ҚР-ғы сақтандыру саласы
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. Сақтандырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1Сақтандырудағы тәуекелдік және әртүрлі зардаптардың келтірер шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Сақтандырудың шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ..10
2. ҚР.ғы сақтандыру саласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Қазіргі жағдайы, проблемалары және оларды шешу жолдары..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. Сақтандырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1Сақтандырудағы тәуекелдік және әртүрлі зардаптардың келтірер шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Сақтандырудың шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ..10
2. ҚР.ғы сақтандыру саласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Қазіргі жағдайы, проблемалары және оларды шешу жолдары..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Кіріспе.
Біздің қоғамның даму процесі кезінде сақтандыру барынша, айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Жалпы алғанда сақтандыру тәуекелділікпен тікелей байланысты. Тәуекелділік дегеніміз, мүмкін болатын қауіптермен байланысты. Мысалы: (кәсіпорынның ресурсының белгілі бір бөлігінен айырылу, табысының кіріске толық түспеуі және сол сияқты тағы басқа салалардағы қауіптер). Себебі нарықтық экономикада тәуекелдік факторы кәсіпорынның іс барысына, жалпы экономикаға әсер ететіндіктен, кейінгі кезде Қазақстанда сақтандыру нарығына баса назар аударыла бастады, сөйтіп оның экономикалық өмірде маңызы біршама артып отыр. Және де бұл сала қаржы ұйымдарының аса бір қызығушылығын танытып отыр. Алайда сақтандыру нарығының оң және позитивті өзгерістеріне БАҚ-ның тарапынан көңіл бөлінбеуінің салдарынан, қоғам ішінде сақтандыру ісіне байланысты немғұрайлық байқалады. Сөйткен күннің өзінде, жоғарыда айтқанымдай бұл салаға Қазақстанның қаржы ұйымдары үлкен бет-бұрыс жасады, себебі сақтандыру дамыған елдерде дұрыс жолға қойылған және де бұл нарық үлкен табыстың көзі.
Менің курстық жұмысты жазуымның негізгі мақсаты сақтандыру саласындағы болып жатқан өзгерістер мен проблемаларды айқындап, оларға өз көз-қарасымды білдіру. Сол себепті мен өз алдыма мынандай міндеттер қоямын:
1. Сақтандыру ісінің тарихы мен теориялық негіздеріне байланысты арнайы әдебиеттерді оқу.
2. ҚР-ның сақтандыру ісінің дамуымен және де даму кезеңдерімен танысу
3. ҚР-ның сақтандыру нарығындағы статистикалық мәліметтреді қарау.
4. ҚР-ның сақтандыруға байланысты заң нормативтерімен танысу.
5. Және осы міндеттерге байланысты анализ, талдау жасап ҚР-ның сақтандыру саласын зерттеу
Біздің қоғамның даму процесі кезінде сақтандыру барынша, айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Жалпы алғанда сақтандыру тәуекелділікпен тікелей байланысты. Тәуекелділік дегеніміз, мүмкін болатын қауіптермен байланысты. Мысалы: (кәсіпорынның ресурсының белгілі бір бөлігінен айырылу, табысының кіріске толық түспеуі және сол сияқты тағы басқа салалардағы қауіптер). Себебі нарықтық экономикада тәуекелдік факторы кәсіпорынның іс барысына, жалпы экономикаға әсер ететіндіктен, кейінгі кезде Қазақстанда сақтандыру нарығына баса назар аударыла бастады, сөйтіп оның экономикалық өмірде маңызы біршама артып отыр. Және де бұл сала қаржы ұйымдарының аса бір қызығушылығын танытып отыр. Алайда сақтандыру нарығының оң және позитивті өзгерістеріне БАҚ-ның тарапынан көңіл бөлінбеуінің салдарынан, қоғам ішінде сақтандыру ісіне байланысты немғұрайлық байқалады. Сөйткен күннің өзінде, жоғарыда айтқанымдай бұл салаға Қазақстанның қаржы ұйымдары үлкен бет-бұрыс жасады, себебі сақтандыру дамыған елдерде дұрыс жолға қойылған және де бұл нарық үлкен табыстың көзі.
Менің курстық жұмысты жазуымның негізгі мақсаты сақтандыру саласындағы болып жатқан өзгерістер мен проблемаларды айқындап, оларға өз көз-қарасымды білдіру. Сол себепті мен өз алдыма мынандай міндеттер қоямын:
1. Сақтандыру ісінің тарихы мен теориялық негіздеріне байланысты арнайы әдебиеттерді оқу.
2. ҚР-ның сақтандыру ісінің дамуымен және де даму кезеңдерімен танысу
3. ҚР-ның сақтандыру нарығындағы статистикалық мәліметтреді қарау.
4. ҚР-ның сақтандыруға байланысты заң нормативтерімен танысу.
5. Және осы міндеттерге байланысты анализ, талдау жасап ҚР-ның сақтандыру саласын зерттеу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Закон РК «Об обязательном социальном страхование» 2003 г.
Ғылыми әдебиеттер:
2. Под общей редакцией д.э.н. профессора кафедры «Страхование» МГИМО (У) МИД РФ Турбиной К.Е. Учебник «Теория и практика страхования». Москва 2003.
3. К.Қ. Жүйріков. «Қазақстандағы сақтандыру: күрделі мәселелер мен дамудың болашағы». Алматы 1994.
4. К. Жуйриков, И. Назарчук, Р. Жуйриков «Страхование: Теория, практика, зарубежный опыт». Учебник. Алматы 2000.
Қосымша әдебиеттер:
5. Сембеков А.К., к.э.н. «Механизмы реализации приоритетов развития рынка страховых услуг Казахстана» Банки Казахстана № 3,-2005 г. 55-59 стр.
6. Сембеков А.К., к.э.н. «Этапы формиравания страхового рынка в Казахстане» Финансы и кредиты № 4 2005 г. 30-32 стр.
