Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды жетілдіру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1 Тақырыптың әдебиетпен қамтамасыдығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Мемлекеттік метрологиялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды
тұлғалардың метрологиялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау
құралдарының метрологиялық сиппаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
және дәлдік сипаттамаларын нормалау принциптері ... ... ... ... ... ... 15
1.5 Салыстырып тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.6 Құжаттарды метрологиялық сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1 Терминдер мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3 ЖШС «Жаркент сүт» зауытының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.4 Кәсіпорынның нормалық құжаттармен
қамтамасыз ету жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.5 Кәсіпорынның метрологиялық қызметы туралы ережесі ... ... ... ... .35
2.6 Технологиялық желіні метрологиялық қамтамасыз ету ... ... ... ... ...36
2.7 Сүт зертханасындағы метрологиялық қамтамасыздандыру ... ... ... 54
3 Экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 Еңбек қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
6 Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 Тақырыптың әдебиетпен қамтамасыдығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Мемлекеттік метрологиялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды
тұлғалардың метрологиялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау
құралдарының метрологиялық сиппаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
және дәлдік сипаттамаларын нормалау принциптері ... ... ... ... ... ... 15
1.5 Салыстырып тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.6 Құжаттарды метрологиялық сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1 Терминдер мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3 ЖШС «Жаркент сүт» зауытының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.4 Кәсіпорынның нормалық құжаттармен
қамтамасыз ету жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.5 Кәсіпорынның метрологиялық қызметы туралы ережесі ... ... ... ... .35
2.6 Технологиялық желіні метрологиялық қамтамасыз ету ... ... ... ... ...36
2.7 Сүт зертханасындағы метрологиялық қамтамасыздандыру ... ... ... 54
3 Экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 Еңбек қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
6 Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Өлшеулер – адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Себебі барлық жерде де өлшенетін шама мен оның өлшем бірлігі арасында қатынас болады.
Кез келген талдау, болжамдау, жоспарлау, бақылау, реттестіру кезінде шикізаттың, дайын өнімнің көлемі мен сапасы технологиялық операциялардың жүру барысы мен бүкіл өндірістік цикл туралы сенімді ақпарат қажет болады.
Тәжірибелік жолмен техникалық құралдарды пайдалану арқылы алынған заттардың, материалдардың, бұйымдардың, өнімдердің, процесстер мен құбылыстардың қасиеттерінің сандық сипаттарын қамтитын ұғым «Өлшемдің ақпараты» деп аталады.
Өлшемдік ақпараттардың дәлділігі мен сенімділігін арттыру мемлекетіміздің алдыңғы қатарлы міндеті болып табылады. Осы мәселені шешу үшін Қазақстан республикасында «Өлшемлердің біркелкілігін қамтамасыздандырудың мемлекеттік жүйесі» (ҚР МӨЖ) құрылған. Ол өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыздандыратын субъекттерді, нормаларды, құралдар мен әрекет түлерін мемлекеттік басқару жүйесімен сипатталады. Мұндай өлшеу жағдайында олардың нәтижелері шамалардың заңдастырылған бірліктерінде көрсетіліп, өлшеу қателіктері белгіленген шектен тыс шығып кетпейді.
Сенімді әрі қойылған талаптарға сай дәлділікпен алынған өлшемдік ақпарат дұрыс шешім қабылдауда қамтамасыз етеді. Сенімді емес ақпарат өнімнің сапасының төмендеуіне, апаттарға, ғылыми зерттеулерде қате қорытындылар жасауға, пайдалы қазбалардың қорын қате есептеуге, сауда саттық операцияларында таразы өлшеу мен есептен жаңылысуларға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Кез келген талдау, болжамдау, жоспарлау, бақылау, реттестіру кезінде шикізаттың, дайын өнімнің көлемі мен сапасы технологиялық операциялардың жүру барысы мен бүкіл өндірістік цикл туралы сенімді ақпарат қажет болады.
Тәжірибелік жолмен техникалық құралдарды пайдалану арқылы алынған заттардың, материалдардың, бұйымдардың, өнімдердің, процесстер мен құбылыстардың қасиеттерінің сандық сипаттарын қамтитын ұғым «Өлшемдің ақпараты» деп аталады.
Өлшемдік ақпараттардың дәлділігі мен сенімділігін арттыру мемлекетіміздің алдыңғы қатарлы міндеті болып табылады. Осы мәселені шешу үшін Қазақстан республикасында «Өлшемлердің біркелкілігін қамтамасыздандырудың мемлекеттік жүйесі» (ҚР МӨЖ) құрылған. Ол өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыздандыратын субъекттерді, нормаларды, құралдар мен әрекет түлерін мемлекеттік басқару жүйесімен сипатталады. Мұндай өлшеу жағдайында олардың нәтижелері шамалардың заңдастырылған бірліктерінде көрсетіліп, өлшеу қателіктері белгіленген шектен тыс шығып кетпейді.
Сенімді әрі қойылған талаптарға сай дәлділікпен алынған өлшемдік ақпарат дұрыс шешім қабылдауда қамтамасыз етеді. Сенімді емес ақпарат өнімнің сапасының төмендеуіне, апаттарға, ғылыми зерттеулерде қате қорытындылар жасауға, пайдалы қазбалардың қорын қате есептеуге, сауда саттық операцияларында таразы өлшеу мен есептен жаңылысуларға әкеліп соқтыруы мүмкін.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы : Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандығы бойынша
Алматы 2014
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
ИжИ кафедрасы меңгерушісі
___________ Баймұратов Д.Ш.
____ ______________2014ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандығы
Орындаған: ________________ А.О.Джултаева
Ғылыми жетекші: ________________ Я.М.Узаков
Еңбек қорғау бөлімі
бойынша кеңесші: _______________ Н.Өкей
Қалып бақылаушы: ________________ Ө.Б.Байтоқаев
Алматы 2014
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ ИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
БЕКІТЕМІН
ИжИ кафедрасы меңгерушісі
_________________ Баймұратов Д.Ш.
______ __________________2014ж.
дипломдық жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент Джултаева Айгерім Оналбековна
Мамандығы бойынша білім алушы 5В073200 - Стандарттау, сертификаттау және
метрология
(мамандық шифры және атауы)
Ғылыми жетекші Узаков Ясин Маликович, т.ғ.д,, профессор
(Т.А.Ж. және ғылыми жетекшінің қызметі)
Жұмыс тақырыбы Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
АГТУ бұйрығымен бекітілген
№ 01-09-27165 01 11 2013 ж.
Студенттің кафедраға аяқталған жұмысты өткізу уақыты ________________
Жұмыс көлемі және мазмұны (түсініктемелік, есептік және эксперименталдық
бөліктері, яғни өңделуге тиісті сұрақтар тізімі)
- Технологиялық бөлім
-Негізгі бөлім
-Арнаулы бөлім
-Экономика бөлімі
-Еңбек қорғау
Дипломдық жұмысты орындауға арналған материалдар:
а)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
б)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
в)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
г)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
д)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
Графикалық материалдар тізімі (кестелер, сызбалар немесе графиктер және
т.б. міндетті көрсетілімдермен)
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
_____
Дипломдық жұмыс бойынша кеңесшілердің аты-жөні, ғылыми атағы және ғылыми
дәрежесі (жұмыс бөлімдеріне қатыстылығы көрсетілуі қажет)
Бөлім Бөлімнің аталуы Т.А.Ә., ғылыми дәреже
№
1 Технологиялық бөлім Узаков Я.М.
2 Негізгі бөлім Узаков Я.М.
3 Арнайы бөлім Узаков Я.М.
4 Экономика бөлімі Узаков Я.М.
5 Еңбекті қорғау Өкей Н.
Дипломдық жұмысты орындау және ұсыну жөніндегі күнтізбелік жоспар:
№ Жұмыс бөлімдерінің атауы Пайыз Жұмысты орындау
мерзімі
Жоспар Нақты
бойынша орындалғаны
1 Технологиялық бөлім 10 10.01.14
2 Негізгі бөлім 30 25.01.14
3 Арнайы бөлім 60 05.02.14
4 Экономика бөлімі 80 15.02.14
5 Еңбекті қорғау 90 25.02.14
6 Сұлбаларды сызу 100 01.02.14
Диплом жұмысы жетекшісі ___________________________________ ________________
(жетекші қолы)
Тапсырманы орындауға алған
___________________________________ ______________
(білім алушының
қолы)
Тапсырманың берілген күні _____ _______________20___ ж.
Ескерту:
1. Дипломдық жұмыстың орындалуы барысында тапсырма жұмысқа
тіркеледі және МАК-на ұсынылады.
Мазмұны
беттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..1
1 Тақырыптың әдебиетпен
қамтамасыдығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
1.1 Мемлекеттік метрологиялық
қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .9
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды
тұлғалардың метрологиялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау
құралдарының метрологиялық
сиппаттамалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 12
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
және дәлдік сипаттамаларын нормалау
принциптері ... ... ... ... ... ... 15
1.5 Салыстырып
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...17
1.6 Құжаттарды метрологиялық
сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...25
2.1 Терминдер мен
анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.2 Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..29
2.3 ЖШС Жаркент сүт зауытының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.4 Кәсіпорынның нормалық құжаттармен
қамтамасыз ету
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
5
2.5 Кәсіпорынның метрологиялық қызметы туралы ережесі ... ... ... ... .35
2.6 Технологиялық желіні метрологиялық қамтамасыз ету ... ... ... ... ...36
2.7 Сүт зертханасындағы метрологиялық қамтамасыздандыру ... ... ... 54
3 Экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
4 Еңбек
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..58
5
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...59
6
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Өлшеулер – адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі
болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында
әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Себебі барлық жерде де өлшенетін
шама мен оның өлшем бірлігі арасында қатынас болады.
Кез келген талдау, болжамдау, жоспарлау, бақылау, реттестіру кезінде
шикізаттың, дайын өнімнің көлемі мен сапасы технологиялық операциялардың
жүру барысы мен бүкіл өндірістік цикл туралы сенімді ақпарат қажет болады.
Тәжірибелік жолмен техникалық құралдарды пайдалану арқылы алынған
заттардың, материалдардың, бұйымдардың, өнімдердің, процесстер мен
құбылыстардың қасиеттерінің сандық сипаттарын қамтитын ұғым Өлшемдің
ақпараты деп аталады.
Өлшемдік ақпараттардың дәлділігі мен сенімділігін арттыру
мемлекетіміздің алдыңғы қатарлы міндеті болып табылады. Осы мәселені шешу
үшін Қазақстан республикасында Өлшемлердің біркелкілігін
қамтамасыздандырудың мемлекеттік жүйесі (ҚР МӨЖ) құрылған. Ол өлшемдердің
біркелкілігін қамтамасыздандыратын субъекттерді, нормаларды, құралдар мен
әрекет түлерін мемлекеттік басқару жүйесімен сипатталады. Мұндай өлшеу
жағдайында олардың нәтижелері шамалардың заңдастырылған бірліктерінде
көрсетіліп, өлшеу қателіктері белгіленген шектен тыс шығып кетпейді.
Сенімді әрі қойылған талаптарға сай дәлділікпен алынған өлшемдік
ақпарат дұрыс шешім қабылдауда қамтамасыз етеді. Сенімді емес ақпарат
өнімнің сапасының төмендеуіне, апаттарға, ғылыми зерттеулерде қате
қорытындылар жасауға, пайдалы қазбалардың қорын қате есептеуге, сауда
саттық операцияларында таразы өлшеу мен есептен жаңылысуларға әкеліп
соқтыруы мүмкін.
Өлшемдерге біркелкі көзқараспен қарау халықаралық тауар айналымында,
өнімдерді өлшеу мен сынақтан өткізу нәтижелерін өзара мойындауға, өлшем
әдістері мен құралдарын стандарттауға, өзара түсінісуге, ақпарат алмасуға
кепіл бола алады.
Н.И. Тюриннің Метрологияға кіріспе - сінде ...өлшемдер қанша
жерден жіті жасалынғанымен де, қандай да дәлділікпен өлшейтін құралдар
пайдаланғанымен де өлшенетін шаманың нағыз мәнін яғни қателігі нольге тең
мәнін алу мүмкін емес - деп жазылған. Ықтималдылық теориясы бізге
өлшенетін шаманың дәрежесі нәтижесін өлшемнің нағыз мәніне жақындауды
бағалау әдісін берді. Ықтималдылық теориясы қателіктердің ары қарай
аспайтын ықтимал шекарасын бағалауды үйретті. Өлшемдердің сенімділігі
өлшеу нәтижелеріне сену дәрежесін сипаттайды. Осы аталған ұғым өлшемдік
негізіне салынған.
Өлшеулер арқылы толық әрі сенімді мағлұматтар алмайынша ғылыми
зерттеулерде , космосты игеруде жаңа материялдар мен технологиялар жасауда,
барлық салада өндірілетін бұйымдардың санасын қамтамасыз етудегі
жетістіктерге қол жеткізу мүмкін емес еді.
Көбінесе көптеген мәселелерді тек қана түрлі өлшем құралдарын, әр
жерде жасалынған өлшемдердің көптеген өлшеу нәтижелерін пайдалану
негізінде шешуге болады. Аталған нәтижелерді, олардың бір бірімен
салыстыруға болатын жағдайда ғана пайдалануға болады. Өндірісті
автоматтандыру өлшемдердің дәлділігін, сенімділігін және сәйкестігін
арттыруға мәжбүрлейді. Мәселе күрделі болған сайын метрологияның да маңызы
арта түседі.
Әрекеттің қай түрі болмасын өлшемсіз атқарылмайды. Көптеген
өндіріс салаларында өлшемдермен байланысты шығындар жалпы салынған
капиталының 30 пайызын құрайды.
Материалдық, энергетикалық және де басқа ресурстарды үнемдеуде
метрологиялық қамсыздандыру маңыздылығы күн санап арта түсуде. Себебі,
сенімді әрі нақты ақпарат пен есепке алу материалдық құндылықтарды, электр
мен жылу энергиясын, мұнай және мұнай өнімдерін, газ, су ресурстарын
үнемдеу мен шығындарын қысқартудың негізі болып табылады.
1 Тақырыптың әдебиетпен қамтамасыздығы
1.1Мемлекеттік метрологиялық қызмет
Қазақстан Республикасының қызметін үйлестіруші құраушы ретінде,
келесілерден тұрады:
- Техникалық реттеу және метрология жөніндегі өкілетті орган -
мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық.
Өкілетті орган Қазақстан Республикасындағы өлшемдердің
біркелгкілігін қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды мемлекеттік басқаруды
іске асырады
Өкілетті органның негізгі мақсаттары мен міндеттері келесідей:
- өлшемдердің бірдей болуын қамтамасыз етужөніндегі
саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі республикада қолдануға
рұқсат етілген шамалардың бірлік жүйесін белгілеу;мемлекеттік эталонын
құру, бекіту, сақтау белгілеу, шамалардың бірлігінің эталондық базасын
жетілдіру;
- Республикасының өлшемдерінің бірдей болуын млекеттік жүйені жетілдіру.
Мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықтың
(МҒМО) негізгі мақсаттары мен міндеттері:
- метрология саласында негізделген зерттеулер,
тәжірибелік және ұйымдастыру-әдістемелік жұмыстарды өткізу;
Республикасында шамалардың бірліктерінің эталондық базасын жетілдіру;
Шамалардың,бірліктерінің өлшемдерін жіберу жүйесін құру;
өлшемдердің біркелкі болуын қамтасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттарды
құру және жетілдіру, оларды халықаралық талаптарға сай ету. өлшемдердің
біркелкілігін қамтамасыз ету саласындағы саясатты есепке ала отырып,
Республикада метрологияны жұмыстар жүргізу.
Физикалық тұрақтылар мен заттар мен материалдардың қасиеттері
туралы стандартты анықтамалық мәліметтердің Мемлекеттік қызметінің (САММҚ).
негізгі мақсаттары мен міндеттері:
* Физикалық тұрақтылар және заттар мен материалдардың қасиеттерінің
стандарттық анықтамалық мәліметтерін жасап шығару және енгізуге
байланысты жұмыстарды аймақаралық және салааралық үйлестіруді және
орындалуын қамтамасыз етуді іске асыру;
* ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және жобалық жұмыстардың
тиімділігін жоғарлату;
* Физикалық тұрақтылардың дәлме-дәл мағыналарын белгілеу және заттар мен
материалдардың қасиеттері туралы айқын мәліметтерді жасап шығару.
* Заттардың, материалдардың және олардың қасиеттерінің шартты
белгілерін, терминдерін, анықтамаларын және атауларын кодтауды жасап
шығару.
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың
метрологиялық қызметі.
Мемлекеттік басқару органдары, жеке және заңды тұлғалар қажет
болған жағдайда өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі
жұмыстарды орындау үшін және метрологиялық бақылауды іске асыру үшін
метрологиялық қызметтерді құрады.
Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды тарату саласындағы жұмыстарды
орындау кезінде өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі
жұмыстарды орындау үшін метрологиялық қызметті немесе басқа құрылымдық
бөлімшелерді құру міндетті болып табылады.
Өз қызметтерінде метрологиялық қызметтер басшылыққа алады:
* Қазақстан Республикасының "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы"
Заңын;
* Қазақстан Республикасының заңдық және нормативтік құжаттарын, оның
ішінде өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі;
* Мемлекетаралық нормативтік құжаттарды;
Техникалық реттеу және метрология жөніндегі өкілетті органның
бұйрықтарын;
* өкілетті органның нұсқауларының негізінде жасалып шығарылған
метрологиялық қызмет туралы Ережелерді;
* мемлекеттік басқару органының және заңцы тұлғаның бұйрықтары мен
жарлықтарын.
Метрологиялық қызметтер бағыныштылығына және меншік түріне
қарамастан,әдетте, құрылымдық бөлімше түрінде құрылады және оларды бас
метрологтар басқарады.
Негізгі міндеттері, қызметтері және құқықтарын анықтау үшін
Метрологиялық қызметтер мемлекеттік басқару органы, жеке немесе заңды тұлға
туралы ақпараттық мәліметтері бар, және метрологиялық қызметтің қүрылымын
оның міндетін, қызметін және құқығын анықтайтын Метрологиялық қызмет туралы
Ережелерді жасап шығарады.
Метрологиялық қызмет туралы Ережелерді мемлекеттік басқару органының
немесе заңды тұлғаның басшысы немесе жеке түлға бекітеді. Метрологиялық
қызметтердің қызметтеріне мемлекеттік метрологиялық қадағалауды өкілетті
органның мемлекеттік қадағалау жөніндегі аймақтық бөлімшелері СТ РК 2.2.
және Е РК 50.2.24 белгілеген тәртіпте жүзеге асырады.
Метрологиялық қызметтің незігі міндеті:
* өлшемнің талап етілетін дәлдігін және біркелкілігін қамтамасыз ету;
* ғылыми зерттеулердің деңгейін, өндірістің тиімділігін, техникалық
деңгейінқамтамасызету,және өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің сапасын
жоғарлатуға бағытталған өлшеудің заманауи әдістері мен құралдарын
тәжірибеге енгізу;
* зерттеулердің, жасаудың, өндірістің, сынақтардың, өнімдерді
пайдаланудың және басқа да қызмет салаларында метрологиялық қамтамасыз
ету жөніндегі жұмыстарды орындау және қызметтің негізгі бағыттарын
анықтау;
қолданыстағы заңцар белгілеген метрологиялық ережелерді уақтылы енгізу
және сақтау;
- ҚР СТ 2.15 талаптарына сай метрологиялық бақылауды іске асыру.
Мемлекетік басқару органдарының метрологиялық қызметінің негізгі
қызметі:
* біркелкілікті және талап етілетін өлшеудің дәлдігін қамтамасыз ету
жөніндегі жұмыстарды жалпы басқаруды іске асыру және біркелкі
техникалық саясатты өткізу;
* метрологиялық бақылауды іске асыру;
* метрологиялық қамтамасыз етуді жетілдіру негізінде өндірістістің,
жұмыстар мен қызметтердің тиімділігін жоғарлату;
* өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету сұрақтары бойынша өкілетті
органмен және оның бағынышты бөлімшелерімен өзара қарым-қатынасты іске
асыру;
* басқарманың метрологиялық қамтамасыз етуін дамытудың
негізгі бағыттарын анықтау;
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
сиппаттамалары
* Сүт өнімдерін өндіру өндірісінде бақылау және сынау құралдарының
нормаланатын метрологиялық сиппаттамалары, олардың метрологиялық
қызмет көрсету нысаны мен процедуралары.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісінде бақылау және сынау құралдарының
нормаланатын метрологиялық сиппаттамалары техникалық жағдайды тексеру, үшін
қызмет атқарады.
Жүйелерді өлшемдік бақылау (БҚ) және өлшеу құралдары(ӨҚ) үшін
дәлдік және метрологиялық сипаттамаларды (бұдан әрі -ДМС) таңдау ережелері
мен атау тізімін жүргізеді.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бақылау және өлшеу
құралдарына нормативтік құжаттардағы нормалау тәсілдерін, олардың
метрологиялық қызмет көрсету нысаны мен процедурасын белгілейді.
БҚ және ӨҚ нормаланатын дәлдік және метрологиялық сипаттамаларын
анықтайды
Жаңа БҚ және ӨҚ әзірлеу немесе қолданылып жүрген БҚ және ӨҚ
жетілдіру талаптарын бергенде жүргізіледі.
БҚ және ӨҚ сипаттамаларының белгіленген талаптарға сәйкестігін
бақылағанда пайдаланады.
Өлшемдердің нәтижелері мен қателіктерін көрсету үшін әдістемелік
нұсқаларды, ал өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамалары үшін ГОСТ
8.009 пайдаланады.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бақылау құралдары мен
өлшеу құралдарына НҚ-да қажет жағдайларда, БҚ және ӨҚ тағайындалу
ерекшелігінен алғанда, қосымша қосылған құжаттар санынан ДМС кешендері
нормаланады.
Нақты типтердің бақылау құралдары мен өлшеу құралдарына НҚ-да
белгіленген ДМС кешені бақылау және сынау нәтижелерін және осы нәтижелердің
дәлдігі мен сенімділігін анықтау үшін жеткілікті болу керек.
БҚ және ӨҚ нормаланатын метрологиялық және дәлдік сипаттамалары және
оларды көрсету түрлері
Метрологиялық сипаттамалар штаттық, апаттық жағдайларда және
апатты жою жағдайларында бақылау құралдарын қолдану үшін нормалану керек.
Бақылау құралдарының нормаланатын метрологиялық сипаттамалары
келесідей болу керек:
- өлшеуіш түрлендіргіштің, сондай-ақ кірістік шама бірліктерінен
ерекшеленетін бірліктермен бағаланған бар аспапты түрлендіру қызметі;
- бір мәнді немесе көп мәнді шаманың мәні;
- өлшеу аспабы шәкілінің немесе көп мәнді шәкіл бөлігінің бағасы;
- өлшеуіш (түрлендіргіш) БҚ динамикалық сипаттамалары;
- бақыланатын параметрлердің шекті мәндерін бақылау қателігінің
сипаттамалары.
Өлшеуіш арналар қателігінің сипаттамаларын төменде
келтірілгендерден алады:
- берілген типті БҚ қателігінің рұқсат етілетін мәнінің шегі;
- берілген типті бақылау құралдары үшін қателіктің орташа квадраттық
ауытқуы.
Қателіктің бұл сипаттамалары абсолюттік, салыстырмалы немесе
келтірілген қателіктердің сипаттамалары сияқты кірістік немесе шығыстық
сигналдың ақпараттық параметрінің санымен немесе қызметімен көрсетілу
керек.
Сынау құралдарының нормаланатын дәлдік және метрологиялық
сипаттамалары (сынау нәтижелері дәлдігінің сипаттамалары):
- сынау шарттарының параметрлерін үдемелі өндіру немесе өлшеу
қателіктері;
- сынау шарттарының параметрлерін үдемелі өндіру немесе өлшеу ауқымдары;
- сынау шарттары параметрлерінің сынау кезінде анықталатын Сүт өнімднрін
өндіру өндірісі жүйесіндегі параметрлеріне әсер ету қызметтері;
- сынауларды жүргізу шарттарының өзгеруімен (сынау шарттары
параметрлерінің номинал мәндерден ауытқуымен) тудырылған, күрделі
техникалық жүйенің параметрін сынау кезінде анықталатын рұқсат
етілетін ең үлкен өзгерістер болып табылады.
Әсер ету функцияларын және БҚ және ӨҚ жұмыс істеуін сынау
шарттары параметрлерінің рұқсат етілетін өзгерістерін штаттық, апаттық
шарттар және апатты жою шарттары үшін нормалау керек.
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық және дәлдік
сипаттамаларын нормалау принциптері
БҚ және СҚ нормаланатын метрологиялық және дәлдік сипаттамалары
сынау, бақылау және өлшеу нәтижелерін алу шартынан белгіленеді, оларды
пайдалану рұқсат етілетін деңгейге келтіреді.
БҚ және ӨҚ метрологиялық және дәлдік сипаттамаларының шекті
рұқсат етілетін мәндерін:
- сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бағалау дәлдігіне қойылатын
талаптардан және, көбінесе, олардың байқалғыштығының рұқсат етілетін
деңгейінің негізінен;
- өлшеу мен бақылаудың қазіргі және перспективалы құралдарының қол
жетерлік дәлдігінен;
- қауіпсіздікті сынау мен бақылау үшін бөлінген ресурстарға қойылған
шектеулерден;
- қауіпсіздікті қамтамасыз ету міндеттерінің шешілуі мүмкін болатын,
сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі байқалғыштығының талап
етілетін деңгейінен белгіленеді. Осы кезеңде жүйелердің қауіпсіздігі
мен өміршеңдігінің тәуелділіктерін анықтайды және талдайды.
БҚ және ӨҚ нақты типті үшін нормаланатын метрологиялық және
дәлдік сипаттамаларының мәндерін әрбір нормаланатын сипаттаманың бақылау
сенімділігіне немесе сынау қателігіне қосқан үлесін бөлу жолымен анықтайды.
Бұл бөлуді нормаланатын сипаттамалардың мәндерімен бірге бақылау
сенімділігі мен сынау дәлдігі көрсеткіштерінің анықталған байланысы
негізінде жүргізеді. Осы мақсатпен БҚ және ӨҚ метрологиялық және дәлдік
сипаттамаларының әр түрлі, іске асырылатын үйлесімдері үшін бақылау
сенімділігі мен сынау дәлдігін есептеудің тура міндеті шешіледі.
Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық қызмет көрсету түрлері
мен процедуралары
Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық қызмет көрсетуі, жұмыстың
әзірлігі мен сенімділігінің ең үлкен деңгейін қамтамасыз ету керек. Ол
үшін, метрологиялық қызмет көрсетудің дәстүрлі түрлері мен процедураларынан
басқа, келесі көзделу керек:
- БҚ және ӨҚ кіретін өлшеу құралдарын жедел тексеру үшін бақылау мен
сынау құралдарындағы шараларды пайдалану;
- метрологиялық сипаттаманың рұқсат етілетін шектен шығу сәтін анықтау
үшін бірнеше, сондай-ақ объект параметрлері арасындағы қосымша
байланыстардан болатын қосымша ақпаратты пайдалану;
- топтық қызмет көрсету әдісі негізінде күрделі бақылау-өлшеу және сынау
жүйелерін тексеру стратегиясын рационализациялау;
- шектелген статистикалық деректердің нәтижелері бойынша метрологиялық
және дәлдік сипаттамалардың өзгерістерін жеке болжаудың қазіргі
әдістерін пайдалану.
1.5 Салыстырып тексеру
Салыстырып тексеру сүлбалары мемлекеттік немесв
бастапқы эталоннан жұмысшы елшем құралдарына өлшем мөлшерін беру жүйесін
белгілсйді
Аумағы, қолдану жағдайлары және салыстырып тексеру әдістері бойынша
елеулі айырмашылығы бар, бір шамадағы өлшем құралдарына арпалган, сондай-
ак бірнеше физикалық шамалардағы өлшем қүралдарына арналған салыстырып
тексеру сүлбасыы бөлімдерге болу мүмкін.
Салыстырып тсксеру сұлбасы бірлік мелшерін берудің скіден кем
емес сатысын енгізуі қажет.
Салыстырып тексеру сүлбаларын таралу салаларына байланысты
келесі түрлерге бөледі:
- мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбалары;
- мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары;
- жергілікті салыстырын тексеру сүлбалары.
Мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбалары
Мемлекетаралық салыстырьш тексеру сүлбалары мемлекет-
қатысушылармен [2] тура Ігемесе мемлекетаралық
салыстырып тексеру сүлбалары құжатына қарама-қайшы келмейтін елдің
нормативтік құжатын дайындау жолымен қолданылады.
Мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбалары стандарттау,
метрология және сертификаттау жоніндегі
Мемлекетаралық Ксңес белгілегеи тәртіпте дайындалады.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары
МемлекеттІк салыстырып тексеру сүлбалары Қазакстан Республикасында
салыстырып тексерілетін берілген шамадагы өлшем қүралдарына таралады.
Мемлекетгік салыстырып тексеру сүлбасы Қазақстан Республикасының
мемлекетгік стандарты түрінде рәсімделеді.
Егер мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбасы эталондар жиынтығымен
немесе жоғарғы дәлдік нүскауымен басқарылатын жағдайда, оны Қазақстан
Өлшем күралдарьша арналған мемлекеггік салыстырып тексеру сүлбалары
мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықпеи дайындалады.
Мемлекеттік гылыми метрологиялық орталық мемлекеттік салыстырып тексеру
сүлбаларын дайындауга орьшдаушы рстінде заңды түлғалардың метрологиялық
қызметгерін тарта алады.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары
мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбаларына қарама қайшы
келмеуі тиіс.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбасын белгілейтін мемлекеттік
стандарттар салыстырып тексеру сұлбасының сызбаларынан
және сызбаға түсініктеме беретін мәтіндік бөлімнен түруы қажет.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбалары
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбасы занды
түлгалардың метрологиялық қзметгерімен салыстырып тексерілетін
өлшем қүралдарына таралады.
Жергілікті салыстырып текссру сүлбалары мемлекеітік немесе
мелекеттік болмаған жағдайда мемлекетаралық сол
шамалардағы өлшем құраддарына арналған салыстырып тексеру
сүлбаларына қарама қайшы келмеуі тиіс. Жергілікті салыстырып
тексеру сүлбалары мемлекеттік және мемлекетаралық салыстырып
тексеру сүлбалары болмаған жағдайда қүрыла алады.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасын заңцы тұлғаның нормативтік
құжаты ретінде дайындайды және хабарында шама бірлігінің
мемлекеттік эталондары бар мемлекетгік ғылыми метрологиялық
орталықпен келістірілсді.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларын өлшем құралдарын
салыстырып тексеруді іске асыратын заңды түлғалардың метрологиялык
қьпметтері дайындайды.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасын сызба түрінде рәсімдейді. Сызбаны
мәтіндік бөліммен толыктыруға болады.Мазмұны және құрылуы
Салыстырып тексеру сүлбасы сызбасыцца:
- өлшем құралдарыньщ жәнв салыстырып тексеру әдістерііііц
атаулары;
- шама мәнінің аумағы немесе номиналды мәні;
- өлшем кұралдары қателіктерінің мүмкіндік мәні;
- салыстырып тексеру әдістсрі қатсліктерінің мүмкііщік мәні
керсетілуі қажет.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларында өлшем
құралдарының дәл белгілеулерін көрсету мүмкін.
Салыстырып тсксеру сүлбасы сызбасы бір бірінің астына орналасқан және
штрихті линиялармен бөлінген аландардан туруы кажет.
Жергілікті салыстырьщ тексеру сүлбасы сызбасының жоғарғы алаңының атауы
Бастапқы жүмысшы эталондар болуы қажет.
Алаңдар саны салыстырып тексеру сүлбасьшың қүрылымына
байланысты.
Алаңдар атауын вертикалды түтас линиямен бөлінген сызбанъщ
сол жағында керсетеді.
Мемлекеттік эталонмен басқарылатын мемлекеттік салыстырып
тексеру сұлбалары сызбасыныц жоғаргы алаңында, бағынушылық
тәртібінде эталондардьщ атауы корсетіледі.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбасы сызбасының жоғарғы алаңында бастапқы
жүмысшы эталоидар атауы көрсетіледі.
Бірліктерін жанама елшеу әдісімен жаңғыртатын туынды шамалардағы өлшем
қүралдарына арналган салыстырып тексеру сүлбасы сызбасының жоғаргы алаңында
баска мемлекеттерден немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбаларынан
алынған берілген бірлікті жаңгырту үшін қолданылатын эталондар атаулары
корсетіледі. Бүл эталондар атауларын сәйкес келетін салыстырып тексеру
сүлбаларына сілтемелермен алып жұреді.
Эталондар атауларыньщ астында шама мәнінің номиналды мәні немесе аумағы
және олардың кателіктерінің мәні көрсетіледі.
Басқа салыстырып тексеру сұлбаларынан алынған жүмысшы эталондардан бірлік
мөлшерін беру көрсетілуі қажет салыстырыя тексеру сұлбаларында осы жүмысшы
эталондар атаулары өз дәлдігіне байланысты дәлдікке сәйкес келетін эталон
алаңында орнал астырылады.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбаларында көрсетілетін жүмысшы эталондар
санаттары мемлекеттік немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбаларында
осы қүралдарға берілген санаттарга сәйкес келуі қажет.
"Өлшну қортындылары мен өлшеу қателігінің сипаттамалары".
Өлшеу қортындысында өлшенетін шаманың мәні ғана емес, бақылау сандары
көрсетілген қателіктердің кемшіліктердің сипаттамасы мен сенім ықтималдығы
да болуы керек. Өлшеу қателігінің сипаттамасының орныны өлшеу жүргізген
стандартты әдістің нұсқауын беруге болады. Сенімді интервал арқылы өлшеу
қортындысын елестетуге болады. Онда өлшенетін шаманың нағыз мәні арнаулы
сенімді ықтималдық арқылы көрінбейді. Бұндай жағдайда кемшілік
сипаттамалары жеке көрсетілмейді. Практикада қолдану үшін, өлшеу
қортындыларымен қатар қосымша мәліметтер мен өлшеу жағдайлары беріледі.
Өлшеу қортындылары мәнінің ең төменгі разряды, өлшеудің абсолюттік
қателік мәнінің төменгі разрядындай болады. Қателік сипаттамасы 2 цифрдан
тұратын санмен
бақылау санына (n) қарай және Р (x) бойынша таблица Д2
қосымша (Д) бойынша Z (P,n) шаманы анықтайды, яғни қалыпты таралудан
ішінара ауытқуды табады.
Егер vn Z ( P, n)* S(X), болса, онда бақылау жаңсақтық болмайды.
Егер; Y=Z (P,n)* S(x) онда қортынды жаңсақтық болып есептеледі.
Ағаттықты жойған соң, қалған қортындылар үшін есептеудеі жүргізеді х
және S (x) осыдан соң жаңа х-қалған ауытқулардағы жаңсақтықты тексереді.
Берілген интервалға қортындының түсу ықтималдығын анықтау үшін үш сигма
ережесін қолданады. (σ белгісін S (х)
бойынша белгілейді, бұнда абсолюттік ауытқудың түзілуі ықтималдығы 0,9974-
ке тең.
3σ (3* S х) –тен жоғары абсолюттік ауытқуы практика жүзінде кездеспейді.
Бұнда ауытқу ықтималдығы немесе мәнінің деңгейі а=1-Р( х) = 1-
0.097=0.003
Сенімділік интервалы дегеніміз- интервалдар мәні, оған өлшенетін
шаманың нағыз мәні енеді, онда сенімділік ықтималдығы беріледі.
Жеке х мен орташа х-тің кездейсоқ қателік қортындысының сенімділік
интервалын анықтау үшін, Стьюдент t (P, n) критерийі қолданады έ (х) = t
(P, n)* S (x)
έ (x) = t (P,n)*S (x). Д-қосымша, Д- таблица. Бұнда t (P,n) Стьюдент
критерийі сенімділік ықтималдығы Р мен бақылау саны (n) бойынша таблицадан
алынған.
Систематикалық қателіктер бақылау кезінде және өлшеу қортындысын есептеу
кезінде көрінбейді, бірақ қортындының бұрмалануы мүмкін. Өлшеу құралдарын
өңдеу мен өлшеу әдістерін орындаған кезде, системетикалық қателіктер
біртіндеп жойылады.
Ол үшін мына әдістерді қолданады.
- Өлшеу жүргізуге дейін қателік көздерін жою.
- Өлшеу процесі кезінде алмастыру әдістерін пайдаланып қателіктерді жою,
яғни рандомизация белгісі бойынша симетриялық бақылауда қателіктерді
компнесациялау
- Өлшеу қортындысына есептелген түзетулерді енгізу.
Бірдей уақыт аралығында бірнеше бақылау жүргізіп орташа
арифметикалық мәні мең болу керек. Осы арқылы өлшеу кезінде систематикалық
қателіктің өсуінде сызықтық жағдай сақтала ма, жоқ па бақыланады. МВИ жете
зерттеген кезде, барлық әдістер зерттелінеді. Өлшеу қортындысын бағалау
кезінде систематикалық қателіктердің қалдықтары кездеседі, немесе НСП
шығарылмаған систематикалық қателіктерді анықтау үшін.
- Пайдаланған әдістен күштірек әдісті пайдаланып, өлшеу жүргізу, бір-
бірімен салыстыру.
- Метрологиялық мекемелерді тексеру өлшеулерін жүргізу.
- Өлшеу жағдайын өзгерту.
- Өлшеу әдісінде априорлық білімді пайдалана отырып шығарылмаған
системетикалық қателіктерді теориялық бақылау жасау.
Қателіктер теориясы кездейсоқ қателіктер анализіне және математикалық
статистика мен ықтималдық теория негізінде жүргізілген өлшеу қортындысы
бағалау әдісіне арналған систематикалық қателіктер басқа әдістерді қолдану
және түзету жүргізуге байланысты скорректирленген деп саналады, ал бұндай
қателіктердің шығарылмаған қалдықтары кездейсоқ шамаларды реализациялау деп
саналады және кездесоқ қателіктер сияқты ықтималдық сипаттаумен бағаланады.
6. Құжаттарды метрологиялық сараптау
Қүжаттарды метрологиялық сараптау объекттерді метрологиялық
қамтамасыз ету бойынша жұмыстар кешенінің бөлігі болып табылады жэне ҚР СТ
1.33 сэйкес жүргізілетін кұжаттарды техникалық сараптаудьщ бөлігі бола
алады.
Метрологиялық сараптауға нормативтік жэне техникалық
құжаттар оларды дайындаудың барлык кезеңінде жатады (кұжат жобасын
дайындау, қүжатты жетілдіру, құжатты қайта карау).
Қүжаттарды метрологиялык сараптау [1] ережелерін, ҚР МӨЖ, КҚБЖ,
ТҚБЖ ӨТДБЖ нормативтік құжаттарының талаптарын сақтауды камтамасыз
ету, сондай-ақ стандартталатын объекттерді техникалык жэне экономикалык
негізделген метрологиялық қамтамасыз етуді камтамасыз ету мақсатында
жүргізіледі.
Қүжаттарды метрологиялык сараптауға құжаттарды стандарттарда және
басқа нормативтік кұжаттарда регламенттелген нақты метрологиялық
талаптарға сәйкестігіне тексеруді қарастыратын, ГОСТ 2.111 сәйкес жүзеге
асырылатын нормабақылау бойынша жұмыстар кіре алады.
Ескерту ~ нормабақылау бойыһша жұмыстардьщ мьтсалы физикалық шамалар
бірліктерінің құжатгарында көрсетілген атаулар мен белгІленулердің ГОСТ
8.417 талаптарына сэйкестігін тексеру, құжатта пайдаланылған метрологиялық
терминдердін жэне баскалардың ҚР СТ 2.1, [1] сәйкестігіне тексеру болып
табылады.
Метрологиялык сараптауды мемлекеттік метрологиялык
кызметтер, заңды тұлгалардың метрологиялык қызметтері жүргізеді.
Қүжаттарды метрологиялық сараптау жүргізген кезде
бакыланатьш сипаттамаларды талдау жэне багалау эдістерін басшылыққа алады.
Қүжаттарды метрологиялық сараптау нэтижелері сараптама
қорытындыда баяндалады.
Метрологиялық сараптау нэтижелері бойынша заңды тұлғалар
ескертулерді жою бойынша нұсқаулар немесе ісшаралар жоспарын дайындай
алады.
Кұкаттарды метрологиялық сараптау кезінде орын алған барлық
ескертулерді есепке алғаннан кейін бекітіледі.
Метрологиялық сараптауга мына нормативтік құжаттар жатады:
- Қазақстан Республикасынын мемлекеттік стандарттары;
- мемлекетаралық стандарттар;
- фирмалық стандарттар;
- нұскаулар; -салалык стандартгар; -техникалық шартгар.
Метрологиялық сараптауға өнімнің жэне кызмет көрсетулердің,
жұмыстардың (процесстердің) нормативтік құжаттары, бакылау эдістері
(сынактарды, өлшемдерді, талдауды) жэне стандарттаудын басқа объекттері
жатады, оларда мыналар регламенттелген болуы қажет:
-өлшемдер кателігіне, өлшеуіш бакылаудын аныктыгына қойылатын талаптар;
-өлшемдерді орындау эдістеріне, өлшем құралдарына, заттар мен
материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарттык үлгілеріне, заттардың
аттестатталған қоспаларына койылатын талаптар;
-өлшемдерді орындау. талдау, сынау жэне өлшеуіш бакылау эдістері;
-заттар мен материалдардын касиеттері, соның ішінде стандартты аныктамалық
деректер туралы деректер;
-заттар мен материалдардың күрамы мең касиеттерінің стандарттық үлгілерін
қолдану;
2 Негізгі бөлім
2.1 Терминднр мен анықтамалар
Метрологиялық қамтамасыздандыру: ТӨЖ-дің нормаларға сәйкестігін
тексеруден, бақылаудан тұратын операциялар кешені.
Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы: Нәтижеге немесе
оның қателігіне әсер ететін өлшеу құралдары қасиеттерінің біреуінің
сипаттамасы.
Бақылау (сынау) құралдарының дәлдік сипаттамасы: Бақылау (сынау)
нәтижелерінің объект сипаттамаларының нақты мәндеріне жақындығын
сипаттайтын, бақылау (сынау) құралдары қасиеттерінің сипаттамасы.
Физикалық шамаларды өлшеу- арнаулы техникалық құралдардың көмегімен
физикалық шаманың мәнін тәрбие жүзінде табу.
Мысалы: сызғыштың өлшеу арқылы белгілі- бір ұзындықты табамыз, немесе
өлшеу аспабымен бірлік мөлшерін табу.
Дәлме- дәл өлшемдер - белгілі бір шаманы дәлдігі бірдей өлшеу
құралдарымен, бірдей жағдайды, бірдей ұзақтылықпен орындалған өлшеулер
қатары.
Дәлме-дәл емес өлшемдер- белгілі бір шаманы дәлдігі бірдей емес
аспаптармен, әртүрлі жағдайда орындалған өлшеулер қатары.
Даралық өлшем- бір рет орындалған өлшеу.
Еселік өлшем- бір рет орындалатын өлшеулерден тұратын нәтижесі
бірінен кейін бірі өлшеулер арқылы алынған бір мөлшері физикалық шаманы
өлшеу.
Статистикалық өлшем- өлшеу уакытында өзгермейтін, нақты өлшеу
мақсатымен қабылданатын физикалық шаманы өлшеу. Мысалы: белгілі
температурада бөлшектің ұзындығын өлшеу, немесе өнердің бөлімдерін өлшеу.
Динамикалық өлшем- мөлшері өзгеріп отыратын физикалық шаманы өлшеу.
Абсолюттік өлшем - бір немесе бірнеше негізгі шамаларды және немесе
физикалық тұрақдылық мөлшерін пайдалану арқылы тікелей өлшеулерге
негізделген өлшем. Мысалы: күшті Ғ=mg өлшем массаны m және физикалық
тұрақтылықты g массаны өлшеу нүктесіңде өлшеуге негіделген.
Салыстырмасы өлшем- абсолюттік өлшемнің түпкі өлшемге қатысы.
Тура өлшем — физикалық шаманың мәнін тәжірибе жүзінде өлшеу.
Мысалы: бөлшекгің ұзындығын микрометрмен өлшеу, тоқ күшін амперметрмен
өлшеу, массаны таразыда өлшеу. т.б.
Жанама өлшем- физикалық шаманың ізделетін мәнін баска физикалық
шамаларды туралай өлшеу арқылы, олардың өзара байланысы негізінде анықтау.
Мысалы: цилиндр турі дененің тығыздығын массасын m, биікгігін h, цилиндрдің
диаметрін туралай өлшеу арқылы тығыздықпен өзара байланысын мына теңдеумен
табамыз
Д=;
Жиынтық өлшемдер- бір атты бірнеше шамаларды бір күнде өлшеу жүргізу,
сонда ізделетін шама мәнін әртүрлі тексеру мәнін осы шамаларды туралай
өлшеулер арқылы тауып әртүрлі теңдеулер жүйесімен табу. Мысалы гирдің
масалық мәнін белгілі мәні бар гирмен немесе әртүрлі гирлердің қосындылары
арқылы табуға болады.
Қатар өлшемдер- екі немесе бірнеше әртекті шамаларды бір кезде өлшеу
арқылы өзара тәуелділігін анықтау үшін жүргізу.
Өлшем кезіндегі байқау- дер кезінде және дұрыс сынау мақсатында өлшеу
кезіндегі жүргізілетін операция.
Өлшем құралдары көрсетулердің сынағы-белгіленген уақытында өлшеу
кұралының көрсету кұрылғысындағы шама мәнін немесе сынап жазып алу.
Өлшеуіш дабыл- өлшенетін физикалық шама туралы сандық ақпараттар
құрайтын дабыл.
Өлшеуіш ақпарат- физикалық шаманың мәні туралы ақпарат.
Өлшеуіш есеп- қазіргі жағдайдағы өлшеудегі физикалық шаманың мәнін
қажетті дәлдікпен аныктауға арналған есеп.
Өлшем объектісі- дене физикалық жүйе, үрдіс, құбылыс т.б.. Мысалы:
Өлшем сапасы- белгілі бір өзіндік ерекшеліктері бар өзіндік
ерекшелігі бар ғылымтехника т.б. салаларындағы физикалык шамаларды өлшеу
жиынтығы.
Өлшем түрі- өлшейтін шамалардың біртектілігімен айырмашылданатын және
өзіндік ерекшелігі бар өлшем саласының бөлігі.
Өлшем тармақшасы- біртекті шамаларды өлшеуде ерекшелігімен бөлінетін
өлшем түрлерінід бөлімі. Мысалы: ұзындықты өлшегенде үлкен ұзындықтарды
бөлуге болады он, жүз. Мың километр
Өлшеу техникасының қүралдары- өлшеуге арналған арнайы техникалық
күралдардің түсінікті жиынтығы.
Өлшем кұралдары - өлшеуге арналған нормаланған метролиялық сипаттамасы бар,
жаңғыртылған немесе және шама бірлігін сақтайтын, белгілі бір уақыт
арлығында. Өлшемін қателік деңгейі бекітілген өзгеріссіз қабылданатын
техникалык кұрал.
Жұмыстың өлшем құралы- басқа өлшеу құралдарна бірлік өлшемін беруге
байланысты емес, ал өлшеуге аралған өлшеу құралы.
Негізгі өлшем құралы- өлшеу мақсатына сәйкес мағанасын алуға қажетті сол
физикалық шаманың өлшем құралы.
Қосалқы өлшем кұралы- өлшеу нәтижесін қажетті дәлдікпен алу үшін, негізгі
өлшем кұралына немесе өлшеу объектісіне әсер етуін есепке сол физикалык
шаманың өлшем құралы.
Стандартталған өлшем құралы- стандарт талабына сәйкес дайындалған немесе
пайдаланатын өлшем құралы.
Автоматты өлшем құралы- адамның қатысуын қажет етпейтін өлшеуді және онымен
қатсыты өлшеу нәтижесін өндеу, тіркеу, басқару, дабылын жасап әрі қарай
беруді жасайтын өлшем кұралы.
Кәсіпорындық бақылау - Кәсіпорында жасалатын бақылау
Пайдалану бақылауда - Өнімді пайдалануда жасалатын бақылау
Инспекциялық бақылау - Бұрынғы бақылаудың тиімділігін уәкілетті
органның өкілі жүргізетін бақылау
Қабылдау бақылау - Өнімді пайдалануға немесе жарамдылығын өнімнің
нәтижесі бойынша шешім қабылдауда жасалатын бақылау
Тегіс бақылау - Партиядағы өнімнің әр бірлігін бақылау
Үздіксіз бақылау - Үздіксіз жүріп жатқан бақылаудың параметрлерінен
түскен ақпарат бойынша болатын бақылау
Органолептикалық бақылау - Алғашқы ақпарат сезу мүшелері арқылы болатын
бақылау
Техникалық бақылау- объектінің техникалық талаптарға сәйкестігін бақылау
Өнімнің сапасын бақылау өнім құрамының сапасын және санын сипаттайтын
бақылау
2.2 Нормативтік сілтемелер
ҚР СТ 2.1-2000 Қазадстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің
мемдекетгік жүйесі. Терминдер мен анықтамалар.
ҚР СТ 2.3-2001 ҚР МӨЖ. Шама бірліктері эталондары. Негізгі ережелер, құру,
бекіту, сақтау және қолдану тәртібі.
ҚР СТ 2.4-2000 Қазақстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің
мсмлекеттІк жүйесі. Олшем құралдарын салыстырып тексеру. Үйымдастыру лсәне
жүргізу тәртібі.
ҚР СТ 2.7-2001 Қазакстан Республикасы өлшем бірлігін қашамасыз етудің
мемлекеттік жүйесі, Қазакстан Республикасы өлшем бірлігін камтамасыз етудщ
мемлекеттік жүйесінің тізілімін жүргізу тәртібі.
ҚР СТ 2.20-2003 Қазақстан Республшсасы олшем бірлігін қамтамасыз етудің
мемлекеттік жүйесі. Салыстырып тексеру таңбалары. Дайындау, сақтау және
қолдану тәртібі.
ГОСТ 8.207-76 МӨЖ. Көп рет бақылаулар аркылы тікелей өлшеулер. Бақылаулар
нотижелерін өндеу әдістері. Негізгі ережелер.
ГОСТ 8395-80 МӨЖ. Салыстырып тексеру кезіндсгі әлшемдердід нормалаііған
шарттары. Жалпы талмгтар.
Осы стандартга мынадай нормативтік құжаггарға сілтемелер пайдаланылған:
ГОСТ 2.301-68 КҚБЖ. Сызбалар орындалуының нсгізгі ережелері.
ГОСТ 8.009-84 МӨЖ. Өлшем құралдарының нормаланатын метрологиялық
сипатгамалары.
ГОСТ 8.028-86 МӨЖ. Мемлекетгік алғашқы эталон жоне электрлік кедергілік
өлшем қүралдарына арналған мемлекетгік салыстырып тексеру сүлбасы.
ГОСТ 8,381-80 МӨЖ. Эталондар. Қателіктер байқалуының әдістері.
ГОСТ 8.417-81 МӨЖ. Физикалық шамалар бірліктері.
2.3 ЖШС "Жаркент сүт" зауытының сипаттамасы
ЖШС "Жаркент сүт зауыты 2000 жылдың күзінде негізін қалаған және
07.11.2000 жылдан бастап номер 7344-1907 мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін
алып, Алматы облысының заң басқармасында тіркелген. Негізгі қызметі – сүт
және қышқыл үт өн
імдерін, балмұздақ өндіру және оларды реализациялау. Кәсіпорынның
мекен - жайы – Қарасай ауданының іргелі ауылы.
ЖШС Жаркент сүт зауыты өзінің қызмет көрсету аралығында Алматы облысы
зауыттары арасында ең ірі сүт зауыттарының бірі болды. Зауыт сүт өңдеуге
арналған жаңа және жоғары технологиялы қондаралғылармен жұмыс істейді.
Қазақстан Нарығына жақсы сапалы сүт өнімдерін ұсынады. Автоматты түрде жуу
жүйесі белгіленген және сүт өңдеудің технологиясы толықтай сақталады.
Сонымен қатар тиімді бағадағы сапалы өніммен тұрғындарды қамтамасыз ету
үшін жаңа буып-түю машиналары бар. Зауыттың сүт өнімдері халықаралық
стандарттарға сәйкес келеді.
Бүгінгі күнде сүт өнімдерінің 40 түрлерінен астамын және балмұздақтың
10 түрінен астамын шығарады. Алматы қаласы және Алматы облысы сонымен қатар
демалыс орындары санаторийлер, балабақшалар, ауруханалар, балалар үйлері,
Алматы облыстық дүкендерін сүт өнімдерімен қамтамасыз етеді. Кәсіпорын ст
өнімдерінің ассортиментін кеңейту жұмыстарын жүргізіп жатыр.
Барлық шығарылатын өнімдер сертификатталған және ҚРСТ және ТШ
нормаларына сәйкес келеді. Сүт өнімдерін өндіру үшін шикізатты, яғни 100%
қаймағы алынбаған сүтті ЖШС "Нұрай", ЖШС "Алатау", ПК "Қаракемір", ПК
"Достық" және тағы басқа ірі шаруа қожалықтарынан күнделікті алып отырады.
Кәсіпорындрда жергілікті тұрғындардың ішінен 130 адам жұмыс істейді.
Жұмыскерлер еңбек туралы заңға сәйкес жақсы жағдайлармен қамтамасыз
етілген. Кәсіпорында еңбек қорғау бойынша қызмет құрылған. Өндірісте
қауіпсіз шарттарын қамтамасыз ету бойынша шаралар әзірленген.
ЖШС "Жаркент сүт" басшыларымен жұмыскерлері өздерінің жұмыстағы
шығармашылық табыстары олардың ұйымшылдығының және жоғары квалификациялы
мамандардың бірігуіне байланысты деп есептелінеді.
Кәсіпорын жұмыскерлері Қазақстандық менеджмент, маркетинг және заң
негіздерін жақсы біледі және ірі Қазақстандық фермалардың менеджерлері және
маркетологтарымен жұмыс істеу тәжірибиелері бар.
ЖШС "Жаркент сүт" – Қазақстандық тұтынушылар үшін жұмыс істейтін және
Қзақстанның нарық экономикасының дамуына үлкен үлес қосқан отандық
өндірушілердің бірден-бірі болып табылады.
Кәсіпорынның ассортименттік саясаты екі бзалық бағыттар бойынша жаңа
талаптарға сәйкес келеді:
-Жеке компоненттерді құрамы бойынша балансталған өнімді шығару;
-Емдік және арнайы өнімдерді өндіру. Соныменқатар сүт өнімдерінің
ассортиментін жан-жақты үйлесімдендіру мүмкіншіліктерін шектейтін негізгі
факторлар:
-Сүт өндірушілердің бос финанстық ресурстардың дефициті;
-Негізгі себеп болған тұрғындардың төменгі төлем қабілеттілігі;
-Тұтынушылардың талғамы, тағам рационының құрлу спецификасы.
Осы саладағы даму ерекшеліктерін, елдің сауда – саттық нарығының
құрылымын, әлемдегі тұтынушылық талғамның өзгеру динамикасын сонымен қатар
сүт өндірісінің ассортименттік негізгі бағыттарындағы отандық сүт
комбинаттарының мүмкіншіліктерін ескеру керек, яғни онда ескеріледі:
-Майсыз және жартылай майлы сүт өнімдерінің ассортиментін барлық
жақтан кеңейту;
-Майсыз сүт өнімдерінің дәстүрлі атауларының дәмдік және
оргонолептикалық көрсеткіштерін жақсарту;
-Май және көмірсу үлесін азайтудың арқасында сүт өнімдерінің
каллориялығын төмендету;
-Жоғарғы майлылықтағы сүт өніміне қосымша белок мөлшерін қосу.
Майлылығы төмен сүт өнімінің ассортментін кеңейту қажеттілігі келесі
жағдайлармен түсіндіріледі:
-Майлылығы төмен сүт өнімдерінің түрлірінің шектеулі санымен;
-Сүт өнімдерінің жеткіліктілігін жоғарлатуымен.
ЖШС "Жаркент сүт"зауытының ассортименті
Атауы Майлылық Салмақ Буып-түюі
Сүт т.р. 2,5 1 литр Тет.пак
Сүт ф. п 2,5 1 литр Фин.пак
Қайырылған сүт 4 0,5 литр Фин.пак
Ацидофильді сүт 1,0 400 г Пл. стак
Ванилин қосылған 1,0 400 г Пл. стак
ацидофильді сүт
Кілегей 8 0,25 л. Тет.пак
Майлылығы жоқ айран - 1 литр Фин.пак
"С" витамині қосылған 2,5 1 литр Фин.пак
айран
Айран т. р 2,5 1 литр Тет. пак
Айран ф.п 2,5 1 литр Фин. пак
Айран ф.п 2,5 0,5 литр Фин. пак
Айран т.р 2,5 0,5 литр Тет.пак
Ряженка т.р 4 0,5 литр Тет.пак
Ряженка ф.п 4 0,5 литр Фин. пак
Қаймақ 20 0,5 литр Тет.пак
Қаймақ 20 0,5 литр Пл.стак
Қаймақ 20 0,2 литр Пл.стак
Қаймақ 15 0,4 литр Пл.стак
"Вита"сусыны 1 0,4 литр Пл.стак
"Лакомка" 3,2 400 г Пл. стак
Йогурттық сусыны
Варенец 4 400 г Пл.стак
"Назик" 3,2 400 г Пл. стак
Йогурттық сусыны
Сүзбе 5 200 г Пергамент
Мейіз қосылған 4,5 100 г Пергамент
сыроктар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы : Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандығы бойынша
Алматы 2014
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
ИжИ кафедрасы меңгерушісі
___________ Баймұратов Д.Ш.
____ ______________2014ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандығы
Орындаған: ________________ А.О.Джултаева
Ғылыми жетекші: ________________ Я.М.Узаков
Еңбек қорғау бөлімі
бойынша кеңесші: _______________ Н.Өкей
Қалып бақылаушы: ________________ Ө.Б.Байтоқаев
Алматы 2014
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ ИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ГУМАНИТАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖИНИРИНГ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
БЕКІТЕМІН
ИжИ кафедрасы меңгерушісі
_________________ Баймұратов Д.Ш.
______ __________________2014ж.
дипломдық жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент Джултаева Айгерім Оналбековна
Мамандығы бойынша білім алушы 5В073200 - Стандарттау, сертификаттау және
метрология
(мамандық шифры және атауы)
Ғылыми жетекші Узаков Ясин Маликович, т.ғ.д,, профессор
(Т.А.Ж. және ғылыми жетекшінің қызметі)
Жұмыс тақырыбы Сүт зауытында өндірісті метрологиялық қамтамасыздандыруды
жетілдіру
АГТУ бұйрығымен бекітілген
№ 01-09-27165 01 11 2013 ж.
Студенттің кафедраға аяқталған жұмысты өткізу уақыты ________________
Жұмыс көлемі және мазмұны (түсініктемелік, есептік және эксперименталдық
бөліктері, яғни өңделуге тиісті сұрақтар тізімі)
- Технологиялық бөлім
-Негізгі бөлім
-Арнаулы бөлім
-Экономика бөлімі
-Еңбек қорғау
Дипломдық жұмысты орындауға арналған материалдар:
а)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
б)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
в)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
г)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
д)
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ ______
_
Графикалық материалдар тізімі (кестелер, сызбалар немесе графиктер және
т.б. міндетті көрсетілімдермен)
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
_____
Дипломдық жұмыс бойынша кеңесшілердің аты-жөні, ғылыми атағы және ғылыми
дәрежесі (жұмыс бөлімдеріне қатыстылығы көрсетілуі қажет)
Бөлім Бөлімнің аталуы Т.А.Ә., ғылыми дәреже
№
1 Технологиялық бөлім Узаков Я.М.
2 Негізгі бөлім Узаков Я.М.
3 Арнайы бөлім Узаков Я.М.
4 Экономика бөлімі Узаков Я.М.
5 Еңбекті қорғау Өкей Н.
Дипломдық жұмысты орындау және ұсыну жөніндегі күнтізбелік жоспар:
№ Жұмыс бөлімдерінің атауы Пайыз Жұмысты орындау
мерзімі
Жоспар Нақты
бойынша орындалғаны
1 Технологиялық бөлім 10 10.01.14
2 Негізгі бөлім 30 25.01.14
3 Арнайы бөлім 60 05.02.14
4 Экономика бөлімі 80 15.02.14
5 Еңбекті қорғау 90 25.02.14
6 Сұлбаларды сызу 100 01.02.14
Диплом жұмысы жетекшісі ___________________________________ ________________
(жетекші қолы)
Тапсырманы орындауға алған
___________________________________ ______________
(білім алушының
қолы)
Тапсырманың берілген күні _____ _______________20___ ж.
Ескерту:
1. Дипломдық жұмыстың орындалуы барысында тапсырма жұмысқа
тіркеледі және МАК-на ұсынылады.
Мазмұны
беттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..1
1 Тақырыптың әдебиетпен
қамтамасыдығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
1.1 Мемлекеттік метрологиялық
қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .9
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды
тұлғалардың метрологиялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау
құралдарының метрологиялық
сиппаттамалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 12
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
және дәлдік сипаттамаларын нормалау
принциптері ... ... ... ... ... ... 15
1.5 Салыстырып
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...17
1.6 Құжаттарды метрологиялық
сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...25
2.1 Терминдер мен
анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.2 Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..29
2.3 ЖШС Жаркент сүт зауытының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.4 Кәсіпорынның нормалық құжаттармен
қамтамасыз ету
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
5
2.5 Кәсіпорынның метрологиялық қызметы туралы ережесі ... ... ... ... .35
2.6 Технологиялық желіні метрологиялық қамтамасыз ету ... ... ... ... ...36
2.7 Сүт зертханасындағы метрологиялық қамтамасыздандыру ... ... ... 54
3 Экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
4 Еңбек
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..58
5
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...59
6
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Өлшеулер – адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі
болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында
әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Себебі барлық жерде де өлшенетін
шама мен оның өлшем бірлігі арасында қатынас болады.
Кез келген талдау, болжамдау, жоспарлау, бақылау, реттестіру кезінде
шикізаттың, дайын өнімнің көлемі мен сапасы технологиялық операциялардың
жүру барысы мен бүкіл өндірістік цикл туралы сенімді ақпарат қажет болады.
Тәжірибелік жолмен техникалық құралдарды пайдалану арқылы алынған
заттардың, материалдардың, бұйымдардың, өнімдердің, процесстер мен
құбылыстардың қасиеттерінің сандық сипаттарын қамтитын ұғым Өлшемдің
ақпараты деп аталады.
Өлшемдік ақпараттардың дәлділігі мен сенімділігін арттыру
мемлекетіміздің алдыңғы қатарлы міндеті болып табылады. Осы мәселені шешу
үшін Қазақстан республикасында Өлшемлердің біркелкілігін
қамтамасыздандырудың мемлекеттік жүйесі (ҚР МӨЖ) құрылған. Ол өлшемдердің
біркелкілігін қамтамасыздандыратын субъекттерді, нормаларды, құралдар мен
әрекет түлерін мемлекеттік басқару жүйесімен сипатталады. Мұндай өлшеу
жағдайында олардың нәтижелері шамалардың заңдастырылған бірліктерінде
көрсетіліп, өлшеу қателіктері белгіленген шектен тыс шығып кетпейді.
Сенімді әрі қойылған талаптарға сай дәлділікпен алынған өлшемдік
ақпарат дұрыс шешім қабылдауда қамтамасыз етеді. Сенімді емес ақпарат
өнімнің сапасының төмендеуіне, апаттарға, ғылыми зерттеулерде қате
қорытындылар жасауға, пайдалы қазбалардың қорын қате есептеуге, сауда
саттық операцияларында таразы өлшеу мен есептен жаңылысуларға әкеліп
соқтыруы мүмкін.
Өлшемдерге біркелкі көзқараспен қарау халықаралық тауар айналымында,
өнімдерді өлшеу мен сынақтан өткізу нәтижелерін өзара мойындауға, өлшем
әдістері мен құралдарын стандарттауға, өзара түсінісуге, ақпарат алмасуға
кепіл бола алады.
Н.И. Тюриннің Метрологияға кіріспе - сінде ...өлшемдер қанша
жерден жіті жасалынғанымен де, қандай да дәлділікпен өлшейтін құралдар
пайдаланғанымен де өлшенетін шаманың нағыз мәнін яғни қателігі нольге тең
мәнін алу мүмкін емес - деп жазылған. Ықтималдылық теориясы бізге
өлшенетін шаманың дәрежесі нәтижесін өлшемнің нағыз мәніне жақындауды
бағалау әдісін берді. Ықтималдылық теориясы қателіктердің ары қарай
аспайтын ықтимал шекарасын бағалауды үйретті. Өлшемдердің сенімділігі
өлшеу нәтижелеріне сену дәрежесін сипаттайды. Осы аталған ұғым өлшемдік
негізіне салынған.
Өлшеулер арқылы толық әрі сенімді мағлұматтар алмайынша ғылыми
зерттеулерде , космосты игеруде жаңа материялдар мен технологиялар жасауда,
барлық салада өндірілетін бұйымдардың санасын қамтамасыз етудегі
жетістіктерге қол жеткізу мүмкін емес еді.
Көбінесе көптеген мәселелерді тек қана түрлі өлшем құралдарын, әр
жерде жасалынған өлшемдердің көптеген өлшеу нәтижелерін пайдалану
негізінде шешуге болады. Аталған нәтижелерді, олардың бір бірімен
салыстыруға болатын жағдайда ғана пайдалануға болады. Өндірісті
автоматтандыру өлшемдердің дәлділігін, сенімділігін және сәйкестігін
арттыруға мәжбүрлейді. Мәселе күрделі болған сайын метрологияның да маңызы
арта түседі.
Әрекеттің қай түрі болмасын өлшемсіз атқарылмайды. Көптеген
өндіріс салаларында өлшемдермен байланысты шығындар жалпы салынған
капиталының 30 пайызын құрайды.
Материалдық, энергетикалық және де басқа ресурстарды үнемдеуде
метрологиялық қамсыздандыру маңыздылығы күн санап арта түсуде. Себебі,
сенімді әрі нақты ақпарат пен есепке алу материалдық құндылықтарды, электр
мен жылу энергиясын, мұнай және мұнай өнімдерін, газ, су ресурстарын
үнемдеу мен шығындарын қысқартудың негізі болып табылады.
1 Тақырыптың әдебиетпен қамтамасыздығы
1.1Мемлекеттік метрологиялық қызмет
Қазақстан Республикасының қызметін үйлестіруші құраушы ретінде,
келесілерден тұрады:
- Техникалық реттеу және метрология жөніндегі өкілетті орган -
мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық.
Өкілетті орган Қазақстан Республикасындағы өлшемдердің
біркелгкілігін қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды мемлекеттік басқаруды
іске асырады
Өкілетті органның негізгі мақсаттары мен міндеттері келесідей:
- өлшемдердің бірдей болуын қамтамасыз етужөніндегі
саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі республикада қолдануға
рұқсат етілген шамалардың бірлік жүйесін белгілеу;мемлекеттік эталонын
құру, бекіту, сақтау белгілеу, шамалардың бірлігінің эталондық базасын
жетілдіру;
- Республикасының өлшемдерінің бірдей болуын млекеттік жүйені жетілдіру.
Мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықтың
(МҒМО) негізгі мақсаттары мен міндеттері:
- метрология саласында негізделген зерттеулер,
тәжірибелік және ұйымдастыру-әдістемелік жұмыстарды өткізу;
Республикасында шамалардың бірліктерінің эталондық базасын жетілдіру;
Шамалардың,бірліктерінің өлшемдерін жіберу жүйесін құру;
өлшемдердің біркелкі болуын қамтасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттарды
құру және жетілдіру, оларды халықаралық талаптарға сай ету. өлшемдердің
біркелкілігін қамтамасыз ету саласындағы саясатты есепке ала отырып,
Республикада метрологияны жұмыстар жүргізу.
Физикалық тұрақтылар мен заттар мен материалдардың қасиеттері
туралы стандартты анықтамалық мәліметтердің Мемлекеттік қызметінің (САММҚ).
негізгі мақсаттары мен міндеттері:
* Физикалық тұрақтылар және заттар мен материалдардың қасиеттерінің
стандарттық анықтамалық мәліметтерін жасап шығару және енгізуге
байланысты жұмыстарды аймақаралық және салааралық үйлестіруді және
орындалуын қамтамасыз етуді іске асыру;
* ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және жобалық жұмыстардың
тиімділігін жоғарлату;
* Физикалық тұрақтылардың дәлме-дәл мағыналарын белгілеу және заттар мен
материалдардың қасиеттері туралы айқын мәліметтерді жасап шығару.
* Заттардың, материалдардың және олардың қасиеттерінің шартты
белгілерін, терминдерін, анықтамаларын және атауларын кодтауды жасап
шығару.
1.2 Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың
метрологиялық қызметі.
Мемлекеттік басқару органдары, жеке және заңды тұлғалар қажет
болған жағдайда өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі
жұмыстарды орындау үшін және метрологиялық бақылауды іске асыру үшін
метрологиялық қызметтерді құрады.
Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды тарату саласындағы жұмыстарды
орындау кезінде өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі
жұмыстарды орындау үшін метрологиялық қызметті немесе басқа құрылымдық
бөлімшелерді құру міндетті болып табылады.
Өз қызметтерінде метрологиялық қызметтер басшылыққа алады:
* Қазақстан Республикасының "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы"
Заңын;
* Қазақстан Республикасының заңдық және нормативтік құжаттарын, оның
ішінде өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету жөніндегі;
* Мемлекетаралық нормативтік құжаттарды;
Техникалық реттеу және метрология жөніндегі өкілетті органның
бұйрықтарын;
* өкілетті органның нұсқауларының негізінде жасалып шығарылған
метрологиялық қызмет туралы Ережелерді;
* мемлекеттік басқару органының және заңцы тұлғаның бұйрықтары мен
жарлықтарын.
Метрологиялық қызметтер бағыныштылығына және меншік түріне
қарамастан,әдетте, құрылымдық бөлімше түрінде құрылады және оларды бас
метрологтар басқарады.
Негізгі міндеттері, қызметтері және құқықтарын анықтау үшін
Метрологиялық қызметтер мемлекеттік басқару органы, жеке немесе заңды тұлға
туралы ақпараттық мәліметтері бар, және метрологиялық қызметтің қүрылымын
оның міндетін, қызметін және құқығын анықтайтын Метрологиялық қызмет туралы
Ережелерді жасап шығарады.
Метрологиялық қызмет туралы Ережелерді мемлекеттік басқару органының
немесе заңды тұлғаның басшысы немесе жеке түлға бекітеді. Метрологиялық
қызметтердің қызметтеріне мемлекеттік метрологиялық қадағалауды өкілетті
органның мемлекеттік қадағалау жөніндегі аймақтық бөлімшелері СТ РК 2.2.
және Е РК 50.2.24 белгілеген тәртіпте жүзеге асырады.
Метрологиялық қызметтің незігі міндеті:
* өлшемнің талап етілетін дәлдігін және біркелкілігін қамтамасыз ету;
* ғылыми зерттеулердің деңгейін, өндірістің тиімділігін, техникалық
деңгейінқамтамасызету,және өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің сапасын
жоғарлатуға бағытталған өлшеудің заманауи әдістері мен құралдарын
тәжірибеге енгізу;
* зерттеулердің, жасаудың, өндірістің, сынақтардың, өнімдерді
пайдаланудың және басқа да қызмет салаларында метрологиялық қамтамасыз
ету жөніндегі жұмыстарды орындау және қызметтің негізгі бағыттарын
анықтау;
қолданыстағы заңцар белгілеген метрологиялық ережелерді уақтылы енгізу
және сақтау;
- ҚР СТ 2.15 талаптарына сай метрологиялық бақылауды іске асыру.
Мемлекетік басқару органдарының метрологиялық қызметінің негізгі
қызметі:
* біркелкілікті және талап етілетін өлшеудің дәлдігін қамтамасыз ету
жөніндегі жұмыстарды жалпы басқаруды іске асыру және біркелкі
техникалық саясатты өткізу;
* метрологиялық бақылауды іске асыру;
* метрологиялық қамтамасыз етуді жетілдіру негізінде өндірістістің,
жұмыстар мен қызметтердің тиімділігін жоғарлату;
* өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз ету сұрақтары бойынша өкілетті
органмен және оның бағынышты бөлімшелерімен өзара қарым-қатынасты іске
асыру;
* басқарманың метрологиялық қамтамасыз етуін дамытудың
негізгі бағыттарын анықтау;
1.3 Сүт өндірісіндегі бақылау және сынау құралдарының метрологиялық
сиппаттамалары
* Сүт өнімдерін өндіру өндірісінде бақылау және сынау құралдарының
нормаланатын метрологиялық сиппаттамалары, олардың метрологиялық
қызмет көрсету нысаны мен процедуралары.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісінде бақылау және сынау құралдарының
нормаланатын метрологиялық сиппаттамалары техникалық жағдайды тексеру, үшін
қызмет атқарады.
Жүйелерді өлшемдік бақылау (БҚ) және өлшеу құралдары(ӨҚ) үшін
дәлдік және метрологиялық сипаттамаларды (бұдан әрі -ДМС) таңдау ережелері
мен атау тізімін жүргізеді.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бақылау және өлшеу
құралдарына нормативтік құжаттардағы нормалау тәсілдерін, олардың
метрологиялық қызмет көрсету нысаны мен процедурасын белгілейді.
БҚ және ӨҚ нормаланатын дәлдік және метрологиялық сипаттамаларын
анықтайды
Жаңа БҚ және ӨҚ әзірлеу немесе қолданылып жүрген БҚ және ӨҚ
жетілдіру талаптарын бергенде жүргізіледі.
БҚ және ӨҚ сипаттамаларының белгіленген талаптарға сәйкестігін
бақылағанда пайдаланады.
Өлшемдердің нәтижелері мен қателіктерін көрсету үшін әдістемелік
нұсқаларды, ал өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамалары үшін ГОСТ
8.009 пайдаланады.
Сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бақылау құралдары мен
өлшеу құралдарына НҚ-да қажет жағдайларда, БҚ және ӨҚ тағайындалу
ерекшелігінен алғанда, қосымша қосылған құжаттар санынан ДМС кешендері
нормаланады.
Нақты типтердің бақылау құралдары мен өлшеу құралдарына НҚ-да
белгіленген ДМС кешені бақылау және сынау нәтижелерін және осы нәтижелердің
дәлдігі мен сенімділігін анықтау үшін жеткілікті болу керек.
БҚ және ӨҚ нормаланатын метрологиялық және дәлдік сипаттамалары және
оларды көрсету түрлері
Метрологиялық сипаттамалар штаттық, апаттық жағдайларда және
апатты жою жағдайларында бақылау құралдарын қолдану үшін нормалану керек.
Бақылау құралдарының нормаланатын метрологиялық сипаттамалары
келесідей болу керек:
- өлшеуіш түрлендіргіштің, сондай-ақ кірістік шама бірліктерінен
ерекшеленетін бірліктермен бағаланған бар аспапты түрлендіру қызметі;
- бір мәнді немесе көп мәнді шаманың мәні;
- өлшеу аспабы шәкілінің немесе көп мәнді шәкіл бөлігінің бағасы;
- өлшеуіш (түрлендіргіш) БҚ динамикалық сипаттамалары;
- бақыланатын параметрлердің шекті мәндерін бақылау қателігінің
сипаттамалары.
Өлшеуіш арналар қателігінің сипаттамаларын төменде
келтірілгендерден алады:
- берілген типті БҚ қателігінің рұқсат етілетін мәнінің шегі;
- берілген типті бақылау құралдары үшін қателіктің орташа квадраттық
ауытқуы.
Қателіктің бұл сипаттамалары абсолюттік, салыстырмалы немесе
келтірілген қателіктердің сипаттамалары сияқты кірістік немесе шығыстық
сигналдың ақпараттық параметрінің санымен немесе қызметімен көрсетілу
керек.
Сынау құралдарының нормаланатын дәлдік және метрологиялық
сипаттамалары (сынау нәтижелері дәлдігінің сипаттамалары):
- сынау шарттарының параметрлерін үдемелі өндіру немесе өлшеу
қателіктері;
- сынау шарттарының параметрлерін үдемелі өндіру немесе өлшеу ауқымдары;
- сынау шарттары параметрлерінің сынау кезінде анықталатын Сүт өнімднрін
өндіру өндірісі жүйесіндегі параметрлеріне әсер ету қызметтері;
- сынауларды жүргізу шарттарының өзгеруімен (сынау шарттары
параметрлерінің номинал мәндерден ауытқуымен) тудырылған, күрделі
техникалық жүйенің параметрін сынау кезінде анықталатын рұқсат
етілетін ең үлкен өзгерістер болып табылады.
Әсер ету функцияларын және БҚ және ӨҚ жұмыс істеуін сынау
шарттары параметрлерінің рұқсат етілетін өзгерістерін штаттық, апаттық
шарттар және апатты жою шарттары үшін нормалау керек.
1.4 Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық және дәлдік
сипаттамаларын нормалау принциптері
БҚ және СҚ нормаланатын метрологиялық және дәлдік сипаттамалары
сынау, бақылау және өлшеу нәтижелерін алу шартынан белгіленеді, оларды
пайдалану рұқсат етілетін деңгейге келтіреді.
БҚ және ӨҚ метрологиялық және дәлдік сипаттамаларының шекті
рұқсат етілетін мәндерін:
- сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі бағалау дәлдігіне қойылатын
талаптардан және, көбінесе, олардың байқалғыштығының рұқсат етілетін
деңгейінің негізінен;
- өлшеу мен бақылаудың қазіргі және перспективалы құралдарының қол
жетерлік дәлдігінен;
- қауіпсіздікті сынау мен бақылау үшін бөлінген ресурстарға қойылған
шектеулерден;
- қауіпсіздікті қамтамасыз ету міндеттерінің шешілуі мүмкін болатын,
сүт өнімднрін өндіру өндірісі жүйесіндегі байқалғыштығының талап
етілетін деңгейінен белгіленеді. Осы кезеңде жүйелердің қауіпсіздігі
мен өміршеңдігінің тәуелділіктерін анықтайды және талдайды.
БҚ және ӨҚ нақты типті үшін нормаланатын метрологиялық және
дәлдік сипаттамаларының мәндерін әрбір нормаланатын сипаттаманың бақылау
сенімділігіне немесе сынау қателігіне қосқан үлесін бөлу жолымен анықтайды.
Бұл бөлуді нормаланатын сипаттамалардың мәндерімен бірге бақылау
сенімділігі мен сынау дәлдігі көрсеткіштерінің анықталған байланысы
негізінде жүргізеді. Осы мақсатпен БҚ және ӨҚ метрологиялық және дәлдік
сипаттамаларының әр түрлі, іске асырылатын үйлесімдері үшін бақылау
сенімділігі мен сынау дәлдігін есептеудің тура міндеті шешіледі.
Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық қызмет көрсету түрлері
мен процедуралары
Бақылау және сынау құралдарының метрологиялық қызмет көрсетуі, жұмыстың
әзірлігі мен сенімділігінің ең үлкен деңгейін қамтамасыз ету керек. Ол
үшін, метрологиялық қызмет көрсетудің дәстүрлі түрлері мен процедураларынан
басқа, келесі көзделу керек:
- БҚ және ӨҚ кіретін өлшеу құралдарын жедел тексеру үшін бақылау мен
сынау құралдарындағы шараларды пайдалану;
- метрологиялық сипаттаманың рұқсат етілетін шектен шығу сәтін анықтау
үшін бірнеше, сондай-ақ объект параметрлері арасындағы қосымша
байланыстардан болатын қосымша ақпаратты пайдалану;
- топтық қызмет көрсету әдісі негізінде күрделі бақылау-өлшеу және сынау
жүйелерін тексеру стратегиясын рационализациялау;
- шектелген статистикалық деректердің нәтижелері бойынша метрологиялық
және дәлдік сипаттамалардың өзгерістерін жеке болжаудың қазіргі
әдістерін пайдалану.
1.5 Салыстырып тексеру
Салыстырып тексеру сүлбалары мемлекеттік немесв
бастапқы эталоннан жұмысшы елшем құралдарына өлшем мөлшерін беру жүйесін
белгілсйді
Аумағы, қолдану жағдайлары және салыстырып тексеру әдістері бойынша
елеулі айырмашылығы бар, бір шамадағы өлшем құралдарына арпалган, сондай-
ак бірнеше физикалық шамалардағы өлшем қүралдарына арналған салыстырып
тексеру сүлбасыы бөлімдерге болу мүмкін.
Салыстырып тсксеру сұлбасы бірлік мелшерін берудің скіден кем
емес сатысын енгізуі қажет.
Салыстырып тексеру сүлбаларын таралу салаларына байланысты
келесі түрлерге бөледі:
- мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбалары;
- мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары;
- жергілікті салыстырын тексеру сүлбалары.
Мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбалары
Мемлекетаралық салыстырьш тексеру сүлбалары мемлекет-
қатысушылармен [2] тура Ігемесе мемлекетаралық
салыстырып тексеру сүлбалары құжатына қарама-қайшы келмейтін елдің
нормативтік құжатын дайындау жолымен қолданылады.
Мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбалары стандарттау,
метрология және сертификаттау жоніндегі
Мемлекетаралық Ксңес белгілегеи тәртіпте дайындалады.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары
МемлекеттІк салыстырып тексеру сүлбалары Қазакстан Республикасында
салыстырып тексерілетін берілген шамадагы өлшем қүралдарына таралады.
Мемлекетгік салыстырып тексеру сүлбасы Қазақстан Республикасының
мемлекетгік стандарты түрінде рәсімделеді.
Егер мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбасы эталондар жиынтығымен
немесе жоғарғы дәлдік нүскауымен басқарылатын жағдайда, оны Қазақстан
Өлшем күралдарьша арналған мемлекеггік салыстырып тексеру сүлбалары
мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықпеи дайындалады.
Мемлекеттік гылыми метрологиялық орталық мемлекеттік салыстырып тексеру
сүлбаларын дайындауга орьшдаушы рстінде заңды түлғалардың метрологиялық
қызметгерін тарта алады.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбалары
мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбаларына қарама қайшы
келмеуі тиіс.
Мемлекеттік салыстырып тексеру сүлбасын белгілейтін мемлекеттік
стандарттар салыстырып тексеру сұлбасының сызбаларынан
және сызбаға түсініктеме беретін мәтіндік бөлімнен түруы қажет.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбалары
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбасы занды
түлгалардың метрологиялық қзметгерімен салыстырып тексерілетін
өлшем қүралдарына таралады.
Жергілікті салыстырып текссру сүлбалары мемлекеітік немесе
мелекеттік болмаған жағдайда мемлекетаралық сол
шамалардағы өлшем құраддарына арналған салыстырып тексеру
сүлбаларына қарама қайшы келмеуі тиіс. Жергілікті салыстырып
тексеру сүлбалары мемлекеттік және мемлекетаралық салыстырып
тексеру сүлбалары болмаған жағдайда қүрыла алады.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасын заңцы тұлғаның нормативтік
құжаты ретінде дайындайды және хабарында шама бірлігінің
мемлекеттік эталондары бар мемлекетгік ғылыми метрологиялық
орталықпен келістірілсді.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларын өлшем құралдарын
салыстырып тексеруді іске асыратын заңды түлғалардың метрологиялык
қьпметтері дайындайды.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасын сызба түрінде рәсімдейді. Сызбаны
мәтіндік бөліммен толыктыруға болады.Мазмұны және құрылуы
Салыстырып тексеру сүлбасы сызбасыцца:
- өлшем құралдарыньщ жәнв салыстырып тексеру әдістерііііц
атаулары;
- шама мәнінің аумағы немесе номиналды мәні;
- өлшем кұралдары қателіктерінің мүмкіндік мәні;
- салыстырып тексеру әдістсрі қатсліктерінің мүмкііщік мәні
керсетілуі қажет.
Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларында өлшем
құралдарының дәл белгілеулерін көрсету мүмкін.
Салыстырып тсксеру сүлбасы сызбасы бір бірінің астына орналасқан және
штрихті линиялармен бөлінген аландардан туруы кажет.
Жергілікті салыстырьщ тексеру сүлбасы сызбасының жоғарғы алаңының атауы
Бастапқы жүмысшы эталондар болуы қажет.
Алаңдар саны салыстырып тексеру сүлбасьшың қүрылымына
байланысты.
Алаңдар атауын вертикалды түтас линиямен бөлінген сызбанъщ
сол жағында керсетеді.
Мемлекеттік эталонмен басқарылатын мемлекеттік салыстырып
тексеру сұлбалары сызбасыныц жоғаргы алаңында, бағынушылық
тәртібінде эталондардьщ атауы корсетіледі.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбасы сызбасының жоғарғы алаңында бастапқы
жүмысшы эталоидар атауы көрсетіледі.
Бірліктерін жанама елшеу әдісімен жаңғыртатын туынды шамалардағы өлшем
қүралдарына арналган салыстырып тексеру сүлбасы сызбасының жоғаргы алаңында
баска мемлекеттерден немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбаларынан
алынған берілген бірлікті жаңгырту үшін қолданылатын эталондар атаулары
корсетіледі. Бүл эталондар атауларын сәйкес келетін салыстырып тексеру
сүлбаларына сілтемелермен алып жұреді.
Эталондар атауларыньщ астында шама мәнінің номиналды мәні немесе аумағы
және олардың кателіктерінің мәні көрсетіледі.
Басқа салыстырып тексеру сұлбаларынан алынған жүмысшы эталондардан бірлік
мөлшерін беру көрсетілуі қажет салыстырыя тексеру сұлбаларында осы жүмысшы
эталондар атаулары өз дәлдігіне байланысты дәлдікке сәйкес келетін эталон
алаңында орнал астырылады.
Жергілікті салыстырып тексеру сүлбаларында көрсетілетін жүмысшы эталондар
санаттары мемлекеттік немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сүлбаларында
осы қүралдарға берілген санаттарга сәйкес келуі қажет.
"Өлшну қортындылары мен өлшеу қателігінің сипаттамалары".
Өлшеу қортындысында өлшенетін шаманың мәні ғана емес, бақылау сандары
көрсетілген қателіктердің кемшіліктердің сипаттамасы мен сенім ықтималдығы
да болуы керек. Өлшеу қателігінің сипаттамасының орныны өлшеу жүргізген
стандартты әдістің нұсқауын беруге болады. Сенімді интервал арқылы өлшеу
қортындысын елестетуге болады. Онда өлшенетін шаманың нағыз мәні арнаулы
сенімді ықтималдық арқылы көрінбейді. Бұндай жағдайда кемшілік
сипаттамалары жеке көрсетілмейді. Практикада қолдану үшін, өлшеу
қортындыларымен қатар қосымша мәліметтер мен өлшеу жағдайлары беріледі.
Өлшеу қортындылары мәнінің ең төменгі разряды, өлшеудің абсолюттік
қателік мәнінің төменгі разрядындай болады. Қателік сипаттамасы 2 цифрдан
тұратын санмен
бақылау санына (n) қарай және Р (x) бойынша таблица Д2
қосымша (Д) бойынша Z (P,n) шаманы анықтайды, яғни қалыпты таралудан
ішінара ауытқуды табады.
Егер vn Z ( P, n)* S(X), болса, онда бақылау жаңсақтық болмайды.
Егер; Y=Z (P,n)* S(x) онда қортынды жаңсақтық болып есептеледі.
Ағаттықты жойған соң, қалған қортындылар үшін есептеудеі жүргізеді х
және S (x) осыдан соң жаңа х-қалған ауытқулардағы жаңсақтықты тексереді.
Берілген интервалға қортындының түсу ықтималдығын анықтау үшін үш сигма
ережесін қолданады. (σ белгісін S (х)
бойынша белгілейді, бұнда абсолюттік ауытқудың түзілуі ықтималдығы 0,9974-
ке тең.
3σ (3* S х) –тен жоғары абсолюттік ауытқуы практика жүзінде кездеспейді.
Бұнда ауытқу ықтималдығы немесе мәнінің деңгейі а=1-Р( х) = 1-
0.097=0.003
Сенімділік интервалы дегеніміз- интервалдар мәні, оған өлшенетін
шаманың нағыз мәні енеді, онда сенімділік ықтималдығы беріледі.
Жеке х мен орташа х-тің кездейсоқ қателік қортындысының сенімділік
интервалын анықтау үшін, Стьюдент t (P, n) критерийі қолданады έ (х) = t
(P, n)* S (x)
έ (x) = t (P,n)*S (x). Д-қосымша, Д- таблица. Бұнда t (P,n) Стьюдент
критерийі сенімділік ықтималдығы Р мен бақылау саны (n) бойынша таблицадан
алынған.
Систематикалық қателіктер бақылау кезінде және өлшеу қортындысын есептеу
кезінде көрінбейді, бірақ қортындының бұрмалануы мүмкін. Өлшеу құралдарын
өңдеу мен өлшеу әдістерін орындаған кезде, системетикалық қателіктер
біртіндеп жойылады.
Ол үшін мына әдістерді қолданады.
- Өлшеу жүргізуге дейін қателік көздерін жою.
- Өлшеу процесі кезінде алмастыру әдістерін пайдаланып қателіктерді жою,
яғни рандомизация белгісі бойынша симетриялық бақылауда қателіктерді
компнесациялау
- Өлшеу қортындысына есептелген түзетулерді енгізу.
Бірдей уақыт аралығында бірнеше бақылау жүргізіп орташа
арифметикалық мәні мең болу керек. Осы арқылы өлшеу кезінде систематикалық
қателіктің өсуінде сызықтық жағдай сақтала ма, жоқ па бақыланады. МВИ жете
зерттеген кезде, барлық әдістер зерттелінеді. Өлшеу қортындысын бағалау
кезінде систематикалық қателіктердің қалдықтары кездеседі, немесе НСП
шығарылмаған систематикалық қателіктерді анықтау үшін.
- Пайдаланған әдістен күштірек әдісті пайдаланып, өлшеу жүргізу, бір-
бірімен салыстыру.
- Метрологиялық мекемелерді тексеру өлшеулерін жүргізу.
- Өлшеу жағдайын өзгерту.
- Өлшеу әдісінде априорлық білімді пайдалана отырып шығарылмаған
системетикалық қателіктерді теориялық бақылау жасау.
Қателіктер теориясы кездейсоқ қателіктер анализіне және математикалық
статистика мен ықтималдық теория негізінде жүргізілген өлшеу қортындысы
бағалау әдісіне арналған систематикалық қателіктер басқа әдістерді қолдану
және түзету жүргізуге байланысты скорректирленген деп саналады, ал бұндай
қателіктердің шығарылмаған қалдықтары кездейсоқ шамаларды реализациялау деп
саналады және кездесоқ қателіктер сияқты ықтималдық сипаттаумен бағаланады.
6. Құжаттарды метрологиялық сараптау
Қүжаттарды метрологиялық сараптау объекттерді метрологиялық
қамтамасыз ету бойынша жұмыстар кешенінің бөлігі болып табылады жэне ҚР СТ
1.33 сэйкес жүргізілетін кұжаттарды техникалық сараптаудьщ бөлігі бола
алады.
Метрологиялық сараптауға нормативтік жэне техникалық
құжаттар оларды дайындаудың барлык кезеңінде жатады (кұжат жобасын
дайындау, қүжатты жетілдіру, құжатты қайта карау).
Қүжаттарды метрологиялык сараптау [1] ережелерін, ҚР МӨЖ, КҚБЖ,
ТҚБЖ ӨТДБЖ нормативтік құжаттарының талаптарын сақтауды камтамасыз
ету, сондай-ақ стандартталатын объекттерді техникалык жэне экономикалык
негізделген метрологиялық қамтамасыз етуді камтамасыз ету мақсатында
жүргізіледі.
Қүжаттарды метрологиялык сараптауға құжаттарды стандарттарда және
басқа нормативтік кұжаттарда регламенттелген нақты метрологиялық
талаптарға сәйкестігіне тексеруді қарастыратын, ГОСТ 2.111 сәйкес жүзеге
асырылатын нормабақылау бойынша жұмыстар кіре алады.
Ескерту ~ нормабақылау бойыһша жұмыстардьщ мьтсалы физикалық шамалар
бірліктерінің құжатгарында көрсетілген атаулар мен белгІленулердің ГОСТ
8.417 талаптарына сэйкестігін тексеру, құжатта пайдаланылған метрологиялық
терминдердін жэне баскалардың ҚР СТ 2.1, [1] сәйкестігіне тексеру болып
табылады.
Метрологиялык сараптауды мемлекеттік метрологиялык
кызметтер, заңды тұлгалардың метрологиялык қызметтері жүргізеді.
Қүжаттарды метрологиялық сараптау жүргізген кезде
бакыланатьш сипаттамаларды талдау жэне багалау эдістерін басшылыққа алады.
Қүжаттарды метрологиялық сараптау нэтижелері сараптама
қорытындыда баяндалады.
Метрологиялық сараптау нэтижелері бойынша заңды тұлғалар
ескертулерді жою бойынша нұсқаулар немесе ісшаралар жоспарын дайындай
алады.
Кұкаттарды метрологиялық сараптау кезінде орын алған барлық
ескертулерді есепке алғаннан кейін бекітіледі.
Метрологиялық сараптауга мына нормативтік құжаттар жатады:
- Қазақстан Республикасынын мемлекеттік стандарттары;
- мемлекетаралық стандарттар;
- фирмалық стандарттар;
- нұскаулар; -салалык стандартгар; -техникалық шартгар.
Метрологиялық сараптауға өнімнің жэне кызмет көрсетулердің,
жұмыстардың (процесстердің) нормативтік құжаттары, бакылау эдістері
(сынактарды, өлшемдерді, талдауды) жэне стандарттаудын басқа объекттері
жатады, оларда мыналар регламенттелген болуы қажет:
-өлшемдер кателігіне, өлшеуіш бакылаудын аныктыгына қойылатын талаптар;
-өлшемдерді орындау эдістеріне, өлшем құралдарына, заттар мен
материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарттык үлгілеріне, заттардың
аттестатталған қоспаларына койылатын талаптар;
-өлшемдерді орындау. талдау, сынау жэне өлшеуіш бакылау эдістері;
-заттар мен материалдардын касиеттері, соның ішінде стандартты аныктамалық
деректер туралы деректер;
-заттар мен материалдардың күрамы мең касиеттерінің стандарттық үлгілерін
қолдану;
2 Негізгі бөлім
2.1 Терминднр мен анықтамалар
Метрологиялық қамтамасыздандыру: ТӨЖ-дің нормаларға сәйкестігін
тексеруден, бақылаудан тұратын операциялар кешені.
Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы: Нәтижеге немесе
оның қателігіне әсер ететін өлшеу құралдары қасиеттерінің біреуінің
сипаттамасы.
Бақылау (сынау) құралдарының дәлдік сипаттамасы: Бақылау (сынау)
нәтижелерінің объект сипаттамаларының нақты мәндеріне жақындығын
сипаттайтын, бақылау (сынау) құралдары қасиеттерінің сипаттамасы.
Физикалық шамаларды өлшеу- арнаулы техникалық құралдардың көмегімен
физикалық шаманың мәнін тәрбие жүзінде табу.
Мысалы: сызғыштың өлшеу арқылы белгілі- бір ұзындықты табамыз, немесе
өлшеу аспабымен бірлік мөлшерін табу.
Дәлме- дәл өлшемдер - белгілі бір шаманы дәлдігі бірдей өлшеу
құралдарымен, бірдей жағдайды, бірдей ұзақтылықпен орындалған өлшеулер
қатары.
Дәлме-дәл емес өлшемдер- белгілі бір шаманы дәлдігі бірдей емес
аспаптармен, әртүрлі жағдайда орындалған өлшеулер қатары.
Даралық өлшем- бір рет орындалған өлшеу.
Еселік өлшем- бір рет орындалатын өлшеулерден тұратын нәтижесі
бірінен кейін бірі өлшеулер арқылы алынған бір мөлшері физикалық шаманы
өлшеу.
Статистикалық өлшем- өлшеу уакытында өзгермейтін, нақты өлшеу
мақсатымен қабылданатын физикалық шаманы өлшеу. Мысалы: белгілі
температурада бөлшектің ұзындығын өлшеу, немесе өнердің бөлімдерін өлшеу.
Динамикалық өлшем- мөлшері өзгеріп отыратын физикалық шаманы өлшеу.
Абсолюттік өлшем - бір немесе бірнеше негізгі шамаларды және немесе
физикалық тұрақдылық мөлшерін пайдалану арқылы тікелей өлшеулерге
негізделген өлшем. Мысалы: күшті Ғ=mg өлшем массаны m және физикалық
тұрақтылықты g массаны өлшеу нүктесіңде өлшеуге негіделген.
Салыстырмасы өлшем- абсолюттік өлшемнің түпкі өлшемге қатысы.
Тура өлшем — физикалық шаманың мәнін тәжірибе жүзінде өлшеу.
Мысалы: бөлшекгің ұзындығын микрометрмен өлшеу, тоқ күшін амперметрмен
өлшеу, массаны таразыда өлшеу. т.б.
Жанама өлшем- физикалық шаманың ізделетін мәнін баска физикалық
шамаларды туралай өлшеу арқылы, олардың өзара байланысы негізінде анықтау.
Мысалы: цилиндр турі дененің тығыздығын массасын m, биікгігін h, цилиндрдің
диаметрін туралай өлшеу арқылы тығыздықпен өзара байланысын мына теңдеумен
табамыз
Д=;
Жиынтық өлшемдер- бір атты бірнеше шамаларды бір күнде өлшеу жүргізу,
сонда ізделетін шама мәнін әртүрлі тексеру мәнін осы шамаларды туралай
өлшеулер арқылы тауып әртүрлі теңдеулер жүйесімен табу. Мысалы гирдің
масалық мәнін белгілі мәні бар гирмен немесе әртүрлі гирлердің қосындылары
арқылы табуға болады.
Қатар өлшемдер- екі немесе бірнеше әртекті шамаларды бір кезде өлшеу
арқылы өзара тәуелділігін анықтау үшін жүргізу.
Өлшем кезіндегі байқау- дер кезінде және дұрыс сынау мақсатында өлшеу
кезіндегі жүргізілетін операция.
Өлшем құралдары көрсетулердің сынағы-белгіленген уақытында өлшеу
кұралының көрсету кұрылғысындағы шама мәнін немесе сынап жазып алу.
Өлшеуіш дабыл- өлшенетін физикалық шама туралы сандық ақпараттар
құрайтын дабыл.
Өлшеуіш ақпарат- физикалық шаманың мәні туралы ақпарат.
Өлшеуіш есеп- қазіргі жағдайдағы өлшеудегі физикалық шаманың мәнін
қажетті дәлдікпен аныктауға арналған есеп.
Өлшем объектісі- дене физикалық жүйе, үрдіс, құбылыс т.б.. Мысалы:
Өлшем сапасы- белгілі бір өзіндік ерекшеліктері бар өзіндік
ерекшелігі бар ғылымтехника т.б. салаларындағы физикалык шамаларды өлшеу
жиынтығы.
Өлшем түрі- өлшейтін шамалардың біртектілігімен айырмашылданатын және
өзіндік ерекшелігі бар өлшем саласының бөлігі.
Өлшем тармақшасы- біртекті шамаларды өлшеуде ерекшелігімен бөлінетін
өлшем түрлерінід бөлімі. Мысалы: ұзындықты өлшегенде үлкен ұзындықтарды
бөлуге болады он, жүз. Мың километр
Өлшеу техникасының қүралдары- өлшеуге арналған арнайы техникалық
күралдардің түсінікті жиынтығы.
Өлшем кұралдары - өлшеуге арналған нормаланған метролиялық сипаттамасы бар,
жаңғыртылған немесе және шама бірлігін сақтайтын, белгілі бір уақыт
арлығында. Өлшемін қателік деңгейі бекітілген өзгеріссіз қабылданатын
техникалык кұрал.
Жұмыстың өлшем құралы- басқа өлшеу құралдарна бірлік өлшемін беруге
байланысты емес, ал өлшеуге аралған өлшеу құралы.
Негізгі өлшем құралы- өлшеу мақсатына сәйкес мағанасын алуға қажетті сол
физикалық шаманың өлшем құралы.
Қосалқы өлшем кұралы- өлшеу нәтижесін қажетті дәлдікпен алу үшін, негізгі
өлшем кұралына немесе өлшеу объектісіне әсер етуін есепке сол физикалык
шаманың өлшем құралы.
Стандартталған өлшем құралы- стандарт талабына сәйкес дайындалған немесе
пайдаланатын өлшем құралы.
Автоматты өлшем құралы- адамның қатысуын қажет етпейтін өлшеуді және онымен
қатсыты өлшеу нәтижесін өндеу, тіркеу, басқару, дабылын жасап әрі қарай
беруді жасайтын өлшем кұралы.
Кәсіпорындық бақылау - Кәсіпорында жасалатын бақылау
Пайдалану бақылауда - Өнімді пайдалануда жасалатын бақылау
Инспекциялық бақылау - Бұрынғы бақылаудың тиімділігін уәкілетті
органның өкілі жүргізетін бақылау
Қабылдау бақылау - Өнімді пайдалануға немесе жарамдылығын өнімнің
нәтижесі бойынша шешім қабылдауда жасалатын бақылау
Тегіс бақылау - Партиядағы өнімнің әр бірлігін бақылау
Үздіксіз бақылау - Үздіксіз жүріп жатқан бақылаудың параметрлерінен
түскен ақпарат бойынша болатын бақылау
Органолептикалық бақылау - Алғашқы ақпарат сезу мүшелері арқылы болатын
бақылау
Техникалық бақылау- объектінің техникалық талаптарға сәйкестігін бақылау
Өнімнің сапасын бақылау өнім құрамының сапасын және санын сипаттайтын
бақылау
2.2 Нормативтік сілтемелер
ҚР СТ 2.1-2000 Қазадстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің
мемдекетгік жүйесі. Терминдер мен анықтамалар.
ҚР СТ 2.3-2001 ҚР МӨЖ. Шама бірліктері эталондары. Негізгі ережелер, құру,
бекіту, сақтау және қолдану тәртібі.
ҚР СТ 2.4-2000 Қазақстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің
мсмлекеттІк жүйесі. Олшем құралдарын салыстырып тексеру. Үйымдастыру лсәне
жүргізу тәртібі.
ҚР СТ 2.7-2001 Қазакстан Республикасы өлшем бірлігін қашамасыз етудің
мемлекеттік жүйесі, Қазакстан Республикасы өлшем бірлігін камтамасыз етудщ
мемлекеттік жүйесінің тізілімін жүргізу тәртібі.
ҚР СТ 2.20-2003 Қазақстан Республшсасы олшем бірлігін қамтамасыз етудің
мемлекеттік жүйесі. Салыстырып тексеру таңбалары. Дайындау, сақтау және
қолдану тәртібі.
ГОСТ 8.207-76 МӨЖ. Көп рет бақылаулар аркылы тікелей өлшеулер. Бақылаулар
нотижелерін өндеу әдістері. Негізгі ережелер.
ГОСТ 8395-80 МӨЖ. Салыстырып тексеру кезіндсгі әлшемдердід нормалаііған
шарттары. Жалпы талмгтар.
Осы стандартга мынадай нормативтік құжаггарға сілтемелер пайдаланылған:
ГОСТ 2.301-68 КҚБЖ. Сызбалар орындалуының нсгізгі ережелері.
ГОСТ 8.009-84 МӨЖ. Өлшем құралдарының нормаланатын метрологиялық
сипатгамалары.
ГОСТ 8.028-86 МӨЖ. Мемлекетгік алғашқы эталон жоне электрлік кедергілік
өлшем қүралдарына арналған мемлекетгік салыстырып тексеру сүлбасы.
ГОСТ 8,381-80 МӨЖ. Эталондар. Қателіктер байқалуының әдістері.
ГОСТ 8.417-81 МӨЖ. Физикалық шамалар бірліктері.
2.3 ЖШС "Жаркент сүт" зауытының сипаттамасы
ЖШС "Жаркент сүт зауыты 2000 жылдың күзінде негізін қалаған және
07.11.2000 жылдан бастап номер 7344-1907 мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін
алып, Алматы облысының заң басқармасында тіркелген. Негізгі қызметі – сүт
және қышқыл үт өн
імдерін, балмұздақ өндіру және оларды реализациялау. Кәсіпорынның
мекен - жайы – Қарасай ауданының іргелі ауылы.
ЖШС Жаркент сүт зауыты өзінің қызмет көрсету аралығында Алматы облысы
зауыттары арасында ең ірі сүт зауыттарының бірі болды. Зауыт сүт өңдеуге
арналған жаңа және жоғары технологиялы қондаралғылармен жұмыс істейді.
Қазақстан Нарығына жақсы сапалы сүт өнімдерін ұсынады. Автоматты түрде жуу
жүйесі белгіленген және сүт өңдеудің технологиясы толықтай сақталады.
Сонымен қатар тиімді бағадағы сапалы өніммен тұрғындарды қамтамасыз ету
үшін жаңа буып-түю машиналары бар. Зауыттың сүт өнімдері халықаралық
стандарттарға сәйкес келеді.
Бүгінгі күнде сүт өнімдерінің 40 түрлерінен астамын және балмұздақтың
10 түрінен астамын шығарады. Алматы қаласы және Алматы облысы сонымен қатар
демалыс орындары санаторийлер, балабақшалар, ауруханалар, балалар үйлері,
Алматы облыстық дүкендерін сүт өнімдерімен қамтамасыз етеді. Кәсіпорын ст
өнімдерінің ассортиментін кеңейту жұмыстарын жүргізіп жатыр.
Барлық шығарылатын өнімдер сертификатталған және ҚРСТ және ТШ
нормаларына сәйкес келеді. Сүт өнімдерін өндіру үшін шикізатты, яғни 100%
қаймағы алынбаған сүтті ЖШС "Нұрай", ЖШС "Алатау", ПК "Қаракемір", ПК
"Достық" және тағы басқа ірі шаруа қожалықтарынан күнделікті алып отырады.
Кәсіпорындрда жергілікті тұрғындардың ішінен 130 адам жұмыс істейді.
Жұмыскерлер еңбек туралы заңға сәйкес жақсы жағдайлармен қамтамасыз
етілген. Кәсіпорында еңбек қорғау бойынша қызмет құрылған. Өндірісте
қауіпсіз шарттарын қамтамасыз ету бойынша шаралар әзірленген.
ЖШС "Жаркент сүт" басшыларымен жұмыскерлері өздерінің жұмыстағы
шығармашылық табыстары олардың ұйымшылдығының және жоғары квалификациялы
мамандардың бірігуіне байланысты деп есептелінеді.
Кәсіпорын жұмыскерлері Қазақстандық менеджмент, маркетинг және заң
негіздерін жақсы біледі және ірі Қазақстандық фермалардың менеджерлері және
маркетологтарымен жұмыс істеу тәжірибиелері бар.
ЖШС "Жаркент сүт" – Қазақстандық тұтынушылар үшін жұмыс істейтін және
Қзақстанның нарық экономикасының дамуына үлкен үлес қосқан отандық
өндірушілердің бірден-бірі болып табылады.
Кәсіпорынның ассортименттік саясаты екі бзалық бағыттар бойынша жаңа
талаптарға сәйкес келеді:
-Жеке компоненттерді құрамы бойынша балансталған өнімді шығару;
-Емдік және арнайы өнімдерді өндіру. Соныменқатар сүт өнімдерінің
ассортиментін жан-жақты үйлесімдендіру мүмкіншіліктерін шектейтін негізгі
факторлар:
-Сүт өндірушілердің бос финанстық ресурстардың дефициті;
-Негізгі себеп болған тұрғындардың төменгі төлем қабілеттілігі;
-Тұтынушылардың талғамы, тағам рационының құрлу спецификасы.
Осы саладағы даму ерекшеліктерін, елдің сауда – саттық нарығының
құрылымын, әлемдегі тұтынушылық талғамның өзгеру динамикасын сонымен қатар
сүт өндірісінің ассортименттік негізгі бағыттарындағы отандық сүт
комбинаттарының мүмкіншіліктерін ескеру керек, яғни онда ескеріледі:
-Майсыз және жартылай майлы сүт өнімдерінің ассортиментін барлық
жақтан кеңейту;
-Майсыз сүт өнімдерінің дәстүрлі атауларының дәмдік және
оргонолептикалық көрсеткіштерін жақсарту;
-Май және көмірсу үлесін азайтудың арқасында сүт өнімдерінің
каллориялығын төмендету;
-Жоғарғы майлылықтағы сүт өніміне қосымша белок мөлшерін қосу.
Майлылығы төмен сүт өнімінің ассортментін кеңейту қажеттілігі келесі
жағдайлармен түсіндіріледі:
-Майлылығы төмен сүт өнімдерінің түрлірінің шектеулі санымен;
-Сүт өнімдерінің жеткіліктілігін жоғарлатуымен.
ЖШС "Жаркент сүт"зауытының ассортименті
Атауы Майлылық Салмақ Буып-түюі
Сүт т.р. 2,5 1 литр Тет.пак
Сүт ф. п 2,5 1 литр Фин.пак
Қайырылған сүт 4 0,5 литр Фин.пак
Ацидофильді сүт 1,0 400 г Пл. стак
Ванилин қосылған 1,0 400 г Пл. стак
ацидофильді сүт
Кілегей 8 0,25 л. Тет.пак
Майлылығы жоқ айран - 1 литр Фин.пак
"С" витамині қосылған 2,5 1 литр Фин.пак
айран
Айран т. р 2,5 1 литр Тет. пак
Айран ф.п 2,5 1 литр Фин. пак
Айран ф.п 2,5 0,5 литр Фин. пак
Айран т.р 2,5 0,5 литр Тет.пак
Ряженка т.р 4 0,5 литр Тет.пак
Ряженка ф.п 4 0,5 литр Фин. пак
Қаймақ 20 0,5 литр Тет.пак
Қаймақ 20 0,5 литр Пл.стак
Қаймақ 20 0,2 литр Пл.стак
Қаймақ 15 0,4 литр Пл.стак
"Вита"сусыны 1 0,4 литр Пл.стак
"Лакомка" 3,2 400 г Пл. стак
Йогурттық сусыны
Варенец 4 400 г Пл.стак
"Назик" 3,2 400 г Пл. стак
Йогурттық сусыны
Сүзбе 5 200 г Пергамент
Мейіз қосылған 4,5 100 г Пергамент
сыроктар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz