуын көздейтіні мәлім. Дәл осылай салық қатынастарында да
бірқатар қатысушылар ретін көрсетіп кетуге болады. Бұл қатысушылар өздеріне
тән белгілерге ие және салық-құқықтық қатынастарының қатысушысы болу үшін
талаптарға сай келетін тұлға болып саналады[1].
Нақ осы сала бойынша біздің курстық жұмысымыз бірқатар зерттеулерді
жүргізеді. Атап айтқанда, салық құқығы пәнінің негізгі институты болып
табылатын салықтық-құқықтық қатынас субъектілерінің түсінігі, сипаттамасы,
олардың салықтық-құқықтық қатынастарға түсу негіздері, қатысушылардың жік-
жікке бөлінуі мен оның маңызы және тағы да басқа мәселелер туралы сөз
қозғаймыз.
Бұл курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының
салықтық заңнамасымен қатар, ғалымдардың күрделі еңбектері қатар
қолданылып, оларға маңызды түсініктемелер беріледі.
Негізінен назар аударуға тұрарлықтай мәселе ретінде, меніңше салық
құқықтық қатынас қатысушыларының құқықтық статустарын анықтау мен оларға
тиесілі құқықтар мен міндеттердің мазмұнын ашуды танимын. Осыған орай
біздің курстық жұмыста азаматтар мен заңды тұлғаның, сонымен қатар
мемлекеттің салықтық құқықтық қатынастардағы орны мен ерекшеліктерін
айтамыз.

1. Салықтық құқықтық қатынастардың түсінігі мен оның салық
субъектілерін анықтаудағы маңызы

Салық құқығы қатынастарының субъектілері туралы сөз қозғамастан
бұрын, біз сол қатынастардың өзінің сипатын біліп алуларымыз қажет, яғни
олардың ұйымдастырушылық па, әлде материалдық құқықтық қатынастар ма
екендігі бізге айқын болуы тиіс. Құқықтық қатынастардың әрбір түрі өз
мақсаттарын шешеді және өзінің субъектілік құрамында ерекше тұстарына ие
болуы мүмкін.
Сонымен қатар “құқықтық қатынас субъектілері” мен “құқықтық қатынас
қатысушылары” деген түсініктердің ара-жігін ажыратып алуларымыз қажет.
Ең біріншіден, материалдық салықтық-құқықтық қатынастардан бастау
алайық. Былайша алып қарағанда мұның еш қиын тұсы жоқ секілді, яғни бұл
салықты төлейтін тұлға мен оны алатынның арасында пайда болған қатынас
секілді. Біріншісі болып салық төлеуші танылады (ол сонымен қатар салық
субъектісі болып табылады) және мемлекет.
Сонымен материалдық салық құқықтық қатынастарының субъектілері
болып барлық кезде бір жағынан – мемлекет, екінші жағынан – салық төлеуші
танылады.
Әрине, мемлекет – күрделі құрылым бола тұрып, тұтастай алғанда
салық құқықтық қатынасының субъектісі ретінде танылғаннан кейін оған
берілген құқықтардың барлығын пайдаланып, міндеттерді жүзеге асыра алмайды.
Сондықтан да осыны болдырмас үшін мемлекет түрлі салық құқықтық
қатынастарына өзінің сол қатынастарға лайықталған органдары арқылы
қатысады. Барлық кездегі мұндай жағдайларда мамандандырылған салық қызметін
жүзеге асырушы органдар мұндай қатынастарға түседі. Мемлекеттің мүддесін
жүзеге асыру мақсатында мұндай қатынастарда мемлекет өз органдарына салық
құқығы нормаларының шегінен шықпай отырып оларға кең құзырет береді[2].
Кей жағдайларда қарап отырсаңыз, авторлар салық құқықтық қатынас
қатысушылары туралы айтқан кезде тек қана мемлекеттің салық қызметі
органдарын айтумен ғана шектеледі.
Менің ойымша ол дұрыс емес. Материалдық салықтық құқытық
қатынастардың қатысушысы (субъектісі) болып салық қызметі органдары емес,
мемлекет екендігін дәлелдеу қиын емес. Атап айтар болсақ, салық төлеуші
салықты мемлекеттің салық қызметі органына емес, сол мемлекеттің нақ өзіне
төлейді. Сонымен қатар біз сөз қылып отырған бюджет Парламенттің,
Үкіметтің, тіптен алғанда Салық қызметін органдарының емес нақ осы
мемлекеттің меншігі болып табылады. Тиісінше, салық төлеушінің басты
міндеті – салықты бюджетке төлеу салық төлеушінің салық қызметі органының
алдындағы емес, мемлекеттің алдындағы борыш болып табылады. Сондықтан да
қазіргі қолданыстағы Салық кодексі: Осы кодекске сәйкес есептелетін салық,
мемлекет алдындағы міндет болып табылады және бюджетке төленуге жатады
делінген.
Мемлекетті салық құқықтық қатынасының субъектісіне жатқызбай, оның
органдарын салық құқықтық қатынасының субъектісі ретінде тану басқа
логикаға сыйымсыз жағдайдың тууына алып келер еді: яғни салық құқықтық
қатынасының субъектісі – салық төлеуші салықты бір органға (салық комитеті)
төлеп, өзі екінші бір тұлғаның (мемлекеттің) алдында соны төлеуге міндетті
болар еді. Сондықтан да құқықтық тұрғыдан алған кезде келесідей тұжырым
менің ойымша дұрыс болатын сияқты: кімге салық төленетін немесе сол
төленген салыққа кім иелік жүргізетін болса, сол салық құқықтық қатынасының
қатысушысы болып табылады; мемлекеттің салық құқықтық қатынасы субъектісі
ретіндегі салықты өндіріп алуға құқығы осы салық қатынастарының екінші
қатысушысы – салық төлеушінің – салық төлеуге міндеттілігімен
түсіндіріледі; салық қызметі органдары бұл жағдайда салық құқықтық
қатынастарының субъектісі емес, мемлекеттің өкілі бола тұрып, салық
құқықтық қатынастарының қатысушысы рөлін атқаратынын айту шарт. Қосымша
айтып кетер болсақ, осы материалдық салық құқықтық қатынастарында салықтық
норманың бұзылуына байланысты мемлекет емес, оның өкілі салық қызметі
органы жауапты болып табылады. Бұл жағдайда ол екі жақты жауапкершілікте
болады: 1) мемлекеттің алдындағы міндет үшін жауапкершілік; 2) салық
құқытық қатынасының екінші қатысушысы – салық төлеуші алдындағы міндет
бойынша жауапкершілік.
Сонымен қатар Салық кодексінде “Салық қызметі органдарының
жауапкершілігі” деген бөлім бар екендігін айта кету керек[3].
Осы баптың бірінші бөліміне сәйкес салық қызметі органының
қызметкерінің өз қызметін орындамауы немесе оны жеткілікті дәрежеде
атқармауы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тәптіптік,
материалдық және басқа да жауапкершіліктерге алып келіп соқтыруы мүмкін.
Сәйкесінше, бұл жағдайда салық қызметі органдарының мемлекет алдындағы
жауапкершілігі туралы айтылып отыр. Бұл салық қызметі органдарының
мемлекеттің қызметкер-өкілі екендігін көрсетіп береді.
Осы баптың екінші бөліміне көз жүгіртетін болсақ, салық қызметі
органдарының қызметі салдарынан салық төлеушіге зиян келетін болса, онда
соттың шешімінің негізінде ол залалды мемлекеттік бюджеттен орнын толтыру
жүзеге асырылуы тиіс. Бұл бес жылдан аспауы тиіс. Ал осы жағдайда салық
органының, өз қызметкерлері түрінде салық құқықтық қатынастары субъектісі –
салық төлеушілердің алдындағы жауапкершілігі туралы сөз қозғалып отыр.
Назар аударарлық бір мәселе, келген залалдың мемлекеттік бюджет есебінен
төленуі. Бұның өзі материалдық құқықтық салық қатынастарына жауапты болып
табылатын мемлекет екендігін көрсетеді. Салық қызметі органдары,сонымен
қатар басқа да органдар (мысалы, Жер қойнауын пайдалану бойынша шарттарға
отыру құқығы бар Қазақстан Республикасы Үкіметінің өкілетті органы) бұл
қатынастарда мемлекеттің өкілі қызметін атқарады және осы қатынастардың
белсенді қатысушыларының қатарына жатады.