7. Есенгүл Кәпқызы «Міндетті сақтандыру десе, қорқатын болдық қой немесе тағы бір Иманбаевқа жем болмаймыз ба?» Түркістан № 34 1-бет. 21 тамыз 2003 ж.
8. Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев “Қаржы” Алматы,2005
1. Закон РК «Об обязательном социальном страхование» 2003 г.
Ғылыми әдебиеттер:
2. Под общей редакцией д.э.н. профессора кафедры «Страхование» МГИМО (У) МИД РФ Турбиной К.Е. Учебник «Теория и практика страхования». Москва 2003.
3. К.Қ. Жүйріков. «Қазақстандағы сақтандыру: күрделі мәселелер мен дамудың болашағы». Алматы 1994.
4. К. Жуйриков, И. Назарчук, Р. Жуйриков «Страхование: Теория, практика, зарубежный опыт». Учебник. Алматы 2000.
Қосымша әдебиеттер:
5. Сембеков А.К., к.э.н. «Механизмы реализации приоритетов развития рынка страховых услуг Казахстана» Банки Казахстана № 3,-2005 г. 55-59 стр.
6. Сембеков А.К., к.э.н. «Этапы формиравания страхового рынка в Казахстане» Финансы и кредиты № 4 2005 г. 30-32 стр.
7. Есенгүл Кәпқызы «Міндетті сақтандыру десе, қорқатын болдық қой немесе тағы бір Иманбаевқа жем болмаймыз ба?» Түркістан № 34 1-бет. 21 тамыз 2003 ж.
8. Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев “Қаржы” Алматы,2005
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. Сақтандырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...5
1.1Сақтандырудағы тәуекелдік және әртүрлі зардаптардың келтірер
шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандырудың шығу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
2. ҚР-ғы сақтандыру
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... 11
2.2 Қазіргі жағдайы, проблемалары және оларды шешу жолдары..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...24
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе.
Біздің қоғамның даму процесі кезінде сақтандыру барынша, айтарлықтай
өзгерістерге ұшырады. Жалпы алғанда сақтандыру тәуекелділікпен тікелей
байланысты. Тәуекелділік дегеніміз, мүмкін болатын қауіптермен байланысты.
Мысалы: (кәсіпорынның ресурсының белгілі бір бөлігінен айырылу, табысының
кіріске толық түспеуі және сол сияқты тағы басқа салалардағы қауіптер).
Себебі нарықтық экономикада тәуекелдік факторы кәсіпорынның іс барысына,
жалпы экономикаға әсер ететіндіктен, кейінгі кезде Қазақстанда сақтандыру
нарығына баса назар аударыла бастады, сөйтіп оның экономикалық өмірде
маңызы біршама артып отыр. Және де бұл сала қаржы ұйымдарының аса бір
қызығушылығын танытып отыр. Алайда сақтандыру нарығының оң және позитивті
өзгерістеріне БАҚ-ның тарапынан көңіл бөлінбеуінің салдарынан, қоғам ішінде
сақтандыру ісіне байланысты немғұрайлық байқалады. Сөйткен күннің өзінде,
жоғарыда айтқанымдай бұл салаға Қазақстанның қаржы ұйымдары үлкен бет-бұрыс
жасады, себебі сақтандыру дамыған елдерде дұрыс жолға қойылған және де бұл
нарық үлкен табыстың көзі.
Менің курстық жұмысты жазуымның негізгі мақсаты сақтандыру
саласындағы болып жатқан өзгерістер мен проблемаларды айқындап, оларға өз
көз-қарасымды білдіру. Сол себепті мен өз алдыма мынандай міндеттер қоямын:
1. Сақтандыру ісінің тарихы мен теориялық негіздеріне байланысты
арнайы әдебиеттерді оқу.
2. ҚР-ның сақтандыру ісінің дамуымен және де даму кезеңдерімен
танысу
3. ҚР-ның сақтандыру нарығындағы статистикалық мәліметтреді қарау.
4. ҚР-ның сақтандыруға байланысты заң нормативтерімен танысу.
5. Және осы міндеттерге байланысты анализ, талдау жасап ҚР-ның
сақтандыру саласын зерттеу
1. Сақтандырудың теориялық негіздері.
1.1 Сақтандырудағы тәуекелділік және әртүрлі зардаптардың келтірер
шығындары.
Дамыған нарықтық экономика сақтандыру саласын дамытуға қолайлы орта
болып табылады, өйткені нарық және сақтандыру өте тығыз байланысты.
Нарықтық қатынастар кезінде әрдайым кәсіпкерлік немесе өндірістік
тәуекелділік болады, ал тәуеклділік бар жерде сақтандыру болады.
Сақтандыру экономикалық-қоғамдық қатынастардың жүйесі ретінде
тәуекелділік категориясымен тікелей байланысты. Алайда барлық тәуекелділік
түрі сақтандыруға алына бермейді. Тәуекелділік арқылы көптеген шығындар
болуы мүмкін, сонымен қатар тәуекелділікті дұрыс меңгере білсе пайда алып
келуі мүмкін. Тәуекелділіктің объектісі ретінде – демографиялық,
математикалық және қаржылық тәуекелділік түрлері кіреді.
Мысалы, McKinsey&CO. компаниясының сақтандыруға байланысты
стратегиялық кеңесшілері тәуекелділікті төмендегідей екі түрге бөледі, бұл
түрлердің негізін ірі қаржы және өндірістік компаниялардың іс-тәжірибесінде
кездесетін мысалдарға байланысты алынған:
1) Сыртқы, жиі қайталанбайтын тәуекелділік.
Бұл топқа халықтың денсаулығына келер зияндар олар: экологиялық,
транспорттық тасымалдау кезінде болатын зардаптар; сонымен қатар авторлық
құқықты бұзушылыққа байланысты, ол мысалға өндірісті бағдарламамен
қамтамассыз ету, биотехнологияда, фармацевтика өндірісінде, машина жасау
салаларында. Және осында ақпараттық технология проблемалары кіреді. Сонымен
бірге заң нормативтерінің өзгеруі, бухгалтерлік стандарттардың өзгеруі, бір
сөзбен айтқанда құқықтық және саяси тәуекелдік.
2) Жиі қайталанып тұратын нарықтық тәуекелділік.
Бұл топқа мұнай өндірісіндегі, түсті және қара металлургия, ағаш
өңдеу өндірісіндегі сұраныс және ұсыныс ауытқулары. Бизнестегі табыс
ауытқулары, яғни тәуекелділік, мұнымен өз өндірісінде кездесетін
қайшылықтардың салдарынан болатын зардаптарға байланысты көптеген
кәсіпорындар мен компаниялар жиі кездеседі. Бағаға байланысты ауытқулар,
бұлар бәсекелестікке байланысты айтылған. Тасымалдау және жеткізуге
байланысты тәуекелділіктер, сонымен қатар сапаға байланысты
тәуекелділіктер.
Міне, осындай тәуекелдіктер жалпы сақтандырудың негізі болады.
Қазіргі әлемдік экономика тәуекелділікпен тікелей байланысты және
оның болуы белгілі бір дәрежеде экономикалық шығындарға әкеп соқтырады.
Сақтандырудағы экономикалық шығындар – машиналар мен құрал-жабдықтарды
техникалық күрделендіргенде, кейбір объектілердің өзіндік құны өте жоғары
болғанда болады. Сонымен қатар сақтандыру көптеген табиғи апаттар мен
катастрофалардың салдарынан болатын шығындармен байланысты. Осы
зардаптардың салдарынан әлем мемлекеттері миллион АҚШ долларына шығынға
батып жатады. Мысалы мамандардың айтуы бойынша 2001 жылы Индияның Герат
штатында болған жер сілкінісі 3,5 млрд. АҚШ долларына тең зардап алып
келген, 2001 жылдың қазан мен желтоқсан айында Англияның оңтүстігінде
болған нөсер-жаңбырдың салдары 3,3 млрд. евромен бағаланады, ал сол жылы
Японияда болған су тасқынының экономикалық шығыны 1,3 млрд. АҚШ долларына
тең болды. Кейінгі кезде өндіріс орындарындағы апаттар үлкен қауіп төндіріп
отыр, сонымен қатар ол үлкен шығындар әкеледі: 2001 жылы 21 қыркүйекте
Тулуза қаласындағы мұнай өңдейтін зауытта болған жарылыс 1,3 млрд. АҚШ
долларына бағаланса; ал сол жылы наурыз айында Бразилиядағы мұнай
платформасында болған жарылыс 580,0 млн. АҚШ доллары көлемінде экономикалық
шығын әкелді. Мұндай апаттар салдарынан болған шығындар тізімін тізе
беретін болсақ, олар өте көп. Соңғы уақытта экономикалық шығындар,
апаттардың жаңа түрінен туындап жүр. Ол әлемдегі саяси тұрақсыздықтың
салдарынан болып жатқан, террорлық әрекеттер. Алысқа бармаяқ 2001 жылығы 11
қыркүйектегі Нью-Йорк қаласындағы Бүкіл әлемдік сауда үйіне жасалған
шабуылды алатын болсақ, оның зардаптары 3 мыңға жуық кінәсіз адамдардың
өмірі.., ал сол шабуылдан келген шығын 40-70 млрд. АҚШ долларымен
бағаланады. Сонымен қатар әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан ланкестік
әрекеттер салдары қаншама зардаптарқа ұшыратып жатыр.
Жоғарыда келтірілген мысалдардың салдарынан болған шығындарды өтеу
үшін сақтандыру ісі экономикада кеңінен қолданылады, терең тарихы бар
сақтандыру, қазіргі таңда әлемдік экономикада стабилизатор рөлін атқарады.
Ендігі жерде сақтандырудың тарихына үңілсек.
1.2 Сақтандырудың шығу тарихы.
Сақтандыру – қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын қамтиды.
Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің
олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдық заттай
босалқы қорларын да немесе резервтерін де сондай-ақ ақша ресурстарында
кіріктіретін қажетті қаражаттары да болуы тиіс. Мұндай ақша-қаражаттары
әдетте резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.
Зерттеушілердің айтуы бойынша, сақтандырудың қазіргі формасы сонау
құл-иеленушілік дәуірінде пайда болған дейді. Ерте Римде коллегиялар
құрылды, ол ұйымға әртүрлі маман иелері мүше болды; бұл коллегияға кіру
үшін алғашқы 100 сестериций және ай сайын 5 ас төлем төлеп отыру керек
болды, осы коллегияның мүшесі қайтыс болған жағдайда оның жанұясына 300
сестериций көлемінде төлем төленді. Ал әскери коллегияларда қаза тапқан
жауынгерлердің жанұясына 500 денарий төленген екен. Қазіргі күнге дейін
сақталған мәліметтерге сүйенсек коллегиялар біздің эрамыздың 2-3
ғасырларына дейін өмір сүрген.
Орта ғасырларда, жойылып кеткен коллегияларды саудагерлер мен
қолөнершілер қайта жандандырды. Олар тек қайтыс болғанның жанұясына
көмектесіп қана қоймады, сонымен қатар кемемен жүзу және теңіз саудасынның
тәуекелділігін өз мойындарына алды. Ғасырдың ортасында Ломбардия мен
Францияда теңіз тасымалын сақтандыру кең қанат жайды. Сақтандырудың қазіргі
заман элементтері бар ең ерте келісім-шарт сонау 1347 жылы 23 қазанда
Генуяда жазылған. Бұл келісім-шарт қарыз хаттамасы түрінде 107 күміс фунтқа
бағаланып, егер 6 ай көлемінде Санта-Клара кемесі Генуядан Майоркаға
жетпесе, қарыз алушы көрсетілген сомманы өз мойынына алған. Ал Руанада,
Франция, 1761 жылы шыққан теңіз саудасы жайлы жинақ жарық көрген және де
осы жинақтың формасы сол уақытта Англияда қолданылып жүрген жинақтың
мәтініне сәкес келген, ал ол өз алдына сонау XIV ғасырда Италияда
қолданылған тәртіпке ұқсаған.
Бертін келе теңіз сақтандыруы Ллойд(с атымен байланысты, бұл
сақтандыру саласындағы көне ұйымдардың бірі. Олар күніне (бізге дейін
жеткен мәліметтер бойынша 1688 жылы) Лондон кафелерінің бірінде бірнеше
теңіз тасымалына байланысты келісім-шарттар жасаған. Осы шаралар қазіргі
заман сақтандыруының алғашқы қадамдары болды, және ол операциялар қазіргі
британ сақтандыру операцияларының негізі болып есептеледі.
Ал АҚШ-та сақтандырушылар жеке заңды тұлға ретінде 1720 жылдары
құрыла бастады. АҚШ-та сақтандыруды игеру сол кездегі бір күндік
компаниялардың пайда болуымен тікелей байланысты. Олар құрылған бетте
банкротқа ұшырап жатты, ал ол өз алдына тұтынушылар арасында алаңдаушылық
тудырды. Сол себепті парламент сақтандыру саласын екі компанияның
құзіретіне берді, олар: The London Assurance Corporation және The Royal
Exchange Assurance Corporation. Бұл компаниялар АҚШ сақтандыру нарығында
осы күнге дейін жұмыс істейді. Бірақ сол кезде, солтүстік америка
континентінде сақтандыру ісімен негізінен Ұлы Британия сақтандыру
компанияларының филиалдары жұмыс істеген. Алайда ұлттық экономиканың
қарқынды дамуы, олардың өз ұлттық сақтандыру компанияларын құруды талап
етті. 1752 жылы Б. Франклин тұңғыш оттан сақтандыратын компанияның (The
Philadeiphia Contributionship) құрылтайшысы болып, сақтандыру ісінің
дамуына ықпал етеді.
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық мәні.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамассыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез-келген ауқымда –
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам
деңгейінде).
Сақтандыру категориясы мен қаржы категориясымен ортақ өзгеше
белгілері бар:
сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің
субъектісі болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды
бөлігі болып табылады, қалған барлық жағдайда сақтық ісін (қызметті,
бизнесті) экономикалық жүйе шеңберіндегі айрықша сақтанушыға немесе оның
қайта бөлу процестерін жүзеге асаратын арнаулы қаржы-несие институты
ретінде қарауға болады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері
есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек,
сақтандыру қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке және
заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық зиянды
төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі қайта
бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы.
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категороияның қоғамдық
арналымының көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау
функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: Бұл функцияның өзгешелегі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын
қатаң мақсатты пайдалануды қамтамассыз етуге байланысты болатын тараптардың
нақты қатынастарында көрінеді.
Соңғы уақытта бір қатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені
сақтық тәуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен – қолайсыз оқиғалардан
болған зиянның орнын толтырумен байланысты.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру саласы.
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму кезеңдері
Отандық сақтандыру ісінің тарихы сонау жиырмасыншы жылдары кеңестік
дәуірде монополиялық түрде құрылған мемлекеттік сақтандыру ұйымымен
байланысты. Оның негізгі функциясы сол кезде мемлекеттік сақтандыруды
жетілдіру, сонымен қатар осы саланың өндіріс пен шаруашылыққа әсері болды.
Нарықтық қатынас жағдайында, яғни барлық қаржылық механизм түбегейлі
түрде өзгерген сәтте, халық шаруашылығы кешенін қаржы жағынан сауықтырудың,
тұрғындардың бұдан кейінгі сұранымдарын да барынша қанағаттандырудың
ықпалды жолын табу керек, мұндай жағдайда сақтандыру белгілі түрде біздің
Қазақстанның тағдырын анықтайтын осы және өзге де маңызды міндеттерді
шешуден сырт қалмауға тиіс еді.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары біздің ел экономикалық әрі саяси
күрделі жағдайда болды. Сөз жоқ, сақтандыру ұйымдары да сол аталмыш
қиындықтарды бастан кешіп, құбылмалы жағдайға икемделе түсті. Сонымен бірге
сақтандыру ұйымдары сол қиыншылықтарға төтеп берді. Осыған орай отандық
сақтандыру нарығы демонополизациялауға ұшырады, сөйтіп айтарлықтай
жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады.
Нарықтық экономика жағдайында, шаруашылықты жүргізудің әкімшілікдік-
әміршілдік тәсілдерін айырбастап, бұрынғы Кеңес одағының орнына тәуелсіз
демократиялық мемлекеттердің құрылуы жеке меншікке деген көзқарасты
түбегейлі жаңадан қалыптастырды. Осыған байланысты жеке меншік жөніндегі
көзқарас түбегейлі өзгерген жаңа қоғам пайда болып, сондықтан бүкіл
қаржылық механизм кешеніне тигізер ықпалы күшейді, сөйтіп сақтандыру ісі
айтарлықтай өзгеріске ұшарап, халықтың әлеуметтік жағдайын одан әрі
нығайту көзделді.
Нарықтық қатынас кезінде сақтандыру саласы Қазақстан экономикасында
алдыңғы жетекші орындарды иеленуге тырысты. Сөйтіп сақтандыру ұйымдары мен
олардың қызметінің рөлі, орны, сипаты мен функциясы принципті түрде
өзгерді. Өндірістің жаңа құрылымдары (акционерлік қоғамдар, шағын
кәсіпорындар, компаниялар, кооперативтер) өздерінің қатерін сақтандыру
тарапынан қорғауды қажет етті.
Экономиканы дамытудың ең маңызды шарты ретінде кемелденген сақтандыру
нарығын құрудың объективті қажеттілігі туды. Осыған орай Қазақстанда жаңа
сақтандыру мекемелерін жаппай құру мен одан әрі жүргізу жалғастырылып,
құрылтайшылары ретінде, мәселен автомобиль және темір жол, авиация, құрылыс
концеріндері мен ауылшаруашылық кәсіпорындары тағы басқа халық
шаруашылығының ірі салалары ынта танытты.
Сақтандыру мен тиімділікпен жұмыс істейтін нарықтық экономика өзара
байланысқан әрі бөлінбейтін категория, қай жерде өзінің объективті заңымен
әрекет етсе, қатер де солай қимылды жасайды, немесе керісінше, қай жерде
қатер болса сол жерде сақтандыру болуға тиіс. Нарықтық шаруашылықта қатер
деген ұғым бір орталықтан басқарылатын экономика жағдайындағыдан мүлдем
басқаша.
Жалпы алғанда Қазақсанның сақтандыру саласын реформалау бірнеше
кезеңдерге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұл кезеңді нарықтық экономикаға өтер алды кезең деп
атауға болады (80-ші жылдардың соңы, 90-шы жылдардың басы). Бұл кезеңді
жоспарлы экономикадағы, нарықтық қатынастардың алғашқы элементтерінің
қалыптасқан кезеңі деуге болады. Осы уақыт кеңестік мемлекеттердің бәріне
өте ауыр уақыт болды, 1991 жылдағы 2000%-дық инфляция көрсеткіші,
экономиканы едәуір әлсіретті.
Сол жылдары Қазақстандағы сақтандыру жүйесін өзгертудің басты
міндеттерінің бірі мемлекеттік сақтандыру органдарын Қаржы министірлігінің
тікелей бағыныштылығынан шығару болды. Және оның шешілуіне жұмсалған қажыр-
қайрат табысқа жетіп: 1991 жылдың 22 қаңтарында ҚР-ның Министрлер Кабинеті
өзінің Қаулысымен мемлекеттік сақтандыру органдарын қаржылық жүйенің
ұйымдық құрылымынан шығарды. Осылайша олар жергілікті орындарда өздерінің
бөлімшелері бар дербес мемлекеттік ұйым болды. Сөйтіп әкімшілік әрі
бюджеттік қысымнан босанып, сақтандыру ісін дамыту мүддесіне арналған
қорды, сондай-ақ өз қаржыларын өздерінің қалаулары бойынша жұмсауға
мүмкіндік алды.
Экономиканы нарыққа қайта бейімдеу, тәуелсіздігін жариялауына
байланысты республиканың саяси және экономикалық дербестігінің артуы, оның
халықаралық байланыстарының дамуы мен өзге де факторлар, сақтандырудың
орнын, рөлін, сипатын жаңаша ойлауға мәжбүр етіп әрі оның ұйымдарының
жүйесін одан әрі өзгертуді талап етті.
Нарықтық қатынастың қатал жағдайындағы жұмыс істеуге әзір болу
қажеттілігі пайда болып, сақтандыру ісін енді бұрынғыдан да жоғары
қарқынмен дамытып, коммерциялық саясатты білімділікпен жүзеге асыру қажет
болды.
Тек мемлекеттік сақтандыру жүйесінің жаңартылған, нарықтық қатынастың
артықшылықтарын пайдаланған түрі ғана қорғанысының тиісті деңгейін
қамтамассыз етіп, ақша-қаржы процесін реттеуде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. Сақтандырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...5
1.1Сақтандырудағы тәуекелдік және әртүрлі зардаптардың келтірер
шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандырудың шығу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
2. ҚР-ғы сақтандыру
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... 11
2.2 Қазіргі жағдайы, проблемалары және оларды шешу жолдары..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...24
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе.
Біздің қоғамның даму процесі кезінде сақтандыру барынша, айтарлықтай
өзгерістерге ұшырады. Жалпы алғанда сақтандыру тәуекелділікпен тікелей
байланысты. Тәуекелділік дегеніміз, мүмкін болатын қауіптермен байланысты.
Мысалы: (кәсіпорынның ресурсының белгілі бір бөлігінен айырылу, табысының
кіріске толық түспеуі және сол сияқты тағы басқа салалардағы қауіптер).
Себебі нарықтық экономикада тәуекелдік факторы кәсіпорынның іс барысына,
жалпы экономикаға әсер ететіндіктен, кейінгі кезде Қазақстанда сақтандыру
нарығына баса назар аударыла бастады, сөйтіп оның экономикалық өмірде
маңызы біршама артып отыр. Және де бұл сала қаржы ұйымдарының аса бір
қызығушылығын танытып отыр. Алайда сақтандыру нарығының оң және позитивті
өзгерістеріне БАҚ-ның тарапынан көңіл бөлінбеуінің салдарынан, қоғам ішінде
сақтандыру ісіне байланысты немғұрайлық байқалады. Сөйткен күннің өзінде,
жоғарыда айтқанымдай бұл салаға Қазақстанның қаржы ұйымдары үлкен бет-бұрыс
жасады, себебі сақтандыру дамыған елдерде дұрыс жолға қойылған және де бұл
нарық үлкен табыстың көзі.
Менің курстық жұмысты жазуымның негізгі мақсаты сақтандыру
саласындағы болып жатқан өзгерістер мен проблемаларды айқындап, оларға өз
көз-қарасымды білдіру. Сол себепті мен өз алдыма мынандай міндеттер қоямын:
1. Сақтандыру ісінің тарихы мен теориялық негіздеріне байланысты
арнайы әдебиеттерді оқу.
2. ҚР-ның сақтандыру ісінің дамуымен және де даму кезеңдерімен
танысу
3. ҚР-ның сақтандыру нарығындағы статистикалық мәліметтреді қарау.
4. ҚР-ның сақтандыруға байланысты заң нормативтерімен танысу.
5. Және осы міндеттерге байланысты анализ, талдау жасап ҚР-ның
сақтандыру саласын зерттеу
1. Сақтандырудың теориялық негіздері.
1.1 Сақтандырудағы тәуекелділік және әртүрлі зардаптардың келтірер
шығындары.
Дамыған нарықтық экономика сақтандыру саласын дамытуға қолайлы орта
болып табылады, өйткені нарық және сақтандыру өте тығыз байланысты.
Нарықтық қатынастар кезінде әрдайым кәсіпкерлік немесе өндірістік
тәуекелділік болады, ал тәуеклділік бар жерде сақтандыру болады.
Сақтандыру экономикалық-қоғамдық қатынастардың жүйесі ретінде
тәуекелділік категориясымен тікелей байланысты. Алайда барлық тәуекелділік
түрі сақтандыруға алына бермейді. Тәуекелділік арқылы көптеген шығындар
болуы мүмкін, сонымен қатар тәуекелділікті дұрыс меңгере білсе пайда алып
келуі мүмкін. Тәуекелділіктің объектісі ретінде – демографиялық,
математикалық және қаржылық тәуекелділік түрлері кіреді.
Мысалы, McKinsey&CO. компаниясының сақтандыруға байланысты
стратегиялық кеңесшілері тәуекелділікті төмендегідей екі түрге бөледі, бұл
түрлердің негізін ірі қаржы және өндірістік компаниялардың іс-тәжірибесінде
кездесетін мысалдарға байланысты алынған:
1) Сыртқы, жиі қайталанбайтын тәуекелділік.
Бұл топқа халықтың денсаулығына келер зияндар олар: экологиялық,
транспорттық тасымалдау кезінде болатын зардаптар; сонымен қатар авторлық
құқықты бұзушылыққа байланысты, ол мысалға өндірісті бағдарламамен
қамтамассыз ету, биотехнологияда, фармацевтика өндірісінде, машина жасау
салаларында. Және осында ақпараттық технология проблемалары кіреді. Сонымен
бірге заң нормативтерінің өзгеруі, бухгалтерлік стандарттардың өзгеруі, бір
сөзбен айтқанда құқықтық және саяси тәуекелдік.
2) Жиі қайталанып тұратын нарықтық тәуекелділік.
Бұл топқа мұнай өндірісіндегі, түсті және қара металлургия, ағаш
өңдеу өндірісіндегі сұраныс және ұсыныс ауытқулары. Бизнестегі табыс
ауытқулары, яғни тәуекелділік, мұнымен өз өндірісінде кездесетін
қайшылықтардың салдарынан болатын зардаптарға байланысты көптеген
кәсіпорындар мен компаниялар жиі кездеседі. Бағаға байланысты ауытқулар,
бұлар бәсекелестікке байланысты айтылған. Тасымалдау және жеткізуге
байланысты тәуекелділіктер, сонымен қатар сапаға байланысты
тәуекелділіктер.
Міне, осындай тәуекелдіктер жалпы сақтандырудың негізі болады.
Қазіргі әлемдік экономика тәуекелділікпен тікелей байланысты және
оның болуы белгілі бір дәрежеде экономикалық шығындарға әкеп соқтырады.
Сақтандырудағы экономикалық шығындар – машиналар мен құрал-жабдықтарды
техникалық күрделендіргенде, кейбір объектілердің өзіндік құны өте жоғары
болғанда болады. Сонымен қатар сақтандыру көптеген табиғи апаттар мен
катастрофалардың салдарынан болатын шығындармен байланысты. Осы
зардаптардың салдарынан әлем мемлекеттері миллион АҚШ долларына шығынға
батып жатады. Мысалы мамандардың айтуы бойынша 2001 жылы Индияның Герат
штатында болған жер сілкінісі 3,5 млрд. АҚШ долларына тең зардап алып
келген, 2001 жылдың қазан мен желтоқсан айында Англияның оңтүстігінде
болған нөсер-жаңбырдың салдары 3,3 млрд. евромен бағаланады, ал сол жылы
Японияда болған су тасқынының экономикалық шығыны 1,3 млрд. АҚШ долларына
тең болды. Кейінгі кезде өндіріс орындарындағы апаттар үлкен қауіп төндіріп
отыр, сонымен қатар ол үлкен шығындар әкеледі: 2001 жылы 21 қыркүйекте
Тулуза қаласындағы мұнай өңдейтін зауытта болған жарылыс 1,3 млрд. АҚШ
долларына бағаланса; ал сол жылы наурыз айында Бразилиядағы мұнай
платформасында болған жарылыс 580,0 млн. АҚШ доллары көлемінде экономикалық
шығын әкелді. Мұндай апаттар салдарынан болған шығындар тізімін тізе
беретін болсақ, олар өте көп. Соңғы уақытта экономикалық шығындар,
апаттардың жаңа түрінен туындап жүр. Ол әлемдегі саяси тұрақсыздықтың
салдарынан болып жатқан, террорлық әрекеттер. Алысқа бармаяқ 2001 жылығы 11
қыркүйектегі Нью-Йорк қаласындағы Бүкіл әлемдік сауда үйіне жасалған
шабуылды алатын болсақ, оның зардаптары 3 мыңға жуық кінәсіз адамдардың
өмірі.., ал сол шабуылдан келген шығын 40-70 млрд. АҚШ долларымен
бағаланады. Сонымен қатар әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан ланкестік
әрекеттер салдары қаншама зардаптарқа ұшыратып жатыр.
Жоғарыда келтірілген мысалдардың салдарынан болған шығындарды өтеу
үшін сақтандыру ісі экономикада кеңінен қолданылады, терең тарихы бар
сақтандыру, қазіргі таңда әлемдік экономикада стабилизатор рөлін атқарады.
Ендігі жерде сақтандырудың тарихына үңілсек.
1.2 Сақтандырудың шығу тарихы.
Сақтандыру – қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын қамтиды.
Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің
олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдық заттай
босалқы қорларын да немесе резервтерін де сондай-ақ ақша ресурстарында
кіріктіретін қажетті қаражаттары да болуы тиіс. Мұндай ақша-қаражаттары
әдетте резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.
Зерттеушілердің айтуы бойынша, сақтандырудың қазіргі формасы сонау
құл-иеленушілік дәуірінде пайда болған дейді. Ерте Римде коллегиялар
құрылды, ол ұйымға әртүрлі маман иелері мүше болды; бұл коллегияға кіру
үшін алғашқы 100 сестериций және ай сайын 5 ас төлем төлеп отыру керек
болды, осы коллегияның мүшесі қайтыс болған жағдайда оның жанұясына 300
сестериций көлемінде төлем төленді. Ал әскери коллегияларда қаза тапқан
жауынгерлердің жанұясына 500 денарий төленген екен. Қазіргі күнге дейін
сақталған мәліметтерге сүйенсек коллегиялар біздің эрамыздың 2-3
ғасырларына дейін өмір сүрген.
Орта ғасырларда, жойылып кеткен коллегияларды саудагерлер мен
қолөнершілер қайта жандандырды. Олар тек қайтыс болғанның жанұясына
көмектесіп қана қоймады, сонымен қатар кемемен жүзу және теңіз саудасынның
тәуекелділігін өз мойындарына алды. Ғасырдың ортасында Ломбардия мен
Францияда теңіз тасымалын сақтандыру кең қанат жайды. Сақтандырудың қазіргі
заман элементтері бар ең ерте келісім-шарт сонау 1347 жылы 23 қазанда
Генуяда жазылған. Бұл келісім-шарт қарыз хаттамасы түрінде 107 күміс фунтқа
бағаланып, егер 6 ай көлемінде Санта-Клара кемесі Генуядан Майоркаға
жетпесе, қарыз алушы көрсетілген сомманы өз мойынына алған. Ал Руанада,
Франция, 1761 жылы шыққан теңіз саудасы жайлы жинақ жарық көрген және де
осы жинақтың формасы сол уақытта Англияда қолданылып жүрген жинақтың
мәтініне сәкес келген, ал ол өз алдына сонау XIV ғасырда Италияда
қолданылған тәртіпке ұқсаған.
Бертін келе теңіз сақтандыруы Ллойд(с атымен байланысты, бұл
сақтандыру саласындағы көне ұйымдардың бірі. Олар күніне (бізге дейін
жеткен мәліметтер бойынша 1688 жылы) Лондон кафелерінің бірінде бірнеше
теңіз тасымалына байланысты келісім-шарттар жасаған. Осы шаралар қазіргі
заман сақтандыруының алғашқы қадамдары болды, және ол операциялар қазіргі
британ сақтандыру операцияларының негізі болып есептеледі.
Ал АҚШ-та сақтандырушылар жеке заңды тұлға ретінде 1720 жылдары
құрыла бастады. АҚШ-та сақтандыруды игеру сол кездегі бір күндік
компаниялардың пайда болуымен тікелей байланысты. Олар құрылған бетте
банкротқа ұшырап жатты, ал ол өз алдына тұтынушылар арасында алаңдаушылық
тудырды. Сол себепті парламент сақтандыру саласын екі компанияның
құзіретіне берді, олар: The London Assurance Corporation және The Royal
Exchange Assurance Corporation. Бұл компаниялар АҚШ сақтандыру нарығында
осы күнге дейін жұмыс істейді. Бірақ сол кезде, солтүстік америка
континентінде сақтандыру ісімен негізінен Ұлы Британия сақтандыру
компанияларының филиалдары жұмыс істеген. Алайда ұлттық экономиканың
қарқынды дамуы, олардың өз ұлттық сақтандыру компанияларын құруды талап
етті. 1752 жылы Б. Франклин тұңғыш оттан сақтандыратын компанияның (The
Philadeiphia Contributionship) құрылтайшысы болып, сақтандыру ісінің
дамуына ықпал етеді.
1.3 Сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық мәні.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамассыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез-келген ауқымда –
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам
деңгейінде).
Сақтандыру категориясы мен қаржы категориясымен ортақ өзгеше
белгілері бар:
сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің
субъектісі болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды
бөлігі болып табылады, қалған барлық жағдайда сақтық ісін (қызметті,
бизнесті) экономикалық жүйе шеңберіндегі айрықша сақтанушыға немесе оның
қайта бөлу процестерін жүзеге асаратын арнаулы қаржы-несие институты
ретінде қарауға болады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері
есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек,
сақтандыру қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке және
заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық зиянды
төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі қайта
бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы.
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категороияның қоғамдық
арналымының көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау
функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: Бұл функцияның өзгешелегі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын
қатаң мақсатты пайдалануды қамтамассыз етуге байланысты болатын тараптардың
нақты қатынастарында көрінеді.
Соңғы уақытта бір қатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені
сақтық тәуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен – қолайсыз оқиғалардан
болған зиянның орнын толтырумен байланысты.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру саласы.
2.1 Қазақстандағы сақтандыру ісінің даму кезеңдері
Отандық сақтандыру ісінің тарихы сонау жиырмасыншы жылдары кеңестік
дәуірде монополиялық түрде құрылған мемлекеттік сақтандыру ұйымымен
байланысты. Оның негізгі функциясы сол кезде мемлекеттік сақтандыруды
жетілдіру, сонымен қатар осы саланың өндіріс пен шаруашылыққа әсері болды.
Нарықтық қатынас жағдайында, яғни барлық қаржылық механизм түбегейлі
түрде өзгерген сәтте, халық шаруашылығы кешенін қаржы жағынан сауықтырудың,
тұрғындардың бұдан кейінгі сұранымдарын да барынша қанағаттандырудың
ықпалды жолын табу керек, мұндай жағдайда сақтандыру белгілі түрде біздің
Қазақстанның тағдырын анықтайтын осы және өзге де маңызды міндеттерді
шешуден сырт қалмауға тиіс еді.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары біздің ел экономикалық әрі саяси
күрделі жағдайда болды. Сөз жоқ, сақтандыру ұйымдары да сол аталмыш
қиындықтарды бастан кешіп, құбылмалы жағдайға икемделе түсті. Сонымен бірге
сақтандыру ұйымдары сол қиыншылықтарға төтеп берді. Осыған орай отандық
сақтандыру нарығы демонополизациялауға ұшырады, сөйтіп айтарлықтай
жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады.
Нарықтық экономика жағдайында, шаруашылықты жүргізудің әкімшілікдік-
әміршілдік тәсілдерін айырбастап, бұрынғы Кеңес одағының орнына тәуелсіз
демократиялық мемлекеттердің құрылуы жеке меншікке деген көзқарасты
түбегейлі жаңадан қалыптастырды. Осыған байланысты жеке меншік жөніндегі
көзқарас түбегейлі өзгерген жаңа қоғам пайда болып, сондықтан бүкіл
қаржылық механизм кешеніне тигізер ықпалы күшейді, сөйтіп сақтандыру ісі
айтарлықтай өзгеріске ұшарап, халықтың әлеуметтік жағдайын одан әрі
нығайту көзделді.
Нарықтық қатынас кезінде сақтандыру саласы Қазақстан экономикасында
алдыңғы жетекші орындарды иеленуге тырысты. Сөйтіп сақтандыру ұйымдары мен
олардың қызметінің рөлі, орны, сипаты мен функциясы принципті түрде
өзгерді. Өндірістің жаңа құрылымдары (акционерлік қоғамдар, шағын
кәсіпорындар, компаниялар, кооперативтер) өздерінің қатерін сақтандыру
тарапынан қорғауды қажет етті.
Экономиканы дамытудың ең маңызды шарты ретінде кемелденген сақтандыру
нарығын құрудың объективті қажеттілігі туды. Осыған орай Қазақстанда жаңа
сақтандыру мекемелерін жаппай құру мен одан әрі жүргізу жалғастырылып,
құрылтайшылары ретінде, мәселен автомобиль және темір жол, авиация, құрылыс
концеріндері мен ауылшаруашылық кәсіпорындары тағы басқа халық
шаруашылығының ірі салалары ынта танытты.
Сақтандыру мен тиімділікпен жұмыс істейтін нарықтық экономика өзара
байланысқан әрі бөлінбейтін категория, қай жерде өзінің объективті заңымен
әрекет етсе, қатер де солай қимылды жасайды, немесе керісінше, қай жерде
қатер болса сол жерде сақтандыру болуға тиіс. Нарықтық шаруашылықта қатер
деген ұғым бір орталықтан басқарылатын экономика жағдайындағыдан мүлдем
басқаша.
Жалпы алғанда Қазақсанның сақтандыру саласын реформалау бірнеше
кезеңдерге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұл кезеңді нарықтық экономикаға өтер алды кезең деп
атауға болады (80-ші жылдардың соңы, 90-шы жылдардың басы). Бұл кезеңді
жоспарлы экономикадағы, нарықтық қатынастардың алғашқы элементтерінің
қалыптасқан кезеңі деуге болады. Осы уақыт кеңестік мемлекеттердің бәріне
өте ауыр уақыт болды, 1991 жылдағы 2000%-дық инфляция көрсеткіші,
экономиканы едәуір әлсіретті.
Сол жылдары Қазақстандағы сақтандыру жүйесін өзгертудің басты
міндеттерінің бірі мемлекеттік сақтандыру органдарын Қаржы министірлігінің
тікелей бағыныштылығынан шығару болды. Және оның шешілуіне жұмсалған қажыр-
қайрат табысқа жетіп: 1991 жылдың 22 қаңтарында ҚР-ның Министрлер Кабинеті
өзінің Қаулысымен мемлекеттік сақтандыру органдарын қаржылық жүйенің
ұйымдық құрылымынан шығарды. Осылайша олар жергілікті орындарда өздерінің
бөлімшелері бар дербес мемлекеттік ұйым болды. Сөйтіп әкімшілік әрі
бюджеттік қысымнан босанып, сақтандыру ісін дамыту мүддесіне арналған
қорды, сондай-ақ өз қаржыларын өздерінің қалаулары бойынша жұмсауға
мүмкіндік алды.
Экономиканы нарыққа қайта бейімдеу, тәуелсіздігін жариялауына
байланысты республиканың саяси және экономикалық дербестігінің артуы, оның
халықаралық байланыстарының дамуы мен өзге де факторлар, сақтандырудың
орнын, рөлін, сипатын жаңаша ойлауға мәжбүр етіп әрі оның ұйымдарының
жүйесін одан әрі өзгертуді талап етті.
Нарықтық қатынастың қатал жағдайындағы жұмыс істеуге әзір болу
қажеттілігі пайда болып, сақтандыру ісін енді бұрынғыдан да жоғары
қарқынмен дамытып, коммерциялық саясатты білімділікпен жүзеге асыру қажет
болды.
Тек мемлекеттік сақтандыру жүйесінің жаңартылған, нарықтық қатынастың
артықшылықтарын пайдаланған түрі ғана қорғанысының тиісті деңгейін
қамтамассыз етіп, ақша-қаржы процесін реттеуде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz