Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың жағдайы
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
I. Экономикалық әл.ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмссыздықтың экономикалық мазмұны
1.1. Әлеуметтiк экономикалық әл.ауқаттың мәнi, мағынасы және
оны сипаттайтын көрсеткiштерi
1.2. Экономикалық әл.ауқатты сипаттайтын көрсеткiш
жұмыссыздықтың түрлерi
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту
денгейiн мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және
жұмыссыздық
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөріс көздерiн талдау
III. Әлеуметтік қорғау жүйесін мемлекеттiк реттеудiң бағыттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кiрiспе
I. Экономикалық әл.ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмссыздықтың экономикалық мазмұны
1.1. Әлеуметтiк экономикалық әл.ауқаттың мәнi, мағынасы және
оны сипаттайтын көрсеткiштерi
1.2. Экономикалық әл.ауқатты сипаттайтын көрсеткiш
жұмыссыздықтың түрлерi
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту
денгейiн мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және
жұмыссыздық
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөріс көздерiн талдау
III. Әлеуметтік қорғау жүйесін мемлекеттiк реттеудiң бағыттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кiрiспе
Елiмiзде “Кедейлiк және жұмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2003 жылы Үкiмет қаулысымен 2002-2003 жылдарға арналған кедейлiк және жұмыссыздықпен күрес бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету үшін жұмыс бастылық және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi саясаты iске асырылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 – 2003 жылдарға арналған Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық– саяси тұрақтылық және елдiң әлеуметтiк – экономикалық тұрақты дамуының негiзiнде ел халқының өмiр сүру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада кедейлiк көлемiн қысқарту, жұмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы мөлшерiн арттыру, зейнетақы жүйесін жетiлдiру көзделедi.
Тұтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ѕстiмiздегi жыл әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд. теңге бөлiндi. Бұл бұрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту үкiмет үшін басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12 пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2003 жылы мѕгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.Ә.Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жұмысқа тарту, оларды жұмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық жақсаруына , артуына алып келедi.
Тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жұмысбастылығы, өмiр сүру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге курстық жұмысымда тоқталып өтейiк.
Елiмiзде “Кедейлiк және жұмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2003 жылы Үкiмет қаулысымен 2002-2003 жылдарға арналған кедейлiк және жұмыссыздықпен күрес бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету үшін жұмыс бастылық және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi саясаты iске асырылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 – 2003 жылдарға арналған Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық– саяси тұрақтылық және елдiң әлеуметтiк – экономикалық тұрақты дамуының негiзiнде ел халқының өмiр сүру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада кедейлiк көлемiн қысқарту, жұмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы мөлшерiн арттыру, зейнетақы жүйесін жетiлдiру көзделедi.
Тұтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ѕстiмiздегi жыл әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд. теңге бөлiндi. Бұл бұрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту үкiмет үшін басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12 пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2003 жылы мѕгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.Ә.Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жұмысқа тарту, оларды жұмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық жақсаруына , артуына алып келедi.
Тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жұмысбастылығы, өмiр сүру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге курстық жұмысымда тоқталып өтейiк.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Закон Республики Казахстан “О прожиточном минимуме”. 20 ноября 2004.
2. Закон Республики Казахстан “О новой системе пенсионного обеспечения”. Июль, 2004
3. Указ Президента Республики Казахстан “О республиканстком бюджете на 2004 год”. Казахстанская прадв, 8 мая, 2001
4. Постановление Правительства Республики Казахстан “Об опубликовании проекта концепции социальной защиты населения Республики Казахстан”. Казахстанская правда N93 (23441), 13 апреля, 2003
5. Заявления Правительства Республики Казахстан об основных направлениях экономической и социальной политики и прогнозе экономических показателей в марте 2003 года //Казахстанская правда, 29 марта 2003 года
6. Аубакиров Г. Рынок социальную политику не отменяет.//Азия: экономика и жизнь, 2000, N21
7. Антосенков Е.Г. От обслуживания безработицы – к активной государственной политики занятости. ЭКО, 2001
8. Бабакумаров Е.Ж. Социальная политика государства в переходный период. Методические рекомендации. Алматы: Институт развития Казахстана, 1998
9. Вилевский А. Система социальной поддержки населения: уроки кризиса и региональный опыт.//Вопросы экономики. 2001, N2
10. Гончаров В. Противоречивые оценки: Вопросы реализации “Программы по борьбе с бедностью и безработицей на 2004-2004 годы”//Деловая неделя. 2003, N7
1. Закон Республики Казахстан “О прожиточном минимуме”. 20 ноября 2004.
2. Закон Республики Казахстан “О новой системе пенсионного обеспечения”. Июль, 2004
3. Указ Президента Республики Казахстан “О республиканстком бюджете на 2004 год”. Казахстанская прадв, 8 мая, 2001
4. Постановление Правительства Республики Казахстан “Об опубликовании проекта концепции социальной защиты населения Республики Казахстан”. Казахстанская правда N93 (23441), 13 апреля, 2003
5. Заявления Правительства Республики Казахстан об основных направлениях экономической и социальной политики и прогнозе экономических показателей в марте 2003 года //Казахстанская правда, 29 марта 2003 года
6. Аубакиров Г. Рынок социальную политику не отменяет.//Азия: экономика и жизнь, 2000, N21
7. Антосенков Е.Г. От обслуживания безработицы – к активной государственной политики занятости. ЭКО, 2001
8. Бабакумаров Е.Ж. Социальная политика государства в переходный период. Методические рекомендации. Алматы: Институт развития Казахстана, 1998
9. Вилевский А. Система социальной поддержки населения: уроки кризиса и региональный опыт.//Вопросы экономики. 2001, N2
10. Гончаров В. Противоречивые оценки: Вопросы реализации “Программы по борьбе с бедностью и безработицей на 2004-2004 годы”//Деловая неделя. 2003, N7
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың жағдайы
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
I. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмссыздықтың
экономикалық мазмұны
1. Әлеуметтiк экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы және
оны сипаттайтын көрсеткiштерi
2. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш
жұмыссыздықтың түрлерi
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту
денгейiн мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және
жұмыссыздық
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөріс көздерiн талдау
III. Әлеуметтік қорғау жүйесін мемлекеттiк реттеудiң бағыттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кiрiспе
Елiмiзде “Кедейлiк және жұмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар
ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2003 жылы Үкiмет қаулысымен
2002-2003 жылдарға арналған кедейлiк және жұмыссыздықпен күрес
бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету үшін жұмыс бастылық
және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi
саясаты iске асырылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 – 2003 жылдарға арналған
Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық– саяси тұрақтылық және
елдiң әлеуметтiк – экономикалық тұрақты дамуының негiзiнде ел
халқының өмiр сүру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада
кедейлiк көлемiн қысқарту, жұмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы
мөлшерiн арттыру, зейнетақы жүйесін жетiлдiру көзделедi.
Тұтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ѕстiмiздегi жыл
әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд.
теңге бөлiндi. Бұл бұрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту үкiмет үшін
басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12
пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы
мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2003 жылы мѕгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк
жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.Ә.Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын
бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы
халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту
мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жұмысқа
тарту, оларды жұмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық
жақсаруына , артуына алып келедi.
Тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп
сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жұмысбастылығы,
өмiр сүру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге
курстық жұмысымда тоқталып өтейiк.
II. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмыссыздықтың
экономикалық мазмұны
1.1. Әлеуметтік экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы және оны
сипаттайтын көрсеткiштерi
Әлеуметтік экономикалықсаясат тұрғындардың әл– ауқатын реттеуге,
өмiр сүру деңгейiн реттеп бақылауға арналған.
Әлеуметтік экономикалықәл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер:
- тұрғындардың жұмыспен и қамтылуы;
- жұмыссыздық;
- кедейшiлiк;
- тұрғындардың табысы, жалақысы, зейнетақысы, ең аз күнкөріс
шамасы, жердемақы және т.б.
Әлеуметтік экономикалық әл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштердiң
әрқайсысына жеке тоқталып өтетiн болсақ;
Халықтың жұмыспен қамтылуы
Тұрғындардың жұмыспен қамтылған бөлiгi, яғни басында жұмысы
бар, табысы бар, өзiн – өзi қамтамасыз ететiн тұрғындар.
Еңбек ресурстарына халықтың жұмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi
жатады. Еңбек ресурстарының қалыптасуын сипаттайтын негiзгi құрамдас
бөлiктерi - бұл еңбекке қабiлеттi жастағы еңбекке қабiлеттi халық.
Еңбек ресурстары өзiне экономикалық белсендi, өндiрiстен қол ѕзiп
оқитын еңбек iстемейтiн және iздемейтiн еңбекке қабiлеттi адамдардың
басқа сипаттарын қосады.
Белсендi халықтар 2 – ге бөлiнедi, экономикалық тұрғыдан белсендi
халық және белсендi емес халық. Ал экономикада жұмыспен
қамтылғандар жолданып жұмыс iстеушi және жалданбай жұмыс iстеушiлер
болып бөлiнедi.
Жұмыс күшінiң жоғары ұтқырлығы (мобильдiлiгi) еңбектiң жаңа
формаларының дамуымен, жұмыскерлердiң iрi және орта кәсiпорындардан
шағын бизнес саласына өтуiмен, салааралық қайта бөлiнумен байланысты.
Жаңа жұмыс орындарын қалпына келтiру және қай та қалыптастыру
соңғы жылдардағы басым бағыттардың бiрi болып табылады. Еңбек
нарығындағы бѕгiнгi кѕндегi ең маңызды мәселелер - ол халықты
жұмыспен және жұмыссыздық. Еңбекке жарамды жастағы халықты жұмыспен
қамту және оны экономика салаларында пайдалану бүгiнгi күннiң
өзектi мәселелерi.
Экономикадағы жұмыспен қамтылған тұрғындар өздерiн өздерi
асыраушылар, әл – ауқатын жақсартушылар, олар әр отбасыда 2 – 3
адамды тамақпен, қажеттiлiктермен қамтамасыз етедi.
Жұмыссыздық
Жұмыссыздар олар республикамыздың ұлттық заңында қабылданған
белгiлi бiр жасқа жеткен, яғни 16 және одан асқан адамдар,
қарастырылып отырған кезеңде оларда жұмыс болмаған, жұмыспен қамту
қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жұмыс iздеген және оған дереу
кiрiсуге әзiр адамдар. Жұмыссыздарға жатқызған кезде мына 3 өлшем
сақталуы тиiс:
1. 16 жас және одан асқан ересек адамдар;
2. жұмысы болмаған, бiрақ жұмыс iстеуге әзiр адамдар;
3. жұмыспен қамту қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жұмыс
iздеген және оны дереу iстеуге дайын адамдар.
Ресми жұмыссыздық деңгейi - жұмыспен қамту қызметiнде тiркелген
жұмыссыздар санының, есептi жылдың аяғындағы экономикалық белсендi
халық санына қатынасы.
Жәрдемақы алатын жұмыссыздар саны - жұмыссыздық жөнiндегi
жәрдемақы жұмыспен қамтылу қызметiнде тiркелген және жұмыссыз
мәртебесi бар азаматтарға төленедi. Жұмыссыздар деп танылған адамдар
ұсынылған лайықты жұмыспен негiзсiз бас тартқан, қайта тiркеудiң
тәртiбiн бұзған және т.б. жағдайда жәрдемақы ала алмайды.
Кедейшiлiк өсуi, жұмыссыздыққоғамдықәлеуметтiк жағына өз
әсерлерiн тигiздi. Кедейшiлiк бiрте– бiрте қоғамның тұрақты сипатына
айнала отырып, әлеуметтiк құрылымның тоқтауына әлсiреуiне алып келiп
соқтырады.
Тұрғындар дағдарыстың жағдайда әр түрлi қабылдайды, өмiрден өтуi,
жағдайдың нашарлауы т. б. Маңызды экономикалық және әлеуметтiк
проблемаларды шешу үшін мемлекет басты кепiлдерi болып есептеледi.
Жұмыссыздықтың өсуi, жұмыстылықтың қысқаруы, кедейшiлiк, жоқшылық-
Бұл қоғамдық өмiрдiң көрiнiсi, ол экономикалықәлеуметтiк және саяси
салаларда өз орнын қалдырған, жоғалмайтын iз. Кедейлер болып әр тѕрлi
категориялардағы адамдар саналады.; әйелдер, балалар, жастар,
мүгедектер, зейнеткерлер, эмигранттар, босқындар тағы басқа кедейшiлiктiң
туындауы әртѕрлi себептерге байланысты; жұмыстан айырылуына,
кедейлiкке, төмен төленер жалақы, дамымаған елдердiң кедейлiгi т.б.
Планетадағы 5,7 млрд адамдардың 1,3 млрд. кедейшiлiкпен күресуде,
яғни кедей халық олардың көбiсi жұмыссыздар (700 млн). Бiрақ олар
жұмыспен қамтылып, ауыр жұмыс iстесе де қажеттiлiктерiн
қанағаттандыра алмайды, шығыстарын жабуға мѕмкiншiлiгi жоқ.
Кедейлiктiң күшеюi әлеуметтiк-экономикалық жағдайлардың тұрақсыздығынан,
жұмыссыздық- әсiресе жастар арасында өте қиынға тѕсуде, ауыр.
2. Экономикалықәл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмыссыздықтың түрлерi
Жұмысшы күшi мөлшерiнiң артуы, яғни еңбек ұсынысының жұмыс орны
санынан артуы жұмыссыздыққа алып келедi.
Жұмыссыздықтың негiзгi түрлерi:
1. Фрикциондық;
2. Құрылымдық;
3. Табиғи;
4. Циклдық.
Жаңа жұмыс iздеп жѕрген немесе жұмыс орнын ауыстыратын адамдарды, яғни
уақытша жұмыссыссыздық. Бұл фрикционды жұмыссыздық.
Құрылымдық жұмыссыздық–экономика құрылымының өзгеруiне байланысты,
кәсiби –бiлiктiлiк сипаты бойынша еңбек күшіне сұраныс пен ұсыныстың сай
келмеген кездегi жұмыссыздық.
Фрикциондықжәне құрылымдық жұмыссыздықтың қосындысы табиғи
жұмыссыздықты бiлдiредi.
Табиғи жұмыссыздықтың деңгейi мыналарға байланысты:
- жұмысшы күшінiң құрамы;
- жұмыссыздық фактiге негiзделген деңгейi;
- жалақы ставкасының номиналды болуы;
- жұмыссыздық бойынша пособия мөлшерiне .
Экономиканың циклдықдамуы циклдық жұмыссыздықты тудырады.
Экономикалықөсу кезiнде өндiрiс көлемi артуы қосымша жұмысшы күшін
талап етедi нәтижесiнде жұмысыздықдеңгейi қысқарады.
Әлеуметтік теңдiк пен теңсiздiк деңгейi жан басына шаққандағы
табысы, жалақы, зейнетақымен өмiр сүру деңгейi сияқты көптеген
көрсеткiштер мен өлшенедi. Саясаттың әлеуметтiк бағыттылығы деп
жѕргенiмiз белгiлi топтар тарапынан туындайтын өзгермей және
құбылмалы түсiнiктер мен мѕдделердiң кѕрделi жүйесінiң нысанасы.
Мемлекеттiң қоғамдағы орны, ондағы қорым қатынастарды халықтың мѕддеге
орайластыра отырып құқықтық реттеу барысымен айқындала тѕседi.
Халықтың әлеуметтiк экономикалықмәнiнiң төркiнi оның тұрмыс деңгейiн
көтеруде жатыр.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өз еңбектерiнде елiмiздiң әлеуметтiк
экономикалықдаму стратегиясын нақтылап өткен болатын. Айталық:
- ең алдымен еңбекке қабiлетсiз және жағдайы нашар жiктердi
зейнеткерлердi, мүгедектердi, көп балалы отбасыларын оқушы жастарды
мемлекеттiк қолдау және әлеуметтiк жебеу жүйесін құру;
- ғылымға, мәдениетке, бiлiм беруге және денсаулық сақтауға
мемлкеттiк қолдау;
- жұмыссыздық жөнiнде әлеуметтiк кепiлдiктi қамтамасыз ету;
- кедейлiктiң алдын – алу;
- күнкөріс көздерi болып табылатын әлеуметтiк экономикалық
көрсеткiштердi көтеру.
Қазақстан Республикасының экономикалық саясатының негiзгi
мақсаты инфляцияның төменгi деңгейi кезiнде тұрақты экономикалық
өсуге өту, инвестициялық ахуалды жақсарту, халықтың ахуалын көтеру,
оларды жұмыспен қамту болып табылады. Үкiмет халықтың тұрмыс
деңгейiн одан әрi жақсарту, келеңсiз демографиялық ѕрдiстердi
бiртiндеп еңсеру мақсатымен әлеуметтiк саланы дамытуға ықпал жасауды
кѕшейтедi.
Нарықтық экономикаға өткеннен кейiн қоғамда диффенициация пайда
болды, табыстың әр тѕрлi деңгейiне ие болатын халықтың
категориялар пайда болды. Өршiп келе жатқан әлеуметтiк проблемалар
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейiн әлеуметтiк экономикалық
даму стратегиясына сәйкес, әлеуметтiк қорғау жүйесін бiрте – бiрте
реформалауды қарастыратын iс – шаралар кешенiн жасау және оны iске
асыруды талап еттi.
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн
мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және жұмыссыздық
Қазақстан егемендiк алғаннан кейiн экономикадағы нарықтық
қатынастарының қалыптасуы еңбек нарығы құрылымының өзгеруiмен бiрге
жѕрдi. Жұмыс күшінiң әрекет етуiнiң жаңа шарттары анықталды, жұмыс
күшіне сұраныстың сандық және сапалық сипаты өзгердi. Еңбек нарығын
реформалау мемлекетпен басқарылатын жұмысбастылық және жалақы төлеу
жүйесін, осы факторлардағы сұраныс пен ұсыныстардың нарықтық күштерiн
анықтайтын алмастыруды көздейдi.
Жұмыстылық туралы статистика жалпы тұрғындардың жағдайын
бiлдiрмейдi, жалпы жұмыссыздар саны 2000 – 2003 жылдары Республикамызда
2,1 ( -ға кемiдi, арнайы жұмыссыздар керiсiнше 4,5 ( -ға өстi.
Жұмыссыздықтың пайда болу себептерiне тоқталып кететiн болсақ,
бiрiншiден жұмыссыздық деңгейiнiң төмен болуы мемлекет дамуының
көрсеткiштерi, жаңа жұмыс орындарының көбеюi, және тағы басқа. Бұл
жерде жұмыссыздардың ақша табу көздерi жоғалады. Мемлекеттiк емес
жұмыс орындары тұрақты емес, олар кездейсоқ жағдайда болады, олар
әлеуметтiк қамтамасыз етуге, әлеуметтiк көмекке жауап бермейдi.
Екiншiден, екi жақты табыс көзiне әсер ететiн факторларға
байланысты.
Нарықтық қатынастар қалыптасуы және дамуы кезеңiндей ел
экономикасындағы құрылымдық өзгерiстер жұмыс күшіне сұраныс пен
ұсыныстың тепе – теңдiгiнiң бұзылуымен жұмыссыздықтың өсуiмен бiрге
жүрдi. Қазақстан Республикасының Үкiметi жұмыссыздарды азайту
мақсатында iс – шаралар қолдануда. Соңғы жылдары экономиканың нақты
секторындағы өндiрiстiң өсуiне байланысты жаңа жұмыс орындары
құрылып жатыр, Бұл жұмыс бастылықтың өсуiне және жұмыссыздықтың
кемуiне әкелдi. 2003 жылы Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздар саны
906,4 мың адам болып, 2003 жылы Бұл көрсеткiш 780,4 мың адамды
көрсеттi.
Кесте -1
Қазақстан Республикасының еңбек ресурстары
мың . адам
Көрсеткiштер 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Еңбек ресурстары 9140,1 8813,6 8471,2 8399,0 8531,4 -
Экономикалық белсендi 7489,5 7440,1 7052,6 7055,4 7107,4 7479,5
халық
Экономикада жұмыс 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6699,1
бастылар
Оның iшiнде:
Жалдамалы жұмыскерлер
4418,4 4271,3 3783,0 3354,2 3504,4 3863,6
Өз еркiнше жұмыс 1600,5 2201,0 3783,0 3354,2 3504,4 2835,5
iстейтiндер
жұмыссыздар 970,6 967,8 925,0 950,0 906,4 780,4
Жұмыссыздық деңгейi, ( 13,0 13,0 13,1 13,5 12,8 10,4
Кестеде көрiп отырғанымыздай жұмыссыздық деңгейi 2003 жылғы
қарағанда 2,4 ( - ға төмендеген. 2002 жылы экономикада жалпы
жұмыспен қамтылғандар 6699,1 мың адам болса, оның 3863,6 мыңы
жалдамалы жұмысшылар, ал өз еркiншi жұмыс iстейтiндер саны 2835,5
мың адам.
Қазақстан Республикасында 2002 жылдан бастап бiрiншi рет
жұмыссыздық мәселесi бойынша халықты таңдамалы зерттеу жѕргiзiлдi.
Алынған ақпаратқа сай, жұмыссыздар арасында әрбiр алтыншы адам
(16() штат қысқаруына байланысты, әрбiр 8 – шi адам (11,6 () –
кәсiпорынның жойылуына байланысты жұмыстан босатылған.
Халық жұмыссыздығын төмендету және жұмысбастылықты қамтамсыз ету
мәселесi үнемi үкiметтiң назарында. 2003 жылы “ Кедейлiк және
жұмыссыздықпен күрес” бағдарламасы қабылданды. Оның негiзгi бағыттары
келесi болып табылады:
- халықтың кедей бөлiгiне әлеуметтiк көмек көрсету және белсендi
жұмыстылық саясатын жѕргiзу арқылы кедейлiк масштабын қысқарту;
- экономикалық өсу және әлеуметтiк саладағы жалғаспалы реформалар
жүргiзу негiзiнде халықтың өмiр сүру деңгейiн жоғарылату;
- халықтың нашар бөлiктерiн әлеуметтiк бейiмдеу, экономикалық
реабилитациялау және әлеуметтiк қолдау шаралары негiзiнде
кедейшiлiкпен күресудi iске асыру.
Қазақстанның еңбек нарығындағы Бѕгiнгi кѕндегi ең маңызды
мәселелер - ол халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық. Осы
мәселелердi шешу үшін ең алдымен еңбек нарығын жүйелi тѕрде
талдап, сонан соң ондағы болып жатқан өзгерiстердi бағалап, әрбiр
аймақтың өзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып, еңбек ресурстарын
басқару жүйесін жетiлдiру қажет.
Еңбек нарығындағы тұрғындардың экономикалық негiзгi
көрсеткiштерiн келесi кестеден көруге болады.
Кесте -2
Экономикалық қызмет түрi бойынша жұмыспен қамтылған тұрғындар
саны, мың адам.
Көрсеткiштер 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж
Барлығы: 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6698,8
Соның iшiнде:
ауыл шаруашылығы аң
аулау, орман өсiру
1384,9 1547,7 1353,9 1335,4 1940,7 2366,3
Балық аулау, өсiру 4,0 3,5 5,9 6,9 7,5 13,1
Өнеркәсiп
соның iшiнде:
кен өндiру 167,2 127,2 123,7 129,0 136,8 166,5
өңдеушi 700,3 637,7 627,0 627,8 572,6 513,8
Электр қуатын, газ бен177,7 156,6 152,5 147,7 145,8 150,0
суды өндiру, бөлу
құрылыс 296,6 261,5 222,9 210,6 226,1 264,0
Қонақ үйлер, 91,4 98,6 67,9 69,8 60,5 54,4
мейрамханалар
Көлiк және байланыс 518,3 656,0 560,2 576,3 549,9 506,3
1998 – 2003 жылдар аралығындағы экономикалық қызмет тѕрi бойынша
тұрғындардың жұмысқа орналасуы арта түсуде, қызметтiң барлық түрi
бойынша 2003 жыл жұмыспен қамтылған тұрғындар 6201,0 мың адам
болса, 2003 жыл 6698,8 мың адамға артқан.
Ал экономикалық сектордағы жұмыспен қамтылған тұрғындардың
құрылымын мынадай құрылыммен көрсетемiз.
Нарықтық экономикаға өту нәтижесiнде халықты жұмыспен қамту
құрылымы айтарлықтай өзгердi. Халықты жұмыспен қамту саясатын көтеру
үшін ең алдымен ауыл шаруашылығынан бастау қажет. Нақтылай келетiн
болсақ биылғы “2003–2005 Ауыл жылы” бағдарламасына сай әлеуметтiк
экономиканы көтерудi ауылдан бастасақ, экономикамыз алға жылжуына
бiрдi – бiр себеп болады.
Еңбек ресурстары халықтың жұмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi. Ол
экономикалық белсендi және белсендi емес тұрғындардан тұрады. 2003
жылы жалпы еңбек ресурстары 8531,4 мың адамды құраған.
Экономикалық белсендiлiк 2004 жылға қарағанда 372,1 мың адамға
өскен. Бұл жұмысқа деген белсендiлiктiң артқанын көрсетедi.
Экономикалық белсендiлiк 4,3 (- ға , жұмыспен қамтылғандар 8,0 (-ға
өскен. Ал жұмыссыздық 2003 жылмен салыстырғанда 13,9 (-ға
төмендегенiн көрiп отырмыз.
2003 жылы Республика экономикасында 6,7 млн. адам жұмыспен
қамтылса, оның 3,9 млн. адамы (57,7 () жалдамалы жұмысшылар, өз
бетiнше жұмыс iстейтiндер 2,8 млн. адам (42,3 (), жұмыспен
қамтылған тұрғындардың 3,5 млн (51,8 () құрамын - еркектер, 3,32
млн (48,2 () – әйелдер құрайды. Яғни көрiп отырғанымыздай әйелдерге
қарағанда еркектердiң көбiсi жұмыспен қамтылғын.
Бұл жылы жұмыссыздар саны 780,0 мың адамды құрады. Бұл өткен
жылға қарағанда 14,0 ( төмен.
2003 жылдың екiншi тоқсанында 15 жас және одан асқан
жастағы экономикалық белсендi халық саны 7,5 млн. адам болып өткен
тоқсанмен салыстырғанда 334,5 мың. адамға (4,7( ) көбейдi.
Экономикалық белсендi халықтың 4,2 млн. адамы қала халқы, 3,3 млн.
адам ауыл халқы. Осы жылы жұмыссыздар ( табысты шаруасы болмаған,
оны тынбай iздегендер саны) - 679,6 мың адам, Бұл өткен кезеңдегiден
99 мың адамға кем, жұмыссыздық деңгейi 9 ( болды. 2003 жыл
қарашада Республикада жұмыссыз ретiнде тiркелгендер саны - 203,2 мың
адам, ал оның жұмысқа орналасқаны - 11,6 мың адам
Сонымен нарықтық қатынастарға өту көптеген әлеуметтiк
экономикалық құбылыстарды қайта қарауды талап етiп отыр, соның
iшiнде жастарды жұмыспен қамту проблемасы шиеленiсе тѕсуде. Жастар
- еңбек нарығында еңбек ресурстарын толықтырудың негiзгi көзi.
Адамға жас кезiнде өмiрiнiң ең анықтаушы әлеуметтiк және
демографиялық кезеңдерiн бастан кешедi.
Кесте –3
Еңбек нарығындағы қала және ауыл тұрғындарының негiзгi
индикаторлары (
Көрсеткiштер 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004 ж
қала ауыл қала ауыл қала ауыл Іала Ауыл
Экономикалық 96,0 92,9 99,3 101,3 100,1 101,8 96,3 119,4
белсендi халықтар
Жұмыспен 96,0 92,6 98,8 110,9 100,9 102,6 96,0 127,0
қамтылғандар
Жұмыссыздар 96,1 94,9 102,4 103,2 94,5 96,8 98,5 68,6
Жұмыссыздық деңгейi12,6 13,9 13,0 14,2 12,3 13,5 12,6 7,8
Экономикалық 106,5 110,5 100,5 98,8 100,7 100,1 107,0 63,6
белсендi емес
тұрғындар
Нарықтық экономикаға көшу кезiнде экономикамыздың жақсарғанын
байқап отырмыз. “ 2003 – 2005 Ауыл жылы ” бағдарламасына сәйкес
барлық назарды ауылға салып отырмыз. Жоғарыда көрсетiлгендей 2001
жылдан бастап ауыл тұрғындарының белсендiлiгi арта тѕсуде, 2003
жылы Бұл белсендiлiк 17,8 ( - ға көтерiлген, ал белсендi емес
тұрғындары 2001 жылмен салыстырғанда 35,2 (- ға төмендеген. “
Тұрғындарды жұмыспен қамту” бағдарламасын қолдай отырып 2003 жылы
ауыл тұрғындарының 127,0 (-ы жұмыспен қамтылғанын көрiп отырмыз.
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөрiс көздерiн талдау
Халықтың тұрмыс деңгейiнiң көрсеткiштерiнiң бiрi ѕй шаруашылығы
тұрмысының материалдық жағдайының сипаты. 2001 жылдың қорытындысы
бойынша 4154 үй шаруашылығын iрiктеп зерттеген екен. Осы зерттеудiң
нәтижесiнде , үй шаруашылығының 92,8 пайызы мемлекеттiк емес тұрғын
үйлерде, 5,2 пайызы мемлекеттiк және 2 пайызы өз үйлерi
болмағандықтан жалға алған үйлерде тұрады.
Халықтардың күнкөріс қаражатының көздерiне жасалған талдау да
оның тұрмыс дәрежесiн айқындай тѕседi. Қазiр халықкүнкөріс көздерi
ретiнде мыналар табылады: атаулы ақщалай табыс, жалақы, жәрдемақы,
зейнетақы, ең аз күнкөріс шамасы т.б. берiлетiн күнкөріс көздерi.
Бѕгiнгi кѕнде тұрғындардың әл- ауқатын көтеру үшін, жағдайын
жақсарту үшін мемлекеттiк әлеуметтiк қорғау жүйесi қалыптасқан.
Әлеуметтік қорғау жүйесi тұрғындарға әлеуметтiк көмек көрсетедi,
оларды барлық қажеттiлiктермен қанағаттандыруға бағытталған жүйе. үкiмет
тұрғындарының жағдайын жақсарту үшін, кедейлiктi, жұмыссыздықты жою
үшін тұрғындарға жан-жақты көмек көрсетуде.
Статистикалық мәлiметтерге сүйенсек, бүгiнде Қазақстан халқының
28,1 пайызы орташа күнкөрiс деңгейiнен төмен жандарды құрайды, яғни
15 млн. адамның үштен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
I. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмссыздықтың
экономикалық мазмұны
1. Әлеуметтiк экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы және
оны сипаттайтын көрсеткiштерi
2. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш
жұмыссыздықтың түрлерi
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту
денгейiн мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және
жұмыссыздық
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөріс көздерiн талдау
III. Әлеуметтік қорғау жүйесін мемлекеттiк реттеудiң бағыттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кiрiспе
Елiмiзде “Кедейлiк және жұмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар
ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2003 жылы Үкiмет қаулысымен
2002-2003 жылдарға арналған кедейлiк және жұмыссыздықпен күрес
бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету үшін жұмыс бастылық
және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi
саясаты iске асырылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 – 2003 жылдарға арналған
Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық– саяси тұрақтылық және
елдiң әлеуметтiк – экономикалық тұрақты дамуының негiзiнде ел
халқының өмiр сүру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада
кедейлiк көлемiн қысқарту, жұмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы
мөлшерiн арттыру, зейнетақы жүйесін жетiлдiру көзделедi.
Тұтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ѕстiмiздегi жыл
әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд.
теңге бөлiндi. Бұл бұрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту үкiмет үшін
басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12
пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы
мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2003 жылы мѕгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк
жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.Ә.Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын
бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы
халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту
мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жұмысқа
тарту, оларды жұмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық
жақсаруына , артуына алып келедi.
Тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп
сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жұмысбастылығы,
өмiр сүру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге
курстық жұмысымда тоқталып өтейiк.
II. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмыссыздықтың
экономикалық мазмұны
1.1. Әлеуметтік экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы және оны
сипаттайтын көрсеткiштерi
Әлеуметтік экономикалықсаясат тұрғындардың әл– ауқатын реттеуге,
өмiр сүру деңгейiн реттеп бақылауға арналған.
Әлеуметтік экономикалықәл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер:
- тұрғындардың жұмыспен и қамтылуы;
- жұмыссыздық;
- кедейшiлiк;
- тұрғындардың табысы, жалақысы, зейнетақысы, ең аз күнкөріс
шамасы, жердемақы және т.б.
Әлеуметтік экономикалық әл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштердiң
әрқайсысына жеке тоқталып өтетiн болсақ;
Халықтың жұмыспен қамтылуы
Тұрғындардың жұмыспен қамтылған бөлiгi, яғни басында жұмысы
бар, табысы бар, өзiн – өзi қамтамасыз ететiн тұрғындар.
Еңбек ресурстарына халықтың жұмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi
жатады. Еңбек ресурстарының қалыптасуын сипаттайтын негiзгi құрамдас
бөлiктерi - бұл еңбекке қабiлеттi жастағы еңбекке қабiлеттi халық.
Еңбек ресурстары өзiне экономикалық белсендi, өндiрiстен қол ѕзiп
оқитын еңбек iстемейтiн және iздемейтiн еңбекке қабiлеттi адамдардың
басқа сипаттарын қосады.
Белсендi халықтар 2 – ге бөлiнедi, экономикалық тұрғыдан белсендi
халық және белсендi емес халық. Ал экономикада жұмыспен
қамтылғандар жолданып жұмыс iстеушi және жалданбай жұмыс iстеушiлер
болып бөлiнедi.
Жұмыс күшінiң жоғары ұтқырлығы (мобильдiлiгi) еңбектiң жаңа
формаларының дамуымен, жұмыскерлердiң iрi және орта кәсiпорындардан
шағын бизнес саласына өтуiмен, салааралық қайта бөлiнумен байланысты.
Жаңа жұмыс орындарын қалпына келтiру және қай та қалыптастыру
соңғы жылдардағы басым бағыттардың бiрi болып табылады. Еңбек
нарығындағы бѕгiнгi кѕндегi ең маңызды мәселелер - ол халықты
жұмыспен және жұмыссыздық. Еңбекке жарамды жастағы халықты жұмыспен
қамту және оны экономика салаларында пайдалану бүгiнгi күннiң
өзектi мәселелерi.
Экономикадағы жұмыспен қамтылған тұрғындар өздерiн өздерi
асыраушылар, әл – ауқатын жақсартушылар, олар әр отбасыда 2 – 3
адамды тамақпен, қажеттiлiктермен қамтамасыз етедi.
Жұмыссыздық
Жұмыссыздар олар республикамыздың ұлттық заңында қабылданған
белгiлi бiр жасқа жеткен, яғни 16 және одан асқан адамдар,
қарастырылып отырған кезеңде оларда жұмыс болмаған, жұмыспен қамту
қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жұмыс iздеген және оған дереу
кiрiсуге әзiр адамдар. Жұмыссыздарға жатқызған кезде мына 3 өлшем
сақталуы тиiс:
1. 16 жас және одан асқан ересек адамдар;
2. жұмысы болмаған, бiрақ жұмыс iстеуге әзiр адамдар;
3. жұмыспен қамту қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жұмыс
iздеген және оны дереу iстеуге дайын адамдар.
Ресми жұмыссыздық деңгейi - жұмыспен қамту қызметiнде тiркелген
жұмыссыздар санының, есептi жылдың аяғындағы экономикалық белсендi
халық санына қатынасы.
Жәрдемақы алатын жұмыссыздар саны - жұмыссыздық жөнiндегi
жәрдемақы жұмыспен қамтылу қызметiнде тiркелген және жұмыссыз
мәртебесi бар азаматтарға төленедi. Жұмыссыздар деп танылған адамдар
ұсынылған лайықты жұмыспен негiзсiз бас тартқан, қайта тiркеудiң
тәртiбiн бұзған және т.б. жағдайда жәрдемақы ала алмайды.
Кедейшiлiк өсуi, жұмыссыздыққоғамдықәлеуметтiк жағына өз
әсерлерiн тигiздi. Кедейшiлiк бiрте– бiрте қоғамның тұрақты сипатына
айнала отырып, әлеуметтiк құрылымның тоқтауына әлсiреуiне алып келiп
соқтырады.
Тұрғындар дағдарыстың жағдайда әр түрлi қабылдайды, өмiрден өтуi,
жағдайдың нашарлауы т. б. Маңызды экономикалық және әлеуметтiк
проблемаларды шешу үшін мемлекет басты кепiлдерi болып есептеледi.
Жұмыссыздықтың өсуi, жұмыстылықтың қысқаруы, кедейшiлiк, жоқшылық-
Бұл қоғамдық өмiрдiң көрiнiсi, ол экономикалықәлеуметтiк және саяси
салаларда өз орнын қалдырған, жоғалмайтын iз. Кедейлер болып әр тѕрлi
категориялардағы адамдар саналады.; әйелдер, балалар, жастар,
мүгедектер, зейнеткерлер, эмигранттар, босқындар тағы басқа кедейшiлiктiң
туындауы әртѕрлi себептерге байланысты; жұмыстан айырылуына,
кедейлiкке, төмен төленер жалақы, дамымаған елдердiң кедейлiгi т.б.
Планетадағы 5,7 млрд адамдардың 1,3 млрд. кедейшiлiкпен күресуде,
яғни кедей халық олардың көбiсi жұмыссыздар (700 млн). Бiрақ олар
жұмыспен қамтылып, ауыр жұмыс iстесе де қажеттiлiктерiн
қанағаттандыра алмайды, шығыстарын жабуға мѕмкiншiлiгi жоқ.
Кедейлiктiң күшеюi әлеуметтiк-экономикалық жағдайлардың тұрақсыздығынан,
жұмыссыздық- әсiресе жастар арасында өте қиынға тѕсуде, ауыр.
2. Экономикалықәл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiш жұмыссыздықтың түрлерi
Жұмысшы күшi мөлшерiнiң артуы, яғни еңбек ұсынысының жұмыс орны
санынан артуы жұмыссыздыққа алып келедi.
Жұмыссыздықтың негiзгi түрлерi:
1. Фрикциондық;
2. Құрылымдық;
3. Табиғи;
4. Циклдық.
Жаңа жұмыс iздеп жѕрген немесе жұмыс орнын ауыстыратын адамдарды, яғни
уақытша жұмыссыссыздық. Бұл фрикционды жұмыссыздық.
Құрылымдық жұмыссыздық–экономика құрылымының өзгеруiне байланысты,
кәсiби –бiлiктiлiк сипаты бойынша еңбек күшіне сұраныс пен ұсыныстың сай
келмеген кездегi жұмыссыздық.
Фрикциондықжәне құрылымдық жұмыссыздықтың қосындысы табиғи
жұмыссыздықты бiлдiредi.
Табиғи жұмыссыздықтың деңгейi мыналарға байланысты:
- жұмысшы күшінiң құрамы;
- жұмыссыздық фактiге негiзделген деңгейi;
- жалақы ставкасының номиналды болуы;
- жұмыссыздық бойынша пособия мөлшерiне .
Экономиканың циклдықдамуы циклдық жұмыссыздықты тудырады.
Экономикалықөсу кезiнде өндiрiс көлемi артуы қосымша жұмысшы күшін
талап етедi нәтижесiнде жұмысыздықдеңгейi қысқарады.
Әлеуметтік теңдiк пен теңсiздiк деңгейi жан басына шаққандағы
табысы, жалақы, зейнетақымен өмiр сүру деңгейi сияқты көптеген
көрсеткiштер мен өлшенедi. Саясаттың әлеуметтiк бағыттылығы деп
жѕргенiмiз белгiлi топтар тарапынан туындайтын өзгермей және
құбылмалы түсiнiктер мен мѕдделердiң кѕрделi жүйесінiң нысанасы.
Мемлекеттiң қоғамдағы орны, ондағы қорым қатынастарды халықтың мѕддеге
орайластыра отырып құқықтық реттеу барысымен айқындала тѕседi.
Халықтың әлеуметтiк экономикалықмәнiнiң төркiнi оның тұрмыс деңгейiн
көтеруде жатыр.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өз еңбектерiнде елiмiздiң әлеуметтiк
экономикалықдаму стратегиясын нақтылап өткен болатын. Айталық:
- ең алдымен еңбекке қабiлетсiз және жағдайы нашар жiктердi
зейнеткерлердi, мүгедектердi, көп балалы отбасыларын оқушы жастарды
мемлекеттiк қолдау және әлеуметтiк жебеу жүйесін құру;
- ғылымға, мәдениетке, бiлiм беруге және денсаулық сақтауға
мемлкеттiк қолдау;
- жұмыссыздық жөнiнде әлеуметтiк кепiлдiктi қамтамасыз ету;
- кедейлiктiң алдын – алу;
- күнкөріс көздерi болып табылатын әлеуметтiк экономикалық
көрсеткiштердi көтеру.
Қазақстан Республикасының экономикалық саясатының негiзгi
мақсаты инфляцияның төменгi деңгейi кезiнде тұрақты экономикалық
өсуге өту, инвестициялық ахуалды жақсарту, халықтың ахуалын көтеру,
оларды жұмыспен қамту болып табылады. Үкiмет халықтың тұрмыс
деңгейiн одан әрi жақсарту, келеңсiз демографиялық ѕрдiстердi
бiртiндеп еңсеру мақсатымен әлеуметтiк саланы дамытуға ықпал жасауды
кѕшейтедi.
Нарықтық экономикаға өткеннен кейiн қоғамда диффенициация пайда
болды, табыстың әр тѕрлi деңгейiне ие болатын халықтың
категориялар пайда болды. Өршiп келе жатқан әлеуметтiк проблемалар
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейiн әлеуметтiк экономикалық
даму стратегиясына сәйкес, әлеуметтiк қорғау жүйесін бiрте – бiрте
реформалауды қарастыратын iс – шаралар кешенiн жасау және оны iске
асыруды талап еттi.
II. Қазақстан Республикасының тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн
мемлекеттiк реттеудi талдау
2.1. Тұрғындарды жұмыспен қамту денгейiн талдау және жұмыссыздық
Қазақстан егемендiк алғаннан кейiн экономикадағы нарықтық
қатынастарының қалыптасуы еңбек нарығы құрылымының өзгеруiмен бiрге
жѕрдi. Жұмыс күшінiң әрекет етуiнiң жаңа шарттары анықталды, жұмыс
күшіне сұраныстың сандық және сапалық сипаты өзгердi. Еңбек нарығын
реформалау мемлекетпен басқарылатын жұмысбастылық және жалақы төлеу
жүйесін, осы факторлардағы сұраныс пен ұсыныстардың нарықтық күштерiн
анықтайтын алмастыруды көздейдi.
Жұмыстылық туралы статистика жалпы тұрғындардың жағдайын
бiлдiрмейдi, жалпы жұмыссыздар саны 2000 – 2003 жылдары Республикамызда
2,1 ( -ға кемiдi, арнайы жұмыссыздар керiсiнше 4,5 ( -ға өстi.
Жұмыссыздықтың пайда болу себептерiне тоқталып кететiн болсақ,
бiрiншiден жұмыссыздық деңгейiнiң төмен болуы мемлекет дамуының
көрсеткiштерi, жаңа жұмыс орындарының көбеюi, және тағы басқа. Бұл
жерде жұмыссыздардың ақша табу көздерi жоғалады. Мемлекеттiк емес
жұмыс орындары тұрақты емес, олар кездейсоқ жағдайда болады, олар
әлеуметтiк қамтамасыз етуге, әлеуметтiк көмекке жауап бермейдi.
Екiншiден, екi жақты табыс көзiне әсер ететiн факторларға
байланысты.
Нарықтық қатынастар қалыптасуы және дамуы кезеңiндей ел
экономикасындағы құрылымдық өзгерiстер жұмыс күшіне сұраныс пен
ұсыныстың тепе – теңдiгiнiң бұзылуымен жұмыссыздықтың өсуiмен бiрге
жүрдi. Қазақстан Республикасының Үкiметi жұмыссыздарды азайту
мақсатында iс – шаралар қолдануда. Соңғы жылдары экономиканың нақты
секторындағы өндiрiстiң өсуiне байланысты жаңа жұмыс орындары
құрылып жатыр, Бұл жұмыс бастылықтың өсуiне және жұмыссыздықтың
кемуiне әкелдi. 2003 жылы Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздар саны
906,4 мың адам болып, 2003 жылы Бұл көрсеткiш 780,4 мың адамды
көрсеттi.
Кесте -1
Қазақстан Республикасының еңбек ресурстары
мың . адам
Көрсеткiштер 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Еңбек ресурстары 9140,1 8813,6 8471,2 8399,0 8531,4 -
Экономикалық белсендi 7489,5 7440,1 7052,6 7055,4 7107,4 7479,5
халық
Экономикада жұмыс 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6699,1
бастылар
Оның iшiнде:
Жалдамалы жұмыскерлер
4418,4 4271,3 3783,0 3354,2 3504,4 3863,6
Өз еркiнше жұмыс 1600,5 2201,0 3783,0 3354,2 3504,4 2835,5
iстейтiндер
жұмыссыздар 970,6 967,8 925,0 950,0 906,4 780,4
Жұмыссыздық деңгейi, ( 13,0 13,0 13,1 13,5 12,8 10,4
Кестеде көрiп отырғанымыздай жұмыссыздық деңгейi 2003 жылғы
қарағанда 2,4 ( - ға төмендеген. 2002 жылы экономикада жалпы
жұмыспен қамтылғандар 6699,1 мың адам болса, оның 3863,6 мыңы
жалдамалы жұмысшылар, ал өз еркiншi жұмыс iстейтiндер саны 2835,5
мың адам.
Қазақстан Республикасында 2002 жылдан бастап бiрiншi рет
жұмыссыздық мәселесi бойынша халықты таңдамалы зерттеу жѕргiзiлдi.
Алынған ақпаратқа сай, жұмыссыздар арасында әрбiр алтыншы адам
(16() штат қысқаруына байланысты, әрбiр 8 – шi адам (11,6 () –
кәсiпорынның жойылуына байланысты жұмыстан босатылған.
Халық жұмыссыздығын төмендету және жұмысбастылықты қамтамсыз ету
мәселесi үнемi үкiметтiң назарында. 2003 жылы “ Кедейлiк және
жұмыссыздықпен күрес” бағдарламасы қабылданды. Оның негiзгi бағыттары
келесi болып табылады:
- халықтың кедей бөлiгiне әлеуметтiк көмек көрсету және белсендi
жұмыстылық саясатын жѕргiзу арқылы кедейлiк масштабын қысқарту;
- экономикалық өсу және әлеуметтiк саладағы жалғаспалы реформалар
жүргiзу негiзiнде халықтың өмiр сүру деңгейiн жоғарылату;
- халықтың нашар бөлiктерiн әлеуметтiк бейiмдеу, экономикалық
реабилитациялау және әлеуметтiк қолдау шаралары негiзiнде
кедейшiлiкпен күресудi iске асыру.
Қазақстанның еңбек нарығындағы Бѕгiнгi кѕндегi ең маңызды
мәселелер - ол халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық. Осы
мәселелердi шешу үшін ең алдымен еңбек нарығын жүйелi тѕрде
талдап, сонан соң ондағы болып жатқан өзгерiстердi бағалап, әрбiр
аймақтың өзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып, еңбек ресурстарын
басқару жүйесін жетiлдiру қажет.
Еңбек нарығындағы тұрғындардың экономикалық негiзгi
көрсеткiштерiн келесi кестеден көруге болады.
Кесте -2
Экономикалық қызмет түрi бойынша жұмыспен қамтылған тұрғындар
саны, мың адам.
Көрсеткiштер 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж
Барлығы: 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6698,8
Соның iшiнде:
ауыл шаруашылығы аң
аулау, орман өсiру
1384,9 1547,7 1353,9 1335,4 1940,7 2366,3
Балық аулау, өсiру 4,0 3,5 5,9 6,9 7,5 13,1
Өнеркәсiп
соның iшiнде:
кен өндiру 167,2 127,2 123,7 129,0 136,8 166,5
өңдеушi 700,3 637,7 627,0 627,8 572,6 513,8
Электр қуатын, газ бен177,7 156,6 152,5 147,7 145,8 150,0
суды өндiру, бөлу
құрылыс 296,6 261,5 222,9 210,6 226,1 264,0
Қонақ үйлер, 91,4 98,6 67,9 69,8 60,5 54,4
мейрамханалар
Көлiк және байланыс 518,3 656,0 560,2 576,3 549,9 506,3
1998 – 2003 жылдар аралығындағы экономикалық қызмет тѕрi бойынша
тұрғындардың жұмысқа орналасуы арта түсуде, қызметтiң барлық түрi
бойынша 2003 жыл жұмыспен қамтылған тұрғындар 6201,0 мың адам
болса, 2003 жыл 6698,8 мың адамға артқан.
Ал экономикалық сектордағы жұмыспен қамтылған тұрғындардың
құрылымын мынадай құрылыммен көрсетемiз.
Нарықтық экономикаға өту нәтижесiнде халықты жұмыспен қамту
құрылымы айтарлықтай өзгердi. Халықты жұмыспен қамту саясатын көтеру
үшін ең алдымен ауыл шаруашылығынан бастау қажет. Нақтылай келетiн
болсақ биылғы “2003–2005 Ауыл жылы” бағдарламасына сай әлеуметтiк
экономиканы көтерудi ауылдан бастасақ, экономикамыз алға жылжуына
бiрдi – бiр себеп болады.
Еңбек ресурстары халықтың жұмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi. Ол
экономикалық белсендi және белсендi емес тұрғындардан тұрады. 2003
жылы жалпы еңбек ресурстары 8531,4 мың адамды құраған.
Экономикалық белсендiлiк 2004 жылға қарағанда 372,1 мың адамға
өскен. Бұл жұмысқа деген белсендiлiктiң артқанын көрсетедi.
Экономикалық белсендiлiк 4,3 (- ға , жұмыспен қамтылғандар 8,0 (-ға
өскен. Ал жұмыссыздық 2003 жылмен салыстырғанда 13,9 (-ға
төмендегенiн көрiп отырмыз.
2003 жылы Республика экономикасында 6,7 млн. адам жұмыспен
қамтылса, оның 3,9 млн. адамы (57,7 () жалдамалы жұмысшылар, өз
бетiнше жұмыс iстейтiндер 2,8 млн. адам (42,3 (), жұмыспен
қамтылған тұрғындардың 3,5 млн (51,8 () құрамын - еркектер, 3,32
млн (48,2 () – әйелдер құрайды. Яғни көрiп отырғанымыздай әйелдерге
қарағанда еркектердiң көбiсi жұмыспен қамтылғын.
Бұл жылы жұмыссыздар саны 780,0 мың адамды құрады. Бұл өткен
жылға қарағанда 14,0 ( төмен.
2003 жылдың екiншi тоқсанында 15 жас және одан асқан
жастағы экономикалық белсендi халық саны 7,5 млн. адам болып өткен
тоқсанмен салыстырғанда 334,5 мың. адамға (4,7( ) көбейдi.
Экономикалық белсендi халықтың 4,2 млн. адамы қала халқы, 3,3 млн.
адам ауыл халқы. Осы жылы жұмыссыздар ( табысты шаруасы болмаған,
оны тынбай iздегендер саны) - 679,6 мың адам, Бұл өткен кезеңдегiден
99 мың адамға кем, жұмыссыздық деңгейi 9 ( болды. 2003 жыл
қарашада Республикада жұмыссыз ретiнде тiркелгендер саны - 203,2 мың
адам, ал оның жұмысқа орналасқаны - 11,6 мың адам
Сонымен нарықтық қатынастарға өту көптеген әлеуметтiк
экономикалық құбылыстарды қайта қарауды талап етiп отыр, соның
iшiнде жастарды жұмыспен қамту проблемасы шиеленiсе тѕсуде. Жастар
- еңбек нарығында еңбек ресурстарын толықтырудың негiзгi көзi.
Адамға жас кезiнде өмiрiнiң ең анықтаушы әлеуметтiк және
демографиялық кезеңдерiн бастан кешедi.
Кесте –3
Еңбек нарығындағы қала және ауыл тұрғындарының негiзгi
индикаторлары (
Көрсеткiштер 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004 ж
қала ауыл қала ауыл қала ауыл Іала Ауыл
Экономикалық 96,0 92,9 99,3 101,3 100,1 101,8 96,3 119,4
белсендi халықтар
Жұмыспен 96,0 92,6 98,8 110,9 100,9 102,6 96,0 127,0
қамтылғандар
Жұмыссыздар 96,1 94,9 102,4 103,2 94,5 96,8 98,5 68,6
Жұмыссыздық деңгейi12,6 13,9 13,0 14,2 12,3 13,5 12,6 7,8
Экономикалық 106,5 110,5 100,5 98,8 100,7 100,1 107,0 63,6
белсендi емес
тұрғындар
Нарықтық экономикаға көшу кезiнде экономикамыздың жақсарғанын
байқап отырмыз. “ 2003 – 2005 Ауыл жылы ” бағдарламасына сәйкес
барлық назарды ауылға салып отырмыз. Жоғарыда көрсетiлгендей 2001
жылдан бастап ауыл тұрғындарының белсендiлiгi арта тѕсуде, 2003
жылы Бұл белсендiлiк 17,8 ( - ға көтерiлген, ал белсендi емес
тұрғындары 2001 жылмен салыстырғанда 35,2 (- ға төмендеген. “
Тұрғындарды жұмыспен қамту” бағдарламасын қолдай отырып 2003 жылы
ауыл тұрғындарының 127,0 (-ы жұмыспен қамтылғанын көрiп отырмыз.
2.2. Тұрғындардың материалдық жағдайы, күнкөрiс көздерiн талдау
Халықтың тұрмыс деңгейiнiң көрсеткiштерiнiң бiрi ѕй шаруашылығы
тұрмысының материалдық жағдайының сипаты. 2001 жылдың қорытындысы
бойынша 4154 үй шаруашылығын iрiктеп зерттеген екен. Осы зерттеудiң
нәтижесiнде , үй шаруашылығының 92,8 пайызы мемлекеттiк емес тұрғын
үйлерде, 5,2 пайызы мемлекеттiк және 2 пайызы өз үйлерi
болмағандықтан жалға алған үйлерде тұрады.
Халықтардың күнкөріс қаражатының көздерiне жасалған талдау да
оның тұрмыс дәрежесiн айқындай тѕседi. Қазiр халықкүнкөріс көздерi
ретiнде мыналар табылады: атаулы ақщалай табыс, жалақы, жәрдемақы,
зейнетақы, ең аз күнкөріс шамасы т.б. берiлетiн күнкөріс көздерi.
Бѕгiнгi кѕнде тұрғындардың әл- ауқатын көтеру үшін, жағдайын
жақсарту үшін мемлекеттiк әлеуметтiк қорғау жүйесi қалыптасқан.
Әлеуметтік қорғау жүйесi тұрғындарға әлеуметтiк көмек көрсетедi,
оларды барлық қажеттiлiктермен қанағаттандыруға бағытталған жүйе. үкiмет
тұрғындарының жағдайын жақсарту үшін, кедейлiктi, жұмыссыздықты жою
үшін тұрғындарға жан-жақты көмек көрсетуде.
Статистикалық мәлiметтерге сүйенсек, бүгiнде Қазақстан халқының
28,1 пайызы орташа күнкөрiс деңгейiнен төмен жандарды құрайды, яғни
15 млн. адамның үштен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz