Міндеттемелер есебі туралы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.бөлім. Міндеттемелер есебінің теориалық негіздері
1.1 Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні ... ... ... ... ... 6
1.2 Ұйымның жалпы. экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Ұйымның есеп саяасаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысудың есебі ... ... 19
2.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Қарыздар, дивиденттер және ұйымдарға берешектердің есебі ... ... ... .40
2.4 Бюджетпен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.5 Басқада ағымдағы міндеттемелер бойынша есеп айырысудың есебі...65
3.бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Аудиторлық тексерудің мақсаты және ақпараттық көздері ... ... ... ... ..73
3.2 Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
1.бөлім. Міндеттемелер есебінің теориалық негіздері
1.1 Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні ... ... ... ... ... 6
1.2 Ұйымның жалпы. экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Ұйымның есеп саяасаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысудың есебі ... ... 19
2.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Қарыздар, дивиденттер және ұйымдарға берешектердің есебі ... ... ... .40
2.4 Бюджетпен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.5 Басқада ағымдағы міндеттемелер бойынша есеп айырысудың есебі...65
3.бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Аудиторлық тексерудің мақсаты және ақпараттық көздері ... ... ... ... ..73
3.2 Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар қызметінің қаржылық мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым басшылығының ерекше көңілі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән беріліп отыр. Әсіресе, елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бугхгалтерлік есеп стандартының енгізілуі ел экономикасының дамуына оң әсерін тигізуде. Бұл еліміздің қазіргі даму кезеңінде оның шет ел инвесторларымен қарым- қатынасының нығаюы кезеңінде маңызды болып саналады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастар жағдайында ұйымдарда ерекше маңызды орынға ие. Есепке алу мәліметтері ұйымдардың және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасын дамыту заңдылықтарын зерделеу және зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін нық және жақсы жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай-ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару, іс жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген ұйымдар үшін есеп ақпараттық жүйелері маңызды орын алады. Оның ішінде ағымдағы міндеттемелер есебінің де ұйымдастырылуы, олардың өз уақытылы іске асырылып отыруы өз әсерін тигізбей қоймайды.
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу барысында аймақты, қатал бақылау- тексеру ерекше орын алатыны шетел үлгісінен белгілі. Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамассыз ету үшін сол елде бәсекелестік қамтамасыз ету үшін шешуші роль атқарады. Бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін өте қатал бақылау- тексеру болуы қажет. Соның нәтижесінде ғана нарықты қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске асырылады, немесе « ойын тәртібі » сақталмаған елде экономикалық нарықты қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс жүзінде орындалмайды. Сондықтанда аудит жүмысының қажеттілігі көптеген себептермен анықталады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастар жағдайында ұйымдарда ерекше маңызды орынға ие. Есепке алу мәліметтері ұйымдардың және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасын дамыту заңдылықтарын зерделеу және зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін нық және жақсы жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай-ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару, іс жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген ұйымдар үшін есеп ақпараттық жүйелері маңызды орын алады. Оның ішінде ағымдағы міндеттемелер есебінің де ұйымдастырылуы, олардың өз уақытылы іске асырылып отыруы өз әсерін тигізбей қоймайды.
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу барысында аймақты, қатал бақылау- тексеру ерекше орын алатыны шетел үлгісінен белгілі. Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамассыз ету үшін сол елде бәсекелестік қамтамасыз ету үшін шешуші роль атқарады. Бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін өте қатал бақылау- тексеру болуы қажет. Соның нәтижесінде ғана нарықты қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске асырылады, немесе « ойын тәртібі » сақталмаған елде экономикалық нарықты қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс жүзінде орындалмайды. Сондықтанда аудит жүмысының қажеттілігі көптеген себептермен анықталады.
1. “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” 2002- жылдың 24-ші
маусымындағы Қазақстан Республикасының Заңы,
2. “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” 1998- жылғы 20-
қараша Заң күші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15-қарашадағы өзгертулер мен
толықтырулармен),
3. Қазақстан Республикасы “Акционерлік қоғамдар туралы” заңы 1998- жылғы
10- шілде №2811,
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдар Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен
13.11.1996 №3 (өзгерістер мен толықтырулармен)
5. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетін басқа да мін-
детті төлемдер туралы” Салық Кодексі 12.06.2001 жыл №209-11 (1- қаңтар
2005 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен),
6. “Аудит”, под редакцией доктора экономических наук , профессора М. Юнити,
В.И.Подольского 2000г-560с,
7. Андреев В.Д. Практически аудит, М. Экономика 1994г-500с.
8. З.Н.Ажибаев , Аудит.Учебник, Алматы, Экономика, 2005.
9. Әбдіқалықов Т.Ә, Сәтмурзаев А.А Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру, А.,ҚазМБА. 1996ж
10. Байдәулетов М, Байдәулетов С.М. Аудит, А., Қазақ университеті.2004-226 бет.
11..Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами,
А., Экономика. 2000ж-320 бет.
12. Дюсембаев К.Ш ,Егембердиев С.К, Дюсембаев З.К, Аудит и анализ финансовой
Отчетности, А, Каржы – каражат. 1998ж.
13.Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау, А., Экономика. 2001ж-378 бет.
14. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева А.А.
Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400 бет.
15. Ержанов М.С., Аудит-1.(Базовый учебник). Алматы, Бастау. 2005г.
16.Коволев В.В, Волкова О.Н, Анализ хозяиственной деятельности предпрятия,
М., Сервис. 2000г-450с.
17. Козлова Г.Н, Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 1999г-520 с.
18. Кондраков Н. П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета,ФБК-
Пресс.1997г-450 с.
19. Кутер М.П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета , М., Финансы и
статистика. 2000г-543 с.
20.Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп.
Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.
21.Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп, Қазақстан- орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы
А., 2003ж-410 б.
22. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
23. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 1998ж
24. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж-200 б.
25. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә,
Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 1998ж-390 б.
26. Укашев Б.Е, Әжібаев З.Н, Бухгалтерлік есеп теориясы А., Ұлағат университеті
1999ж-220 б.
27. Хорнгрен Ч.Т, Фостер Дж.Бухгалтерский учет: управленческий аспект: Пер. с
англ. Под. Ред. Я.В. Соколова, М.,Финансы и статистика. 2000г-416 с.
28.Бюллетень бухгалтера.№18(196), 2005г7
29. Библиотека бухгалтера и предпринимаетеля № 14 (139), январь 2005г.
30.Бухгалтер бюллетені, №10,12,15, қаңтар, 2005ж БИКО.
31.Экономика и жизнь №12,14,15- 2005г.
маусымындағы Қазақстан Республикасының Заңы,
2. “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” 1998- жылғы 20-
қараша Заң күші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15-қарашадағы өзгертулер мен
толықтырулармен),
3. Қазақстан Республикасы “Акционерлік қоғамдар туралы” заңы 1998- жылғы
10- шілде №2811,
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдар Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен
13.11.1996 №3 (өзгерістер мен толықтырулармен)
5. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетін басқа да мін-
детті төлемдер туралы” Салық Кодексі 12.06.2001 жыл №209-11 (1- қаңтар
2005 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен),
6. “Аудит”, под редакцией доктора экономических наук , профессора М. Юнити,
В.И.Подольского 2000г-560с,
7. Андреев В.Д. Практически аудит, М. Экономика 1994г-500с.
8. З.Н.Ажибаев , Аудит.Учебник, Алматы, Экономика, 2005.
9. Әбдіқалықов Т.Ә, Сәтмурзаев А.А Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру, А.,ҚазМБА. 1996ж
10. Байдәулетов М, Байдәулетов С.М. Аудит, А., Қазақ университеті.2004-226 бет.
11..Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами,
А., Экономика. 2000ж-320 бет.
12. Дюсембаев К.Ш ,Егембердиев С.К, Дюсембаев З.К, Аудит и анализ финансовой
Отчетности, А, Каржы – каражат. 1998ж.
13.Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау, А., Экономика. 2001ж-378 бет.
14. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева А.А.
Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400 бет.
15. Ержанов М.С., Аудит-1.(Базовый учебник). Алматы, Бастау. 2005г.
16.Коволев В.В, Волкова О.Н, Анализ хозяиственной деятельности предпрятия,
М., Сервис. 2000г-450с.
17. Козлова Г.Н, Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 1999г-520 с.
18. Кондраков Н. П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета,ФБК-
Пресс.1997г-450 с.
19. Кутер М.П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета , М., Финансы и
статистика. 2000г-543 с.
20.Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп.
Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.
21.Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп, Қазақстан- орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы
А., 2003ж-410 б.
22. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
23. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 1998ж
24. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж-200 б.
25. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә,
Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 1998ж-390 б.
26. Укашев Б.Е, Әжібаев З.Н, Бухгалтерлік есеп теориясы А., Ұлағат университеті
1999ж-220 б.
27. Хорнгрен Ч.Т, Фостер Дж.Бухгалтерский учет: управленческий аспект: Пер. с
англ. Под. Ред. Я.В. Соколова, М.,Финансы и статистика. 2000г-416 с.
28.Бюллетень бухгалтера.№18(196), 2005г7
29. Библиотека бухгалтера и предпринимаетеля № 14 (139), январь 2005г.
30.Бухгалтер бюллетені, №10,12,15, қаңтар, 2005ж БИКО.
31.Экономика и жизнь №12,14,15- 2005г.
Мазмұны
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1-бөлім. Міндеттемелер есебінің теориалық негіздері
1. Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні ... ... ... ... ... 6
2. Ұйымның жалпы- экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .15
3. Ұйымның есеп
саяасаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
2-бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысудың есебі ... ... 19
2.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..27
2.3 Қарыздар, дивиденттер және ұйымдарға берешектердің
есебі ... ... ... .40
2.4 Бюджетпен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...49
2.5 Басқада ағымдағы міндеттемелер бойынша есеп айырысудың есебі...65
3-бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Аудиторлық тексерудің мақсаты және ақпараттық
көздері ... ... ... ... ..73
3.2 Ағымдағы міндеттемелер есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..86
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар
қызметінің қаржылық мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым
басшылығының ерекше көңілі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән
беріліп отыр. Әсіресе, елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа
бугхгалтерлік есеп стандартының енгізілуі ел экономикасының дамуына оң
әсерін тигізуде. Бұл еліміздің қазіргі даму кезеңінде оның шет ел
инвесторларымен қарым- қатынасының нығаюы кезеңінде маңызды болып саналады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастар жағдайында ұйымдарда
ерекше маңызды орынға ие. Есепке алу мәліметтері ұйымдардың және олардың
құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық
болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасын дамыту
заңдылықтарын зерделеу және зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің
қазіргі жағдайында ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін нық және жақсы
жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай-ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз
басқару, іс жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген ұйымдар үшін есеп
ақпараттық жүйелері маңызды орын алады. Оның ішінде ағымдағы міндеттемелер
есебінің де ұйымдастырылуы, олардың өз уақытылы іске асырылып отыруы өз
әсерін тигізбей қоймайды.
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу
барысында аймақты, қатал бақылау- тексеру ерекше орын алатыны шетел
үлгісінен белгілі. Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамассыз
ету үшін сол елде бәсекелестік қамтамасыз ету үшін шешуші роль атқарады.
Бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін өте қатал бақылау- тексеру болуы қажет.
Соның нәтижесінде ғана нарықты қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске
асырылады, немесе ойын тәртібі сақталмаған елде экономикалық нарықты
қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс жүзінде орындалмайды. Сондықтанда
аудит жүмысының қажеттілігі көптеген себептермен анықталады. Бұл себептерге
біріншіден, кәсіпкерлердің өз шаруашылығының тиянақтылығының қамтамасыз
етілуі, екіншеден, өз жұмысының өзі сенімді түрде басқару жүргізуі,
үшіншіден, кәсіпкерлердің өз ара қарым-қатынастарда сенімді жұмыс істеуі
мен өзінің капиталының тиімділігіне сенімді болуы және тағы басқалар
жатқызлады.
Кез-келген ұйым өзінің қызметі барысында басқа ұйымдарда
алған материалдық құндылықтары, тауарлары, негізгі құралдары және тағы
басқада активтері үшін, сондай-ақ алынған несиелері үшін қарыз болуы
мүмкін, тіпті өздерінің сатып алған активтерінің құнынын сол уақытында
төлегнннің өзінде немесе банк және банктен тыс мекемелерден несие және
қарыз алмағанның өзінде де жұмыс істейтін қызметкерлеіне еңбек ақы есептеп
оны төлеуге, өндірген өнімдері мен көрсеткен қызметтері сату барысында
бюджетке түрлі салықтар төлеуге міндетті болады. Осы шаруашылық операциялар
барысында ұйымның міндеттемелер есебі туындайды.
Экономиканың қай саласында болмасын ұйымдар мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуғу, ысырапты жоюға, өндірісті ұлғайтуға, өндіретін өнімінің өзіндік
құнын төмендетуге мүдделі болып саналады. Бұл орайда ұйымның
міндеттемелерін уақытылы өтеуі және басқада ресурстарын тиімсіз жұмсауға
қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге
болады. Елімізде өзін-өзі қаржыландыра алмай немесе басқа ұйымдарға және
өзінің жұмысшы қызиеткерлеріне қарыз болып, жабылып жатқан ұйымдар да
кездеседі. Осындай түрлі мәселелердің практикада жиі кездесуін теориалық
тұрғыдан зерттеу бүгінгі таңда қажетті болып табылады. Диплом жұмысы
АлматыСТРОЙТРАНС Акционерлік Қоғамының (келесіде-Қоғам) мәліметтері
бойынша жазылады.
