Паскаль-программалау тілі туралы ақпарат

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе.
Жалпы бөлім.
Алгоритмдер.
Паскалъ тіліндегі мәлімет типтер.
Паскалъ тіліндегі операторлар.
Шарт операторы.
Таңдау операторы.
Негізгі бөлім.
1 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
2 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
3 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
4 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
5 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
Қорытынды.
Оқулықтар.

Паскалъ тілін 1968-1971 жылдары швейцариялық ғылым Никлаус Вирт оқып-үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Бұл тілдің стандарты кейінірекбекіьілді, ол сол кездерде кең таралған АЛГОЛ,ФОРТРАН, БЕЙСИК тілдеріне қарағанда жетілдірілген, жұмыс істеуге ыңғайлы тіл болды. Паскалъ тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние жүзіне тез таралды. Қазіргі кезде барлық дербес компъютерлер осы тілде жұмыс істей алады. Паскалъ тілінде жазылған программаның дұрыстығын компъютерде тексеру және жіберілген қатені түзету оңай.
Бұл тілде жазылған программа компъютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындлады. Осы сәтте компъютерде программаның екі нұсқасы болады, оның біріншісі-алгоритмдік тілдегі алғашқы түпнұсқаы, ал екіншісі-объектік кодтағы жазылған программа. Есеп нәтижесін машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал программаны түзету қажет болғанда, оның алгоритмдік тілде жазылған алғашқы нұсқасы өңделеді.
Қазіргі кезде Паскалъ тілі кез келген күрделі есептерді шығара алатын, кең таралған стандартты оқу тіліне айналды. Сондықтан жалпы білім беретін мектептерде программалауды оқытуда осы Паскалъ тілі таңдалып алынған.

Паскалъ тілінің негізгі элементтері.

Операторлар бөлімінде комардалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа байланысты атқарылса, ал кейбірі қайталанатын цикл немесе қосымша программа (подпрограмма, процедура) түрінде орындалады. Операторлар бөлімінде орындалатын негізгі әрекеттерді қарастырайық.
Деректер-сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркестерін мән ретінде қабылдай алатын тұрақтылар (константалар), айнымалылар т.б. осы тәрізді құрылымдар немесе солардың адрестері.
Дерек енгізу-бастапқы деректерді пернетақтада, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Операциялар немесе амалдар-берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өндеу, салыстыру операцияларын орындайды.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе.
Жалпы бөлім.
Алгоритмдер.
Паскалъ тіліндегі мәлімет типтер.
Паскалъ тіліндегі операторлар.
Шарт операторы.
Таңдау операторы.
Негізгі бөлім.
1 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
2 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
3 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
4 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
5 есептің құрылымы.
Идентификатор кестесі.
Алгоритмнің блок схемасы.
Бағдарлама мәтіні.
Бақылау мысалы.
Қорытынды.
Оқулықтар.

КІРІСПЕ

Паскалъ-программалау тілі.

Паскалъ тілін 1968-1971 жылдары швейцариялық ғылым Никлаус Вирт оқып-
үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Бұл тілдің
стандарты кейінірекбекіьілді, ол сол кездерде кең таралған АЛГОЛ,ФОРТРАН,
БЕЙСИК тілдеріне қарағанда жетілдірілген, жұмыс істеуге ыңғайлы тіл болды.
Паскалъ тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние
жүзіне тез таралды. Қазіргі кезде барлық дербес компъютерлер осы тілде
жұмыс істей алады. Паскалъ тілінде жазылған программаның дұрыстығын
компъютерде тексеру және жіберілген қатені түзету оңай.
Бұл тілде жазылған программа компъютерде орындалу барысында алдымен
трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға
түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындлады. Осы сәтте компъютерде
программаның екі нұсқасы болады, оның біріншісі-алгоритмдік тілдегі алғашқы
түпнұсқаы, ал екіншісі-объектік кодтағы жазылған программа. Есеп нәтижесін
машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал программаны түзету
қажет болғанда, оның алгоритмдік тілде жазылған алғашқы нұсқасы өңделеді.
Қазіргі кезде Паскалъ тілі кез келген күрделі есептерді шығара
алатын, кең таралған стандартты оқу тіліне айналды. Сондықтан жалпы білім
беретін мектептерде программалауды оқытуда осы Паскалъ тілі таңдалып
алынған.

Паскалъ тілінің негізгі элементтері.

Операторлар бөлімінде комардалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі
шартқа байланысты атқарылса, ал кейбірі қайталанатын цикл немесе қосымша
программа (подпрограмма, процедура) түрінде орындалады. Операторлар
бөлімінде орындалатын негізгі әрекеттерді қарастырайық.
Деректер-сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркестерін мән ретінде
қабылдай алатын тұрақтылар (константалар), айнымалылар т.б. осы тәрізді
құрылымдар немесе солардың адрестері.
Дерек енгізу-бастапқы деректерді пернетақтада, дискіден немесе енгізу-
шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Операциялар немесе амалдар-берілген және есептелген мәндерді
меншіктеу, соларды өндеу, салыстыру операцияларын орындайды.
Нәтиже алу (шығару)-аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға,
дискіге немесе енгізу-шығару порттарына жазу.
Шартты түрде атқарылу-белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына
байланысты (ақиқат болса), командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап
өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.
Цикл-белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса) жағдайда
көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау
саны бүтін санмен беріледі.
Көмекші программа-алдын ала қандай да бір атаумен аталған командалар
тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсеру арқылы
шақырылып атқарыла береді.
Түсініктеме-программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері
арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған
сөз тіркестері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер
етпейді

1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ

1. Алгоритмдер

Алгоритм деп – алғашқы берілген мәліметтерді пайдаланып қойылған
мақсатқа жетуге немесе мәселені шешуде бағытталған әрекеттің орындалуын
жүзеге асыратын атқарушыға түсінікті және нақты нұсқаулар тізбегі.

Алгоритм атауы Мұхаммед әл-Хорезми есімінің латынша айтылуынан
шыққан.

Алгоритм қасиеттері.

Алгоритм ұғымының мәнін ашатын негізгі қасиеттерінен немесе оған
қойылатын талаптардан қысқаша мағлұмат келтірейік. Компъютерде орындалуға
тиіс алгоритмдерге мынадай талаптар қойылады:
1) алгоритм анық әрі дәл өрнектклуі тиіс;
2) оның модулъдік (бөлікке бөліну) қасиеті, яғни алгоритмді кішкене
бөліктерге бөлу мүмкіндігі болуы қажет;
3) алгоритм шектеулі уақытта нәтиже беруі тиіс, яғни алгоритм
қадамдарының саны шексіз болмауы керек;
4) бір тектес есептерге жалпы бір ғана алгоритм қолданылуы тиіс.

1. Алгоритмнің айқын, дәл өрнектелу қасиеті.

Алгоритмде келтірілген барлық іс-әрекеттердің мағынасы айқын, нақты
анықталған болу керек. Онда қандай қадамдар көрсетілсе, тек солар ғана
орындалуы қажет. Есеп шығаруға керектің бәрі біржақты анықталуы және
орындаушыға түсінікті әрі нақты болуы тиіс. Атқарушы алгоритм командаларын
орындау кезінде ещқандай ойланбауы тиіс.

2. Алгоритмнің үзіктілік қасиеті.

Алгоритмнің үзік модулъдерге бөлінуі, яғни үлкен алгоритмді бірнеше
кішкене алгоритмдерге жіктеу мүмкін болуы керек. Бұл қасиет бойынша
алгоритм аралық нәтиже беретіндей бірнеше ықшам бқліктерге, ал олар одан да
кіші қадамдарға бөлінеді, яғни мәселені шешу процесінің тізбегі жеке-жеке
әрекеттерге жіктеледі. Сондықтан алгоритмді екі-үш бөлікке бөліп, оларды
жеке қабылдай алатын дәрежеде жұмыс істелінуі қажет. Олардың әр қайсысы
алдыңғы буынның қорытындысын керекті мәлімет ретінде қолдануы тиіс.
Орындаушы алғашқы әрекетті, қадамды аяқтамай, келесі әрекетке көше алмайды.
Олай болса, алгоритмдік процестің құрылымы үзікті, яғни бір-бірінен юөлек
камандалар біріктіріліп командалар тобын құрайды. Атқарушы алғашқы әрекетті-
қадамды аяқтамай, келесі әрекетте көше алмайды және алгоритмнің әрбір
қадамын жеке нақты нұсқау ретінде орындайды. Белгілі бір командалар
негізінде, алгоритмнің тізбекті қадамдарға бөлініп атқарылуын-оның
үзіктілік қасиеті деп атайды.

3. Алгоритмнің нәтижелік қасиеті.

Кез келген алгоритмнің нәтижесі болуы керек. Әрекетердің шектеулі
санынан кейін белгілі бір уақытта қорытынды нәтиже алуымыз қажет. Әрбір
алгоритм белгілі бір бастапқы мәліметтерді пайдаланады және олар нәтиже
алуға жеткізеді. Алгоритмде құрастырылған нұсқаулардың шектеулі саны
орындалғаннан кейін (алгоритм соңында), егер есептің шешуі болса, оның
шешуін, ал шешуі болмаса шешуі жоқ деген нәтиже беруі қажет. Мысалы,
сандарды қосу алгоритмі үшін бастапқы мәліметтерге қосылғыштар мәні жатады,
ал нәтижесі қосынды болады. Кейде алгортимнің бірнеше қадамы қайталанып,
ешбір нәтиже бераейді. Ондай есеп алгоритмін циклден шықпайтын, нәтижесіз
деп қайта құрады.

4. Алгоритмнің жалпылық немесе ортақтық қасиеті.

Алгоритм құрғанда белгілі бір жеке проблемаға ғана арналмай, осы
тәріздес мәселелер шешуін толық қамтуға мүмкіндік беретін етіп құрылуы
қажет. Бұл қасиетті алгоритмнің жалпылық немесе жалпыға бірдейлік қасиеті
дейді. Бұл қасиет алгоритмнің пайдаланылуы құндылығын арттырады.
Алгоритмнің бұл қасиеті, бастапқы мәліметтер мәнінің бір жиынын бір ғана
нәтиже беретініне кепілдік бере алады. Егер берілген мәліметтер өзгерсе,
нәтижелер өзгереді. Басқаша айтқанда, бір алгоритм бір типтес есептердің әр
түрлі алғашқы мәліметтері үшін әр түрлі нәтиже беруі тиіс. Мысалы, квадрат
теңдеуді шешу алгоритмі кез келген a,b,c мәндері үшін оның түбірін дұрыс
табуы керек. Егер а-ны өзгертсек, түбір де өзгреді, яғни жалпы квадрат
теңдеулер тек бір алгоритммен шығарылып, дұрыс нәтиже береді. Ал берілген
бұрыштың синусын табу алгоритмі кез келген алғашқы бұрыш аргументі арқылы
оның (sin) нақты мәнін тауып бере алады.
Біз бұдан былай орындалатын іс-әрекеттер тізбегін өрнектеуде
қарапайым алгоритмдік тіл мен блок-схемаларды пайдаланамыз. Алгоритмдік
тілде атқарылатын амалдар қысқа жазылады, түсініктеме беру үшін табиғи
тілдің кейбір түйінді сөздерін пайдаланады.

Алгоритм жазу жолдары.

Алгоритмдерді компьютерде орындау үшін оларды алдын ала жазып алу
керек, яғни ол белгілі бір заңдылықпен өңделуі тиіс. Жалпы жағдайда,
алгоритм жазудың келесі түрлері қабылданған:
1) табиғи тілдегі жазылуы;
2) белгілі бір түйінді сөздер терминдер (псевдокодтар-жалған кодтар)
арқылы қысқаша тізбекті түрде жазу, мұны қарапайым алгоритмдік тіл
деп те атайды;
3) графиктік жолмен (блок-схема арқылы ) жазу;
4) программалау тіліндегі жазылуы;
Бірақ табиғи тілде жазылған алгоритм компьютерде орындалмайды,
өйткені бұл жағдайды дәлдік, нақтылық сақталмайды. Ал алгоритмдік екінші
көрсетілген жолмен жазу, қарапайым алгоритмдік тіл деп аталып, кеңінен
қолданылып жүр. Мұны олардың ағылшын тіліне негізделіп жасалған
программалау тілдеріне жақындығымен түсіндіруге болады.
Алгоритмдерді графиктік жолмен жазу, кейіннен оны программалау
тіліндегі программаға айналдыру жұмысы мемлекеттік стандартпен бекітіліп,
ақпарат өңдеу жұмысында кеңінен қолданылады.

Алгоритмнің командалары.

Алгоритм командалары есеп шартына байланысты жай және құрама
командалардан тұрады.
Жай команда. Кез келген алгоритмнің қарапайым бір қадамы ақпаратты
өңдеудің немесе өрнектеудің бір қарапайым операциясын орындайтын жай
командалардан тұрады. Жай командаларға менешіктеу, мәлімет енгізу және
нәтиже алу командалар жатады. Меншіктеу командасында айнымалыға жаңа мән
беру меншіктеу командасын пайдаланып орындалады.
Сол сияқты алгоритмді атқару барысында айнымалы шамаға жаңа мән және
басқа команда меншіктеуге болады.
Жай команда алгоритмнің блок-схемасында есептеу, енгізу және нәтиже алу
блоктары түрінде кескінделеді. Олардың бір енгізу және бір шығару сызығы
болады.
Құрама командалар. Жай командалардан құрылымы күрделі құрама командалар
құралады. Құрама командалар құрылымына байланысты тізбекті, тармақталу және
циклдік топтардан немесе бірыңғайланған алгоритмдік құрылымдардан тұрады.
Олардың жай командалардан ерекшелігі- бірнеше командадан құрылады және
орындалуы берілген шартқа байланысты командалардың орындалу реті мен
қайталану саны анықталады.

Алгоритм құрылымы.

Сызықтық немесе тізбекті алгоритм. Сызықтық алгоритм тізбектеле
орналасқан командалардан, блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан
тізбекті блоктардан тұрады.Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын
алгоритм- сызықтық алгоритм деп аталады.
Тармақталу алгоритмдері. Күнделікті өмірде жиі кездесетін
алгоритмдердің бір түріне есептегі белгілі бір шарттың орындалуына не
орындалмауына байланысты командалар тізбегінің бірнеше тармақтарға
бөлінетін тобы жатады. Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық
теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер ол орындалса,
онда алгоритм бір тармақпен, ал орындалмаса екінші тармақпен жүзеге
асырылады да, соңында екі тармақ қайта бірігеді. Мұндай алгоритмдерде
шартты тексеру тармақталу командасы деп аталады. Оны алгоритмдік тілде
өрнектелгенде егер, онда, әйтпесе, бітті түйінді сөздері пайдаланылады.

2. Паскаль тіліндегі мәлімет типтері.

Программада пайдаланылатын мәліметтердің немесе шамалардың мәндері
Паскаль тіліндегі алдын ала келісілген типтердің біріне тән болуы тиіс.
Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп, олардың қабылдай алатын
мәндерінің және олармен орындауға болатын амалдардың жиынын анықтауды
айтады, яғни тип дегеніміз- шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін
сипаттама.
Мәліметтердің әрбір типі тек өзіне ғана сәйкес келетін операциялар
жиынын орындата алады.
Паскаль тілінде пайдаланатын барлық типтер скалярлық (қарапайым) және
құрылымдық (структуралық) болып үлкен екі топқа бөлінеді. Скалярлық типке
шамалардың стандартты типі және жасанды типі жатады. Стандартты типтерге:
• Бүтін - INTEGER;
• Нақты – REAL;
• Логикалық – BOOLEAN;
• Тіркестік – (STRING);
• Мәтіндік – (TEXT) тәрізді типтер жатады.
Құрылымдық типтегі жиымдар – ARAY, жазбалар – RECORD, жиындар – SET
және файлдар – FILE түрлеріне бөлінеді.
Бұлардан өзге типтер программаның типтерді сипаттау бөлігінде
анықталуы қажет. Тұрақты сандардың типін олардың сыртқы пішініне қарап-ақ
ажыратуға болады, ал айнымалылар мен функциялар типтері программаның
сипаттау бөлімінде көрсетіледі.
Ол үшін type түйінді сөзі қолданылып, жазылу пішімін былай көрсетуге
болады:
Type тип атауы = тип мәндері ;
Мәліметтердің қарапайым түрлерін стандартты типтер деп атау қалыптасқан.
Стандартты типтердің real түрінен өзгелері реттелген деп аталады, өйткені
оларды бүтін сан арқылы өрнектей отырып, өсуі не кемуі бойынша реттеп
орналастыруға болады.

Стандартты типтер.

Паскалъ тілінде төмендегі қарапайым типтер пайдаланылады:
• Бүтін типтер – SHORTINT,INTEGR,LONGINT,BYTE,WORD;
• Нақты тип – REAL,SINGLE,DOUBLE,EXTENDED,COMP;
• Логикалық – BOOLEAN;
• Символдық – CHAR;
• Саналатын тип;
• Ауқымды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.