2. Салық құқықтық қатынастарының қатысушыларының түсінігі және
ерекшеліктері

Мемлекеттің салық салу саласындағы жетекші рөлін атай отырып,
ондағы оның екіжақты рөлін атай кету керек. Бір жағынан алғанда, ол салық
құқықтық қатынастарының қатысушысы рөлін атқарады, екінші жағынан алып
қарастыратын болсақ, қоғамның саяси жүйесінің субъектісі ретінде қатыса
отырып, тиісті нормативтік құқықтық актілерді шығара отырып, салық құқық
қатынастары қатысушылары мен субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін
айқындайды. Яғни, ол қатысушылардың құқықтық статусын бекітеді. Мемлекеттің
бұл қатынасы типтік болып табылмайды, себебі мемлекет қоғамдық қатынастарды
реттей отырып, сол сәтте оның қатысушысы болып келе бермейді. Бұл тұстағы
типтік мысал ретінде азаматтық-құқықтық қатынастарды айта аламыз. Дегенмен,
мемлекет екіжақты орын алатын кез, тек қана салық құқық қатынастарына емес,
сонымен қатар басқа да қаржылық құқықтық қатынастарға, әкімшілік
қатынастарына да тиесілі болып келеді.
Материалдық салық құқықтық қатынастарының екінші қатысушысы болып
салық төлеуші танылады.
Салық төлеуші – бұл салық төлеуші тұлғаның заңда көзделген
мөлшерде, мерзімде және тәртіпте мемлекеттік бюджетке ақшалай (заттық)
түрде белгілі бір салымдарды салуы болып табылады.
Салық құқықтық қатынастарына салық төлеушінің араласуының өзі
салық төлеушіге белгілі бір міндет жүктейді. Бұл міндет жоғарыда айтқандай
қандай да бір нормативтік құқықтық актінің күшіне сәйкес орындалады.
Міндеттер: салықтық есеп жүргізу, салық қызметі орргандары тексерістерді
жүргізген кезде тиісті құжаттамаларды көрсету, белгіленген уақыттарда салық
декларацияларын өткізіп тұру және ең бастысы уақытылы, толық көлемде
салықтың өзін төлеп отыру.
Салық төлеуші салық құқықтық қатынастарының қатысушысы бола отыра,
салық субъектісінің құқықтық тұрғыдан келіп шығуы болып табылады.
“Салық субъектісі” фигурасы анағұрлым жан-жақты болып келеді.
Салық субъектісін анықтау кезінде екі түрлі принциптер қолданылады:
территориялық заң принципі және жеке заң принципі.
Жеке заң принципіне сәйкес, салық төлеуге тек қана ұлттық заңды
тұлғалар, сонымен қатар мемлекеттің азаматтары тартылады. Мемлекеттің
территориясында қызметін жүзеге асырушы шетелдік заңды тұлғалар, сонымен
қатар шетелдік жеке тұлғалар уақытша немесе тұрақты да тұратын болса, салық
төлеуге жатпайды, яғни олар “салықтық иммунитетке” ие болып табылады.
Жеке тұлғаның заңы принципі, дер кезінде айтып кететін болсақ,
салық қызметін ұйымдастырудың ескірген принциптерінің қатарына жатады.
Сонымен қатар бұл қазіргі кездегі мемлекеттердің бірінде де қолданыста
болып табылмайды. Дегенмен, оның жекелеген элементтері қазіргі кезде де
қолданады, мысалы, мемлекеттердің екіжақты салық салуды болдырмау саясатын
жүзеге асырушы шарттарды жасаған кезде, дипломатиялық өкілдіктерді салық
төлеуден босатқан кезде және тағы да басқа жағдайларда орын алады.
Территориялық заң принципіне сәйкес салық салу кезінде салық
құқықтық қатынастарының субъектілері ғана емес, сонымен қатар салық салу
объектісі де маңызға ие болып табылады. Бұл жағдайда салық төлеуге олардың
мемлекетке тиесілігіне байланысты емес, салық салу объектісін иеленсе
болғаны, салық салына береді. Және бұл сол мемлекеттің заңнамасы бойынша
анықталады.
Сонымен қатар территориялық заң принципі, әдетте, резиденттік
принципімен толықтырылып отырады және оған сәйкес салық төлеушілер
резиденттерге (келуші адам), яғни салық салу елінде белгілі бір тұрақты
тұратын азаматтар, және резидент еместерге – олардың мемлекетке келуі аз
уақытты қамтиды бөлінеді. Бірақ барлық жағдайларда ол бір реттік сипатқа ие
болып келеді.
Резиденттерге, құқықтық әдебиет тілімен айтар болсақ, “шектелмеген
салықтық міндеттемелер” жүктелген, яғни бұған сәйкес салық төлеуші сол
елдің заңнамасына сәйкес өзіне тиесілі мүліктің барлығына (сонымен қатар,
шетелдегі мүліктеріне де) салық төлеуге міндетті болып табылады. Резидент
еместерге, керісінше, “шектелген салықтық міндеттемелер” жүктелген - олар
тек қана салық салу мемлекетінде тапқан табыстарына ғана салық төлейді.
Атап көрсетіп кетер болсам, бұл жерде қолданылып жатырған
“жауапкершілік” түсінігі құқықтық тұрғыдан алғанда дұрыс емес болып келеді,
өйткені ол салық төлеушінің мемлекеттің алдындағы салықтық
міндеттемелерінен келіп шығады және ол мемлекеттің оған қатынасты жазалау
шараларын қолданумен байланысты болып келеді.
Сонымен қатар салықтық құқықтық әдебиеттердегі “толық салық
міндеттемесі” және “шектелген салық міндеттемесі” деген түсініктер дұрыс
қолданылмайды. Шындығында да түрлі санаттағы салық төлеушілердің мемлекет
алдындағы міндеттемелері түрлі болуы мүмкін, бұның барлығы толық
міндеттемені орындаумен байланысты болуы тиіс және ол оның резидент немесе
резидент еместігіне қатысты болып келмейді.

3. Салық-құқықтық қатынастардың қатысушыларының жіктелуі мен оның маңызы

Резидент пен резидент емес сияқты салық құқықтық қатынастарының
категорияларын анықтай отырып, мемлекет оларға қатысты жалпы тәртіптегі
салықтарды бекітеді, бұл реттегі резиденттер салықты жалпы тәртіпте
төлейді, ал резидент еместерге қатысты белгілі бір дәрежедегі ерекшеліктер
байқалады. Осыған байланысты менің ойымша резиденттерге қатысты салық
салудың жалпы режимі, ал резидент еместерге қатысты ерекше салық режимі
орнатылған.
Резиденттер пен резидент еместердің белгілері, олардың салық
төлеуші ретіндегі құқықтық статустары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.