Осы жұмыстың негізгі міндеттеріне төмендегілер жатады:
- ағымдағы міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- еңбек ақы есебі бойынша тундайтын міндеттемелерді қарастыру;
- жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айрысуда кездесетін
міндеттемелерінің есебін ашу;
- бюджет және бюжднттен тыс ұйымдармен есеп айырысу есебін және
онда
кездесетін әртүрлі мәселелерді жан-жақты зеттеу;
- алынған аванстар мен дивиденттер бойынша есеп айрысқан кезде
туындайтын міндеттемелер сондай-ақ басқада ағымдағы міндеттемелер
есебін ашып көрсету;
- ағымдағы міндеттемелер есебінің аудитін теориялық негізде
қарастыру
болып табылады.
Міндеттемелер есебі мен аудитін дұрыс жүзеге асырып,
олардың маңыздылығын түсіну керек. Нарықтық экономиканың даму барысында
негізсіз шығындармен күресу, ұйымның нақты активтерін көбейту және ұзақ
немесе ағымдағы міндеттемелерді азайту мәселесі тұрғандықтан әсіресе орта
және шағын кәсіпорындардың бәсеке қабілеттіліктерін жоғарлату мен отандық
өнім өндіруді дамыту мәселесі алдыңғы қатарда болғандықтан Ағымдағы
міндеттемелердің есебі және аудитін теориялық және тәжірибелік жағынан
зерттеу- осы жұмыстың мақсаты болып табылады.
Бұл тақырыптың қазіргі кезде маңыздылығы артып отыр. Оны
шешу үшін төмендегі мәселелерге көңіл бөлу керек:
1.Міндеттемелердің туындау тәуекелділігін төмендету және
оларды өтеу тиімділігін қолдануды жақсарту әдістері таңдау;
2.Міндеттемелерді азайтып, активтерді көбейту жолдарын
пайдаланумен оларға аудиторлық тенсеруді жетілдіру;
3.Ұйымның төлем қабілеттілігіг талдау арқылы
міндеттемелерге дұрыс баға беріп, бақылап отыру.
1-БӨЛІМ. Міндеттемелер есебінің теориялық негіздері
1.1 Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні
Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні
бухгалтерлік есепте маңызды орынға ие. Оның ішінде біз қарастырып отырған
ағымдағы міндеттемелер баланстық қорлану көздерінің үшінші бөлімінде
көрсетіледі яғни- қысқа мерзімді несиелер мен овердрафт, ұзақ мерзімді
несиелердің ағымдағы бөлігі, қысқа мерзімді кретиторлық берешектер, оның
ішінде төленуге тиісті вексельдер, төленетін дивиденттері, алынған
аванстар, бюджетпен есеп айрысулар, шартты және кепілдік міндеттемелер
сондай-ақ еңбек ақы бойынша есеп айырысулар т.б. ағымдағы міндеттемелер
жатады.
Ағымдағы міндеттемелер дегеніміз- ұйымдардың қысқа мерзім
ішінде өтелуі тиіс активтері. Ағымдағы міндеттемелердің, соның ішінде
кредиторлардың талап етуі бойынша төленуге тиісті міндеттемелердің және
есепті мерзімінен кейін бір жыл ішінде өтеуге тиісті ұзақ мерзімді
міндеттемелердің бір бөлігінің баптары ашып көрсетілуге тиіс. Олардың жалпы
құрамына енетіндер:
1) қысқа мерзімді несиелер;
2) ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
3) кредиторлық қарыздар оның ішінде:
-төленуге тиісті шоттар мен вексельдер, сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден алынған аванстар,салықтар бойынша қарыздар, төленетін
дивиденттер, ұйымаралық қарыздар, акционерлік қоғамдардың лауазымды
адамдарына берешек қарыздар, өзге де кредиторлық қарыздар.
4) төлуге тиісті есептелген шығындар;
5) болашақ кезеңдердің табыстары;
6) күтпеген жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Несеилеу қарыз капиталының қозғалысы болып табылады- ол
процент түрінде үстеме төлем төлеп қайтару шартымен қарызға берілген
капиталдың қозғалысы. Қысқа мерзімді несеилерді беру ҚР Ұлттық Банкісі
бекіткен Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру
ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Несие беру және оның операцияларын жүргізу
лицензиясы берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар
банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеті- кәсіпорынның борышты
міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабіліті деп түсінеміз.
Кәсіпорындарға несие басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға, оның
ғылыми- техникалық деңгейін көтеруге тиімділігі жоғары жаңа өнім түрлерін
шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге, халық үшін
экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралармен мақсаттарға беріледі.
Олардың ішінен жете көңіл бөлетіндері ол өз міндеттемелерін дер кезінде
орындайтын клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және
шотттарына сақтайтын банк акцоинерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен
коммерциялық және келісім- шарт негізінде беріледі. Несие беру банктермен
өздеріде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Банк ссудасы
бұрындары берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ
болған жағдайда ғана беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға
несие беру оған үлкен қауып туғызатын болғандықтан, ондай кәсіпорындармен
несие қатынастарын орнату мәселесі қарау кезінде ерекше сақтықта болғанды
дұрыс санайды. Кәсіпорын несие алу үшін несиенің соммасы және мақсатты
бағыты, пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараны
қысқаша сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалык тиімділігі дәлелденген
жазбаша өтінішпен банкке барады.Өтініш сұрауды банкке ссуда алу үшін
алғашқы рет барған немесе ссуданы пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін
несиеге өтініш жазған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, ссуда мәмілесін
жасау үшін несие алушы кәсіпорыдар ұсынады. Сонымен қатар банкке несие алу
үшін бірінші рет барған кәсірорын өзінің Жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының
көшірмесін, ережелерді, жалға алу келісімдерін, тіркеу куәлігін және несие
алу құқығы барлығын растайтын басқа да құжаттарды банкке ұсынады.
Қысқа мерзімді несие әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін
материалдық құндылықтардың айналымдылығына және шыққан шығыннның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының
ерекшелігіне байланысты несиелер неғұрлым ұзағырақ мерзімге де, бірақ екі
жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүмкін.
Несие шартында көзделген қысқа мерзімді несие беру және өтеу шарттары
мен тәртібіне сай банктің несие бөлімі арқылы несие беруге өкім
рәсімделеді, несие қарыз алушының есеп айырысу шотында қаржының бар-
жоқтығына қарамай қарыз алушының несие шотынан есеп-ақша құжаттарын төлеу
жолымен немесе оның ағымдағы, корреспонденттік шотына қаржы аудару арқылы
беріледі.
Несие бойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері,
тәртібі несие шартында қарастырылады. Әдетте, қысқа мерзімді несиені өтеу,
қарыз алушының мерзімді міндеттемесінің негізінде жүзеге асырылады. Сондай-
ақ қарыз алушының төлем – тапсырмаларын немесе негізгі несиеден басқа банк
өкімі қолданылуы мүмкін. Қарыз алушылар негізге несиеден басқа, несиенің
пайдаланғаны үшін пайыздар, айыппұлдар төлеуге міндетті.
Міндеттемелердің ішінде қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп
айырысудың мәнін қарастырайық. Еңбекке қарай бөлудің нақтылы нысаны еңбек
ақы арқылы жүзеге асады. Енбек ақы еңбекпен жасалған қажетті өнімнің
негізгі бөлігі. Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында келесідей жүйелер
болады.
Кесімді еңбек ақы- жұмысшы қызметкерлердің еңбек өнімділігін өсіруде
еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы жүйесі, бойынша еңбек ақы әрбір жұмысшылардың
нәтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны жұмысшының дайындаған
бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды.
Бригадалық кесімді еңбек ақы жүйесі. Жұмысшылардың еңбек ақысын бір
жүйеде бригада, учаске жұмысшысының нәтижелері бойынша анықтайды.
Еңбек ақы жөніндегі бағалар жекелей ( әрбір жеке кәсіп үшін ) және
кешкенді ( бригаданың бүкіл ұжымы үшін ) болуы мүмкін. Жекелеген бағаларды
қолданғанда әрбір жұмысшы еңбек ақысының жұмыс үшін белгіленген бағаларды
бүкіл бригада (учаске, цех ) болып дайындалған ұйымдардың санына көбейту
арқылы табылады. Кешенді бағаларды қолданғанда жұмысшы еңбек ақыны былай
анықтайды. Алдымен кешенді бағаны бүкіл ұжым болып дайындаған бұйымдардың
санына көбейту арқылы бүкіл ұжымға ( бригадаға, учаскеге ) тиісті еңбек
ақысын есептеп шығарады.
Есептеп шығарған еңбек ақыны әрбір жұмысшының жұмыс істеген уақытына
және оған берілген тарифтік разрядқа сәйкес ұжым мүшелеріне бөлінеді. Оны
бөлгенде қосымша еңбек ақының коэффициенттері, коэффицент сағаттар немесе
коэффициент күндер пайдаланылыды. Қосымша еңбек ақыны коэффициенттік
анықтағанда ұжым құрамына енетін әрбір жұмысшының сағаттық немесе күндік
төлем мөлшерін жұмыс істеген уақытына көбейтеді де оның тарифтік мөлшері
бойынша төлемін тауып алады. Содан кейін бүкіл ұжымның кесімді еңбек ақысын
тарифтік төлем мөлшеріне бөліп, бригаданың еңбек ақысының орташа
коэффициентін табады. әрбір жұмысшының тарифтік еңбек ақысын еңбек төлемін
қосымша еңбек ақы коэффициентіне көбейту арқылы әрбір жұмысшының нақты
кесімді еңбек ақысы анықталады. Сағаттық немесе күндік тарифтік
коэффициенттерді қолданғанда да еңбек ақысын бөлу жөніндегі есеп айырысуды
осылай жасайды.
Жанама кесімді еңбек ақы жүйесі-мұнда көмекші және басқа жұмысшыларды
еңбек ақысын қызмет көрсетіп отырған учаскені, цехтің негізгі
жұмысшыларының төеміне шаққан пайызбен анықталыды.
Еңбек ақының кесімді- сыйлықтық жүйесі- өндірілген өнімнің жұмыстың
санына төленетін төлемнен өзгеде жұмысшыға белгіленген сандық және сапалық
көрсеткіштерге қол жеткізген үшін (өндірістік жоспарларды, нормаланған
тапсырмаларды өндірім нормаларын орындаған үшін және асыра орындағаны үшін
және де өнім сапасын арттырғаны үшін шикізатттарды, материалдарды,
отындарды үнемдегені үшін жабдықтың техникалық жұмыс режимін сақтағаны үшін
) сыйлық төлейді.
Үдемелі кесінді еңбек ақы жүйесі бойынша- еңбек ақының бұл жүйесінде
кесінді жұмысшыларды белгіленген нормалардан артық өндірген өнімі үшін
көтермелеу көзделеді. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға
төлемді тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра
дайындалған өнім үшін прогресивті үдемелі бағалар бойынша есептейді.
Еңбек ақының аккордтық жүйесі- бұл жүйе жұмысшылардың еңбек ақысын
жұмыс көлемінің орындалуы бойынша анықтайды, онда нормаланған тапсырма
(уақыт, өндірім нормалары ) және баға алдын- ал анықталған. Еңбек ақыны бұл
жұйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе бригаданың, бригадалардың бөлек
ұжымдары үшін еңбек өнімділігіг арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімін
қысқартуды материалдық ынталылығын күшейту мақсатымен қорлданылады. Еңбек
төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт
өндіру нормалары ) мен бағалар негізінде белгілейді, олар болмаған жағдайда
осындай жұмыстар үшін қолданылатын нормаланған тапсырмалармен бағаларды
шығарып белгілейді.
Еңбек ақының бұл жүйесі бойынша тапсырма мерзімдерінің қысқартылғаны
үшін сыйлық беру тәртібін енгізуге болады.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың даму, жұмысшылардың мамандықтары жетіліп еңбек ақысында
нақты сараланудың кемуі нәтижесінде кесімді жүйенің қолданыс аясы қысқарады
да, ал жұмысшылардың еңбек ақысының мерзімдік- ұжымдық және мерзімдік
сыйлықтық жүйесі алмастыратын болды.
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық,
тарифтік төлем мөлшері немесе айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның
көлемін жұмыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік төлем мөлшеріне
көбейту арқылы анықтайды. Бұл жүйенің негізінен басшы қызметкерлердің,
мамандардың, кіші қызмет көрсететін адамдардың еңбек төлемі үшін
қолданылады.
Еңбек ақының мерзімдік-сыйлықтық жүйесі-бұл жүйеде еңбек төлемін еңбек
ақының қарапайым мерзімдік жүйесіндегідей жасайды, бірақ жұмыс істеп
жүргендер сыйлықты белгілі бір сандық және сапалық көрсеткіштерге қол
жеткізгнедері үшін алады. Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін
сыйылық беру еңбек ақы қорынан мынадай және тұтыну қорынан мынадай
көрсеткіштер бойынша жүзеге асырлады: өндірістік тапсырмалар және жеке
тапсырмалардың, техникалық тұрғыдан негізделген өндірім нормаларының,
нормаланған тапсырмалардың орындалуы және асыра орындалуы, еңбек
өнімділігінің, өндірімнін өсуі, бұйымдардың нормаланатын көп жұмыстылығының
төмендеуі өндірім (уақыттың және қызмет көрсетудің ) жаңа нормаларының
игерілуі өндіріс бригадасының игерлуі өндіріс бригадасын учаскесінің,
цехінің шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелерінің жақсартылуы және т.б.
