Топырақтар географиясы

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Арктикалық және тундралық топырақтар.
2. Тайгалы орман аймағының топырақтары.
3. Жапырақты орман топырақтары.
4. Шабындық және шабынды-түрлі шөпті далалар топырақтары.

Әр табиғи аймақтың басты топырақ типі болады. Топырақ типтеріне
танысудың екі жолы бар: топыраққұралу жағдайларына сәйкес таралуы арқылы.
Топырақтар географиясы курсіне соңғы жол белгілі болғандықтан,
топырақтарды шолу ТМД-да тараған ладшафтарға сәйкес беріледі. Арктика
топырақтары ТМД территориясында Солтүстік мұзды Мұхитының Франц-Иосиф, Жаңа
солтүстік жерлер мен Жаңа Сібір аралдарында және Таймырда тараған. Арктика
климаты өте қатал: орташа жылдық (ОЖ) t0=10-140C.Жаздағы тәуліктік t0=50C-
тан аспайды. ОЖ жауын-шашын түсімі 50-100 мм. Жылы мезгіл 50 күн-ақ.
Рельефі тұрғысынан мұзарттық мұжымды және аккумулятивті бедер түрлері
басым; кіші бедерге көбінесе крио-мұзтекті- теріс температурада таулық
жыныстардың өзгеруіне байланысты тасты-сақиналы, тасты-көпбұрышты түрлері
жатады. Сусыйымды май сияқты материалдың тоңдануы нәтижесінде, ірі сынықтар
шетке ығыстырылуы арқылы түзіледі. Біркелкі құмайт-құмбалшықты шөгінділерде
полигондар жаралады да, олар 4-5 және 6-бұрышты бедерлік түрлер құрайды.
Арктикалық құрлықтың көп бөлігіндегі іргелі жыныстар бетін төрттік дәірдің
борпыл салындылары жапқан. Олар топырақ құраушы жыныстарды құрайды, тектік
жағынан мұздық, мұзсулық және теңіздік жеңіл салындыларға жатады.
Арктикалық және арктика-тундралық топырақтардың морфологиясы мен
құралуы тіпті ерекше. Топырақ кескінінің қалыңдығы мерзімді тоң жібитін
қабатпен анықталады, ол орташа 40 см-ге тең.
Карел тілінде тундра (тунтури) деп ағашсыз жерді атайды. Тундралық
ландшафт Көл, Канин, Ямал, Гыдан, Таймыр жарты аралы, Н.Печора мен Воркута
өзендерінің оңтүстік бассейндерін, одан әрі шығыста Орталық Сібір аласа
жотасын, Солтүстік Мұзды мұхит теңізінің шығыс-жағалауларының сібірлік
Чукот жарты аралын, Камчатканы және Охот теңізі шығыс жағалауының солтүстік
бөлігін қамтиды.
Тундралық өсімдіктер құрамында мүк пен қынаға бұталы және шөпті
өсімдіктер араласады, ағашы жоқ. Өсімдік жамылғысына қарай арктикалық
қыналы, мүкті-бұталы және шұбар ормандық- тундралық белдеушелеріне
бөлінеді. Балшықты жерлерде мүк пен шөптер, тасты жерлерде қыналар дамыған.

Топыраққұраушы жыныстар арасында мұз салындылары басым. Оралдан батысқа
қарай, олар ірісінің материалдарынан тұрады, ал шығысқа қарай оларға қоса
теңіз бен көл шөгінділері тараған.Тундраның геологиялық және топыраққұралу
процесстері мен өсімдіктер дамуына көпжылдық тоң зор әсер етеді. Көп жылдық
тоңның дамуы мен ызгарлы климат кіші жер бедерін құрады, мұнда жоғарыда
аталған полигондар мен төмпешіктер тараған. Солтүстік шығыс тундрада
термокарст тараған, яғни мұзды сіңірлер мен қабатшалар еруінен топырақ
отырады да, әр түрлі депрессиялар пайда болады. Көбінесе олар суға
толып,көлдер құрады.

Тайгалық аймақтың климаты заңды солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгереді,
яғни радиация балансы артып батыстан шығысқа қарай ызғарлы өседі. Карелия
тайгасында орташа жылдық және шілделік температура сәйкес -10-нан +150Сге
ауытқиды, орташа жылдық атмосфералық түсім 500мм-ге тең. Енисейден әрі
шығысқа жылжығанда аймақтың климаты ызғарлана түседі және элементтері
сәйкес -300 +7,50С мен 200мм-ге дейін төмендейді. Аймақтың жазы қоңыр
салқын, оң ылғал балансты, яғни ылғал түсімі буланудан асады да топырақ,
кескінінде ылғалдану шайылмалы типті қалыптасқан. Оған таяз жатқан тоңда
ықпалын тигізеді. Топырақ құраушы жыстар көбінесе мұзаттық немесе мореналық
ысырындыларынан тұрады. Сирек көлмен мұзарттың ауыр салындылары жолақты
балшықтар кездеседі. Орал тауына қарай жылжығанда борпыл жыныстар
қойтастардан ажырап, құмбалшықтанады.
Аймақтағы басты өсімдік типі- бүрілі орман. Балтық қалқаны
территориясындағы басым ағаш түрлері- аққарағай, шығыс жағында- шырша, май
қарағай, Оралдан әрі соңғысы көбейіп, балқарағай мен самырсын қосылады.
Орталық және шығыс Сібір жерін ашық бүрілі орман басқан, ол екіге бөлінеді:
солтүстік аймақшада батпақты бүрілі ормандар, оңтүстік аймақшада биік діңді
бүрілі ормандар тараған.
Шығыс-Европалық солтүстік және орталық тайгасында иллювийлі-
қарашірінділі және иллювийлі-темірлі күлгіндер тараған. Шығыс Европа
тайгасында гидроморфты топырақтар жаралуы батпақтану процессіне байланысты.
Батпақты ойпаңдар жағалауында батпақты- шымтезекті торфты- глейлі
топырақтар қалыптасқан. Оларда шымтезек қабаты 30 см-ге жетеді, оның
астында көгілдір глейленген жиек жатады.
Күлгін топырақтар айқын құмды және құмайтты жыныстарда дамиды. Топырақ
кескіні қалыптасуында минералдық түйірлердің жылжуы байқалмайды, өте майда
түйірлер тым аз. Күлгіндік жиекте темір тотығының азайғаны көрінеді де, В
жиекте оның мөлшері артқан.
Шымды күлгінді топырақ- Шығыс Европалық тегістігіндегі оңтүстік тайгада
аралас ормандар мен шабындық шөптесіну өсетін жерде жаралатын топырақ.
Күлгін қабатын шым басып, топырақтың құнарлығы арта бастайды. Шымды
қабаттың қалыңдығы өскен сайын күлгін қабат бірте-бірте жұқаланады да,
күлгінденуі басылады. Соған сәйкес жұқа орташа және қалың шымды, қалыңдығы
орташа және өте күлгінді топырақтар құралады. Құнарлығы жоғарысы- Қалың
шымды аз күлгінді. Топырақ шым қабаты гумуске , қорек заттарына бай ,
бейтарап орталы жұту сыйымы жоғары, берік, уақ дән түйіртпекті келеді. Одан
төмен элювийлі күлгін қабатша керісінше қышқыл орталы, құнарсыз болады.
Топыраққұралу жағдайлары тайга аймағында, Енисейден шығысқа қарай, күрт
өзгереді, климаты ызғарланады. Бұл өлкеде тұтас мәңгі тоң тараған өсімдік
жамылғысы да ерекше, топырақ құрайтын жыныстар тас сынықтары мен
үгіндісінен тұрады, қабаты жұқа болады. Сондықтан Орталық пен Шығыс Сібірде
күлгін процессі айқын басылып, ерекше тайгалық қоңыр- тоңды- темірлі
топырақтар қалыптасқаны дәлелденген. Бірақ оларға жалпы әлпет тән
болғандықтан, бір қышқыл қоңыр тайгалық топырақ типіне жатқызады.
Тайгалы- ормандық топырақтарды игеру өте қиын іс, себебі мұнда өсімдік
жамылғысы- тұтасқан орман, басым батпақтану мен тоңдану құбылыстары,
топырақтың төмен құнарлылығы.
Тайгалы аймақтың Шығыс Европа- Батыс Сібір облысының оңтүстік
жартысында егіншілік алабы 2-ақ %, ал солтүстікжартысында тіпті аз (0,1%).
Топырақ құнарлығын көтеру жолдары: органика-минералдық тыңайтқыштарды үстеп
беру, қышқыл ортаны әк беріп бейтараптау, ауыспалы егіс пен озат
агротехнологияны енгізу, микроэлементтер қолдану топырақтың ылғал-жылу
тәртібін жақсарту, эрозияға тосқауыл қою, т.б. Картоп өнімі әжептәуір
(130%) әсіресе мол берілген NPK+ торф пен көң ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.