Төлем балансы жайлы ақпарат

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Төлем балансы

Төлем балансының мәні, принциптері мен құрамы

Әр мемлекетке өздерінің сыртқы экономикалық жағдайын білу үшін оларға кезеңдік статистикалық мағлұматтар керек. Осы мағлұматтарды төлем балансынан көруге болады. Ол белгілі бір кезеңде сол елдің сыртқы экономикалық іс-әрекет балансын айқындайтын статистикалық құжат.

Төлем балансында елдердің сауда-экономикалық операцияларын құрылымы мен сипаты, сандық және сапалық масштабтары көрінеді:

-әлемдік шаруашылықтағы қатысы: осы елдің басқа елдерге шығарған барлық төлемдері сомасының және басқа елдерден түскен түсімнің барлық сомасының арақатынасының көрінсі.

ХВҚ анықтамасы статистиалық бойынша төлем балансы дегеніміз - белгілі бір кезеңдік статистикалық есеп беру. Ол келесі құбылыстарды көрсетеді.

а) белгілі бір елдің өзінен басқа әлем арасындағы тауарлық қызметтік табыстық операциялық;

ә) меншіктегі өзгерістен және сол елдіңалын монеталдық арақатынастағы арнайы ақша резерві (СДР) және де басқа елдерге қарағанда, сол елдің қаржылық талаптар және міндеттемелеріндегі өзгерістер;

б) біржақты аудармалар (перевод) және орын толтырушы жазбалар. Олар өзара шешуге келмейтін операциялар мен өзгерістерді бухгалтерлік есеп бойынша теңестіруге қажетті.

Төлем балансының құрамының негізі болып табылатын принциптер:

Бірінші принцип - қандайда бір елдің белгілі бір кезеңдегі барлық сыртқы экономикалық операцияларды түгелдей қамту (жыл, ай, тоқсан) . Сыртқы экономикалық операцияларды ішкі экономикалық операциядан айыра білу үшін ХВҚ ең алдымен резиденттер мен резиденттер емес арасындағы операцияларды түсіну қажет.

Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу және валюталық бақылау» заңында «резиденттер»:

а) Қазақстан Респудликасындағы тұрақты тұратындар уақытша басқа елде болушылар;

ә) Қазақстан Республикасында орналасқан, оның заңдылығына сәйкес орнатылған заңды ұйымдар;

б) Қазақстан Республикасында орналаспаған және оның заңдылығына сәйкес орнатылған өндірістер, ұйымдар; олар заңды ұйым болып табылмайды. ;

в) басқа елдерден Қазақстанға келген дипломатиялық және тағы басқа арнаулы өкілдер.

«Резиденттер емес»

а) Қазақстан Республикасынң сыртында тұрақты тұратын және Қазақстан Республикасына уақытша келушілер;

ә) басқа елдердің заңдары бойынша құрылған басқа елде орналасқан заңды ұйымдар;

б) шетел заңдары бойынша құрылға Қазақстан Республикасыны сыртында орналасқан ұйымдар және кәсіпорындар;

в) Қазақстан Республикасындағы шетел дипломатиялық арнаулы елшілер, халақаралық ұйымдар, олардың филиалдары және өкілдері;

г) Қазақстан Республикаснда орналасқан ә және б пунктерінде көрсетілген «резидент еместердің» филиалдары мен елшілері.

Екінші принцип - операциялардың екі қайтара бухгалтерлік жазбасы нәтижесінде бір баптағы (статья) дисбаланс келесі баппен теңеледі. Төлем балансы төлемдік операциялардан тыс операцияларды да қамтиды. Осындай төлемге қатысы жоқ операциялардың бірі - бір жақты аудармалар (яғни, қайта төленбейтін біржақты негіздегі төлемдер) ;

ХВҚ - жеке мемлекеттерге арнайы ақша резерв (СДР-ге) беруі;

алтынның монетизациялануы немесе демонитизациялануы; алтынға деген әлемдік бағаның өзгеруіне байланысты Ұлттық валюта резервін қайта бағалау. Сондықтан да төлем балансы тек төлемдер емес төлем операцияларын қамтиды.

Төлем балансын құрау жүйесі

Сыртқы экономикалық іс-әрекеттерді есептеу орта ғасырда пайда болған. «Төлем балансы» терминін шотландық экономист (XVII ғ. ) Джеймс Стюарт ойлап тапқан. XX ғасырдың басында төлем балансын құру әдісі АҚШ және Англияда дами түсті. Осыған негізделе отырып, ХВҚ барлық елдер бойынша ортақ төлем балансын құраудың стандарттық әдістемесін жасаған. Төмендегі төлем балансын құрау әдісі 1977 жылы ХВҚ-ның шешімі бойынша жасалған.

Төлем балансына - басқарылулар (алғы шарт) деп аталатын төрт үлгі ХВҚ-ның толық схемасы 112 баптан тұрады. Кеңейтілген схемасы бұл баптарды 7 топқа бөледі. Келесі кесте төлем балансының қысқартылған схемасы болып табылады.

Төлем балансы

Төлем балансы баптарының кеңейтілген классификациясы (ХВҚ әдістемесі бойынша), мысалыға АҚШ 1989 жылы төлем балансы млрд. доллар.

1: А. Күнделікті операциялар (күнделікті төлем балансы)

2: -110, 06

3: А. Current account

1: В. Төте инвестиция және де басқа ұзақ мерзімді капиталдар.

2: 87, 93

3: B. Direct investment and other long-term capital

1: C. Қысқа мерзімді капитал

2: 16, 32

3: С. Other short-term capital

1: D. Қателер мен ұмытылып қалдырылғандар.

2: 22, 60

3: D. Net errors and omissions

1: E. Комплексациялаушы баптар.

2: 1, 56

3: E. Counterpart items

1: Ғ. Төте қаржыландыру.

2: -

3: F. Expertional financing

1: G. Шетел мемлекеттік органдарыныңвалюта резерві құрамындағы міндеттемелер.

2: 8, 48

3: G. Liabilities consulting foreign authorities.

1: H. Резевтің соңғы немесе жалпы өзгеруі

2: -26, 81

3: H. Total changes in reserves

Бұл қысқартылған схеманы үш бөлікке бөлуге болады:

1. Күнделікті операциялар (блок А) . Мұнда тауар, қызмет, капитал және ақшалай аударылымдардан түсетін табыстың бар жоқтығын анықтайды.

2. Капитал қозғалыстары (В+С) .

3. Теңестіруші операциялар (Е+Ғ+G), төлем балансының салмақтандырылатын мемлекеттік органдарының операциялары.

Содан кейін соңғы төлем баланс сальдосы пайда болады. Ол мемлекеттің алтын, валюта және басқа резервтері арқылы қаржыландырылады немесе бөлінеді.

Төлем балансында экспорт және импорт ФОБ бойынша анықталады, яғни тауар бағасына сақталу және тасмалдау құны енгізілмейді. Ал сыртқы сауда сатистикасында импорт СИФ бойынша анықталады, яғни сақталу мен тасмалдау құны есептелінед. Күнделікті төлем балансының баптары көп. Оны негізінен «басқа тауарлар, қызметтер және табыстар» деп атайды. Оған:

1) тауарларды жеткізу (қызметке көрсетуге өте ұқсас-тауарларды жеткізу) ;

2) әр түрлі қызметттер: жүк, жолаушылар және басқа да тасмалдау; халықаралық туризм, телекомуникациялық қызметтер, білім деңгейлік, қаржылық, сақталу, жұмыс түрін (мысалы, делдалдар) кәсіптік (консалтинг) және техникалық қызметер (мысалы құрылыс) және т. б. ;

3) меншік құқығын қолдануға кететін кірістер мен шығыстар (лицензия, патент, рояльти және т. б. төлемдер мен кірістер) ;

4) шетелдегі жеке және мемлекеттік инвестициялардан түсетін табыстар мен сол елдегі шетел инвестициясына кіретін табыстар. Оған қайта инвестициялау табыстары жатады;

5) шетел мемлекенінің саяси және әкімшілік операциялары (әскери базалар, халықаралық ұйымдарға енуі және т. б. ) . «Жеке біржақты аудармалар» және «мемлекеттік біржақты аудармалар» бабындағы трансферттер жатады:

а) шетел жұмысшыларының көшіп келушілерінің және т. б. аудармалары;

ә) қайтарылмайтын мемлекеттік көмектер.

Баланстың тауар қозғалысы баптарына талдау.

Тауар қозғалысы балансы В және С блоктарды қамтиды.

Блок В немесе «төте инвестиция басқалай ұзақ мерзімді капитал»:

а) төте және портфельді инвестициялар;

ә) басқа да ұзақ мерзімді капитал.

-ұзақ мерзімді мемлекеттік және банктік несиелер;

-ертеде алынған қарыздарға төленетін процестер;

-халықаралық банктер және қаржылық ұйымдардың облигацияға қол қоюы.

Блок С - қысқа мерзімді капитал. Оған бір жылға дейінгі инвестициялар кіреді және қысқа мерзімді мемлекеттік құнды қағаздер мен міндеттемелер, банктік депозиттер және қысқа мерзімдік несиеге байланысты банкаралық міндеттемелердің қозғалысын көрсетеді.

Тауар қозғалысы балансы Д блокты қамтиды.

Д «қателер мен ұмытылып қалдырылғандар».

Мұнда күнделікті жиі кездесетін қателер, сонымен қатар, контрабанда және капиталдың заңсыз құйылуы анықталады.

Күнделікті операциялар сальдосы (күнделікті төлем балансының сальдосы) - бұл сальдо елдің шаруашылығына өте қажетті және жиі есептелініп отырады.

Капитал қозғалысының сальдосы. Күнделікті тауар қозғалысы операцияларын бақылау, теңестіркде ең негізгі құрал болып табылады. Басқаша айтқанда, күнделікті төлем балансының сальдосы кері таңбалы болса, онда оны оң таңбалы капитал қозғалысы сальдосы арқылы (толық немесе біртіндеп) жабады. Егер елдің күнделікті төлем баланс сальдосы оң таңбалы болса, ол капиталды сырқа шығару оны ішке тасмалданудан асып түсу мүмкіндігін туғызады.

Төлем балансын мемлекеттік реттеудің әдістрі.

Төлем балансының жағдайына ықпал етудің бірнеше негізгі әдістері бар.

Бірінші - тікелей бақылау, регламенттік импортты қосқанда (сандық шектеулер арқылы) және кедендік т. б. жинақтар, шетелге шетелдік инвестициялар арқылы және ақшалай трансферттер арқылы жеке адамдардың пайда келтіруіне тыйым салу және шектеу; осындай көмектің күрт қысқартылуы, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді капиталдың шығарылуы және т. б.

Тікелей бақылаудың бұл тәсілі елдің көптеген фирмаларына үлкен қиындықтар және өшпеділіктер туғызады.

Қысқа мерзімді жоспарды төте бақылау жақсы нәтиже береді.

Ұзақ мерзімде бұл әдістер жағымды және жағымсыз нәтиже туғызады. Жергілікті өндірушілерге «қолайлы жағдай» жасау шетел инвесторларының табыстарын өткізуге тыйым салу олардың қызығушылығын төмендетеді. Сондай-ақ, шетелдік мамандарды тартуда қиындықтар туындайды.

Отандық экспортерлар үшін шетелдерде тауар және қызмет көрсету жүйелерінің кеңейуіне кедергілер келтіреді.

Бұл - өшпенділік туғызбайды, керісінше, тікелей шара отандық фирмалармен экспорттың көмек қаражат жасалуын қолдайды. Бірақ ол қымбатқа түседі, оның қолдануы мемлекеттік бюджетіне байланысты.

Мемлекеттік ықпалдың келесі әдісі - дифлияция (инфлияциямен күрес), ішкі экономикалық міндеттерді шешуге бағытталған, бірақ жанама әсері төлем балансының жағдайын жақсартады. Дәстүрлі дифлияция саясат көпшілігінде өндірістің көлемін төмендетеді, импорттың қысқаруына және экспортың өсуіне әкеп тірейді.

Сол мемлекеттерде несие-банк жүйесі дамыған болса, қысқа мерзімді капиталды әкелуге ықпал етеді.

Бірақ дифлияция, сонымен қатар, қарама-қайшы жағдайлар да туғызады.

Мысалы: ұлтың валюта айырбас курсы жоғарылайды, ол импоттың көбейюіне жол ашады. Бірақ Ұлттық валбтаның курсының өсуі мемлекетке экспорттық табысты төмендетеді.

Күшті экономикалық дағдарыстарды болдырмау үшін мемлекет тарапынан валюта курсының тұрақты және «қалқымалы» курсына қатаң қадағалау жасауы керек.

Қазақстан Республикасының төлем балансы.

Елдің сыртқы позициясына баға беру және өлшей - экономикалық саясатты шешу процесіндегі қажетті қадамдарының бірі. Ел мен басқа әлемнің арасындағы операциялар мен қаржы ағымы, төлем балансының жүйесіне үнемі алып келеді.

Күнделікті операция есебі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.