Сыйлықтардың мөлшері істеген жұмыстарының маңыздылығы мен
күрделілігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгілейді. Бригада ұжымдары бүкіл бригада ұжымының жұмыс нәтижелері үшін
төленетін қаражат мөлшеріне бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстңң жалпы
нәтижелеріне қосқан нақты үлесін, еңбек тәртібімен ішкі тәртіп ережелерінің
сақталуын ескере отырып, сыйлықтардың мөлшерін анықтауға құқылы. Сыйлық
әдетте айлық жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Еңбек ақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып
табылады: оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің өсуіне өнімнің
өзіндік құнын төмендетуіне және халықтық өмір сүру деңгейінің жоғарлануына
септігін тигізеді. Әрбір қызметкердің еңбек ақысы жұмыстың соңғы
нәтижелерімен қызметкердің жеке өзінің қосқан үлестері мен анықталуға тиіс
және ең көп мөлшерімен шектелмейді.
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік ақша қаржысы қорын құрудың және
пайдаланудың негізгі қаржылық жоспары. Бюджеттің қаржысы экономиканы
дамытуға, халықтың материалдық әл –аухатын және мәдени деңгейін көтеруге
және басқада мақсаттарда пайдаланылады. 2001 жылығы 12 маусымда (2005 ж. 1-
қаңтардағы толықтырулар мен өзгерістерді қосады) ҚР Салық және бюджетке
төленетін басқада міндетті төлемдер туралы Салық кодексіне сәйкес жеке
және заңды тұлғадан алынатын салықтар, мемелекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Жалпы мемелекеттік салықтарға заңды және жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығы, ҚҚС, акциздер, арнаулы төлемдер және жер
асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салықтар жатады. Жалпы
мемелекеттік салықтар және міндетті төлемдер кезекті қаржы жылындағы
Республикалық бюджет туралы ҚР Заңдарында белгіленген тәртіп бойынша
тиісті бюджет табыстарына қосылады. Жергілікті салықтарға: жер салығы,
заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық, көлік құралдаына, заңды
тұлғаларды және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғана тіркеу үшін
алынатын алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен алымдардың, төлемдердің
сомаларыы жергілікті бюджеттің кірісіне аударылады.
1.2 Ұйымның жалпы экономикалық сипаттамасы
Қазіргі кезде ұйымның экономикалық сипаттамаларынан байқайтынымыз
олардың активтері жоғарылаған сайын міндеттемелерінің мөлшері де артуда.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде АлматыСТРОЙТРАНС Акционерлік
қоғамнан мәліметтері алынды. АлматыСтройТранс АҚ-ы 1940ж 1 –қаңтарында
№354 Автогараж әскери-құрылыс жұмыстарын жүргізу бөлімшесі болып
құрылған.
Ұйым көптеген өзгерістің нәтижесінде АлматыСтройТранс АҚ-ы болып
ұйымдастырылған. Ол 2 ақпан 2004 жылы Алматы қаласы әділет Депортаментінде
тіркеліп, №435-1910-АО Мемлекеттік тіркеу куәлігі берілді. Заңды мекен
–жайы: 480034 Алматы қаласы, Алмала районы, Бродский көшесі, 39. Ұйымның
дербес балансы, мөрі және банкте шоты бар.
Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметі ұйымның барлық өндірістік жаған
қамтиды. Оларға талдау жүргізу үшін қаржылық есеп беру мәліметтері керек.
Бухгалтерлік баланстың дерктерін талдау – бұл қаржылық есептің ең бірінші
талданатын бөлімі болып саналады.
Табыстар және шығындар жөнінде есеп беру – бұл ұйымның негізгі
ақпараттарының қайнар көзі болып табылады ондн ұйымның сатылған өнімдер
көлемі, шығындар мен таза табысы көрініс береді.
АлматыСтройТранс АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі
көрсеткіштерінің талдауы ( №1 кесте) ұйымның табыстары мен өнімнің өзіндік
құнының және табыс деңгейі сондай –ақ олардың өсу қарқынының салыстырмалы
көрсеткіштерін анықтап береді. Яғни өткен және есепті жылдың мәліметтері
негізінде Ұйымның қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
тәтижелерін талдаймыз.
Кесте №1
АлматыСтройТранс АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі
көрсеткіштері (2003-2004 ж.ж)
№ Көрсеткіштер Өлшем Өткен Есепті Ауыт- Өсу қар-қыны %
бірлігі жыл жыл қулар
А Б В 1 2 3 4
1. Дайын өнімді
(тауарларды,
жұмыстарды, Мың.тг. 69801,7 108714,7 38913 155,7
қызметтерді)
сатудан алынатын
кіріс
2. Сатылған дайын
өнімнің Мың.тг. 17715,03 37278,3 19663 210,4
(тауардың,
жұмыстардың,
қызметтердің )
өзіндік құны
3. Жалпы табыс Мың.тг. 52086,4 71436,4 19350 137,1
4. Кезң шығындары Мың.тг. 45792,7 51635,4 5842,7 112,7
5. Негізгі емес Мың.тг. - 9906717 - -
кызметтер
бойынша табыстар
6. Негізгі Мың.тг. 123140,5 158891,6 35751,1 129
құралдардың
орташа жылдық
құны
7. Қор Мың.тг 0,5 0,6 0,1 120
қайтарымдылығы
8. Қор сыйымдылығы Мың.тг. 2 1,6 -0,4 80
9. Салық салынғанғаМың.тг. 6293,7 29707,6 23413,9 472
дейінгі табыс
10. Табыс салығы Мың.тг. 3086,8 9719,9 6633,1 314,8
11. Таза табыс Мың.тг. 3206,9 19988 16781,1 623,2
12. Ағымдағы рет 211,2 143,9 -68,2 67,8
активтердің
айналымдылығы
13. Төлем % 0,9 1,1 0,2 120
қабілеттілігі
14 Сату % 0,7 0,6 -0,1 85,8
рентабельділігі
15 Активтер % 0,01 0,1 0,09 1000
рентабельділігі
АлматыСтройТрансАҚ-ң негізгі экономикалық көрсеткіштері 2003-2004
жылдары жалпы алғанда оң көрсеткіштерге ие және де жоғары үрдісте екенін
байқаймыз.
Жалпы табыс2004 жылы 71436,4 мың.тг. болып, өткен жылға қарағанда
19350 мың.тг. немесе 37,1% өскен. Сатудан түскен табыс есепті жылы
108714,7 мың.тг. құраған, өткен жылға қарағанда 38913 мың.тг. яғни 1,6 есе
көбейді (155,7%) –бұл ұйымның қызметінің жақсы нәтижесін көрсетеді. Бұл
көрсеткіш есепті жылы өткен жылға қарағанда сатылған өнімнің деңгейінің
жоғарлағандығынан болған, ол 2,01 есе көтерілді бірақ осыған орай өнім
өндіру шығындарының да көбейгені байқалады. Кезең шығындары да өскен, яғни
5842,7 мың.тг. (12,7% ) өскен.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 35751,1 мың.тг. жоғарылаған.
Қор қайтарымдылық коэффициенті 2003 жылы (69807,7123140,5)=0,5 мың.тг. ал
2004 жылы (108714,7158891,6)=0,6 мың.тг. құрады, демек 20 % өскен.
Ұйымның таза табысы 19988 мың.тг. болып өткен жылға қарағанда 16781,1
мың.тг. артты, 6,23 есе өскен. Бұл көрсеткіштердің барлығы ұйымның өнім
өндіру шығындарын дұрыс есептегендігін, өнімнің өзіндік құнына негізсіз
шығындардың қосылмағандығын аңғартады. Сондай –ақ ұйым менеджерлерінің
сату көлемін ұлғайтып, бірақ сату рентабельділігінің деңгейіне қарап,
олардың табысты дұрыс жоспарламағандығын байқаймыз. Жалпы көрсеткіштердің
ауытқу соммаларына қарап, ұйымның жақсы деңгейде түрғандығын көре аламыз.
Өнім өндіру немесе қызмет көрсету барысында кеткен шығындардың өсуімен сату
көлеміде өседі. Бірақ әр өнімге шаққан, яғни олардың өзіндік құнына кеткен
шығындар жоғарламау керек, өйткені ол табыс салығын есептеу барысында Салық
Кодексіне сәйкес шегерімдерге жататындықтан табыс салығы салынатын табыстың
мөлшерін азайтады. Ал бухгалтерлік есептің алдында тұрған негізгі
міндеттердің бірі бұл-өнімнің өзіндік құнын төмендету және сапасын арттыру.
Сондықтанда талдау барысында олардың жылы сайын қаншалықты өсуі немесе
кемуі байқалып отырады. Табыстың жоғарлауы ұйым үшін маңызды болып
есептеледі. Оны жалаы алғанда халықшаруашылықтық мәні бар. Ол ұйымды
ұлғайтуға, өндіріс көлемін көбейтуге тіпті әлеументтік маңызы да бар.
Осыған байланысты ұйымдар табыс табудың оптималды мөлшеріне жету мәселесін
әрдайым қарастырып отырады. Бұл қажетті ақпататтардың тұрақты түрде болуы
мен өндіріс ресурстарының тиімділігін арттыруды талап етеді. Атап айтқанда
сыртқы ақпараттардың яғни нарық құрлымы, өнімге сұраныс деңгейі, баға т.б.
жедел түрде болуы немесе ішкі ақпараттар яғни өндіріс шығындарын бақылау,
өнімнің өзіндік құнын есептеу, есеп саясатының дұрыс жасалуы т.б. қажет
етеді. Өнеркәсіптің әр саласында өзіндік ерекшеліктер болады, ол өндіріс
құрлымы мен шаруашылық қызметін ұйымдастыруды басқаруда байқалады.
Сондықтан да бухгалтерлік есепті құрлыс ұйымдарында ұйымдастыруға мына
ерекшеліктер тән: қызмет көрсету типі мен сипаттары, басқару құрлымы мен
технологиялары өнім ассортименттері мен сату көлемі.
Ұйымның негізгі- экономикалық көрсеткіштерін талдау бұл- қаржы
ресурстарын қалай алып, қалай жұмсағандығын, пайдаланғандығын көрсетеді.
2. Ұйымның есеп саясаты
АлматыСтройТранс АҚ-ның есеп саясаты ҚР-ның Бухгалтерлік есепке
алу мен қаржылық есеп беру туралы Заңына , Бухгалтерлік есеп стандарттары
мен әдістемелік ұсынымдарға сәйкес жасалынған. Сондай-ақ ҚР-ның заңдар
негізінде АлматыСтройТранс АҚ-ны өз қызметін ҚР-ның Конститутциясы,
Акционерлік қоғамдар туралы Заңына және ұйымның Жарғысына сәйкес
атқарады. (Ұйымнын есеп саясаты және Жарғысы №3,4 Қосымшада тіркелген ).
Қоғам өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды тарту мақсатында
акцияларды шығарушы заңды тұлға болып табылады. Өз акционерлерінің мүлкінен
оқшау мүліктергеие және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Қоғамның қатысушылары Қоғамның міндеттемелері бойынша жауа бермейді және
оларға тиесілі акциялардың құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін тартады.Қоғам заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес ұлттық
және шетел валютасында несиелерді пайдалануға құқығы бар.
Қоғамның басқару органдары болып табылатындар:
-жоғарғы орган –Акционерледің жалпы жиналысы;
-басқару органы-директорлар Кеңесі;
-жеке дара атқару органы –Бас директор;
-бақылау органы-ішкі аудит қызметі.
Есеп саясаты келесі бөлімдерді қарастырады:
Ұйымның қызметінің жалпы сипаттамасы. АлматыСтройТрансАҚ-ның
қызметінің мақсаты мейлінше көп пайда алу және оны Қоғамның акционерлерінің
мүдделері үшін өндірістік, инвестициялық,инновациялық, қаржылық,
коммерциялық және делдалдық сияқты жүзеге асырудың әртүрлі нысандарын
үйлестіру жолдарымен пайдалану,сондай-ақ ҚР-ның заңдарымен тиым салынбаған
қызметтің басқа да түрлерін жүзеге асырады.
Қоғамның негізгі қызметтеріне келесілер жатады :
-заңды және жеке тұлғаларға жүк және жолаушылар тасымалын жүзеге
асыру;
-өндірістік-техникалық өнімдерді және халық тұтынатын тауарларды
өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және сату;
-ғылыми-техникалық өнімдерді әзірлеу және сату, олардың
экономикалық және бағдарламалық қамтамасыз ету;
-инвестициялық және маркетингтік қызмет;
-заңды және жеке тұлғаларға қызмет көрсету, соның ішінде тұрмыстық,
коммуналдық, көлік, лизингтік және халыққа сервистік қызмет көрсетудің
басқа да түрлері;
-коммерциялық, сауда-саттық және делдалдық қызметтер;
-бағалы қағаздармен әр түрлі операциялар, трасттық қызмет көрсету;
-бірлескен кәсіпорындар құру, соның ішінде шетел фирмаларымен және
құрылтайшылық қызмет түрі;
-дербес сыртқы экономикалық қызмет.
Қоғамның қаржылық, өндірістік және салық есебі, ішкі бақылау мен
аудиті ҚР-ның Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы
24.06.2002 ж. Заңы , Бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік
ұсынымдар (БЕС), ҚР-ның Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті
төлемдер туралы 01.01.2005ж. Салық Кодексіне,ҚР-ның Аудитторлық қызмет
туралы 15.01.2001ж. Заңына және басқа да заңдылықтар мен нормативтік
актілерге, нұсқауларға сәйкес ұйымдастырылады.
Қоғамның есеп саясатын қалыптастыру мен пайдалану да №30 Қаржылық
есеп беруді ұсыну Бухгалтерлік есеп стандартының қағидаттарына сәйкес
жасалынған. Ұйымдастыру негізіне қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгендеу нәтижелерін сондай-
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-талдамалық және топтамалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын
қамтамасыз етеді.
Қоғам бугхалтерлік есебін активтер, меншікті капитал,
міндеттемелер т.б. шаруашылық операцияларын екі жақты жазу әдісімен,
шоттардың типтік жоспарына сәйкес және басқа да бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруға байланысты бұйрықтары мен ережелеріне, нұсқауларына сәйкес
іске асырады. Барлық бухгалтерлік жазбалар қоғомның бухгалтерлік есеп
жүйесіндегі шоттардың типтік жоспарына сәйкес жасалынған шоттардың жұмыс
жоспары жіктемесіне қарай жасалынып, қоғамның қызмет ерекшелігіне
байланысты құрылады. Қоғамда шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі,
құжаттардың айналымы, бухгалтерияға немесе архивке түсу уақыты, өңделуі
ішкі есеп аппараттарының құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Ұйымда
бухгалтерлік есептің келесідей әдістері қолданылады:
- аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп
беруүшін дербес компьютерлер беріліп - есеп жартылай автоматтандырылған
немесе журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп
отыруға болады;
- барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер ұйым қызметінің
коммерциялық құпиясына жатады;
- құжаттардағы мәліметтерден танысуға ұйым басшысының рұқсатын алу
керек;
Қоғамда келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелер,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс-жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге түгендеу жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар, материалдық
емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар, есеп айырысу
құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б. туралы түгендеу
жеке құжаттарды сондай-ақ қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру
жүргізіп отыру қарастырылған.
Есеп саясатының 2-әдістемелік бөлімінде негізгі құралдардың,
материалдық емес активтердің есебінде олардың бағалану мен жөндеу әдістері,
амортизация есептеу әдістері қарастырылған.
Негізгі құралдар есебі мен материалдық емес активтер есебі
Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес бағаланып, амортизация есептеудің
бірқалыпты (түзу сызықты) әдісі қолданылады. Тауарлы-материалдық қорларды
бағалаудың орташа құндық әдісі бойынша есептеу қойылған.
Есеп саясаты ұйымда жүргізілетін бухгалтерлік есеп негіздері мен
ондағы әр бөлім есептеудің – ұйым үшін тиімді әдітерін қарастырып,
жүргізілетін шаруашылық операциялардың барлық есеп жұйесін қамтиды.
“АлматыСТРОЙТРАНС” АҚ-ның есеп саясатының толық мәтіні қосымшалардв
тіркелген. (№1, 2 Қосымша).
2-БӨЛІМ. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырусудың есебі.
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу үшін ұйымдар
қызметінің бухгалтерлік Типтік жоспарының 6-бөлімі “Міндеттемелер” – 67
“Берущілермен және мердігерлермен есептесу” бөлімшесінің шоты қолданылады.
Онда есеп айырусылар сомасының деңгейіне және нысандарына (алдын-ала
төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер) қарамастан жабдықтаушылардан
алынған материалдық, босалқы қорлар, атқарылған қызметтер және жұмыстар
үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671 “Төленетін шоттар” шотының кредиті
бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шоттар фактурасы және дебеті бойынша
есеп айырысу, валюталық және басқа да шоттар төлемақысы жазылады.
Өнім өндірушілермен есеп айрусылар есебін арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдеме әрбір шот-фактура немесе төлем-талап
тапмырмалары бойынша жүргізіледі. Мұның өзі әрбір құжат бойынша есеп
айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен “Келіп түскен жүктер есебі
журналына” (үлгі №1) тіркейді. Қоймаларға құндылықтардың түсуіне қарай
журналда кіріс құжаттарын белгілеп, қоймаларға босалқы қорлардың немесе
түспеген жүктерді іздестірумен байланысты сұрау салулардың келіп түскен
күнін жазып қояды. Журналдың (ү.т. №М-1) деректерін 671 “Төленетін шоттар”
шоты бойынша жүргізілетін есепке алу регистірлерінің деректерімен тексеріп
отырады. Журнл бойынша, сондай-ақ жол үстіндегі материалдық құндылықтардың
сомасы бақыланады. Журналға жабдықтау бөлімі тауар-көлік жәнелтпе құжаты
(накладной), кіріс ордерлері, материалды қабылдау туралы актілер (ү.т. №М-
1) негізінде кәсіпорын қоймаснына материалдық құндылықтардың түсуіне қарай
жазып отырады. “Ескерту” бағанасына шоттың төленуі, акцептен бас тартуы
немесе ішінара акцепт сомасы және басқалары жөнінде мағлұматтар жазылады.
Журналға тек акцептелген шот-фактура ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тіркеу номерін көрсете отырып, түскен жүктердің
акцептелген шоттары бухгалтерияға беріледі. Осында олардың деректерін
жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысулар есебі жәніндегі журналға
жазады. Оны бухгалтерияға үш кезеңде толтырады.
Бірінші кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келіп түскен кездегі жазу жазылады. Бұл ретте тіркеу
номерімен төлем-талап тапсырмаларының немесе шот-фактура нөмірі жазылады.
Жабдықтаушының шот-фактурасын жергілікті жабдықтаушыдан немесе станциядан
өзге қалалардан түскен құндылықтарды алу үшін экспедиторға шот-фактура
береді.
Екінші кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс
құжаттары (кіріс ордерлері, тауар, көлік құжаттары, (накладнойлар)
материалды қабылдау туралы актілер) негізінде жазу жазылады. Журналда осы
құжаттардың номерлерін, келіп түскен құндылықтардың есепті немесе елісім
шартта көрсетілген бағасы бойынша құны және тауарлы-материалдық құндылықтар
немесе шығындары есебі бойынша жекелеген шоттар шегінде төлем-талап
тапсырмаларына немесе шот-фактураға сәйкес олардың нақты құнын көрсетеді.
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-талап тапсырмаларындағы, шот-
фактурадағы материалдық құндылықтар санына сәйкес келуі тиіс. Егер жүктерді
қабылдау кезінде жабдықтаушының немесе көлік ұйымының кінәсінен
құндылықтардың жетіспейтіні немесе бұзылуы анықталса, актінің негізінде
талап сомасын 671 “Төленетін шоттар” шотының кредитінен 334 “Өзгеде
дебиторлық берешек” шотының дебетіне есептен шығарады. Егер материалдық
құндылықтардың жетіспеуін есеп айырысу төлем құжаттарын акцептеуге дейін
анықтайтын болса, онда оның сомасына тиісті есеп айырысу төлем құжаттарына
акцептіні азайтады. Журналда сондай-ақ жұмыстар мен қызметердің (негізгі
құрал-жабдықтарды жөндеу, жүктер тасымалы, су, жылу элект энергиясы)
берушілер мен есеп айрысулар есебі бойынша операциялар да көрсетіледі.
Жұмыс орындағаны немесе қызмет көрсеткені үшін берілген шот-фактура
мәлеметтері журналға жазылған кезде оның не үшін берілгені көрсетіледі, ал
жұмыстар мен қызметтерді тұтынушылардың шоттарының дебеті бойынша өнім
жеткізушілердің шот-фактурасында бухгалтерияда жасалған шоттар (аралық
шоттар, шығын баптары) корреспонденциясына қарап және соның негізінде жазу
жазылады.
Үшінші кезеңде журналда шоттар-фактурасының төленуі көрініс табады.
Төлем туралы белгілерді банктегі ағымдағы, корреспонденттік және басқа да
шоттар бойынша көшірмелер негізінде жасайды. Бұл орайда шот төлемінің күні
және төлемінің қай шоттан жасалғаны (421,422, 423,424,431,441,451)
көрсетіледі. Айдың аяғында жиынтығы есептеледі, және төленбеген шот бойынша
қалдықтар шығарылады. Журналдың қорытындысы 4 қатар бойынша шығарылады: ай
ішіндегі жиынтығы, айдың басындағы, жол үстіндегі материалдар, журнал
бойынша барлығы рет-ретімен көрініс табады.
Фактураланбаған жабдықтар есебі. Фактураланбастан жөнелтілген
жабдықтарды, фактуралары бірге жөнелтілген жабдықтаулар тәрізді, әрбір
жабдықтаула бойынша жеке көрсетеді.
Фактураланбаған жабдықтауларды жазу үшін “Материалдарды қабылдау
туралы актілер” (ү.т. №М-7) құжаты негіз болады, олар шот-фактурамен
рәсімделмеген материалдар, сндай-ақ қабылдау кезінде артық тауарлы
материалдық құндылықтардың сомасына жасалады. Бұрын фактураланбаған
жабдықтаулар ретінде кісіске алынған құндылықтардың шот-фактурасы түскен
кезде шот сомасын әдеттегі жазу арқылы өткізеді. Сонымен бір мезгілде
фактураланбаған жабдықтау бойынша жүргізілген жазу бухгалтерия анықтамасы
негізінде қызылмен жазылады. Тауарлы-материалдық құндылықтар түскен кезде
байқалған артық жүктерді фактураланбай жөнелтілген жабдықтаулар тәрізді
кіріске алады. Материалдық құндылықтардың мөлшері мен артықшылықтарын
көрсете отырып материалдарды қабылдау туралы актілерді кәсіпорын аталған
тауарлы-материалдық құндылықтарды жәнелтушілерге жіберуге міндетті.
Жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтар төлем жасалған бірақ айдың
аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген құндылықтар шот-фактуралары,
төлем-талап немесе төлем тапсырмалары негізінде журналға әдеттегі тәртіп
бойынша жазылады. Айдың аяғында жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын
журналдың “Келіп жетпеген (жолдағы, жабдықтаушының қоймасындағы)” жүк үшін
арнайы бағанасына көрсетіледі. Журнал бойынша жиынтықтарды шығарғаннан
кейін жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтардың құнын материалдық
құндылықтар шоттарына (201-206,208,222,223- шоттарға) жазады, олар
материалдық жаупты адамдар есебіне жатқызылмаса да, жедел ескеріліп
отырады.
Есепті айдан кейінгі айдың басында оларды қызылмен жазады. Сөйтіп
жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтырдың есебі бойынша шоттарда ескереді,
олар жабдықтаушылармен есеп айырысулар тұрғысында дебиторлық қарыз болып
табылмайды. Келіп түспеген тауарлы-материалдық құндылықталдың шоттарындағы
сомалар есепті айдан кейінгі айда журналға көшіріледі, одан ары мұнда
құндылықтардың қоймаларға түсуі көрсетіледі.
Төменде жолдағы материалдарды 201 “Шикізат және материалдар” шотында
жазу кестесі берілген:
Кесте № 2
Жолдағы материалды есепке алу
айы Жазу мазмұны Дебет Кредит
қоймадағы жолдағы жиыны
1 2 3 4 5 6
қазан Барлық түскен материалдар, 20000 80000 28000 4600
жолдағы материалдарды қоса
алғанда
қараша 1-қарашаға қалдығы 15400 8000 23400 *
Жол үстіндегі материалдың * 8000 8000 *
келіп түсуі
Жабдықтаушылардан түскен 40000 * 400000
материалдар
Материалдардың жұмсалуы * * * 13800
желтоқсан 1-желтоқсанға қалған 26200 * * *
материалдың қалдығы
Қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысулар есебін
қарастырайық. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - туарлар
(жұмыстар, қызметтер) өндірісі мен айырымы процесінде қосылған құн өсімінің
бір бөлігінің бюджетке аударымы, сондай-ақ ҚР-ның аумағына тауар импорттау
кезінде жасалатын аударым. Шот – фактура, қосылған құнға салынатын
төлеушілердің барлығы үшін міндетті құжат болып табылады, тек коммуналдық
қызметі, поездің билетін, нақты ақшаны төлегені туралы чектерді қоспағанда.
Бұл шот-фактурада сатып алушыға құнға салынатын салықты есепке алуына құқық
береді. Шот-фактура негізінде ҚҚС сомалары 671 “Төленетін шоттар” шотының
кредитінен 331 “Орнын толтыруға жататын қосылған құн салығы” шотының
дебетіне есептен шығарылады. Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі
жөнінідегі журналда ай аяғында 671 “Төленетін шоттар” шоты бойынша
талданған қалдықтар көрсетіледі. Талдамалық есептің құрылымы негізінен
жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жәнінідегі қалдықтар
туралы мағлұмат алуды қамтамсыз ету үшін және есеп айырысуын жедел бақылау
үшін, мына төмендегі топтадан қалыптасады, атап айтсақ: төлеу мерзімі
келмеген есеп айрысулар жөніндегі жабдықтаушылардың құжаттарынан;
фактураланбай қалған жабдықтардан; мерзімінде төленбеген есеп айырысулар
құжаттары бойынша жабдықтаушылар. Талдамалық деректер вексельдер
берешектері анықтама түрінде көрсетеді: талдау мерзімі келмеген, төлеу
мерзімі өтеу вексельдер бойынша, жолдағы материалдар (соның ішінде жүк
айналымының нормативтен тыс мерзімі). Есеп айырысудың вексельдік жүйесінде
жабдықтаушылармен есеп айырысулар, сатып алушы жеткізуші кәсіпорындармен
келісілген келісім-шарт бойынша өзіне жеткізілген тауарлы-материалдық
құндылықтарды атқарылған жұмыстар мен қызметтер үшін қарапайым немесе
аударым вексельдері көмегімен есеп айырыса алады. Кәсіпорын берілген
вексельдермен қамтамасыз етілген жабдықтаушылар мен мердігерлерге қарыз
сомасы 671 “Төленетін шоттар шотының есебінен” шығарылмай, қайта вексель
берушінің немесе ремитенттің аударым векселі (тратта) бойынша қарыздарының
вексель төлемақысы өтелгенге дейін осы шотта ескеріледі. Берілген
вексельдермен қамтамасыз етілген жабдықтаушылар мен мердігерлер
қарыздарының талдамалық есебі 671 “Төленетін шоттар” шотының кредиті
бойынша журшалда бөлек жүргізіледі. Осы мақсат үшін жеке тіркеме парағы
арналуы қажет. Берілген вексельдер бойынша төлемдер мерзімін реттеп отыру,
яғни жедел бақылау үшін картотека жүргізіп отыруы керек. Жабдықтаушы және
мердігерлермен есеп айырысу барысында төмендегідей бухгалтерлік жазулар
жазылады.
Кесте №3
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу бойынша шоттар
корреспонденциясы (мың. тг)
Операциялар мазмұны дебет кредит
1 2 3 4
1 Келіп түскен тауарлы-материалдық
құндылықтар үшін,
жабдықтаушы-мердігерлердің
шот-фактурасы акцептеледі:
-сатып алу құнына – 60000 201-208
Сатып алынған тауарлардың (жұмыс, 222 671
қызмет) қосылған құн салығының
сомасына (ҚҚС) 331 671
15% - 9000
2 Жабдықтаушы мердігерлердің шоттары
акептелінеді:
- Материалды жеткізу және қызметінің 201-208, 671
құнына – 6000 222
- Қосылған құн салығының сомасы 15% -331 671
900
3 Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары
үшін мердігерлердің талап еткен 126 671
шоттарына:
-жұмыстың құнына –30000 331 671
-қосылған құн салығының сомасы 15%
-4500
4 Тасымалдау ұйымдарының өнімді сату
бойынша көрсеткен қызметі үшін талап
еткен шоты (егер тасымалдауға
байланысты көрсетілген қызмет, шартта
өнім берушінің есебінен болған 811 671
жағдайда): 331 671
Көрсетілген қызмет құнына – 5200
Қосылған құн салығына 15% -780
5 Жабдықтаушылар мен мердігерлердің,
орындалған жұмысқа, көрсетілген
қызметке, оның ішінде, негізгі және
қосалқы өндіріс секторы, жалпы
өндірістік және жалпы шаруашылық
қажеттері үшін берілген 901,911
электроэнергиялары, булары, газдары, 921,931
сулары және байланыс қызметтері үшін 821 671
талап еткен шоттары: 331 671
-Жұмыстың және қызметтің құнына
–90000
Қосылған құн салығы сомасына 15% -
13500
6 Жабдықтаушы мердігерлерден алынған
материалдық құндылықтарды қабылдаған
кезде кем шыққан (бүлінген) және
бағасының сәйкес келмеуіне,
арифметикалық жіберген қатесі және 334 671
т.б. (Қосылған құн салығымен қоса)
үшін шағым талап сомасына-10000
7 Бухгалтерлік есепте шот-фактурасыз
келіп түскен материалдарды көрсету 201-206,
(шартта көрсетілген баға бойынша) - 208 671
40000
8 Қоюшылардан шот-фактураны алуға
байланысты, бұрынғы шот-фактурасыз 201-206,
келіп түскен материалдарды қызылдап 208 671
шығыс жасау - 40000
9 Айдың аяғындағы жолдағы төленген
шикізат және материалдар қоюшылардың
қоймасынан әкетілмеген материалдар 201-206 671
құнына (бұл материалды қоймаға кіріске 208
алмай-ақ) - 20000
10 Келесі айдың басына бұл сомалар
қызылдап жазылып тасталады - 20000 201-206 671
208
11 Мердігерлік әдіспен жөндеу жүргізілген
негізгі құралдардың 934 671
-Жөндеу құнына – 50000 331 671
- Қосылған құн салығы сомасына 15 % -
7500
12 Жабдықтаушылар шоты несиелердің 671 601-603
есебінен төленді- 57500
13 Төленген шот-фактура бойынша ҚҚС сомасы633 331
есепке алынды - 30000
14 Қоюшылар мен мердігерлердің шоттары 671 441
төленді - 100000 431
432
421-423
15 Қоюшылар мен мердігерлерге алдын-ала 671 351,352
берілген аванс сомасы- 40000
“Алматы СТРОЙТРАНС” АҚ- да 1С – Бухгалтерия бағдарламасында
машинограммалар әрбір жабдықтаушы ұйымдар бойынша жүргізіледі. 671
“Төленетін шоттар” шоты бойынша алғашқы құжаттар негізінде (шот
фактуралар, банк көшірмелері), журнал-ордердің кредит айналымы Бас кітапқа
жазылады, қалдығы бойынша жыл соңында бухгалтерлік баланс толтырылады.
Ұйымда тауарлы- материалдық қорларды есептеудің орташа құндық әдісі
қолданылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1-бөлім. Міндеттемелер есебінің теориалық негіздері
1. Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні ... ... ... ... ... 6
2. Ұйымның жалпы- экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .15
3. Ұйымның есеп
саяасаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
2-бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысудың есебі ... ... 19
2.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..27
2.3 Қарыздар, дивиденттер және ұйымдарға берешектердің
есебі ... ... ... .40
2.4 Бюджетпен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...49
2.5 Басқада ағымдағы міндеттемелер бойынша есеп айырысудың есебі...65
3-бөлім. Ағымдағы міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Аудиторлық тексерудің мақсаты және ақпараттық
көздері ... ... ... ... ..73
3.2 Ағымдағы міндеттемелер есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..86
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар
қызметінің қаржылық мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым
басшылығының ерекше көңілі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән
беріліп отыр. Әсіресе, елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа
бугхгалтерлік есеп стандартының енгізілуі ел экономикасының дамуына оң
әсерін тигізуде. Бұл еліміздің қазіргі даму кезеңінде оның шет ел
инвесторларымен қарым- қатынасының нығаюы кезеңінде маңызды болып саналады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастар жағдайында ұйымдарда
ерекше маңызды орынға ие. Есепке алу мәліметтері ұйымдардың және олардың
құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық
болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасын дамыту
заңдылықтарын зерделеу және зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің
қазіргі жағдайында ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін нық және жақсы
жолға қойылған есеп жүйесінсіз, сондай-ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз
басқару, іс жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген ұйымдар үшін есеп
ақпараттық жүйелері маңызды орын алады. Оның ішінде ағымдағы міндеттемелер
есебінің де ұйымдастырылуы, олардың өз уақытылы іске асырылып отыруы өз
әсерін тигізбей қоймайды.
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу
барысында аймақты, қатал бақылау- тексеру ерекше орын алатыны шетел
үлгісінен белгілі. Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамассыз
ету үшін сол елде бәсекелестік қамтамасыз ету үшін шешуші роль атқарады.
Бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін өте қатал бақылау- тексеру болуы қажет.
Соның нәтижесінде ғана нарықты қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске
асырылады, немесе ойын тәртібі сақталмаған елде экономикалық нарықты
қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс жүзінде орындалмайды. Сондықтанда
аудит жүмысының қажеттілігі көптеген себептермен анықталады. Бұл себептерге
біріншіден, кәсіпкерлердің өз шаруашылығының тиянақтылығының қамтамасыз
етілуі, екіншеден, өз жұмысының өзі сенімді түрде басқару жүргізуі,
үшіншіден, кәсіпкерлердің өз ара қарым-қатынастарда сенімді жұмыс істеуі
мен өзінің капиталының тиімділігіне сенімді болуы және тағы басқалар
жатқызлады.
Кез-келген ұйым өзінің қызметі барысында басқа ұйымдарда
алған материалдық құндылықтары, тауарлары, негізгі құралдары және тағы
басқада активтері үшін, сондай-ақ алынған несиелері үшін қарыз болуы
мүмкін, тіпті өздерінің сатып алған активтерінің құнынын сол уақытында
төлегнннің өзінде немесе банк және банктен тыс мекемелерден несие және
қарыз алмағанның өзінде де жұмыс істейтін қызметкерлеіне еңбек ақы есептеп
оны төлеуге, өндірген өнімдері мен көрсеткен қызметтері сату барысында
бюджетке түрлі салықтар төлеуге міндетті болады. Осы шаруашылық операциялар
барысында ұйымның міндеттемелер есебі туындайды.
Экономиканың қай саласында болмасын ұйымдар мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуғу, ысырапты жоюға, өндірісті ұлғайтуға, өндіретін өнімінің өзіндік
құнын төмендетуге мүдделі болып саналады. Бұл орайда ұйымның
міндеттемелерін уақытылы өтеуі және басқада ресурстарын тиімсіз жұмсауға
қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге
болады. Елімізде өзін-өзі қаржыландыра алмай немесе басқа ұйымдарға және
өзінің жұмысшы қызиеткерлеріне қарыз болып, жабылып жатқан ұйымдар да
кездеседі. Осындай түрлі мәселелердің практикада жиі кездесуін теориалық
тұрғыдан зерттеу бүгінгі таңда қажетті болып табылады. Диплом жұмысы
АлматыСТРОЙТРАНС Акционерлік Қоғамының (келесіде-Қоғам) мәліметтері
бойынша жазылады.
Осы жұмыстың негізгі міндеттеріне төмендегілер жатады:
- ағымдағы міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- еңбек ақы есебі бойынша тундайтын міндеттемелерді қарастыру;
- жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айрысуда кездесетін
міндеттемелерінің есебін ашу;
- бюджет және бюжднттен тыс ұйымдармен есеп айырысу есебін және
онда
кездесетін әртүрлі мәселелерді жан-жақты зеттеу;
- алынған аванстар мен дивиденттер бойынша есеп айрысқан кезде
туындайтын міндеттемелер сондай-ақ басқада ағымдағы міндеттемелер
есебін ашып көрсету;
- ағымдағы міндеттемелер есебінің аудитін теориялық негізде
қарастыру
болып табылады.
Міндеттемелер есебі мен аудитін дұрыс жүзеге асырып,
олардың маңыздылығын түсіну керек. Нарықтық экономиканың даму барысында
негізсіз шығындармен күресу, ұйымның нақты активтерін көбейту және ұзақ
немесе ағымдағы міндеттемелерді азайту мәселесі тұрғандықтан әсіресе орта
және шағын кәсіпорындардың бәсеке қабілеттіліктерін жоғарлату мен отандық
өнім өндіруді дамыту мәселесі алдыңғы қатарда болғандықтан Ағымдағы
міндеттемелердің есебі және аудитін теориялық және тәжірибелік жағынан
зерттеу- осы жұмыстың мақсаты болып табылады.
Бұл тақырыптың қазіргі кезде маңыздылығы артып отыр. Оны
шешу үшін төмендегі мәселелерге көңіл бөлу керек:
1.Міндеттемелердің туындау тәуекелділігін төмендету және
оларды өтеу тиімділігін қолдануды жақсарту әдістері таңдау;
2.Міндеттемелерді азайтып, активтерді көбейту жолдарын
пайдаланумен оларға аудиторлық тенсеруді жетілдіру;
3.Ұйымның төлем қабілеттілігіг талдау арқылы
міндеттемелерге дұрыс баға беріп, бақылап отыру.
1-БӨЛІМ. Міндеттемелер есебінің теориялық негіздері
1.1 Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні
Міндеттемелердің экономикалық мазмұны және мәні
бухгалтерлік есепте маңызды орынға ие. Оның ішінде біз қарастырып отырған
ағымдағы міндеттемелер баланстық қорлану көздерінің үшінші бөлімінде
көрсетіледі яғни- қысқа мерзімді несиелер мен овердрафт, ұзақ мерзімді
несиелердің ағымдағы бөлігі, қысқа мерзімді кретиторлық берешектер, оның
ішінде төленуге тиісті вексельдер, төленетін дивиденттері, алынған
аванстар, бюджетпен есеп айрысулар, шартты және кепілдік міндеттемелер
сондай-ақ еңбек ақы бойынша есеп айырысулар т.б. ағымдағы міндеттемелер
жатады.
Ағымдағы міндеттемелер дегеніміз- ұйымдардың қысқа мерзім
ішінде өтелуі тиіс активтері. Ағымдағы міндеттемелердің, соның ішінде
кредиторлардың талап етуі бойынша төленуге тиісті міндеттемелердің және
есепті мерзімінен кейін бір жыл ішінде өтеуге тиісті ұзақ мерзімді
міндеттемелердің бір бөлігінің баптары ашып көрсетілуге тиіс. Олардың жалпы
құрамына енетіндер:
1) қысқа мерзімді несиелер;
2) ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
3) кредиторлық қарыздар оның ішінде:
-төленуге тиісті шоттар мен вексельдер, сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден алынған аванстар,салықтар бойынша қарыздар, төленетін
дивиденттер, ұйымаралық қарыздар, акционерлік қоғамдардың лауазымды
адамдарына берешек қарыздар, өзге де кредиторлық қарыздар.
4) төлуге тиісті есептелген шығындар;
5) болашақ кезеңдердің табыстары;
6) күтпеген жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Несеилеу қарыз капиталының қозғалысы болып табылады- ол
процент түрінде үстеме төлем төлеп қайтару шартымен қарызға берілген
капиталдың қозғалысы. Қысқа мерзімді несеилерді беру ҚР Ұлттық Банкісі
бекіткен Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру
ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Несие беру және оның операцияларын жүргізу
лицензиясы берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар
банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеті- кәсіпорынның борышты
міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабіліті деп түсінеміз.
Кәсіпорындарға несие басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға, оның
ғылыми- техникалық деңгейін көтеруге тиімділігі жоғары жаңа өнім түрлерін
шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге, халық үшін
экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралармен мақсаттарға беріледі.
Олардың ішінен жете көңіл бөлетіндері ол өз міндеттемелерін дер кезінде
орындайтын клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және
шотттарына сақтайтын банк акцоинерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен
коммерциялық және келісім- шарт негізінде беріледі. Несие беру банктермен
өздеріде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Банк ссудасы
бұрындары берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ
болған жағдайда ғана беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға
несие беру оған үлкен қауып туғызатын болғандықтан, ондай кәсіпорындармен
несие қатынастарын орнату мәселесі қарау кезінде ерекше сақтықта болғанды
дұрыс санайды. Кәсіпорын несие алу үшін несиенің соммасы және мақсатты
бағыты, пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараны
қысқаша сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалык тиімділігі дәлелденген
жазбаша өтінішпен банкке барады.Өтініш сұрауды банкке ссуда алу үшін
алғашқы рет барған немесе ссуданы пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін
несиеге өтініш жазған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, ссуда мәмілесін
жасау үшін несие алушы кәсіпорыдар ұсынады. Сонымен қатар банкке несие алу
үшін бірінші рет барған кәсірорын өзінің Жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының
көшірмесін, ережелерді, жалға алу келісімдерін, тіркеу куәлігін және несие
алу құқығы барлығын растайтын басқа да құжаттарды банкке ұсынады.
Қысқа мерзімді несие әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін
материалдық құндылықтардың айналымдылығына және шыққан шығыннның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының
ерекшелігіне байланысты несиелер неғұрлым ұзағырақ мерзімге де, бірақ екі
жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүмкін.
Несие шартында көзделген қысқа мерзімді несие беру және өтеу шарттары
мен тәртібіне сай банктің несие бөлімі арқылы несие беруге өкім
рәсімделеді, несие қарыз алушының есеп айырысу шотында қаржының бар-
жоқтығына қарамай қарыз алушының несие шотынан есеп-ақша құжаттарын төлеу
жолымен немесе оның ағымдағы, корреспонденттік шотына қаржы аудару арқылы
беріледі.
Несие бойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері,
тәртібі несие шартында қарастырылады. Әдетте, қысқа мерзімді несиені өтеу,
қарыз алушының мерзімді міндеттемесінің негізінде жүзеге асырылады. Сондай-
ақ қарыз алушының төлем – тапсырмаларын немесе негізгі несиеден басқа банк
өкімі қолданылуы мүмкін. Қарыз алушылар негізге несиеден басқа, несиенің
пайдаланғаны үшін пайыздар, айыппұлдар төлеуге міндетті.
Міндеттемелердің ішінде қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп
айырысудың мәнін қарастырайық. Еңбекке қарай бөлудің нақтылы нысаны еңбек
ақы арқылы жүзеге асады. Енбек ақы еңбекпен жасалған қажетті өнімнің
негізгі бөлігі. Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында келесідей жүйелер
болады.
Кесімді еңбек ақы- жұмысшы қызметкерлердің еңбек өнімділігін өсіруде
еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы жүйесі, бойынша еңбек ақы әрбір жұмысшылардың
нәтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны жұмысшының дайындаған
бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды.
Бригадалық кесімді еңбек ақы жүйесі. Жұмысшылардың еңбек ақысын бір
жүйеде бригада, учаске жұмысшысының нәтижелері бойынша анықтайды.
Еңбек ақы жөніндегі бағалар жекелей ( әрбір жеке кәсіп үшін ) және
кешкенді ( бригаданың бүкіл ұжымы үшін ) болуы мүмкін. Жекелеген бағаларды
қолданғанда әрбір жұмысшы еңбек ақысының жұмыс үшін белгіленген бағаларды
бүкіл бригада (учаске, цех ) болып дайындалған ұйымдардың санына көбейту
арқылы табылады. Кешенді бағаларды қолданғанда жұмысшы еңбек ақыны былай
анықтайды. Алдымен кешенді бағаны бүкіл ұжым болып дайындаған бұйымдардың
санына көбейту арқылы бүкіл ұжымға ( бригадаға, учаскеге ) тиісті еңбек
ақысын есептеп шығарады.
Есептеп шығарған еңбек ақыны әрбір жұмысшының жұмыс істеген уақытына
және оған берілген тарифтік разрядқа сәйкес ұжым мүшелеріне бөлінеді. Оны
бөлгенде қосымша еңбек ақының коэффициенттері, коэффицент сағаттар немесе
коэффициент күндер пайдаланылыды. Қосымша еңбек ақыны коэффициенттік
анықтағанда ұжым құрамына енетін әрбір жұмысшының сағаттық немесе күндік
төлем мөлшерін жұмыс істеген уақытына көбейтеді де оның тарифтік мөлшері
бойынша төлемін тауып алады. Содан кейін бүкіл ұжымның кесімді еңбек ақысын
тарифтік төлем мөлшеріне бөліп, бригаданың еңбек ақысының орташа
коэффициентін табады. әрбір жұмысшының тарифтік еңбек ақысын еңбек төлемін
қосымша еңбек ақы коэффициентіне көбейту арқылы әрбір жұмысшының нақты
кесімді еңбек ақысы анықталады. Сағаттық немесе күндік тарифтік
коэффициенттерді қолданғанда да еңбек ақысын бөлу жөніндегі есеп айырысуды
осылай жасайды.
Жанама кесімді еңбек ақы жүйесі-мұнда көмекші және басқа жұмысшыларды
еңбек ақысын қызмет көрсетіп отырған учаскені, цехтің негізгі
жұмысшыларының төеміне шаққан пайызбен анықталыды.
Еңбек ақының кесімді- сыйлықтық жүйесі- өндірілген өнімнің жұмыстың
санына төленетін төлемнен өзгеде жұмысшыға белгіленген сандық және сапалық
көрсеткіштерге қол жеткізген үшін (өндірістік жоспарларды, нормаланған
тапсырмаларды өндірім нормаларын орындаған үшін және асыра орындағаны үшін
және де өнім сапасын арттырғаны үшін шикізатттарды, материалдарды,
отындарды үнемдегені үшін жабдықтың техникалық жұмыс режимін сақтағаны үшін
) сыйлық төлейді.
Үдемелі кесінді еңбек ақы жүйесі бойынша- еңбек ақының бұл жүйесінде
кесінді жұмысшыларды белгіленген нормалардан артық өндірген өнімі үшін
көтермелеу көзделеді. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға
төлемді тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра
дайындалған өнім үшін прогресивті үдемелі бағалар бойынша есептейді.
Еңбек ақының аккордтық жүйесі- бұл жүйе жұмысшылардың еңбек ақысын
жұмыс көлемінің орындалуы бойынша анықтайды, онда нормаланған тапсырма
(уақыт, өндірім нормалары ) және баға алдын- ал анықталған. Еңбек ақыны бұл
жұйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе бригаданың, бригадалардың бөлек
ұжымдары үшін еңбек өнімділігіг арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімін
қысқартуды материалдық ынталылығын күшейту мақсатымен қорлданылады. Еңбек
төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт
өндіру нормалары ) мен бағалар негізінде белгілейді, олар болмаған жағдайда
осындай жұмыстар үшін қолданылатын нормаланған тапсырмалармен бағаларды
шығарып белгілейді.
Еңбек ақының бұл жүйесі бойынша тапсырма мерзімдерінің қысқартылғаны
үшін сыйлық беру тәртібін енгізуге болады.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың даму, жұмысшылардың мамандықтары жетіліп еңбек ақысында
нақты сараланудың кемуі нәтижесінде кесімді жүйенің қолданыс аясы қысқарады
да, ал жұмысшылардың еңбек ақысының мерзімдік- ұжымдық және мерзімдік
сыйлықтық жүйесі алмастыратын болды.
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық,
тарифтік төлем мөлшері немесе айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның
көлемін жұмыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік төлем мөлшеріне
көбейту арқылы анықтайды. Бұл жүйенің негізінен басшы қызметкерлердің,
мамандардың, кіші қызмет көрсететін адамдардың еңбек төлемі үшін
қолданылады.
Еңбек ақының мерзімдік-сыйлықтық жүйесі-бұл жүйеде еңбек төлемін еңбек
ақының қарапайым мерзімдік жүйесіндегідей жасайды, бірақ жұмыс істеп
жүргендер сыйлықты белгілі бір сандық және сапалық көрсеткіштерге қол
жеткізгнедері үшін алады. Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін
сыйылық беру еңбек ақы қорынан мынадай және тұтыну қорынан мынадай
көрсеткіштер бойынша жүзеге асырлады: өндірістік тапсырмалар және жеке
тапсырмалардың, техникалық тұрғыдан негізделген өндірім нормаларының,
нормаланған тапсырмалардың орындалуы және асыра орындалуы, еңбек
өнімділігінің, өндірімнін өсуі, бұйымдардың нормаланатын көп жұмыстылығының
төмендеуі өндірім (уақыттың және қызмет көрсетудің ) жаңа нормаларының
игерілуі өндіріс бригадасының игерлуі өндіріс бригадасын учаскесінің,
цехінің шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелерінің жақсартылуы және т.б.
Сыйлықтардың мөлшері істеген жұмыстарының маңыздылығы мен
күрделілігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгілейді. Бригада ұжымдары бүкіл бригада ұжымының жұмыс нәтижелері үшін
төленетін қаражат мөлшеріне бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстңң жалпы
нәтижелеріне қосқан нақты үлесін, еңбек тәртібімен ішкі тәртіп ережелерінің
сақталуын ескере отырып, сыйлықтардың мөлшерін анықтауға құқылы. Сыйлық
әдетте айлық жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Еңбек ақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып
табылады: оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің өсуіне өнімнің
өзіндік құнын төмендетуіне және халықтық өмір сүру деңгейінің жоғарлануына
септігін тигізеді. Әрбір қызметкердің еңбек ақысы жұмыстың соңғы
нәтижелерімен қызметкердің жеке өзінің қосқан үлестері мен анықталуға тиіс
және ең көп мөлшерімен шектелмейді.
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік ақша қаржысы қорын құрудың және
пайдаланудың негізгі қаржылық жоспары. Бюджеттің қаржысы экономиканы
дамытуға, халықтың материалдық әл –аухатын және мәдени деңгейін көтеруге
және басқада мақсаттарда пайдаланылады. 2001 жылығы 12 маусымда (2005 ж. 1-
қаңтардағы толықтырулар мен өзгерістерді қосады) ҚР Салық және бюджетке
төленетін басқада міндетті төлемдер туралы Салық кодексіне сәйкес жеке
және заңды тұлғадан алынатын салықтар, мемелекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Жалпы мемелекеттік салықтарға заңды және жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығы, ҚҚС, акциздер, арнаулы төлемдер және жер
асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салықтар жатады. Жалпы
мемелекеттік салықтар және міндетті төлемдер кезекті қаржы жылындағы
Республикалық бюджет туралы ҚР Заңдарында белгіленген тәртіп бойынша
тиісті бюджет табыстарына қосылады. Жергілікті салықтарға: жер салығы,
заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық, көлік құралдаына, заңды
тұлғаларды және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғана тіркеу үшін
алынатын алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен алымдардың, төлемдердің
сомаларыы жергілікті бюджеттің кірісіне аударылады.
1.2 Ұйымның жалпы экономикалық сипаттамасы
Қазіргі кезде ұйымның экономикалық сипаттамаларынан байқайтынымыз
олардың активтері жоғарылаған сайын міндеттемелерінің мөлшері де артуда.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде АлматыСТРОЙТРАНС Акционерлік
қоғамнан мәліметтері алынды. АлматыСтройТранс АҚ-ы 1940ж 1 –қаңтарында
№354 Автогараж әскери-құрылыс жұмыстарын жүргізу бөлімшесі болып
құрылған.
Ұйым көптеген өзгерістің нәтижесінде АлматыСтройТранс АҚ-ы болып
ұйымдастырылған. Ол 2 ақпан 2004 жылы Алматы қаласы әділет Депортаментінде
тіркеліп, №435-1910-АО Мемлекеттік тіркеу куәлігі берілді. Заңды мекен
–жайы: 480034 Алматы қаласы, Алмала районы, Бродский көшесі, 39. Ұйымның
дербес балансы, мөрі және банкте шоты бар.
Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметі ұйымның барлық өндірістік жаған
қамтиды. Оларға талдау жүргізу үшін қаржылық есеп беру мәліметтері керек.
Бухгалтерлік баланстың дерктерін талдау – бұл қаржылық есептің ең бірінші
талданатын бөлімі болып саналады.
Табыстар және шығындар жөнінде есеп беру – бұл ұйымның негізгі
ақпараттарының қайнар көзі болып табылады ондн ұйымның сатылған өнімдер
көлемі, шығындар мен таза табысы көрініс береді.
АлматыСтройТранс АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі
көрсеткіштерінің талдауы ( №1 кесте) ұйымның табыстары мен өнімнің өзіндік
құнының және табыс деңгейі сондай –ақ олардың өсу қарқынының салыстырмалы
көрсеткіштерін анықтап береді. Яғни өткен және есепті жылдың мәліметтері
негізінде Ұйымның қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
тәтижелерін талдаймыз.
Кесте №1
АлматыСтройТранс АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі
көрсеткіштері (2003-2004 ж.ж)
№ Көрсеткіштер Өлшем Өткен Есепті Ауыт- Өсу қар-қыны %
бірлігі жыл жыл қулар
А Б В 1 2 3 4
1. Дайын өнімді
(тауарларды,
жұмыстарды, Мың.тг. 69801,7 108714,7 38913 155,7
қызметтерді)
сатудан алынатын
кіріс
2. Сатылған дайын
өнімнің Мың.тг. 17715,03 37278,3 19663 210,4
(тауардың,
жұмыстардың,
қызметтердің )
өзіндік құны
3. Жалпы табыс Мың.тг. 52086,4 71436,4 19350 137,1
4. Кезң шығындары Мың.тг. 45792,7 51635,4 5842,7 112,7
5. Негізгі емес Мың.тг. - 9906717 - -
кызметтер
бойынша табыстар
6. Негізгі Мың.тг. 123140,5 158891,6 35751,1 129
құралдардың
орташа жылдық
құны
7. Қор Мың.тг 0,5 0,6 0,1 120
қайтарымдылығы
8. Қор сыйымдылығы Мың.тг. 2 1,6 -0,4 80
9. Салық салынғанғаМың.тг. 6293,7 29707,6 23413,9 472
дейінгі табыс
10. Табыс салығы Мың.тг. 3086,8 9719,9 6633,1 314,8
11. Таза табыс Мың.тг. 3206,9 19988 16781,1 623,2
12. Ағымдағы рет 211,2 143,9 -68,2 67,8
активтердің
айналымдылығы
13. Төлем % 0,9 1,1 0,2 120
қабілеттілігі
14 Сату % 0,7 0,6 -0,1 85,8
рентабельділігі
15 Активтер % 0,01 0,1 0,09 1000
рентабельділігі
АлматыСтройТрансАҚ-ң негізгі экономикалық көрсеткіштері 2003-2004
жылдары жалпы алғанда оң көрсеткіштерге ие және де жоғары үрдісте екенін
байқаймыз.
Жалпы табыс2004 жылы 71436,4 мың.тг. болып, өткен жылға қарағанда
19350 мың.тг. немесе 37,1% өскен. Сатудан түскен табыс есепті жылы
108714,7 мың.тг. құраған, өткен жылға қарағанда 38913 мың.тг. яғни 1,6 есе
көбейді (155,7%) –бұл ұйымның қызметінің жақсы нәтижесін көрсетеді. Бұл
көрсеткіш есепті жылы өткен жылға қарағанда сатылған өнімнің деңгейінің
жоғарлағандығынан болған, ол 2,01 есе көтерілді бірақ осыған орай өнім
өндіру шығындарының да көбейгені байқалады. Кезең шығындары да өскен, яғни
5842,7 мың.тг. (12,7% ) өскен.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 35751,1 мың.тг. жоғарылаған.
Қор қайтарымдылық коэффициенті 2003 жылы (69807,7123140,5)=0,5 мың.тг. ал
2004 жылы (108714,7158891,6)=0,6 мың.тг. құрады, демек 20 % өскен.
Ұйымның таза табысы 19988 мың.тг. болып өткен жылға қарағанда 16781,1
мың.тг. артты, 6,23 есе өскен. Бұл көрсеткіштердің барлығы ұйымның өнім
өндіру шығындарын дұрыс есептегендігін, өнімнің өзіндік құнына негізсіз
шығындардың қосылмағандығын аңғартады. Сондай –ақ ұйым менеджерлерінің
сату көлемін ұлғайтып, бірақ сату рентабельділігінің деңгейіне қарап,
олардың табысты дұрыс жоспарламағандығын байқаймыз. Жалпы көрсеткіштердің
ауытқу соммаларына қарап, ұйымның жақсы деңгейде түрғандығын көре аламыз.
Өнім өндіру немесе қызмет көрсету барысында кеткен шығындардың өсуімен сату
көлеміде өседі. Бірақ әр өнімге шаққан, яғни олардың өзіндік құнына кеткен
шығындар жоғарламау керек, өйткені ол табыс салығын есептеу барысында Салық
Кодексіне сәйкес шегерімдерге жататындықтан табыс салығы салынатын табыстың
мөлшерін азайтады. Ал бухгалтерлік есептің алдында тұрған негізгі
міндеттердің бірі бұл-өнімнің өзіндік құнын төмендету және сапасын арттыру.
Сондықтанда талдау барысында олардың жылы сайын қаншалықты өсуі немесе
кемуі байқалып отырады. Табыстың жоғарлауы ұйым үшін маңызды болып
есептеледі. Оны жалаы алғанда халықшаруашылықтық мәні бар. Ол ұйымды
ұлғайтуға, өндіріс көлемін көбейтуге тіпті әлеументтік маңызы да бар.
Осыған байланысты ұйымдар табыс табудың оптималды мөлшеріне жету мәселесін
әрдайым қарастырып отырады. Бұл қажетті ақпататтардың тұрақты түрде болуы
мен өндіріс ресурстарының тиімділігін арттыруды талап етеді. Атап айтқанда
сыртқы ақпараттардың яғни нарық құрлымы, өнімге сұраныс деңгейі, баға т.б.
жедел түрде болуы немесе ішкі ақпараттар яғни өндіріс шығындарын бақылау,
өнімнің өзіндік құнын есептеу, есеп саясатының дұрыс жасалуы т.б. қажет
етеді. Өнеркәсіптің әр саласында өзіндік ерекшеліктер болады, ол өндіріс
құрлымы мен шаруашылық қызметін ұйымдастыруды басқаруда байқалады.
Сондықтан да бухгалтерлік есепті құрлыс ұйымдарында ұйымдастыруға мына
ерекшеліктер тән: қызмет көрсету типі мен сипаттары, басқару құрлымы мен
технологиялары өнім ассортименттері мен сату көлемі.
Ұйымның негізгі- экономикалық көрсеткіштерін талдау бұл- қаржы
ресурстарын қалай алып, қалай жұмсағандығын, пайдаланғандығын көрсетеді.
2. Ұйымның есеп саясаты
АлматыСтройТранс АҚ-ның есеп саясаты ҚР-ның Бухгалтерлік есепке
алу мен қаржылық есеп беру туралы Заңына , Бухгалтерлік есеп стандарттары
мен әдістемелік ұсынымдарға сәйкес жасалынған. Сондай-ақ ҚР-ның заңдар
негізінде АлматыСтройТранс АҚ-ны өз қызметін ҚР-ның Конститутциясы,
Акционерлік қоғамдар туралы Заңына және ұйымның Жарғысына сәйкес
атқарады. (Ұйымнын есеп саясаты және Жарғысы №3,4 Қосымшада тіркелген ).
Қоғам өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды тарту мақсатында
акцияларды шығарушы заңды тұлға болып табылады. Өз акционерлерінің мүлкінен
оқшау мүліктергеие және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Қоғамның қатысушылары Қоғамның міндеттемелері бойынша жауа бермейді және
оларға тиесілі акциялардың құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін тартады.Қоғам заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес ұлттық
және шетел валютасында несиелерді пайдалануға құқығы бар.
Қоғамның басқару органдары болып табылатындар:
-жоғарғы орган –Акционерледің жалпы жиналысы;
-басқару органы-директорлар Кеңесі;
-жеке дара атқару органы –Бас директор;
-бақылау органы-ішкі аудит қызметі.
Есеп саясаты келесі бөлімдерді қарастырады:
Ұйымның қызметінің жалпы сипаттамасы. АлматыСтройТрансАҚ-ның
қызметінің мақсаты мейлінше көп пайда алу және оны Қоғамның акционерлерінің
мүдделері үшін өндірістік, инвестициялық,инновациялық, қаржылық,
коммерциялық және делдалдық сияқты жүзеге асырудың әртүрлі нысандарын
үйлестіру жолдарымен пайдалану,сондай-ақ ҚР-ның заңдарымен тиым салынбаған
қызметтің басқа да түрлерін жүзеге асырады.
Қоғамның негізгі қызметтеріне келесілер жатады :
-заңды және жеке тұлғаларға жүк және жолаушылар тасымалын жүзеге
асыру;
-өндірістік-техникалық өнімдерді және халық тұтынатын тауарларды
өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және сату;
-ғылыми-техникалық өнімдерді әзірлеу және сату, олардың
экономикалық және бағдарламалық қамтамасыз ету;
-инвестициялық және маркетингтік қызмет;
-заңды және жеке тұлғаларға қызмет көрсету, соның ішінде тұрмыстық,
коммуналдық, көлік, лизингтік және халыққа сервистік қызмет көрсетудің
басқа да түрлері;
-коммерциялық, сауда-саттық және делдалдық қызметтер;
-бағалы қағаздармен әр түрлі операциялар, трасттық қызмет көрсету;
-бірлескен кәсіпорындар құру, соның ішінде шетел фирмаларымен және
құрылтайшылық қызмет түрі;
-дербес сыртқы экономикалық қызмет.
Қоғамның қаржылық, өндірістік және салық есебі, ішкі бақылау мен
аудиті ҚР-ның Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы
24.06.2002 ж. Заңы , Бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік
ұсынымдар (БЕС), ҚР-ның Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті
төлемдер туралы 01.01.2005ж. Салық Кодексіне,ҚР-ның Аудитторлық қызмет
туралы 15.01.2001ж. Заңына және басқа да заңдылықтар мен нормативтік
актілерге, нұсқауларға сәйкес ұйымдастырылады.
Қоғамның есеп саясатын қалыптастыру мен пайдалану да №30 Қаржылық
есеп беруді ұсыну Бухгалтерлік есеп стандартының қағидаттарына сәйкес
жасалынған. Ұйымдастыру негізіне қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгендеу нәтижелерін сондай-
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-талдамалық және топтамалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын
қамтамасыз етеді.
Қоғам бугхалтерлік есебін активтер, меншікті капитал,
міндеттемелер т.б. шаруашылық операцияларын екі жақты жазу әдісімен,
шоттардың типтік жоспарына сәйкес және басқа да бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруға байланысты бұйрықтары мен ережелеріне, нұсқауларына сәйкес
іске асырады. Барлық бухгалтерлік жазбалар қоғомның бухгалтерлік есеп
жүйесіндегі шоттардың типтік жоспарына сәйкес жасалынған шоттардың жұмыс
жоспары жіктемесіне қарай жасалынып, қоғамның қызмет ерекшелігіне
байланысты құрылады. Қоғамда шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі,
құжаттардың айналымы, бухгалтерияға немесе архивке түсу уақыты, өңделуі
ішкі есеп аппараттарының құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Ұйымда
бухгалтерлік есептің келесідей әдістері қолданылады:
- аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп
беруүшін дербес компьютерлер беріліп - есеп жартылай автоматтандырылған
немесе журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп
отыруға болады;
- барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер ұйым қызметінің
коммерциялық құпиясына жатады;
- құжаттардағы мәліметтерден танысуға ұйым басшысының рұқсатын алу
керек;
Қоғамда келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелер,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс-жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге түгендеу жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар, материалдық
емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар, есеп айырысу
құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б. туралы түгендеу
жеке құжаттарды сондай-ақ қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру
жүргізіп отыру қарастырылған.
Есеп саясатының 2-әдістемелік бөлімінде негізгі құралдардың,
материалдық емес активтердің есебінде олардың бағалану мен жөндеу әдістері,
амортизация есептеу әдістері қарастырылған.
Негізгі құралдар есебі мен материалдық емес активтер есебі
Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес бағаланып, амортизация есептеудің
бірқалыпты (түзу сызықты) әдісі қолданылады. Тауарлы-материалдық қорларды
бағалаудың орташа құндық әдісі бойынша есептеу қойылған.
Есеп саясаты ұйымда жүргізілетін бухгалтерлік есеп негіздері мен
ондағы әр бөлім есептеудің – ұйым үшін тиімді әдітерін қарастырып,
жүргізілетін шаруашылық операциялардың барлық есеп жұйесін қамтиды.
“АлматыСТРОЙТРАНС” АҚ-ның есеп саясатының толық мәтіні қосымшалардв
тіркелген. (№1, 2 Қосымша).
2-БӨЛІМ. Ағымдағы міндеттемелер есебін ұйымдастыру
2.1 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырусудың есебі.
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу үшін ұйымдар
қызметінің бухгалтерлік Типтік жоспарының 6-бөлімі “Міндеттемелер” – 67
“Берущілермен және мердігерлермен есептесу” бөлімшесінің шоты қолданылады.
Онда есеп айырусылар сомасының деңгейіне және нысандарына (алдын-ала
төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер) қарамастан жабдықтаушылардан
алынған материалдық, босалқы қорлар, атқарылған қызметтер және жұмыстар
үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671 “Төленетін шоттар” шотының кредиті
бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шоттар фактурасы және дебеті бойынша
есеп айырысу, валюталық және басқа да шоттар төлемақысы жазылады.
Өнім өндірушілермен есеп айрусылар есебін арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдеме әрбір шот-фактура немесе төлем-талап
тапмырмалары бойынша жүргізіледі. Мұның өзі әрбір құжат бойынша есеп
айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен “Келіп түскен жүктер есебі
журналына” (үлгі №1) тіркейді. Қоймаларға құндылықтардың түсуіне қарай
журналда кіріс құжаттарын белгілеп, қоймаларға босалқы қорлардың немесе
түспеген жүктерді іздестірумен байланысты сұрау салулардың келіп түскен
күнін жазып қояды. Журналдың (ү.т. №М-1) деректерін 671 “Төленетін шоттар”
шоты бойынша жүргізілетін есепке алу регистірлерінің деректерімен тексеріп
отырады. Журнл бойынша, сондай-ақ жол үстіндегі материалдық құндылықтардың
сомасы бақыланады. Журналға жабдықтау бөлімі тауар-көлік жәнелтпе құжаты
(накладной), кіріс ордерлері, материалды қабылдау туралы актілер (ү.т. №М-
1) негізінде кәсіпорын қоймаснына материалдық құндылықтардың түсуіне қарай
жазып отырады. “Ескерту” бағанасына шоттың төленуі, акцептен бас тартуы
немесе ішінара акцепт сомасы және басқалары жөнінде мағлұматтар жазылады.
Журналға тек акцептелген шот-фактура ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тіркеу номерін көрсете отырып, түскен жүктердің
акцептелген шоттары бухгалтерияға беріледі. Осында олардың деректерін
жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысулар есебі жәніндегі журналға
жазады. Оны бухгалтерияға үш кезеңде толтырады.
Бірінші кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келіп түскен кездегі жазу жазылады. Бұл ретте тіркеу
номерімен төлем-талап тапсырмаларының немесе шот-фактура нөмірі жазылады.
Жабдықтаушының шот-фактурасын жергілікті жабдықтаушыдан немесе станциядан
өзге қалалардан түскен құндылықтарды алу үшін экспедиторға шот-фактура
береді.
Екінші кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс
құжаттары (кіріс ордерлері, тауар, көлік құжаттары, (накладнойлар)
материалды қабылдау туралы актілер) негізінде жазу жазылады. Журналда осы
құжаттардың номерлерін, келіп түскен құндылықтардың есепті немесе елісім
шартта көрсетілген бағасы бойынша құны және тауарлы-материалдық құндылықтар
немесе шығындары есебі бойынша жекелеген шоттар шегінде төлем-талап
тапсырмаларына немесе шот-фактураға сәйкес олардың нақты құнын көрсетеді.
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-талап тапсырмаларындағы, шот-
фактурадағы материалдық құндылықтар санына сәйкес келуі тиіс. Егер жүктерді
қабылдау кезінде жабдықтаушының немесе көлік ұйымының кінәсінен
құндылықтардың жетіспейтіні немесе бұзылуы анықталса, актінің негізінде
талап сомасын 671 “Төленетін шоттар” шотының кредитінен 334 “Өзгеде
дебиторлық берешек” шотының дебетіне есептен шығарады. Егер материалдық
құндылықтардың жетіспеуін есеп айырысу төлем құжаттарын акцептеуге дейін
анықтайтын болса, онда оның сомасына тиісті есеп айырысу төлем құжаттарына
акцептіні азайтады. Журналда сондай-ақ жұмыстар мен қызметердің (негізгі
құрал-жабдықтарды жөндеу, жүктер тасымалы, су, жылу элект энергиясы)
берушілер мен есеп айрысулар есебі бойынша операциялар да көрсетіледі.
Жұмыс орындағаны немесе қызмет көрсеткені үшін берілген шот-фактура
мәлеметтері журналға жазылған кезде оның не үшін берілгені көрсетіледі, ал
жұмыстар мен қызметтерді тұтынушылардың шоттарының дебеті бойынша өнім
жеткізушілердің шот-фактурасында бухгалтерияда жасалған шоттар (аралық
шоттар, шығын баптары) корреспонденциясына қарап және соның негізінде жазу
жазылады.
Үшінші кезеңде журналда шоттар-фактурасының төленуі көрініс табады.
Төлем туралы белгілерді банктегі ағымдағы, корреспонденттік және басқа да
шоттар бойынша көшірмелер негізінде жасайды. Бұл орайда шот төлемінің күні
және төлемінің қай шоттан жасалғаны (421,422, 423,424,431,441,451)
көрсетіледі. Айдың аяғында жиынтығы есептеледі, және төленбеген шот бойынша
қалдықтар шығарылады. Журналдың қорытындысы 4 қатар бойынша шығарылады: ай
ішіндегі жиынтығы, айдың басындағы, жол үстіндегі материалдар, журнал
бойынша барлығы рет-ретімен көрініс табады.
Фактураланбаған жабдықтар есебі. Фактураланбастан жөнелтілген
жабдықтарды, фактуралары бірге жөнелтілген жабдықтаулар тәрізді, әрбір
жабдықтаула бойынша жеке көрсетеді.
Фактураланбаған жабдықтауларды жазу үшін “Материалдарды қабылдау
туралы актілер” (ү.т. №М-7) құжаты негіз болады, олар шот-фактурамен
рәсімделмеген материалдар, сндай-ақ қабылдау кезінде артық тауарлы
материалдық құндылықтардың сомасына жасалады. Бұрын фактураланбаған
жабдықтаулар ретінде кісіске алынған құндылықтардың шот-фактурасы түскен
кезде шот сомасын әдеттегі жазу арқылы өткізеді. Сонымен бір мезгілде
фактураланбаған жабдықтау бойынша жүргізілген жазу бухгалтерия анықтамасы
негізінде қызылмен жазылады. Тауарлы-материалдық құндылықтар түскен кезде
байқалған артық жүктерді фактураланбай жөнелтілген жабдықтаулар тәрізді
кіріске алады. Материалдық құндылықтардың мөлшері мен артықшылықтарын
көрсете отырып материалдарды қабылдау туралы актілерді кәсіпорын аталған
тауарлы-материалдық құндылықтарды жәнелтушілерге жіберуге міндетті.
Жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтар төлем жасалған бірақ айдың
аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген құндылықтар шот-фактуралары,
төлем-талап немесе төлем тапсырмалары негізінде журналға әдеттегі тәртіп
бойынша жазылады. Айдың аяғында жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын
журналдың “Келіп жетпеген (жолдағы, жабдықтаушының қоймасындағы)” жүк үшін
арнайы бағанасына көрсетіледі. Журнал бойынша жиынтықтарды шығарғаннан
кейін жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтардың құнын материалдық
құндылықтар шоттарына (201-206,208,222,223- шоттарға) жазады, олар
материалдық жаупты адамдар есебіне жатқызылмаса да, жедел ескеріліп
отырады.
Есепті айдан кейінгі айдың басында оларды қызылмен жазады. Сөйтіп
жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтырдың есебі бойынша шоттарда ескереді,
олар жабдықтаушылармен есеп айырысулар тұрғысында дебиторлық қарыз болып
табылмайды. Келіп түспеген тауарлы-материалдық құндылықталдың шоттарындағы
сомалар есепті айдан кейінгі айда журналға көшіріледі, одан ары мұнда
құндылықтардың қоймаларға түсуі көрсетіледі.
Төменде жолдағы материалдарды 201 “Шикізат және материалдар” шотында
жазу кестесі берілген:
Кесте № 2
Жолдағы материалды есепке алу
айы Жазу мазмұны Дебет Кредит
қоймадағы жолдағы жиыны
1 2 3 4 5 6
қазан Барлық түскен материалдар, 20000 80000 28000 4600
жолдағы материалдарды қоса
алғанда
қараша 1-қарашаға қалдығы 15400 8000 23400 *
Жол үстіндегі материалдың * 8000 8000 *
келіп түсуі
Жабдықтаушылардан түскен 40000 * 400000
материалдар
Материалдардың жұмсалуы * * * 13800
желтоқсан 1-желтоқсанға қалған 26200 * * *
материалдың қалдығы
Қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысулар есебін
қарастырайық. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - туарлар
(жұмыстар, қызметтер) өндірісі мен айырымы процесінде қосылған құн өсімінің
бір бөлігінің бюджетке аударымы, сондай-ақ ҚР-ның аумағына тауар импорттау
кезінде жасалатын аударым. Шот – фактура, қосылған құнға салынатын
төлеушілердің барлығы үшін міндетті құжат болып табылады, тек коммуналдық
қызметі, поездің билетін, нақты ақшаны төлегені туралы чектерді қоспағанда.
Бұл шот-фактурада сатып алушыға құнға салынатын салықты есепке алуына құқық
береді. Шот-фактура негізінде ҚҚС сомалары 671 “Төленетін шоттар” шотының
кредитінен 331 “Орнын толтыруға жататын қосылған құн салығы” шотының
дебетіне есептен шығарылады. Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі
жөнінідегі журналда ай аяғында 671 “Төленетін шоттар” шоты бойынша
талданған қалдықтар көрсетіледі. Талдамалық есептің құрылымы негізінен
жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жәнінідегі қалдықтар
туралы мағлұмат алуды қамтамсыз ету үшін және есеп айырысуын жедел бақылау
үшін, мына төмендегі топтадан қалыптасады, атап айтсақ: төлеу мерзімі
келмеген есеп айрысулар жөніндегі жабдықтаушылардың құжаттарынан;
фактураланбай қалған жабдықтардан; мерзімінде төленбеген есеп айырысулар
құжаттары бойынша жабдықтаушылар. Талдамалық деректер вексельдер
берешектері анықтама түрінде көрсетеді: талдау мерзімі келмеген, төлеу
мерзімі өтеу вексельдер бойынша, жолдағы материалдар (соның ішінде жүк
айналымының нормативтен тыс мерзімі). Есеп айырысудың вексельдік жүйесінде
жабдықтаушылармен есеп айырысулар, сатып алушы жеткізуші кәсіпорындармен
келісілген келісім-шарт бойынша өзіне жеткізілген тауарлы-материалдық
құндылықтарды атқарылған жұмыстар мен қызметтер үшін қарапайым немесе
аударым вексельдері көмегімен есеп айырыса алады. Кәсіпорын берілген
вексельдермен қамтамасыз етілген жабдықтаушылар мен мердігерлерге қарыз
сомасы 671 “Төленетін шоттар шотының есебінен” шығарылмай, қайта вексель
берушінің немесе ремитенттің аударым векселі (тратта) бойынша қарыздарының
вексель төлемақысы өтелгенге дейін осы шотта ескеріледі. Берілген
вексельдермен қамтамасыз етілген жабдықтаушылар мен мердігерлер
қарыздарының талдамалық есебі 671 “Төленетін шоттар” шотының кредиті
бойынша журшалда бөлек жүргізіледі. Осы мақсат үшін жеке тіркеме парағы
арналуы қажет. Берілген вексельдер бойынша төлемдер мерзімін реттеп отыру,
яғни жедел бақылау үшін картотека жүргізіп отыруы керек. Жабдықтаушы және
мердігерлермен есеп айырысу барысында төмендегідей бухгалтерлік жазулар
жазылады.
Кесте №3
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу бойынша шоттар
корреспонденциясы (мың. тг)
Операциялар мазмұны дебет кредит
1 2 3 4
1 Келіп түскен тауарлы-материалдық
құндылықтар үшін,
жабдықтаушы-мердігерлердің
шот-фактурасы акцептеледі:
-сатып алу құнына – 60000 201-208
Сатып алынған тауарлардың (жұмыс, 222 671
қызмет) қосылған құн салығының
сомасына (ҚҚС) 331 671
15% - 9000
2 Жабдықтаушы мердігерлердің шоттары
акептелінеді:
- Материалды жеткізу және қызметінің 201-208, 671
құнына – 6000 222
- Қосылған құн салығының сомасы 15% -331 671
900
3 Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары
үшін мердігерлердің талап еткен 126 671
шоттарына:
-жұмыстың құнына –30000 331 671
-қосылған құн салығының сомасы 15%
-4500
4 Тасымалдау ұйымдарының өнімді сату
бойынша көрсеткен қызметі үшін талап
еткен шоты (егер тасымалдауға
байланысты көрсетілген қызмет, шартта
өнім берушінің есебінен болған 811 671
жағдайда): 331 671
Көрсетілген қызмет құнына – 5200
Қосылған құн салығына 15% -780
5 Жабдықтаушылар мен мердігерлердің,
орындалған жұмысқа, көрсетілген
қызметке, оның ішінде, негізгі және
қосалқы өндіріс секторы, жалпы
өндірістік және жалпы шаруашылық
қажеттері үшін берілген 901,911
электроэнергиялары, булары, газдары, 921,931
сулары және байланыс қызметтері үшін 821 671
талап еткен шоттары: 331 671
-Жұмыстың және қызметтің құнына
–90000
Қосылған құн салығы сомасына 15% -
13500
6 Жабдықтаушы мердігерлерден алынған
материалдық құндылықтарды қабылдаған
кезде кем шыққан (бүлінген) және
бағасының сәйкес келмеуіне,
арифметикалық жіберген қатесі және 334 671
т.б. (Қосылған құн салығымен қоса)
үшін шағым талап сомасына-10000
7 Бухгалтерлік есепте шот-фактурасыз
келіп түскен материалдарды көрсету 201-206,
(шартта көрсетілген баға бойынша) - 208 671
40000
8 Қоюшылардан шот-фактураны алуға
байланысты, бұрынғы шот-фактурасыз 201-206,
келіп түскен материалдарды қызылдап 208 671
шығыс жасау - 40000
9 Айдың аяғындағы жолдағы төленген
шикізат және материалдар қоюшылардың
қоймасынан әкетілмеген материалдар 201-206 671
құнына (бұл материалды қоймаға кіріске 208
алмай-ақ) - 20000
10 Келесі айдың басына бұл сомалар
қызылдап жазылып тасталады - 20000 201-206 671
208
11 Мердігерлік әдіспен жөндеу жүргізілген
негізгі құралдардың 934 671
-Жөндеу құнына – 50000 331 671
- Қосылған құн салығы сомасына 15 % -
7500
12 Жабдықтаушылар шоты несиелердің 671 601-603
есебінен төленді- 57500
13 Төленген шот-фактура бойынша ҚҚС сомасы633 331
есепке алынды - 30000
14 Қоюшылар мен мердігерлердің шоттары 671 441
төленді - 100000 431
432
421-423
15 Қоюшылар мен мердігерлерге алдын-ала 671 351,352
берілген аванс сомасы- 40000
“Алматы СТРОЙТРАНС” АҚ- да 1С – Бухгалтерия бағдарламасында
машинограммалар әрбір жабдықтаушы ұйымдар бойынша жүргізіледі. 671
“Төленетін шоттар” шоты бойынша алғашқы құжаттар негізінде (шот
фактуралар, банк көшірмелері), журнал-ордердің кредит айналымы Бас кітапқа
жазылады, қалдығы бойынша жыл соңында бухгалтерлік баланс толтырылады.
Ұйымда тауарлы- материалдық қорларды есептеудің орташа құндық әдісі
қолданылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz