Корпоративтiк табыс салығын алу
Кiрiспе 3
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi 5
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы 5
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi 6
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi 10
§1. Жылдық жиынтық табыс 10
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi. 18
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi 20
§4. Халықаралық салық салу 28
III тарау. Корпоративтiк табыс салығын алуды жетiлдiру 32
§1. Салықтық бақылауды жетiлдiру 32
§2. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша алынатын табыс салығы бойынша заңның кейбiр ережелерiн қайта қарастырудың орындылығы 35
Қорытынды 37
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 38
1 . қосымша 40
2 . қосымша 41
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi 5
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы 5
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi 6
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi 10
§1. Жылдық жиынтық табыс 10
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi. 18
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi 20
§4. Халықаралық салық салу 28
III тарау. Корпоративтiк табыс салығын алуды жетiлдiру 32
§1. Салықтық бақылауды жетiлдiру 32
§2. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша алынатын табыс салығы бойынша заңның кейбiр ережелерiн қайта қарастырудың орындылығы 35
Қорытынды 37
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 38
1 . қосымша 40
2 . қосымша 41
Кез келген мемлекетке өз функцияларын атқару үшiн ақша қаражаттарының қорлары қажет. Мемлекет өзiнiң жеке және заңды тұлғаларынан жинақты қаражаттары осы қаржылық ресурстарының көзi болып табылады.
Мемлекеттiк заңдар негiзiнде мемлекетпен жүзеге асырылатын осы мiндеттi алымдарды салықтар деп атайды. Осылайша салықтар табыс алатын барлық заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттiк қаржылық ресурстарды, яғни бюджеттi құруда қатысуға мiндетiн көрсетедi.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiлiгiн және егемендiгiн алу қысқа мерзiмде қоғам қажеттiлiктерiне жауап беретiн өзiнiң салық жүйесiн құруды талап етедi. Мұндай жүйе негiзiнен 1991 жылы салық сұрақтары бойынша заң актiлерiнiң пакетiн қабылдау жолымен құрылды. Ол өзiнiң көптеген ережелерiнде соңғы жылдары ССРО – да болған салық салу тәртiбiнен айрықшаланған жоқ. Бұл объективтi түрде толығымен ақталады, өйткенi республиканық экономикасы сол жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшыраған жоқ, және де нарықты қатынастардың дамуы алғышартты қалыпта болды.
Нарықтың қатынастардың дамуымен салық жүйесi нақты өзгерiстерден өттi, салық салудың жекелей жағдайлары анықталды. Соның жүйесi өзгермелi экономикалық жағдайларға «ыңғайланғандай» болды.
Әр жылы, әйтпесе жылына бiрнеше рет салық заңдары өзгерiп отырды. Көптеген салықтың емес заңдарға салықтың сұрақтары, әдетте жеңiлдiктер беру туралы, енгiзiле бастады. Осыған байланысты әртүрлi заңдар бiр–бiрiмен қарама–қайшылықта болды, бұл тәртiпте салықтың ережелердi қолдаудың шешiлмейтiн мәселелерiн тұғызды.
Нәтижесiнде жыл сайын салық жүйесi күрделi, қиын басқарылатын және тиiмсiз бола бердi.
Салық жүйесiн реформалаудың басты себептерiнiң бiрi болып, салықтардың үлкен санына және әртүрлi бөлiмдiлерге байланысты әрекеттегi салық жүйесiнiң салық төлеушiлердi салық салудың тым жоғары деңгейiнен қорғаушы болды, бұл барлық саладағы өндiрiске терiс әсер еттi.
Мұның бәрi салық жүйесi реформалау бойынша жұмысты кiдiртпей бастау туралы қортындыға әкелдi және реформаларды тереңдеу Үкiметтiң экономикалық дағдарыстан шығу бойынша iс – әрекеттер бағдарламасына осындай реформаны жүргiзуге енгiзiлдi.
1995 жылдың 1 шiлдесiнен бастап Қазақстан Республикасы салық салудың жаңа халықаралық стандарттар мен нарық жағдайындағы ұлттық экономикалық даму ерекшелiктерiн есепке ала отырып жасалған жүйесiне көштi.
Әрекеттегi салықтар мен төлемдердi қысқарту, салық салудың халықаралық прогрессивтi тәжiрибесiне жақындау арқылы салық ауыртпалығын төмендету салық реформасының басты мақсаты болып табылады.
Мемлекеттiк заңдар негiзiнде мемлекетпен жүзеге асырылатын осы мiндеттi алымдарды салықтар деп атайды. Осылайша салықтар табыс алатын барлық заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттiк қаржылық ресурстарды, яғни бюджеттi құруда қатысуға мiндетiн көрсетедi.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiлiгiн және егемендiгiн алу қысқа мерзiмде қоғам қажеттiлiктерiне жауап беретiн өзiнiң салық жүйесiн құруды талап етедi. Мұндай жүйе негiзiнен 1991 жылы салық сұрақтары бойынша заң актiлерiнiң пакетiн қабылдау жолымен құрылды. Ол өзiнiң көптеген ережелерiнде соңғы жылдары ССРО – да болған салық салу тәртiбiнен айрықшаланған жоқ. Бұл объективтi түрде толығымен ақталады, өйткенi республиканық экономикасы сол жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшыраған жоқ, және де нарықты қатынастардың дамуы алғышартты қалыпта болды.
Нарықтың қатынастардың дамуымен салық жүйесi нақты өзгерiстерден өттi, салық салудың жекелей жағдайлары анықталды. Соның жүйесi өзгермелi экономикалық жағдайларға «ыңғайланғандай» болды.
Әр жылы, әйтпесе жылына бiрнеше рет салық заңдары өзгерiп отырды. Көптеген салықтың емес заңдарға салықтың сұрақтары, әдетте жеңiлдiктер беру туралы, енгiзiле бастады. Осыған байланысты әртүрлi заңдар бiр–бiрiмен қарама–қайшылықта болды, бұл тәртiпте салықтың ережелердi қолдаудың шешiлмейтiн мәселелерiн тұғызды.
Нәтижесiнде жыл сайын салық жүйесi күрделi, қиын басқарылатын және тиiмсiз бола бердi.
Салық жүйесiн реформалаудың басты себептерiнiң бiрi болып, салықтардың үлкен санына және әртүрлi бөлiмдiлерге байланысты әрекеттегi салық жүйесiнiң салық төлеушiлердi салық салудың тым жоғары деңгейiнен қорғаушы болды, бұл барлық саладағы өндiрiске терiс әсер еттi.
Мұның бәрi салық жүйесi реформалау бойынша жұмысты кiдiртпей бастау туралы қортындыға әкелдi және реформаларды тереңдеу Үкiметтiң экономикалық дағдарыстан шығу бойынша iс – әрекеттер бағдарламасына осындай реформаны жүргiзуге енгiзiлдi.
1995 жылдың 1 шiлдесiнен бастап Қазақстан Республикасы салық салудың жаңа халықаралық стандарттар мен нарық жағдайындағы ұлттық экономикалық даму ерекшелiктерiн есепке ала отырып жасалған жүйесiне көштi.
Әрекеттегi салықтар мен төлемдердi қысқарту, салық салудың халықаралық прогрессивтi тәжiрибесiне жақындау арқылы салық ауыртпалығын төмендету салық реформасының басты мақсаты болып табылады.
1. Абишев А.А., Бихондиев Б.Б. «Основы рыночной экономики». А, 1997г.
2. Әлiмов Ж. «Салық – халық несiбесi» /Қаржы – Қаражат/ №3, 1998ж.
3. Балапанов Е. «О налогообложеним доходов юридических лиц». // Қаржы – Қаражат №2, 1997ж.
4. Дербисов Е.Ж. «Налоги в Казахстане» А, 1994г.
5. Ержанова С.М. «Налогообложение юридических лиц в РК» А, 1997г.
6. Ильясов К.К. и др. «Налоги и налогооблажение» А, 1995г.
7. Илимжанова З. «Налоги и несостоятельность» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
8. Назарбаев Н.А. «Қазақстан - 2030» Ел Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауы.
9. Серкебаев Б. «Салық саласына салмақ түстi» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
10. Сапарбаев Б. «Алар асулар алда» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
11. Таджияков Б. «Работа с налогоплательщиками требует переосмысления»
// Қаржы – қаражат №3, 1998ж.
12. Утебаев Б., Жунисова Р. «О реформе налоговой системы».
// Поиск №4, 1997г.
13. Худяков А.И. «Налоговая система Казахстана: подоходный налог». А, 1997г.
14. «Налоги» под ред. Черника Д.Г. М, 1995г.
15. «Салық және бюджетке төленетiн басқа да төлемдер» ҚР Заңы.
16. Сборник инструктивных и нормативных актов по налогам. А, 1998г.
17. Дудникова В. «Индивидуальный подоходный налог» Вестник МГД №1, 2001
18. Имжанова З. «Налоги и несостоятельность»
// Қаржы – Қаражат, 1998 №2
2. Әлiмов Ж. «Салық – халық несiбесi» /Қаржы – Қаражат/ №3, 1998ж.
3. Балапанов Е. «О налогообложеним доходов юридических лиц». // Қаржы – Қаражат №2, 1997ж.
4. Дербисов Е.Ж. «Налоги в Казахстане» А, 1994г.
5. Ержанова С.М. «Налогообложение юридических лиц в РК» А, 1997г.
6. Ильясов К.К. и др. «Налоги и налогооблажение» А, 1995г.
7. Илимжанова З. «Налоги и несостоятельность» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
8. Назарбаев Н.А. «Қазақстан - 2030» Ел Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауы.
9. Серкебаев Б. «Салық саласына салмақ түстi» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
10. Сапарбаев Б. «Алар асулар алда» // Қаржы – Қаражат №2, 1998ж.
11. Таджияков Б. «Работа с налогоплательщиками требует переосмысления»
// Қаржы – қаражат №3, 1998ж.
12. Утебаев Б., Жунисова Р. «О реформе налоговой системы».
// Поиск №4, 1997г.
13. Худяков А.И. «Налоговая система Казахстана: подоходный налог». А, 1997г.
14. «Налоги» под ред. Черника Д.Г. М, 1995г.
15. «Салық және бюджетке төленетiн басқа да төлемдер» ҚР Заңы.
16. Сборник инструктивных и нормативных актов по налогам. А, 1998г.
17. Дудникова В. «Индивидуальный подоходный налог» Вестник МГД №1, 2001
18. Имжанова З. «Налоги и несостоятельность»
// Қаржы – Қаражат, 1998 №2
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе 3
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi 5
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы 5
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi
6
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi 10
§1. Жылдық жиынтық табыс 10
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi. 18
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi 20
§4. Халықаралық салық салу 28
III тарау. Корпоративтiк табыс салығын алуды жетiлдiру 32
§1. Салықтық бақылауды жетiлдiру 32
§2. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша алынатын табыс салығы
бойынша заңның кейбiр ережелерiн қайта қарастырудың орындылығы 35
Қорытынды 37
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 38
1 – қосымша 40
2 – қосымша 41
Кiрiспе
Кез келген мемлекетке өз функцияларын атқару үшiн ақша
қаражаттарының қорлары қажет. Мемлекет өзiнiң жеке және заңды тұлғаларынан
жинақты қаражаттары осы қаржылық ресурстарының көзi болып табылады.
Мемлекеттiк заңдар негiзiнде мемлекетпен жүзеге асырылатын осы
мiндеттi алымдарды салықтар деп атайды. Осылайша салықтар табыс алатын
барлық заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттiк қаржылық ресурстарды, яғни
бюджеттi құруда қатысуға мiндетiн көрсетедi.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiлiгiн және егемендiгiн алу қысқа
мерзiмде қоғам қажеттiлiктерiне жауап беретiн өзiнiң салық жүйесiн құруды
талап етедi. Мұндай жүйе негiзiнен 1991 жылы салық сұрақтары бойынша заң
актiлерiнiң пакетiн қабылдау жолымен құрылды. Ол өзiнiң көптеген
ережелерiнде соңғы жылдары ССРО – да болған салық салу тәртiбiнен
айрықшаланған жоқ. Бұл объективтi түрде толығымен ақталады, өйткенi
республиканық экономикасы сол жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшыраған
жоқ, және де нарықты қатынастардың дамуы алғышартты қалыпта болды.
Нарықтың қатынастардың дамуымен салық жүйесi нақты өзгерiстерден
өттi, салық салудың жекелей жағдайлары анықталды. Соның жүйесi өзгермелi
экономикалық жағдайларға ыңғайланғандай болды.
Әр жылы, әйтпесе жылына бiрнеше рет салық заңдары өзгерiп отырды.
Көптеген салықтың емес заңдарға салықтың сұрақтары, әдетте жеңiлдiктер беру
туралы, енгiзiле бастады. Осыған байланысты әртүрлi заңдар бiр–бiрiмен
қарама–қайшылықта болды, бұл тәртiпте салықтың ережелердi қолдаудың
шешiлмейтiн мәселелерiн тұғызды.
Нәтижесiнде жыл сайын салық жүйесi күрделi, қиын басқарылатын және
тиiмсiз бола бердi.
Салық жүйесiн реформалаудың басты себептерiнiң бiрi болып,
салықтардың үлкен санына және әртүрлi бөлiмдiлерге байланысты әрекеттегi
салық жүйесiнiң салық төлеушiлердi салық салудың тым жоғары деңгейiнен
қорғаушы болды, бұл барлық саладағы өндiрiске терiс әсер еттi.
Мұның бәрi салық жүйесi реформалау бойынша жұмысты кiдiртпей бастау
туралы қортындыға әкелдi және реформаларды тереңдеу Үкiметтiң экономикалық
дағдарыстан шығу бойынша iс – әрекеттер бағдарламасына осындай реформаны
жүргiзуге енгiзiлдi.
1995 жылдың 1 шiлдесiнен бастап Қазақстан Республикасы салық салудың
жаңа халықаралық стандарттар мен нарық жағдайындағы ұлттық экономикалық
даму ерекшелiктерiн есепке ала отырып жасалған жүйесiне көштi.
Әрекеттегi салықтар мен төлемдердi қысқарту, салық салудың
халықаралық прогрессивтi тәжiрибесiне жақындау арқылы салық ауыртпалығын
төмендету салық реформасының басты мақсаты болып табылады. Салық кодексiнiң
соңғы мақсаты – республикалық бүкiл территориясында салық ережелерiнiң
бiрыңғай қолдауын қамтамасыз ету, өйткенi бүкiл салық заңдары салық
Кодексiнiң құрамында болды және салықтың емес заңға салық сұрақтарын
кiргiзуге тыйым салуды алдын алады.
Салық Кодексi жаңа салық жүйесiгнiң негiзiн салады, өйткенi онда
салықтар мен алымдардың тiзiмi, салықтардың келесi түрлерiн салу тәртiбi
көрiнiс алды. Заңды және жеке тұлғаларда алынатын табыс салығы, қосылған
құнға салынатын салық, акциздер, бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға
салынатын салық, мемлекеттiк жұмыспен қамтылу қорына бөлiмдiлер, жер
қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдердi, көлiк құралдарына
салынатын салық, мүлiк салығы.
Корпоративтiк табыс салығы бюджетiнiң кiрiс бөлiгiнi негiзi
көздерiнiң бiрi болып табылады. Бұл салық ертеректе болған кәсiпорындар мен
ұйымдардың пайдасын салынатын салықта алмастырады. Корпоративтiк табыс
салығының пайдаға салынатын салықтан негiзгi айырмашылығынан салық
төлеушiлер табыс салығын соңында (салық жылы iшiндегi қаржы шаруашылық
қортындылары бойынша) бухгалтерлiк есептен бөлек және тәуелсiз болатын
салық есебiнiң жедел мәлiметтерiн негiзге ала отырып, есептейдi және
төлейдi. Республикалық салық жүйесiн халықаралық стандарттарға максималды
жақындататын және барлық салық төлеушiлер үшiн салық салынуға жататын
табыстар мен жылдық жиынтық табысты азайтатын шегерiстердi әдiлеттi және
бiрдей анықтауды қамтамасыз етуге арналған жылдық жылдың табыс және
шегерiстер сияқты категориялар әрекет ете бастады.
Корпоративтiк табыс салығы салық салудың ең маңызды түрi болып
табылады, өйткенi бұл салықтың ставкалары ең жоғары болып табылады, яғни
салық төлешi үшiн оның материалдық мүддесi жағынан ең ауыртпалы болады.
Бұл курстық жұмыс корпоративтiк табыс салығына, оның қазiргi
жағдайы мен жетiлдiру жолдарын зерттеуге арналған.
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi.
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы
Табыс салығы салықтың классикалық түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Алғашқы рет ол 1798 жылы Англияда молшылыққа салынатын үш еселеген салық
түрiнде енгiзiлдi және таза сыртқы белгiлерiмен анықталатын. Бұл салық 1816
жылға дейiн әрекетте болады. 1842 жылы табыс салығынң негiзгi идеяларына
азды – көптi жауап беретiн түрде салық қайта (екiншi рет) енгiзiлдi. Басқа
елдерде табыс салығы XIX ғасырдың соңынан бастады (Пруссияда – 1891 жылы,
Францияда – 1914 жылы). Ресейде 1812 жылы қозғалмайтын мүлiктен алынатын
прогасивтi проценттiк алым (табыс салығының екiншi түрде) енгiзiлдi. Табыс
салығы турал заң Ресейде тек 1916 жылдың 6 сәуiрiнде қабылданды. Табыс
салығына арналған Қазақстан Республикасының бiрiншi заңы 1991 жылдың 24
желтоқсанында қабылданған Қазақ ССР – нiң Қазақстан ССР азаматтарынан,
шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан алынатын табыс салығы
туралы заңға өзгерiстер енгiзу туралы заң болып табылады.
Табыс салығын басқа салықтың төлемдер жүйесiнде сипаттай отырып,
келесiлердi атап өтуге болады.
1. Табыс салығы тiкелей салықтар деп аталатын салықтар категориясына
жатады.
Осыған байланысты салықтар тiкелей және жанама деп бөлiнетiнiн атап
өту қажет.
Тiкелей салық – бұл салық салу субъектiсi бiруақытта оның нақты
төлеушiсi (салықты алып жүрушi) болып табылатын салық, яғни оның заңды және
нақты төлеушiсi болатын салық салу субъектiсiнiң өзi салық ауыртпалығын
алып жүредi, және де бұл жерде салықты төлеу салық төлеушiнiң мүлкiнiң
(ақшалай қаражат түрiндегi) нақты азаюына әкеледi. Мұндай салықтардың
мысалы ретiнде, табыс салығынан басқа, мүлiкке салынатын салықты алуға
болады.
Жанама салық кезiнде салық салу субъектiсi оны нақты төлеушiсi
(салықты алып жүрушi) болып табылатын тұлғаға салық ауыртпалығын аударады.
Мұндай салықтардың мысалы ретiнде ҚҚС (қосылған құнға салынатын салық),
акциздi және кеден баж салықтарын айтуға болады. Заңды түрде ҚҚС мен
акциздердiң төлеушiсi тауар сатушысы болғанымен, соңында олар тауар
тұтынушысымен төленедi, өйткенi бұл салықтар оның бағасына кiредi.
Сондықтан бұл салықтарды кейде тұтынуға салынатын салықтар деп атайды.
Тiкелей салықтардың артықшылықтары ретiнде, Г.Карагусова келесiлердi
атайды:
а) тiкелей салықтар мемлекетке мөлшер бойынша сенiмдi және нақты
салық бередi;
б) тiкелей салықтар жанама салықтарға қарағанда салық төлеушiнiң
шын (нақты) төлем қабiлетiн дәлiрек есептей алады;
в) тiкелей салықтарды төлеу кезiнде мемлекет салықты алып жүрушiмен
тiкелей қатынасқа кiредi және олардың мiндеттерiн тура анықтай алады;
г) тiкелей салықтар негiзiнде салық төлеушiнiң өзiнiң табысынан
алынады. Жанама салықтар экономикалық әртүрлi сфераларына әсер етудiң
болжамсыздығымен қауiптi.
Тiкелей салықтарды әдетте нақты және дербес деп бөлiнедi.Нақты
(реалды) салықтар – бұл мүлiкке салынатын салықтар, яғни заттық салықтар.
Оның атауы да осыдан: ағылшынның real сөзi мүлiк деп аударылды.
Дербес салықтар салық төлеушiнiң алған табысынан (пайдасынан)
төленедi. Сөйтiп, табыс салығы дербес салықтарға жатады.
Дербес салықтар нақты салықтарға қарағанда салық төлеушiнiң нақты
төлеу қабiлетiн есептеуге мүмкiндiк бередi, өйткенi олардың алған ақшалары
салықты төлеу көзi болып табылады. (яғни салық төлеушi өзiнiң алған
ақшасының бiр бөлiгiн бередi).
3. Қазақстан Республикасының салық заңына сәйкес табыс салығы жалпы
мемлекеттiк салықтар қатарына жатады.
4. Салықтарды жалпы (бюджетке түсiп және сол жерде даралығын
жоғалтатын) немесе ортақ және арнайы (нақты мемлеккеттiк шығындарды
қаржыландыруға арналған) салықтарға бөлiгенде, табыс салығы Қазақстан
Республикасындағы жалпы (ортақ) салық ролiн ойнайды. Дегенмен, басқа
мемлекеттерде табыс салығының арнайы түрлерi белгiленуi мүмкiн.
5. Табыс салығы жеке (яғни оның төлеушiлерi тек азаматтар болып
табылады) және корпоративтiк (яғни оның төлеушiлерi тек заңды тұлғалар
болып табылады) болуы мүмкiн.
Қазақстанда қазiргi жағдайда екеуi де табыс салығының төлеушiлерi
болып табылады, сондықтан оның ресми атауы корпоративтiк және индивидуалды
табыс салығы. Дегенмен, бұрын табыс салығының субъективтiсi болып тек
азаматтар алынатын, заңды тұлғалар пайдадан алынатын салықты төлеген.
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi
Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлер салық жылында салық салынатын
табыс бар заңды тұлғалар болып табылады (мемлекеттiк кәсiпорындар,
шаруашылық серiктестiктер, өндiрiстiк кооперативтер, коммерциялық емес
ұйымдар), сонымен бiрге:
табыс салығын төлеушiлерге Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнен
басқа резидент заңды тұлғалар және резидент емес заңды тұлғалар;
кәсiпкерлiк iс – әрекеттен түсетiн табыстары бойынша коммециялық
емес және бюджеттiк ұйымдар.
Заңды тұлғаға өз қатысушыларын (құрылтайшыларынан) бөлек салық
салынады. Жай серiктестiктердiң, соның iшiнде консорционның шарты бойынша
алынған табыс оған қатысушылардың арасында бөлiнедi, әрi олардың
әрқайсысында сол табысқа салық салынады.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң құқықтық мәртебесiн анықтау мүмкiн
болмаған жағдайда салық қызметi өздiгiнен оның жеке салық төлеушi ретiнде
белгiлеуге құқылы.
Мемлекеттiк салық комитетiнiң ұсынысымен Қазақстан Республикасының
қаржы министрлiгiмен келiсе отырып, Қазақстан республикасының үкiметi бiр
өндiрiстiк комплексте iс–әрекетiн жүзеге асыратын бiрнеше заңды тұлғаларды
бiр салық төлеушi ретiнде анықтауға құқылы.
Алматы қаласының Түркiсiб ауданы бойынша салық комитетiнде 2004
жылдың 1 қаңтарына 3600 төлеушi есепте тұр, олардың iшiнде 1729 төлеушi
салық төлеуге тартылған. 2003 жылдың 1 қаңтарына жасалған мәлiметтерiмен
салыстырғанда келесi нәтижелерге байланысты 76 төлеушiлер көбейдi:
- 30 қайта ашылған төлеушiлер есепке алды;
Мемлекеттiк кәсiпорындар бойынша есепке 260 төлеушi тұр, олардың
iшiнде 122 салық төлеуге тартылған.
Банктер бойынша есепке 8 төлеушi тұр, олардың iшiнде 3 салық төлеуге
тартылған.
Ауыл шаруашылық кәсiпорындар бойынша 8 төлеушi есепке алынған, олар
1 жылдан астам әрекетсiз тұр.
Қоғамдық ұйымдар бойынша есепте 95 төлеушi тұр, олардың iшiнде 80
салық төлеуге тартылған.
Шетел инвестициялары бар кәсiпорында бойынша 14 төлеушi есепте тұр,
олардың iшiнде 5 салық төлеуге тартылған.
Шетел заңды тұлғалар бойынша есепте 13 төлеушi тұр, олардың iшiнде 9
салық төлеуге тартылған.
Сақтандыру компаниялары бойынша есепте 10 төлеушi тұр, олардың
iшiнде салық төлеуге 3 төлеушi тартылған.
Өндiрiстiк коперативтер бойынша есепте 81 төлеушi тұр, олардың
iшiнде салық төлеуге 32 төлеушi тартылған.
Меншiк кәсiпорындар бойынша есепте 278 төлеушi тұр, олардың iшiнде
салық төлеуге 79 төлеушi тартылған.
Басқа меншiк формалары бойынша есепте 138 төлеушi тұр, олардың
iшiнде 102 төлеушi салық төлеуге тартылған.
Бұдан басқа, салық органдарында қаржы шаруашылық iс – әрекетiн
жүргiзбейтiн кәсiпорындар (олармен кәсiпорындарды iздеу бойынша нақты жұмыс
жүргiзiледi), заңды тұлғалардың алынатын табыс салығын төледен босатылған
және бюджетпен орталықтандыра есеп айырысатын кәсiпорындар мен ұйымдар
есепке алынған.
Қаржы – шаруашылық iс – әрекетiн 183 кәсiпорындар мен ұйымдар
жүргiзбейдi:
- 1 жылдан астам 63 төлеушi әрекетсiз тұр;
- 1,5 жылдан астам 198 төлеушi әрекетсiз тұр;
- жабылуға 9 төлеушi тұр;
- басқа есептер бойынша тiркеуге алудан бастап 58 төлеушi әрекетсiз
тұр.
Iздеуге тұрған заңды тұлғалардың жалпы саны - 10, сөйтiп ауданның
салық қызметiмен салық комитетi алдында есеп бермейтiн және салықтарды
төлемейтiн салық төлеушiлердi iздеу бойынша нақты шаралар қабылданды.
Бұдан басқа салық комитетi Алматы қаласының паспорт столына салық
төлеушiлердiң құрылтайшылары мен лауазымдары тұлғаларының нақты тұратын
жерлерiн анықтау бойынша 16 сұрау жiберiлдi.
Салық заңдарына сәйкес заңды тұлғалардан алынатын табыс салығын
төлеуден толық босатылған салық төлеушiлер саны 83 кәсiпорындар мен
ұйымдар.
Бюджетпен орталықтандыра есеп айырылысатын заңды тұлғалар саны 16
кәсiпорындар саны мен ұйымдар.
Табыс салығын салу объектiсi жылдың жиынтық табыс пен белгiленген
шегерiс жасау арасындағы айырма ретiнде есептелген салық салынатын табыс
болып табылады. Салық салынатын табыс (деңгейi) теңгемен белгiленедi. Салық
салатын табыс есептелген кезде түсiмi, басқа да кiрiстер, сондай–ақ шетел
валютасымен жеке шығын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң операция
(төлем) жасалған күнгi ресми бағасы бойынша түгелмен қайта есептеледi.
Егер резидент емес заңды тұлға өзi iс – әрекетiн тек Қазақстан
Республикасында ғана жүргiзбеген жағдайда және сонымен бiрге оның тұрақты
мекеме арқылы жүргiзетiн iс – әрекетiнен алынатын табысын анықтауға
мүмкiндiк беретiн жеке есебiн жүргiзбесе, табыс саласы салық төлеушiнiң,
оның бюджетке төлейтiн төлемдерiн бақылайтын салық органдармен келiсiлген
есеп негiзiнде анықталуға мүмкiн.
әрбiр нақты жағдайда бұл мақсаттар үшiн келесi көрсеткiштердiң бiрi
алынады:
- Қазақстан Республиаксыныда өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет)
өткiзуден түскен жалпы түсiмнiң резидентi емес заңды тұлғаның бүкiл
қызметiнен түскен жалпы түсiмiндегi үлес салмағы;
- Қазақстан Республикасының территориясындағы қызметiне байланысты
шығындардың резидент емес заңды тұлғаның жалпы шығындар сомасынадғы үлес
салмағы;
- Қазақстан Республикасының территориясында қызметiн жүзеге асыруда
жұмыскерлер саны резидент емес заңды тұлғаның жалпы жұмыскерлер санындағы
үлес салмағы.
Егер резидент емес заңды тұлғаның қазақстан республикасындағы
қызметiнен алынған табысты тiкелей анықтауға мүмкiндiк болмаса, салық
органы салық салынатын табысты өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет) өткiзуден
түскен түсiм немесе 25 процент рентабельдiлiк нормасын ала отырып
өндiрiстiк шығындар негiзiнде есептейдi бұл жағдайда шығындарға олардың қай
жерде өндiрiлгенiне қарамастан Қазақстан Республикасындағы тұрақты
мекеменiң шығындарын ғана емес, сонымен бiрге шетелдегi осындай тұлғаның
Қазақстан республикасының қызметiмен тiкелей байланысты шығындары да
жатады.
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi
§1. Жылдық жиынтық табыс
Жылдық жиынтық табыс деп күнтiзбелiк жыл iшiнде заңды тұлғаның
әртүрлi көздерден алған табысын түсiнемiз. Жылдық жиынтық табысқа заңды
тұлғаның кәсiпкерлiк қызметiнен алынған табыстың барлық түрлерi жатады,
соның iшiнде:
- өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет) өткiзуден түскен табыс (жанам
салықтарда есепке алмағандағы);
- үйлерi, ғимараттарды, сондай – ақ амортизациялауға жатпайтын
активтердi, олардың құнын инфляцияға орай түзетудi ескере отырып сату
кезiндегi құнының өсiмiнен түскен табыс;
- сату операцияларынан тыстабыстар, соның iшiнде: берiлген несие
үшiн проценттер бойынша басқа табыстар, акциялар бойынша, заңды тұлғаларда
қатысу бойынша дивидендтер, және инфляцияларға есепке ала отырып, жарлық
қорларға өткiзiлген жарналарды қоспағанда, заңды тұлғаның жою кезiндегi
мүлiктi болудан түскен табыс; тегiн алынған мүлiк пен ақша қаражаттары, бiр
– бiрiмен байланысты нарық субъектiлерiнiң арасындағы есеп кезiнде
пайдаланатындардан төмен бағалар, тарифтер және ставкалар бойынша төлеген
жұмыс, қызметтен, тауарларды сатып алудан түскен табыс;
- мүлiктi жалға беруден түскен табыстар, ролити, мемлекеттiк
бюджеттерден алынған жәрдем ақыларды қоспағанда заңды тұлғалар алған жәрдем
ақылар, кәсiпкерлерлiк қызметтi шектеуге немесе кәсiпорындарды жабуға
келiсiм бергенi үшiн алынған табыстар.
Түркiсiб ауданы салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша 2004 жылы
мүлiктi жалға беру мәселесi бойынша 180 кәсiпорын тексерiлдi, оның iшiнде 3
кәсiпорында салық заңдарын бұзушылық анықталды: Казэнергоремонт
акционерлiк қоғамы, НОДХ – 33, ГУТМОРК, АТЭП – 10, академснаб базасы,
Алматы темiр жолының азаматтық құрылыстарының дистанциясы, Алматы темiр жол
АМЭЗ, Элеваторменьсторй УПТК акционерлiк қоғамы.
Мысалы, Алматы жолының Алматы электор – механикалық зауатын тексеру
кезiнде бюджет табысына түсетiн түсiмдер қалалық территориялық комитетпен
келiсiм – шарт жасалғанның нәтижесiнде мүлiктi жалға беруден 10,1 мың
теңгеге төмендетiлгенi анықталды.
- банк және сақтандыру ұйымдарының резервтiк қорларының мөлшерiн
азайтудан түскен табыстар;
- белгiленген инфиляция деңгейiнен тыс материалдық қорларды, дайын
өнiмдердi және негiзгi құрал - жабдықтарды, материалдық активтердi және
басқа мүлiктердi жете бағалаудан түскен табыстар есептi жылда анықталған
бұрынғы жылдардың табыстары, қарыздарды жабудан түскен табыстар; құндық
баланстан тыс өткiзiлуден түскен табыстар; өтелетiн шегерiстер; ұтыстар
және тағы басқа табыстар.
Ұтыстар – бұл заңды тұлғалардың конкурстарда, жарыстарда
(олимпиадаларда), фестивальдарда, салымдар бойынша, бағалы қағаздар
бойынша, лотореялар бойынша натуралды және ақшалай түрде алған табыстардың
кез келген түрлерi.
Өнiмдi (жұмыс,көрсетiлген қызмет) өткiзуден (түскен) түсетiн табысқа
жөнетiлген өнiмнен, орындалған жұмыстардан, көрсетiлген қызметтерден және
басқа операциялардан түскен (түсуге тиiс) ақшалай және басқа қаражаттардан
тұрады. Баспа – бас мәлiмдемелерден түсетiн барлық түсiмдер де кiредi.
Мысалға, Түркісiб ауданындағы Жомарт шағын кәсiпорыннан тексеру
кезiндде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының 28,1 мың теңгеге
төмендетiлгенi анықталды, бұл үшiн 98,3 мың теңгеге қаржылық санкциялар
талап етiледi (ұсынылады). Салықтың төмендетiлуi орындалған жұмыс үшiн
түскен сома түсiм құрамына кiргiзiлмеуiнiң нәтижесiнде пайда болады.
Сату операцияларынан тыс табыстар бұл табыстарды алу көрсетiлген
қызметтер үшiн немесе сатылған мүлiк үшiн алынған төлем болып табылуы –
табылмауына қарамастан жылдық шындық табысқа кiргiзiлдi.
Мысалы, Түркісiб ауданында бұл мәселе бойвнша ең iрi iздеушiлiк 2001
жылы орын алды. Алтын диiрмен кәсiпорыннан тексеру кезiнде сату
операцияларына тыс табыстарды табыстар құрамына кiргiзбеуiнiң нәтижесiнде
заңды тұлғаларға салынатын табыс салығының 130,2 мың теңгеге төмендетiлгенi
анықталды және бұл үшiн 104,3 мың теңгеге қаржылық санкциялар талап етiлдi.
Сый актiлерiнiң негiзiнде алынған мүлiк пен ақшалай қаражаттары
заңды тұлғаның кәсiпкерлiк қызметтен алынған табыс болып саналады.
Қарыздың жабылу заңды тұлғаның табысы болып табылады. Қарызды жабу
түрiнде алынған табыстың сипаты салық төлеушiнiң қызмет көрсетуiнен,
кредиторға басқа табыс әкелуiнен немесе қарыз жабу тегiн жүргiзiлуiнен
тәуелсiз болады. Қарызды жабу нәтижесiнде алынған табыс сомасы жабылған
қарыз сомасына кем болады.
Кәсiпкерлiк қызметке байланысты заңды тұлғалардың алған шағымды
бағамды айырмасы жылдық жиынтық табыстан шегерiледi.
Әлеуметтiк сфера объектiлерiн пайдалаудан алынған табыстар
әлеуметтiк сфера бойынша шығымдарды жабуға жiберiлдi. Табыстардың
шығындардан артуы жылдық жиынтық табысты ұлғайтады.
Заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табысынан оны алуға байланысты
шығындар, соның iшiнде еңбекке ақы төлеуге, өздерiнiң табыс салығы
салынатын қызметкерлерiне материалдық және әлеуметтiк игiлiктер беру
жөнiндегi шығындар, сондай – ақ мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыруға,
Қазақстан Республикасының заңдар мен реттелетiн арнайы қорларға жасалған
аударымдар, материалдық шығындар, жолгерлiк төлем және басқа шығындар
шегерiлiп тасталды. Бұған күрделi сипаттағы шығындар кiрмейдi, олар бойынша
шегерiс амортизация нормаларына сәйкес жасалады. (Амортизация нормасы 1 –
қосымшада көрсетiлген).
Iс-сапарлық және өкiлдiк шығындар Қазақстан Республикасының Үкiмет
белгiлеген нормалар шегiнде шегерiлiп тасталды.
Мысалы, Түркісiб ауданының салық комитетi жауапкершiлiгi шектелген
энерготраизит серiктестiгiн тексеру кезiнде заңды тұлғалардан алынатын
табыс салықтың 130,8 мың теңгеге төмендетiлгенiн анықтады, бұл үшiн 12,3
мың теңгеге қаржылық санкциялар талап етiлдi. Бұзушылық iс-сапарлық
шығындардың жалпы сомасынан ҚҚС (қосылған құнға салынатын салық) бөлiнiп
көрсетiлмеуiнiң және де өкiлдiк шығындардың белгiленген нормативтен тыс
шығындар құрамына кiргiзiлуiнiң нәтижесiнде анықталды.
Банктермен және басқа ұымдармен теңге немесе шетел валютасымен несие
үшiн берiлген проценттер нақты мөлшерде шегерiлдi, бiрақ ұлттық банк
белгiленген қайта қаржыландыру ставкасы есебiнен айқындалып, осы ставканың
50 процентке көбейтiлген проценттер сомасы шегiнде шегерiлуге тиiс.
Табыс алуға байланысты ғылыми – зерттеу, жобалау және тәжiрибе –
конструкторлық жұмыстарына жұмсалған шағымдар бойынша шегерiстер жасалды,
бұған негiзгi құрал – жабдықтарды сатып алуға, оларды орнатуға жұмсалатын
шығындар мен күрделi сипаттағы басқа шығындар көрмейдi.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру
төлемдерiнен қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар
төлеген сақтандыру шаралары шегерiс жасауға жатады. Өндiрiсте
пайдаланылатын және тозығы жеткен негiзгi құрал – жабдықтар бойынша
амортизациялық аударымдар объектiлерi болып табылады.
Негiзгi құрал – жабдықтар ұзақ уақыт iшiнде натуралды түрде
(формада) жұмыс iстейтiн материалды – заттық бағалықтар жиынтығын
көрсетедi.
Салық мақсатындағы негiзгi құрал – жабдықтарға құны 40 айлық есептiк
көрсеткiштен астам болатын және бiр жылдан аса мерзiмге пайдаланылатын
активтер жатады.
Активтер деп ұзақ мерзiмдi, материалдық емес және ағымдағы қаражат
кiретiн есептi санатты (категорияны) түсiнемiз.
өндiрiсте пайдаланылатын және тозығы жеткен негiзгi құрал –
жабдықтар бойынша амортизациялық аударымдар шегерiске жатады.
Салық төлеушi өз қалауы бойынша амортизацияның басқа да нормаларын
қолдануға құқылы, бiрақ бұл шектiк нормалардан аспау керек.
Түркісiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша шегерiстер
құрамына амортизациялық аударымдар сомасын артығымен жатқызуына байланысты
ең iрi бұзушылық 2003 жылдың IV тоқсанында орын алды. Жауапкершiлiгі
шектеулi ДОС серiктестiгiне тексерген кезде заңды тұлғаларды алынатын
табыс салығы бойынша салық салынатын табысты 180,1 мың теңгеге төмендеткенi
анықталды, бұл үшiн 107,8 мың теңгеге қаржылық санкциялар ұсталды.
Өндiрiстен мақсаттар үшiн өзiндiк құрылыс бойынша шығындар мен
өндiрiстiк мақсаттар үшiн кем де 3 жыл пайдаланылған, сатып алынған
технологиялық жабдықтар құны салық төлеушiнiң қалауы бойынша амортизауиялық
кезең iшiнде қалған амортизациясы сомасы шегiнде кез - келген сәтте
шегеруге жатады. өндiрiстiк мақсаттар үшiн технологиялық жабдықтарға
өндiрiстiк – техникалық белгiлеудегi өнiмдердi және халық тұтыну тауарларын
шығару үшiн тiкелей пайдаланылатын технологиялық тiзбектер мен басқа да
жабдықтар жатады. Шегерiстердi қолдану үшiн технологиялық жабдықтарға
аталған өндiрiсте жанама пайдаланылатын көлiк құралдары жатпайды.
Арзан бағалы және тез тозатын заттардан, яғни құны 40 айлық есеп
көрсеткiштерiнен аспайтын және қызмет iстеу мерзiмi 1 жылға дейiнгi және де
1995 жылдық 1 шiлдесiнен кейiн пайдаланбауға берiлген құралдардың құндары
толығымен шегерiске жатады.
Негiзгi құрал – жабдықтарды жөндеуге жұмсалған шығындар сомасы санақ
жылының соңына әр топ бойынша топтық құндық балансының 10 процентке
шегiнедi шегерiс жасауға жатады.
Пайдалы қазбаларды геологиялық зерттеу, барлау және оларды өндiруге
дайындық жасау жұмыстарына жер қойнауын пайдаланушы жұмсаған шығындар,
бағалау ұйымдастыру бойынша шығындар, жалпы әкiмшiлiк жағында және де
жазылу бонусы мен амортизациялық аударымдар түрiндегi коммерциялық бонусты
төлеумен байланысты шығындарды қоса отырып жеке топты құрайды. Бұл топ
бойынша амортизациялық аударымдар пайдалы қазбаларды өндiру сәтiнен бастап
негiзге құрал – жабдықтарды амортизациялау нормаларының бiрiншi топтағы
шектiк нормасы бойынша бес жыл iшiнде жасалады, ал құнның қалған бөлiгi бес
жыл өткеннен кейiнгшi кезеңде жер қойнауын пайдаланушылық қалауы бойынша
анықталатын нормативтермен жасалады.
Жер қойнауын пайдаланушының нақты бюджетке төлеген мемлекеттiк
шарттың (контакттiк) территориялардағы жасалған тарихи шығындардың орны
толтыруы сомасы шегерiлуге жатады.
Материалдық емес активтерге жұмсалған шығындар үшiншi топтың негiзгi
құрал–жабдықтарының амортизациялық ставкасы бойынша амортизациялық
аударымдар түрiнде шегерiлуге жатады және жеке топ құрайды. Күмәндiк
қарыздар деп өнiмдi сатуға (жұмыс орындауға, қызмет көрсетуге) байланысты
және табыс есептелген сәттен бастап екi жыл iшiнде өтелмеген қарыздар;
Банктер күмәндi және өтелуi үмiтсiз борыштарға қарсы провизияда
аударымдарды Қазақстан республикасының қаржы министрлiгiнiң келiсi бойынша
Қазақстан республикасының Ұлттық банкi белгiленген мөлшерде шегеруге
құқылы.
Егер салық төлеушiге резидент еместiң күмәндi борышы 30 мың айлық есептi
көрсеткiштен асып кетсе, салық төлеушi салық қызметi органдарының алдын ала
жазбаша хабарламасымен ғана шегерсе жасауға құқылы сақтандыру қызметiмен
айналысатын заңды тұлғалар сақтандыру қорларына жасалған аударымдар сомасын
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген нолрмалармен сәйкес
шегердi.
Заңдарға сәйкес жасалған шарт (контракт) негiзiнде жер қойнауын
пайдалану қызметiмен айналысатын заңды тұлға кен орында жер қойнауын
пайдалану бойынша операциялардың бiтуiмен байланысты кен орын өңдеу
салдарын жою қорына аударымдар сомасын шегерсiз жасауға құқылы.
Кен орын өңдеу салдарын жоюына жұмсалатын шығындардылатын шығындарды
есепте ала отырып, құзырлы органмен келiсу бойынша шарттардың
(контрактiлердiң) салықтың экспертизасын өткiзу барысында кен орындарын
өңдеу салдарын жою қорына аударымдардың мөлшерi мен тәртiбi жер қойнауын
пайдалану шартымен кен орын өңдеудiң бүкiл мерзiммен белгiленедi.
Егер кен орын өңеу салдарын жою бойынша нақты шығындар белшгiленген
қорлар жасалынған аударымнан аз болса, онда айырма жер қойнауын
пайдаланушының салық салатын табысына кiредi.
Салық төлеушiлер тауар–материалдық қорларды салық салу мақсаттар
үшiн бухгалтерлiк есеп жөнiндегi ережелерге сәйкес есепке алады.
Мысалы 2003 жылдық 1 қаңтарына жасалған Түркісiб ауданының салық
комитетiнiң мәлiметтерi бойынша, (Казавигазстрой) акционерлiк қоғамның
тексеру кезiнде өнiмнiң өзiндiк құнына кiретiн шығындар құрамы бойынша
ережелердi бұзуына байланысты шығындар мен шегерiлiстердiң көбейтiлгенi
анықталды. 16 Материалдардың құнның (бағасының) ауытқуы есеп – шотын
жүргiзу барысында ТМҚ (тауар–материалдық қорлар) қоймадағы материалдар
қалдықтарын есепке алмай отырып, толық көлемде шығын ретiнде есептен
шығарылып отырады. әрекеттегi есеп – шоттар жоспарына сәйкес ТМҚ өткiзуге
шығарылып отырылуына байланысты есептен шығару тиiс едi. Осыған байланысты
болған өзгерiстер жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы 134,0 мың теңгеге
сомасында қосымша есептеуге және 1283,3 мың теңгеге сомасында айыппұл
санкцияларына әкелдi.
Салық төлеушi бекiтiлген олрташа өлшеу ФИФО, ЛИФО және спецификалық
идентификация әдiстерiнiң берiлуiн таңдап алу керек және алдағы жылдарда
салық органдарының рұқсатынсыз әр әдiстен екiншiсiне көше алмайды. Салық
органдар мұндай рұқсатты алу шарты ретiнде өзiнiң жылдық жиынтық табысының
қажеттi түзетулер талап ете алады.
Есеп беру жылы iшiнде салық төлеушiнiң ТМҚ құнының инфляция
индексiнен аса (рұқсат етiлген түзетуден тыс) ылғалы салық төлешiнiң жылдық
жиынтық табысының көбеюiне әкелдi.
ТМҚ (тауар–материалдық қорларды) инфляцияға арнап түзету 1995 жылдық
1 шiлдесiнен бастап Қазақстанның мемлекеттiк статистикалық комитетi
жариялаған жылпы мемлекеттiк коэффиценттер көмегiмен салық жылының
нәтижелерi бойынша жүргiзiлетiн ай сайынғы жете бағалауы негiзiнде
жүргiзiлуi керек. Егер инфиляция прооцентi ай сайын анықтамасы,
тауар–материалдық қорлар айлары берiлген статистикалық мәлiметтер
жариялаған уақыт интервалына кез – келген периоттылықпен түзетiлуi керек.
Тауар-материалдарының қорлар құндылықтағы өзгерiстер инфиляцияға арнап
түзетiлгеннен кейiн ай сайын және есеп беру жылының соңына толығымен
есептелуi керек.
Тауар–материалдық қорлардың құндарындағы инфиляцияға арнап
түзетiлуiмен жаратылған өзгерiстер жылдық жиынтық табысты көбейтпейдi.
Сонымен қатар жылдық жиынтық табыстан төмендегiлер шегерiледi:
- жер салығы, заңды тұлғалдардың мүлiкке салынатын салынатын салық,
көлiк құралдарына салынатын салық, заңды тұлғаларды тiкегенi үшiн алынатын
алым, бағалы қағаздар мен жасалатын операцияларға салынатын салық, эммисия
бөлiгiнде, жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
алымдар;
Бұл пунк бойынша Түркісiб ауданының салық комитетi 2003 жылдың IV
тоқсанында азаматтың авиация академиясын тексеру кезiнде анықталған ең iрi
бұзушылықты атайды. Пайдаға салынатын салықтың 16,2 мың теңгеге кемiтiлуi
анықталды, бұл үшiн 20,3 мың теңгеге қаржы санкциялары мен өсiмдер өндiрiп
алынады.
Пайданың кемiтiлуi шығынға жергiлiктi салық (мүлiк салығымен көлiк
құралдарына салынатын салық) сомаларына негiзсiз жатқызуы салдарынан пайда
болды.
- бюджетке енгiзiлуiне жататындарды қоспағанда, айыппұлдар мен
өсiмдiлердi қоса ақшалай айыптар;
- Қазақстан Республикалық ззаңдармен белгiленген шығындар
нормативтерiне сәкес мемлекеттiк әлеуметтiк сферасын ұстауға заңды
тұлғалардың жұмысаған шығындары.
Осыған байланысты жауапкершiлiгi шектелген Лори серiктестiгiнде
айқындалған бұзушылықты атауға болады. Ауданның салық комитетi тексеру
кезiнде зеңды тұлғалардан алынатын табыс салығының 23,8 мың теңгеге
кемiтiлгенi анықталды, бұл үшiн 30,1 мың теңгеге айыппұл санкциялары
салынды. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының кемiтiлуi ауданның
әлеуметтiк дамуы қорына аударымдар негiзгi шығымдарға жатқызылуының
нәтижесiнде пайда болды.
- жылдық жиынтық табысты алу үшiн кәсiпкерлiк қызметте үш жылдан аса
пайда болған шығындар;
- жер қойнауын пайдаланушының жер қойнауын пайдалану шарттарымен
белгiлiнген сомалар шегiнде Қазақстандық кадрлердi оқытуға және аймақтардың
(региондардың) әлеуметтiк сферасының дамуына жұмсаған нақты шығындары;
- заңдарға сәйкес жер қонауын пайдалану жарты негiзiнде қызметiн
жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы барлық салық төлеушiлерге
қарастырылған шегерiстерден басқа бонустар мен ролити сомалары бойынша
шегерiс жасай алады.
Бағалы қағаздарды сату кезiнде пайда болған шығындар шегеруге
жатпайды. Аталған шығындар басқа бағалы қағаздарды сату кезiнде алынған
құндардың өсiмiнен түскен табыстың есебiнен өтеледi.
Кәсiпкерлiк қызметтен пайда болған шығын (жиынтық жылдық табыстан
көзделген шегерiс жасаудың артып кетуi) алдағы кездердегi жиынтық жылдық
табыстың есебiнен өту үшiн бес жылға дейiнгi мерзiмге алға көшiрiледi.
Түркісiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша 2003 жыл
iшiнде Қазақстан Республикасы Салық және бюджетке төленетiн басқа да
төлемдер туралы заңның 27 бабымен қарастырылған шығындардың көшiру
нәтижесiнде түспей қалған табыс салығы 10308,8 мың теңгенi құрады. Өткен
жылмен салыстырғанда бұл сома 8312,0 мың теңгеге өстi, яғни 1996 жылы
шығындардың көшiру нәтижесiнде түспей қалған табыс салығы 1331,8 мың
теңгенi құраған.
Мысалы: Алатау акционерлiк қоғамы бойынша шығындарды көшiру
нәтижесiнде бюджет 10301,8 мың теңге жоғалтты, яғни шығын сомасы 26033 мың
теңгенi құрайды.
Егер 2003 жылдың жұмысының нәтижесiнде 23800 мың теңге табыс алды
десек, онда 2003 жыдың шығынның бiр бөлiгi жабылуға мүмкiндiк пайда болды:
26033 – 23800 = 2233
Егер алдағы жылдары кәсiпорын жеткiлiктi табыс алса, 2003 жылдың
табысымен жабылмаған 2233 мың теңгеге келесi төрт жыл iшiнде салық
салынғанға дейiнгi табыспен жабылуы мүмкiн. (1 - кесте)
Жыл Қызметтiң нәтижесi Табыс(+) немесе Салық
шығын (-)
2001 - 26033 - 26033 -
2002 + 23800 - 2233 -
2003 + 20023 + 19000 200
1 – кесте.
Егер алдағы бес жыл iшiнде шығын жабылмаса, алтыншы жылы табыс
салығын алынса, шығынды көшiру тоқтатылады.
Салық салынатын табысты есептеу кезiнде жер қойнауын пайдалану
шарттар бойынша қызметiн жүзеге асыруға байланысты пайда болған шығындар
жер қойнауын пайдаланушымен жетi жылға дейiнгi мерзiмге көшiрiледi. Сонымен
бiрге барлау мен шығаруға жасалған шарттар бойынша кен орын дайындау мен
барлауға кеткен шығындарға байланысты пайда болған шығындарды көшiру
пайдалы қазбаларды шығаруды бастаған жылдан басталды.
Кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес шығындар бойынша және терiс
бағандық айырма бойынша шегерiстер жасалмайды. Сонымен бiрге шегерiстер
ережелерге сәйкес келмесе жасалмайды.
Мысалы, Түркісiб ауданының салық комитетi жауапкершiлiгi шектелген
Алматыфторцветмет серiктестiгiн тексерген кезде заңды тұлғалардан
алынатын табыс салығын дұрыс есептелмегенi анықталды. Осының нәтижесiнде
1000,3 мың теңге салық жете есептелдi, және де Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы заң
бұзуына байланысты 203,1 мың теңге қаржы санкциялары талап еттi: кәсiпорын
1996 жылдың жылдық табысын шегерiстердi өткiзiлген өнiм сомасына көбейтiп
көрсету арқылы кемiттi, бұл 2001 жылдың I жарты жылдығының салық салатын
табысына әсер еттi және де заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша
ағымдық төлемдер сомасы кемiтiлген.
Ұқсас бұзушылықтар жауапкершiлiгi жiктелген Орман серiктестiгiнде
анықталды,тексеру нәтижесiнде 100,1 мың теңге заңды тұлғалардан алынатын
табыс салығы жете есептелдi және 88,3 мың теңге қаржы санкциялары талап
етiлдi.
Заңды тұлға салық салу мақсатында табыстар мен шығындарды есептеу
әдiсiмен анықтайды.
Есептеу әдiсi деп төлем жасау уақытына қарамастан, есеп жүргiзудiң
табыс пен ұстап қалуы жұмыстың орындалған, қызметтiң көрсетiлген, мүлiктiң
түсiрiлген және есепке алынған сәтiнен бастап есептейтiн әдiстi түсiнемiз.
Бұл тәртiп 1997 жылдың 1 шiлдесiнен бастап табыстық және шығындық
бөлiктерiне түзетулердi енгiзуге мiндеттi. 1997 жылдың 1 шылдесiне дейiн
ертедi белгiленген есеп тәртiбi күшiн сақтайды.
Қазақстан Республикасы Салық және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер туралы заңның 171 бабына сәйкес Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлiгiнiң салық комитетi келесi төлеу тәртiптерiн белгiлейдi.
Салықтардың айырма сомаларын төлеу бойынша 2003 жылдың 1 қаңтарынан
берешегi бар салық төлеушiлер 2002 жылдың екiншi жарты жылында жабылған
қарыздарды есепке сәйкес берешектер бойынша салықтардың айырма сомаларын
қоспағанда, 2002 жылдың 1 шiлдесiне анықталған салықтардың жалпы айырма
сомаларына үлес салмағын анықтайды. (2 - қосымша).
2004 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша берешектiң қалған
сомасынан үлес салмағы бойынша салық төлеушiмен анықталған сома салық
төлеушiнiң өз бетiмен белгiлеген графигi бойынша өтiледi. Берешектiң қалған
сомасы оларды өтеу графигi бойынша он екi айға теңдей бөлiнiп өтеледi.
Салық төлеушiлер 2004 жылдың 1 қаңтарындағы салықтардың айырма
сомаларын өтеу графигiн салық қызметi органдарына ағымдағы жылдық 20
қаңтарынан кешiкпей өткiзуi тиiс. (3 - қосымша).
Салық төлеушiлер салықтардың айырымы сомаларын есеп берудегiден
кейiнгi айдың бiрiншi жұлдызымен кешiкпей, салық төлеушi белгiлеген және
тiркеу орны бойынша салық қызметi органдарына белгiленген тәртiппен
мәлiмделген өтеу графигi бойынша бюджетке төлеуге мiдеттi.
Салықтардың айырмасы сомаларын өтеу графигiн бұзу жағдайында берешек
салық органдармен даусыз тәртiпте өндiрiлiп алынады.
Салық төлеушiлер салық органдарына салықтардың жалпы айырма
сомаларын өтеу графигiн орындалуы бойынша, төленген сомалар және бюджетке
төленуi тиiс салықтардың айырма сомалары бойынша мәлiметтердi декларация
мен алдын – ала есептердi өткiзу үшiн белгiленген мерзiмде ұсынуға
мiндеттi.
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi.
Табыс салығының ставкалары меншiктi формалары мен ұйымдастыру
формаларына қарамастан барлық заңды тұлғаларға қатысты қолданылады.
Заңды тұлғалар үшiн табыс салығының ставкалары келесi мөлшерде
белгiленедi:
а) б пунктiсiнде қарастырылғаннан басқа заңды тұлғалар үшiн 30
процент;
б)арнайы экономикалық аймақты территориясында тiркелген және
қызметтiк жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшiн 20 процент;
в) негiзгi өндiрiсi құралы жер болып табылатын заңды тұлға оны
тiкелей пайдаланудан алған табысынан 10 процент.
Егер заңда тұлғаның жердi тiкелей пайдаланумен байланысты (өсiмдiк
және малшаруашылығы) табыс бүкiл салық салу объектiсiнiң 50 процентiнен
жоғары болса, 10 процент мөлшерiндегi ставкалар қолданылады.
Заңды және жеке тұлғаларға төленетiн дивидендтерге 15 процент ставка
бойынша төлем көзiнiң өзiнде салық салуына тиiс.
Қазақстан Республикасындағы төлем кезiнде бұрын салық алған
дивидендтi алған резиденттi – заңды тұлғаның осы салықты төлем көзiнiң
төлегенiн растайтын құжаттары болған жағдайда оның жылдық жиынтық табысын
ескере отырып, дивиденд төлешi тұлғаның бұрын төлеген табысы салығына
есептеуге құқығы бар.
Бұл есептi алу үшiн дивиденд алушы салық салынатын табысты
дивидендтерге салынатын салықты төлеге дейiн бөлуге жататын дивидендтер
сомасына келетiн дивидендтердi есептейтiн заңды тұлғаны салық салынатын
табысы ретiнде есептелетiн шартты салық салынатын табыс сомасына ұлғайтуы
керек.
Дивидиендтер ретiнде бөлiнетiн сома заңды тұлғаның салық салынатын
табысынан асып кетсе, өткен жылдың таза бөлiнбеген табысына заңды тұлғадан
алынатын жарты табыс салығын ескеру үшiн есеп түзетпеуi керек.
Бұл тәртiп төленетiн дивидендтер сомасына қоалқы салық салуын жоюды
алдын – алады және берiлген есептердiң күрделiлiгi кезiнде олардың
дивидиендтегi алушы – заңды тұлғаларға есепке алдыруға жүйесi арқылы
әдiлеттi салық салуын қамтамасыз етедi.
Түркiсiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерiне сәйкес 2004 жыл
iшiнде тақырыптың сұрақтар бойынша орынға шығу арқылы 102 ксiпорын
тексерiлдi, олардың iшiнде 53 кәсiпорындар бұзушылықтар анықталды және
бюджетке қосымша 16008,2 мың теңге есептелдi, соның iшiнде дивидиендтерге
салынатын салық 10,3 мың теңге, олардың iшiнде дивидиендтерге салынатын
салық 3,3 мың теңге және 13182,8 мың теңгеге айыппұл санкцияларына жете
есептелдi.
Дивидиендтердi дұрыс есептеу мәселесi бойынша авашард акционерлiк
қоғамын тексеру кезiнде келесi бұзушылықтар анықталды: 2003 жылдың
нәтижелерi бойынша кәсiпорындармен төлеген дивидиендтер бойынша салық
есептелмейдi, тексерумен 3,2 мың теңге сомадан салық жете есептелдi және
9,3 мың теңге сомада қаржылық санкциялар өндiрiп алынды.
Заңды тұлғаларға төленетiн проценттерге тиiсiлдi сомадан 15 процент
ставка бойынша төлем кезiнде салық салынады.
Резидент – банктерге төленетiн проценттер төлем кезiнде салық салуға
жатпайды.
Қазақстан Республикасындағы төлем кезiнде бұрын салық салынған
проценттер алған резидент – заңды тұлғаның осы салықтың төленгенiн
растайтын құжаттары болған жағдайда, төлем көзiнде бюджетке төлеген соманың
мөлшерiнде проценттерге салынған салықты есепке аолдыруға құқығы бар.
Заңды тұлғаның төлейтiн шаруашылық субъектiлердiң жұмыскерлерiнiң
тiкелей немесе жанама табысы болып табылатын төлемдерi және кәсiпкерлiк
қызметпен байланысты емес басқа да шығындары төлем көзiнен 15 процент
ставка бойынша салықпен салынады.
Резидент еместiң тұрақты мекемеге қатысы жоқ Қазақстандық көздерден
алған табыс шегерiс жасауды жүзеге асырусыз, жиынтық табысы бойынша төлем
көзiнде мына ставкалар бойынша салық салуға жатады:
а) дивидиендтер мен проценттер 15 процент;
б) тәуекелдiлiктi сақтандыру немесе қайта сақтандыру шарттары
бойынша төленетiн сақтандыру төлемдерi 5 процент;
в) Қазақстан Республикасымен басқа мемлекеттер арасындағы
халықаралық байланыста немесе тасымалда телекоммуникациялық немесе көлiк
қызметi 5 процент;
г) ролити, басқару және консультациялық қызметi қоса алғанда қызмет
көрсетуден түсетiн табыс, жол жөнiндегi табыс және басқа табыс (еңбекке ақы
төлеу түрiнде алынатын табыстан басқасы) 20 процент.
Шаруашылық субъектiлердiң жұмыскерлерiнiң тiкелей немесе жанама
табысы болып табыоатын және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығымен
салынбаған таза табыс есебiнен жүргiзiлетiн шығындарға және кәсiпкерлiк
қызметпен байланысты емес басқа да шығындарға төлем көзiнен 15 проценттiк
ставка бойынша салық салынады.
Алматы қаласы Түрксiб ауданы бойынша салық комитетiнде төлем көзiнде
салынатын табыс салығын төлеушiлер болып табылатын 1001 кәсiпорындар мен
ұйымдар бақылауда тұр.
Есептi кезең iшiнде, яғни 2003 жылдың IV тоқсанында төлем көзiнде
ұсталынатын табыс салығы бойынша 103 кәсiпорындар мен ұйымдар тексерiледi,
олардың iшiнде 100 кәсiпорындар мен ұйымдарда салық заңдарын бұзушылық
анықталады.
Тексеру нәтижесiнде бюджетке 232811,3 мың теңге жете есептеледi,
соның iшiнде салықтар 311,0 мың теңге, айыппұлдар мен өсiмдер – 233107,1
мың теңгеге, жете есептелген сомадан 10321,2 мың теңгеге бюджетке түстi.
Мысалы, салық заңдарын бұзушылық Казэноргоремонт акционерлiк
қоғамында анықталады, бюджетке уақытылы табыс салығын аудармағаны үшiн
1301,2 мың теңгеге өсiм жете есептеледi, тексеру сәтiнде кредиторлық
берешек, 1033,10 мың теңгенi құрады.
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi
Салық қызметiмен салықтардың бюджетке толық түспеу себептерiн
зерттеу жұмыстарын жүргiзiледi. Ең iшкi жеңiлдiктердi пайдаланбаудың
нәтижесiнде бюджетке салықтар толық түспейдi.
Түркiсiб ауданының салық комитетiнiң мемлекеттерi бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе 3
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi 5
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы 5
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi
6
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi 10
§1. Жылдық жиынтық табыс 10
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi. 18
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi 20
§4. Халықаралық салық салу 28
III тарау. Корпоративтiк табыс салығын алуды жетiлдiру 32
§1. Салықтық бақылауды жетiлдiру 32
§2. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша алынатын табыс салығы
бойынша заңның кейбiр ережелерiн қайта қарастырудың орындылығы 35
Қорытынды 37
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 38
1 – қосымша 40
2 – қосымша 41
Кiрiспе
Кез келген мемлекетке өз функцияларын атқару үшiн ақша
қаражаттарының қорлары қажет. Мемлекет өзiнiң жеке және заңды тұлғаларынан
жинақты қаражаттары осы қаржылық ресурстарының көзi болып табылады.
Мемлекеттiк заңдар негiзiнде мемлекетпен жүзеге асырылатын осы
мiндеттi алымдарды салықтар деп атайды. Осылайша салықтар табыс алатын
барлық заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттiк қаржылық ресурстарды, яғни
бюджеттi құруда қатысуға мiндетiн көрсетедi.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiлiгiн және егемендiгiн алу қысқа
мерзiмде қоғам қажеттiлiктерiне жауап беретiн өзiнiң салық жүйесiн құруды
талап етедi. Мұндай жүйе негiзiнен 1991 жылы салық сұрақтары бойынша заң
актiлерiнiң пакетiн қабылдау жолымен құрылды. Ол өзiнiң көптеген
ережелерiнде соңғы жылдары ССРО – да болған салық салу тәртiбiнен
айрықшаланған жоқ. Бұл объективтi түрде толығымен ақталады, өйткенi
республиканық экономикасы сол жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшыраған
жоқ, және де нарықты қатынастардың дамуы алғышартты қалыпта болды.
Нарықтың қатынастардың дамуымен салық жүйесi нақты өзгерiстерден
өттi, салық салудың жекелей жағдайлары анықталды. Соның жүйесi өзгермелi
экономикалық жағдайларға ыңғайланғандай болды.
Әр жылы, әйтпесе жылына бiрнеше рет салық заңдары өзгерiп отырды.
Көптеген салықтың емес заңдарға салықтың сұрақтары, әдетте жеңiлдiктер беру
туралы, енгiзiле бастады. Осыған байланысты әртүрлi заңдар бiр–бiрiмен
қарама–қайшылықта болды, бұл тәртiпте салықтың ережелердi қолдаудың
шешiлмейтiн мәселелерiн тұғызды.
Нәтижесiнде жыл сайын салық жүйесi күрделi, қиын басқарылатын және
тиiмсiз бола бердi.
Салық жүйесiн реформалаудың басты себептерiнiң бiрi болып,
салықтардың үлкен санына және әртүрлi бөлiмдiлерге байланысты әрекеттегi
салық жүйесiнiң салық төлеушiлердi салық салудың тым жоғары деңгейiнен
қорғаушы болды, бұл барлық саладағы өндiрiске терiс әсер еттi.
Мұның бәрi салық жүйесi реформалау бойынша жұмысты кiдiртпей бастау
туралы қортындыға әкелдi және реформаларды тереңдеу Үкiметтiң экономикалық
дағдарыстан шығу бойынша iс – әрекеттер бағдарламасына осындай реформаны
жүргiзуге енгiзiлдi.
1995 жылдың 1 шiлдесiнен бастап Қазақстан Республикасы салық салудың
жаңа халықаралық стандарттар мен нарық жағдайындағы ұлттық экономикалық
даму ерекшелiктерiн есепке ала отырып жасалған жүйесiне көштi.
Әрекеттегi салықтар мен төлемдердi қысқарту, салық салудың
халықаралық прогрессивтi тәжiрибесiне жақындау арқылы салық ауыртпалығын
төмендету салық реформасының басты мақсаты болып табылады. Салық кодексiнiң
соңғы мақсаты – республикалық бүкiл территориясында салық ережелерiнiң
бiрыңғай қолдауын қамтамасыз ету, өйткенi бүкiл салық заңдары салық
Кодексiнiң құрамында болды және салықтың емес заңға салық сұрақтарын
кiргiзуге тыйым салуды алдын алады.
Салық Кодексi жаңа салық жүйесiгнiң негiзiн салады, өйткенi онда
салықтар мен алымдардың тiзiмi, салықтардың келесi түрлерiн салу тәртiбi
көрiнiс алды. Заңды және жеке тұлғаларда алынатын табыс салығы, қосылған
құнға салынатын салық, акциздер, бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға
салынатын салық, мемлекеттiк жұмыспен қамтылу қорына бөлiмдiлер, жер
қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдердi, көлiк құралдарына
салынатын салық, мүлiк салығы.
Корпоративтiк табыс салығы бюджетiнiң кiрiс бөлiгiнi негiзi
көздерiнiң бiрi болып табылады. Бұл салық ертеректе болған кәсiпорындар мен
ұйымдардың пайдасын салынатын салықта алмастырады. Корпоративтiк табыс
салығының пайдаға салынатын салықтан негiзгi айырмашылығынан салық
төлеушiлер табыс салығын соңында (салық жылы iшiндегi қаржы шаруашылық
қортындылары бойынша) бухгалтерлiк есептен бөлек және тәуелсiз болатын
салық есебiнiң жедел мәлiметтерiн негiзге ала отырып, есептейдi және
төлейдi. Республикалық салық жүйесiн халықаралық стандарттарға максималды
жақындататын және барлық салық төлеушiлер үшiн салық салынуға жататын
табыстар мен жылдық жиынтық табысты азайтатын шегерiстердi әдiлеттi және
бiрдей анықтауды қамтамасыз етуге арналған жылдық жылдың табыс және
шегерiстер сияқты категориялар әрекет ете бастады.
Корпоративтiк табыс салығы салық салудың ең маңызды түрi болып
табылады, өйткенi бұл салықтың ставкалары ең жоғары болып табылады, яғни
салық төлешi үшiн оның материалдық мүддесi жағынан ең ауыртпалы болады.
Бұл курстық жұмыс корпоративтiк табыс салығына, оның қазiргi
жағдайы мен жетiлдiру жолдарын зерттеуге арналған.
I тарау. Корпоративтiк табыс салығын алудың теориялық негiздерi.
§1. Табыс салығының жалпы сипаттамасы
Табыс салығы салықтың классикалық түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Алғашқы рет ол 1798 жылы Англияда молшылыққа салынатын үш еселеген салық
түрiнде енгiзiлдi және таза сыртқы белгiлерiмен анықталатын. Бұл салық 1816
жылға дейiн әрекетте болады. 1842 жылы табыс салығынң негiзгi идеяларына
азды – көптi жауап беретiн түрде салық қайта (екiншi рет) енгiзiлдi. Басқа
елдерде табыс салығы XIX ғасырдың соңынан бастады (Пруссияда – 1891 жылы,
Францияда – 1914 жылы). Ресейде 1812 жылы қозғалмайтын мүлiктен алынатын
прогасивтi проценттiк алым (табыс салығының екiншi түрде) енгiзiлдi. Табыс
салығы турал заң Ресейде тек 1916 жылдың 6 сәуiрiнде қабылданды. Табыс
салығына арналған Қазақстан Республикасының бiрiншi заңы 1991 жылдың 24
желтоқсанында қабылданған Қазақ ССР – нiң Қазақстан ССР азаматтарынан,
шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан алынатын табыс салығы
туралы заңға өзгерiстер енгiзу туралы заң болып табылады.
Табыс салығын басқа салықтың төлемдер жүйесiнде сипаттай отырып,
келесiлердi атап өтуге болады.
1. Табыс салығы тiкелей салықтар деп аталатын салықтар категориясына
жатады.
Осыған байланысты салықтар тiкелей және жанама деп бөлiнетiнiн атап
өту қажет.
Тiкелей салық – бұл салық салу субъектiсi бiруақытта оның нақты
төлеушiсi (салықты алып жүрушi) болып табылатын салық, яғни оның заңды және
нақты төлеушiсi болатын салық салу субъектiсiнiң өзi салық ауыртпалығын
алып жүредi, және де бұл жерде салықты төлеу салық төлеушiнiң мүлкiнiң
(ақшалай қаражат түрiндегi) нақты азаюына әкеледi. Мұндай салықтардың
мысалы ретiнде, табыс салығынан басқа, мүлiкке салынатын салықты алуға
болады.
Жанама салық кезiнде салық салу субъектiсi оны нақты төлеушiсi
(салықты алып жүрушi) болып табылатын тұлғаға салық ауыртпалығын аударады.
Мұндай салықтардың мысалы ретiнде ҚҚС (қосылған құнға салынатын салық),
акциздi және кеден баж салықтарын айтуға болады. Заңды түрде ҚҚС мен
акциздердiң төлеушiсi тауар сатушысы болғанымен, соңында олар тауар
тұтынушысымен төленедi, өйткенi бұл салықтар оның бағасына кiредi.
Сондықтан бұл салықтарды кейде тұтынуға салынатын салықтар деп атайды.
Тiкелей салықтардың артықшылықтары ретiнде, Г.Карагусова келесiлердi
атайды:
а) тiкелей салықтар мемлекетке мөлшер бойынша сенiмдi және нақты
салық бередi;
б) тiкелей салықтар жанама салықтарға қарағанда салық төлеушiнiң
шын (нақты) төлем қабiлетiн дәлiрек есептей алады;
в) тiкелей салықтарды төлеу кезiнде мемлекет салықты алып жүрушiмен
тiкелей қатынасқа кiредi және олардың мiндеттерiн тура анықтай алады;
г) тiкелей салықтар негiзiнде салық төлеушiнiң өзiнiң табысынан
алынады. Жанама салықтар экономикалық әртүрлi сфераларына әсер етудiң
болжамсыздығымен қауiптi.
Тiкелей салықтарды әдетте нақты және дербес деп бөлiнедi.Нақты
(реалды) салықтар – бұл мүлiкке салынатын салықтар, яғни заттық салықтар.
Оның атауы да осыдан: ағылшынның real сөзi мүлiк деп аударылды.
Дербес салықтар салық төлеушiнiң алған табысынан (пайдасынан)
төленедi. Сөйтiп, табыс салығы дербес салықтарға жатады.
Дербес салықтар нақты салықтарға қарағанда салық төлеушiнiң нақты
төлеу қабiлетiн есептеуге мүмкiндiк бередi, өйткенi олардың алған ақшалары
салықты төлеу көзi болып табылады. (яғни салық төлеушi өзiнiң алған
ақшасының бiр бөлiгiн бередi).
3. Қазақстан Республикасының салық заңына сәйкес табыс салығы жалпы
мемлекеттiк салықтар қатарына жатады.
4. Салықтарды жалпы (бюджетке түсiп және сол жерде даралығын
жоғалтатын) немесе ортақ және арнайы (нақты мемлеккеттiк шығындарды
қаржыландыруға арналған) салықтарға бөлiгенде, табыс салығы Қазақстан
Республикасындағы жалпы (ортақ) салық ролiн ойнайды. Дегенмен, басқа
мемлекеттерде табыс салығының арнайы түрлерi белгiленуi мүмкiн.
5. Табыс салығы жеке (яғни оның төлеушiлерi тек азаматтар болып
табылады) және корпоративтiк (яғни оның төлеушiлерi тек заңды тұлғалар
болып табылады) болуы мүмкiн.
Қазақстанда қазiргi жағдайда екеуi де табыс салығының төлеушiлерi
болып табылады, сондықтан оның ресми атауы корпоративтiк және индивидуалды
табыс салығы. Дегенмен, бұрын табыс салығының субъективтiсi болып тек
азаматтар алынатын, заңды тұлғалар пайдадан алынатын салықты төлеген.
§2. Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлерi мен салық салу объектiлерi
Корпоративтiк табыс салығын төлеушiлер салық жылында салық салынатын
табыс бар заңды тұлғалар болып табылады (мемлекеттiк кәсiпорындар,
шаруашылық серiктестiктер, өндiрiстiк кооперативтер, коммерциялық емес
ұйымдар), сонымен бiрге:
табыс салығын төлеушiлерге Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнен
басқа резидент заңды тұлғалар және резидент емес заңды тұлғалар;
кәсiпкерлiк iс – әрекеттен түсетiн табыстары бойынша коммециялық
емес және бюджеттiк ұйымдар.
Заңды тұлғаға өз қатысушыларын (құрылтайшыларынан) бөлек салық
салынады. Жай серiктестiктердiң, соның iшiнде консорционның шарты бойынша
алынған табыс оған қатысушылардың арасында бөлiнедi, әрi олардың
әрқайсысында сол табысқа салық салынады.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң құқықтық мәртебесiн анықтау мүмкiн
болмаған жағдайда салық қызметi өздiгiнен оның жеке салық төлеушi ретiнде
белгiлеуге құқылы.
Мемлекеттiк салық комитетiнiң ұсынысымен Қазақстан Республикасының
қаржы министрлiгiмен келiсе отырып, Қазақстан республикасының үкiметi бiр
өндiрiстiк комплексте iс–әрекетiн жүзеге асыратын бiрнеше заңды тұлғаларды
бiр салық төлеушi ретiнде анықтауға құқылы.
Алматы қаласының Түркiсiб ауданы бойынша салық комитетiнде 2004
жылдың 1 қаңтарына 3600 төлеушi есепте тұр, олардың iшiнде 1729 төлеушi
салық төлеуге тартылған. 2003 жылдың 1 қаңтарына жасалған мәлiметтерiмен
салыстырғанда келесi нәтижелерге байланысты 76 төлеушiлер көбейдi:
- 30 қайта ашылған төлеушiлер есепке алды;
Мемлекеттiк кәсiпорындар бойынша есепке 260 төлеушi тұр, олардың
iшiнде 122 салық төлеуге тартылған.
Банктер бойынша есепке 8 төлеушi тұр, олардың iшiнде 3 салық төлеуге
тартылған.
Ауыл шаруашылық кәсiпорындар бойынша 8 төлеушi есепке алынған, олар
1 жылдан астам әрекетсiз тұр.
Қоғамдық ұйымдар бойынша есепте 95 төлеушi тұр, олардың iшiнде 80
салық төлеуге тартылған.
Шетел инвестициялары бар кәсiпорында бойынша 14 төлеушi есепте тұр,
олардың iшiнде 5 салық төлеуге тартылған.
Шетел заңды тұлғалар бойынша есепте 13 төлеушi тұр, олардың iшiнде 9
салық төлеуге тартылған.
Сақтандыру компаниялары бойынша есепте 10 төлеушi тұр, олардың
iшiнде салық төлеуге 3 төлеушi тартылған.
Өндiрiстiк коперативтер бойынша есепте 81 төлеушi тұр, олардың
iшiнде салық төлеуге 32 төлеушi тартылған.
Меншiк кәсiпорындар бойынша есепте 278 төлеушi тұр, олардың iшiнде
салық төлеуге 79 төлеушi тартылған.
Басқа меншiк формалары бойынша есепте 138 төлеушi тұр, олардың
iшiнде 102 төлеушi салық төлеуге тартылған.
Бұдан басқа, салық органдарында қаржы шаруашылық iс – әрекетiн
жүргiзбейтiн кәсiпорындар (олармен кәсiпорындарды iздеу бойынша нақты жұмыс
жүргiзiледi), заңды тұлғалардың алынатын табыс салығын төледен босатылған
және бюджетпен орталықтандыра есеп айырысатын кәсiпорындар мен ұйымдар
есепке алынған.
Қаржы – шаруашылық iс – әрекетiн 183 кәсiпорындар мен ұйымдар
жүргiзбейдi:
- 1 жылдан астам 63 төлеушi әрекетсiз тұр;
- 1,5 жылдан астам 198 төлеушi әрекетсiз тұр;
- жабылуға 9 төлеушi тұр;
- басқа есептер бойынша тiркеуге алудан бастап 58 төлеушi әрекетсiз
тұр.
Iздеуге тұрған заңды тұлғалардың жалпы саны - 10, сөйтiп ауданның
салық қызметiмен салық комитетi алдында есеп бермейтiн және салықтарды
төлемейтiн салық төлеушiлердi iздеу бойынша нақты шаралар қабылданды.
Бұдан басқа салық комитетi Алматы қаласының паспорт столына салық
төлеушiлердiң құрылтайшылары мен лауазымдары тұлғаларының нақты тұратын
жерлерiн анықтау бойынша 16 сұрау жiберiлдi.
Салық заңдарына сәйкес заңды тұлғалардан алынатын табыс салығын
төлеуден толық босатылған салық төлеушiлер саны 83 кәсiпорындар мен
ұйымдар.
Бюджетпен орталықтандыра есеп айырылысатын заңды тұлғалар саны 16
кәсiпорындар саны мен ұйымдар.
Табыс салығын салу объектiсi жылдың жиынтық табыс пен белгiленген
шегерiс жасау арасындағы айырма ретiнде есептелген салық салынатын табыс
болып табылады. Салық салынатын табыс (деңгейi) теңгемен белгiленедi. Салық
салатын табыс есептелген кезде түсiмi, басқа да кiрiстер, сондай–ақ шетел
валютасымен жеке шығын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң операция
(төлем) жасалған күнгi ресми бағасы бойынша түгелмен қайта есептеледi.
Егер резидент емес заңды тұлға өзi iс – әрекетiн тек Қазақстан
Республикасында ғана жүргiзбеген жағдайда және сонымен бiрге оның тұрақты
мекеме арқылы жүргiзетiн iс – әрекетiнен алынатын табысын анықтауға
мүмкiндiк беретiн жеке есебiн жүргiзбесе, табыс саласы салық төлеушiнiң,
оның бюджетке төлейтiн төлемдерiн бақылайтын салық органдармен келiсiлген
есеп негiзiнде анықталуға мүмкiн.
әрбiр нақты жағдайда бұл мақсаттар үшiн келесi көрсеткiштердiң бiрi
алынады:
- Қазақстан Республиаксыныда өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет)
өткiзуден түскен жалпы түсiмнiң резидентi емес заңды тұлғаның бүкiл
қызметiнен түскен жалпы түсiмiндегi үлес салмағы;
- Қазақстан Республикасының территориясындағы қызметiне байланысты
шығындардың резидент емес заңды тұлғаның жалпы шығындар сомасынадғы үлес
салмағы;
- Қазақстан Республикасының территориясында қызметiн жүзеге асыруда
жұмыскерлер саны резидент емес заңды тұлғаның жалпы жұмыскерлер санындағы
үлес салмағы.
Егер резидент емес заңды тұлғаның қазақстан республикасындағы
қызметiнен алынған табысты тiкелей анықтауға мүмкiндiк болмаса, салық
органы салық салынатын табысты өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет) өткiзуден
түскен түсiм немесе 25 процент рентабельдiлiк нормасын ала отырып
өндiрiстiк шығындар негiзiнде есептейдi бұл жағдайда шығындарға олардың қай
жерде өндiрiлгенiне қарамастан Қазақстан Республикасындағы тұрақты
мекеменiң шығындарын ғана емес, сонымен бiрге шетелдегi осындай тұлғаның
Қазақстан республикасының қызметiмен тiкелей байланысты шығындары да
жатады.
II тарау. Салықты есептеу әдiстемесi мен төлеу тәртiбi
§1. Жылдық жиынтық табыс
Жылдық жиынтық табыс деп күнтiзбелiк жыл iшiнде заңды тұлғаның
әртүрлi көздерден алған табысын түсiнемiз. Жылдық жиынтық табысқа заңды
тұлғаның кәсiпкерлiк қызметiнен алынған табыстың барлық түрлерi жатады,
соның iшiнде:
- өнiмдi (жұмыс, көрсетiлген қызмет) өткiзуден түскен табыс (жанам
салықтарда есепке алмағандағы);
- үйлерi, ғимараттарды, сондай – ақ амортизациялауға жатпайтын
активтердi, олардың құнын инфляцияға орай түзетудi ескере отырып сату
кезiндегi құнының өсiмiнен түскен табыс;
- сату операцияларынан тыстабыстар, соның iшiнде: берiлген несие
үшiн проценттер бойынша басқа табыстар, акциялар бойынша, заңды тұлғаларда
қатысу бойынша дивидендтер, және инфляцияларға есепке ала отырып, жарлық
қорларға өткiзiлген жарналарды қоспағанда, заңды тұлғаның жою кезiндегi
мүлiктi болудан түскен табыс; тегiн алынған мүлiк пен ақша қаражаттары, бiр
– бiрiмен байланысты нарық субъектiлерiнiң арасындағы есеп кезiнде
пайдаланатындардан төмен бағалар, тарифтер және ставкалар бойынша төлеген
жұмыс, қызметтен, тауарларды сатып алудан түскен табыс;
- мүлiктi жалға беруден түскен табыстар, ролити, мемлекеттiк
бюджеттерден алынған жәрдем ақыларды қоспағанда заңды тұлғалар алған жәрдем
ақылар, кәсiпкерлерлiк қызметтi шектеуге немесе кәсiпорындарды жабуға
келiсiм бергенi үшiн алынған табыстар.
Түркiсiб ауданы салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша 2004 жылы
мүлiктi жалға беру мәселесi бойынша 180 кәсiпорын тексерiлдi, оның iшiнде 3
кәсiпорында салық заңдарын бұзушылық анықталды: Казэнергоремонт
акционерлiк қоғамы, НОДХ – 33, ГУТМОРК, АТЭП – 10, академснаб базасы,
Алматы темiр жолының азаматтық құрылыстарының дистанциясы, Алматы темiр жол
АМЭЗ, Элеваторменьсторй УПТК акционерлiк қоғамы.
Мысалы, Алматы жолының Алматы электор – механикалық зауатын тексеру
кезiнде бюджет табысына түсетiн түсiмдер қалалық территориялық комитетпен
келiсiм – шарт жасалғанның нәтижесiнде мүлiктi жалға беруден 10,1 мың
теңгеге төмендетiлгенi анықталды.
- банк және сақтандыру ұйымдарының резервтiк қорларының мөлшерiн
азайтудан түскен табыстар;
- белгiленген инфиляция деңгейiнен тыс материалдық қорларды, дайын
өнiмдердi және негiзгi құрал - жабдықтарды, материалдық активтердi және
басқа мүлiктердi жете бағалаудан түскен табыстар есептi жылда анықталған
бұрынғы жылдардың табыстары, қарыздарды жабудан түскен табыстар; құндық
баланстан тыс өткiзiлуден түскен табыстар; өтелетiн шегерiстер; ұтыстар
және тағы басқа табыстар.
Ұтыстар – бұл заңды тұлғалардың конкурстарда, жарыстарда
(олимпиадаларда), фестивальдарда, салымдар бойынша, бағалы қағаздар
бойынша, лотореялар бойынша натуралды және ақшалай түрде алған табыстардың
кез келген түрлерi.
Өнiмдi (жұмыс,көрсетiлген қызмет) өткiзуден (түскен) түсетiн табысқа
жөнетiлген өнiмнен, орындалған жұмыстардан, көрсетiлген қызметтерден және
басқа операциялардан түскен (түсуге тиiс) ақшалай және басқа қаражаттардан
тұрады. Баспа – бас мәлiмдемелерден түсетiн барлық түсiмдер де кiредi.
Мысалға, Түркісiб ауданындағы Жомарт шағын кәсiпорыннан тексеру
кезiндде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының 28,1 мың теңгеге
төмендетiлгенi анықталды, бұл үшiн 98,3 мың теңгеге қаржылық санкциялар
талап етiледi (ұсынылады). Салықтың төмендетiлуi орындалған жұмыс үшiн
түскен сома түсiм құрамына кiргiзiлмеуiнiң нәтижесiнде пайда болады.
Сату операцияларынан тыс табыстар бұл табыстарды алу көрсетiлген
қызметтер үшiн немесе сатылған мүлiк үшiн алынған төлем болып табылуы –
табылмауына қарамастан жылдық шындық табысқа кiргiзiлдi.
Мысалы, Түркісiб ауданында бұл мәселе бойвнша ең iрi iздеушiлiк 2001
жылы орын алды. Алтын диiрмен кәсiпорыннан тексеру кезiнде сату
операцияларына тыс табыстарды табыстар құрамына кiргiзбеуiнiң нәтижесiнде
заңды тұлғаларға салынатын табыс салығының 130,2 мың теңгеге төмендетiлгенi
анықталды және бұл үшiн 104,3 мың теңгеге қаржылық санкциялар талап етiлдi.
Сый актiлерiнiң негiзiнде алынған мүлiк пен ақшалай қаражаттары
заңды тұлғаның кәсiпкерлiк қызметтен алынған табыс болып саналады.
Қарыздың жабылу заңды тұлғаның табысы болып табылады. Қарызды жабу
түрiнде алынған табыстың сипаты салық төлеушiнiң қызмет көрсетуiнен,
кредиторға басқа табыс әкелуiнен немесе қарыз жабу тегiн жүргiзiлуiнен
тәуелсiз болады. Қарызды жабу нәтижесiнде алынған табыс сомасы жабылған
қарыз сомасына кем болады.
Кәсiпкерлiк қызметке байланысты заңды тұлғалардың алған шағымды
бағамды айырмасы жылдық жиынтық табыстан шегерiледi.
Әлеуметтiк сфера объектiлерiн пайдалаудан алынған табыстар
әлеуметтiк сфера бойынша шығымдарды жабуға жiберiлдi. Табыстардың
шығындардан артуы жылдық жиынтық табысты ұлғайтады.
Заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табысынан оны алуға байланысты
шығындар, соның iшiнде еңбекке ақы төлеуге, өздерiнiң табыс салығы
салынатын қызметкерлерiне материалдық және әлеуметтiк игiлiктер беру
жөнiндегi шығындар, сондай – ақ мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыруға,
Қазақстан Республикасының заңдар мен реттелетiн арнайы қорларға жасалған
аударымдар, материалдық шығындар, жолгерлiк төлем және басқа шығындар
шегерiлiп тасталды. Бұған күрделi сипаттағы шығындар кiрмейдi, олар бойынша
шегерiс амортизация нормаларына сәйкес жасалады. (Амортизация нормасы 1 –
қосымшада көрсетiлген).
Iс-сапарлық және өкiлдiк шығындар Қазақстан Республикасының Үкiмет
белгiлеген нормалар шегiнде шегерiлiп тасталды.
Мысалы, Түркісiб ауданының салық комитетi жауапкершiлiгi шектелген
энерготраизит серiктестiгiн тексеру кезiнде заңды тұлғалардан алынатын
табыс салықтың 130,8 мың теңгеге төмендетiлгенiн анықтады, бұл үшiн 12,3
мың теңгеге қаржылық санкциялар талап етiлдi. Бұзушылық iс-сапарлық
шығындардың жалпы сомасынан ҚҚС (қосылған құнға салынатын салық) бөлiнiп
көрсетiлмеуiнiң және де өкiлдiк шығындардың белгiленген нормативтен тыс
шығындар құрамына кiргiзiлуiнiң нәтижесiнде анықталды.
Банктермен және басқа ұымдармен теңге немесе шетел валютасымен несие
үшiн берiлген проценттер нақты мөлшерде шегерiлдi, бiрақ ұлттық банк
белгiленген қайта қаржыландыру ставкасы есебiнен айқындалып, осы ставканың
50 процентке көбейтiлген проценттер сомасы шегiнде шегерiлуге тиiс.
Табыс алуға байланысты ғылыми – зерттеу, жобалау және тәжiрибе –
конструкторлық жұмыстарына жұмсалған шағымдар бойынша шегерiстер жасалды,
бұған негiзгi құрал – жабдықтарды сатып алуға, оларды орнатуға жұмсалатын
шығындар мен күрделi сипаттағы басқа шығындар көрмейдi.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру
төлемдерiнен қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар
төлеген сақтандыру шаралары шегерiс жасауға жатады. Өндiрiсте
пайдаланылатын және тозығы жеткен негiзгi құрал – жабдықтар бойынша
амортизациялық аударымдар объектiлерi болып табылады.
Негiзгi құрал – жабдықтар ұзақ уақыт iшiнде натуралды түрде
(формада) жұмыс iстейтiн материалды – заттық бағалықтар жиынтығын
көрсетедi.
Салық мақсатындағы негiзгi құрал – жабдықтарға құны 40 айлық есептiк
көрсеткiштен астам болатын және бiр жылдан аса мерзiмге пайдаланылатын
активтер жатады.
Активтер деп ұзақ мерзiмдi, материалдық емес және ағымдағы қаражат
кiретiн есептi санатты (категорияны) түсiнемiз.
өндiрiсте пайдаланылатын және тозығы жеткен негiзгi құрал –
жабдықтар бойынша амортизациялық аударымдар шегерiске жатады.
Салық төлеушi өз қалауы бойынша амортизацияның басқа да нормаларын
қолдануға құқылы, бiрақ бұл шектiк нормалардан аспау керек.
Түркісiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша шегерiстер
құрамына амортизациялық аударымдар сомасын артығымен жатқызуына байланысты
ең iрi бұзушылық 2003 жылдың IV тоқсанында орын алды. Жауапкершiлiгі
шектеулi ДОС серiктестiгiне тексерген кезде заңды тұлғаларды алынатын
табыс салығы бойынша салық салынатын табысты 180,1 мың теңгеге төмендеткенi
анықталды, бұл үшiн 107,8 мың теңгеге қаржылық санкциялар ұсталды.
Өндiрiстен мақсаттар үшiн өзiндiк құрылыс бойынша шығындар мен
өндiрiстiк мақсаттар үшiн кем де 3 жыл пайдаланылған, сатып алынған
технологиялық жабдықтар құны салық төлеушiнiң қалауы бойынша амортизауиялық
кезең iшiнде қалған амортизациясы сомасы шегiнде кез - келген сәтте
шегеруге жатады. өндiрiстiк мақсаттар үшiн технологиялық жабдықтарға
өндiрiстiк – техникалық белгiлеудегi өнiмдердi және халық тұтыну тауарларын
шығару үшiн тiкелей пайдаланылатын технологиялық тiзбектер мен басқа да
жабдықтар жатады. Шегерiстердi қолдану үшiн технологиялық жабдықтарға
аталған өндiрiсте жанама пайдаланылатын көлiк құралдары жатпайды.
Арзан бағалы және тез тозатын заттардан, яғни құны 40 айлық есеп
көрсеткiштерiнен аспайтын және қызмет iстеу мерзiмi 1 жылға дейiнгi және де
1995 жылдық 1 шiлдесiнен кейiн пайдаланбауға берiлген құралдардың құндары
толығымен шегерiске жатады.
Негiзгi құрал – жабдықтарды жөндеуге жұмсалған шығындар сомасы санақ
жылының соңына әр топ бойынша топтық құндық балансының 10 процентке
шегiнедi шегерiс жасауға жатады.
Пайдалы қазбаларды геологиялық зерттеу, барлау және оларды өндiруге
дайындық жасау жұмыстарына жер қойнауын пайдаланушы жұмсаған шығындар,
бағалау ұйымдастыру бойынша шығындар, жалпы әкiмшiлiк жағында және де
жазылу бонусы мен амортизациялық аударымдар түрiндегi коммерциялық бонусты
төлеумен байланысты шығындарды қоса отырып жеке топты құрайды. Бұл топ
бойынша амортизациялық аударымдар пайдалы қазбаларды өндiру сәтiнен бастап
негiзге құрал – жабдықтарды амортизациялау нормаларының бiрiншi топтағы
шектiк нормасы бойынша бес жыл iшiнде жасалады, ал құнның қалған бөлiгi бес
жыл өткеннен кейiнгшi кезеңде жер қойнауын пайдаланушылық қалауы бойынша
анықталатын нормативтермен жасалады.
Жер қойнауын пайдаланушының нақты бюджетке төлеген мемлекеттiк
шарттың (контакттiк) территориялардағы жасалған тарихи шығындардың орны
толтыруы сомасы шегерiлуге жатады.
Материалдық емес активтерге жұмсалған шығындар үшiншi топтың негiзгi
құрал–жабдықтарының амортизациялық ставкасы бойынша амортизациялық
аударымдар түрiнде шегерiлуге жатады және жеке топ құрайды. Күмәндiк
қарыздар деп өнiмдi сатуға (жұмыс орындауға, қызмет көрсетуге) байланысты
және табыс есептелген сәттен бастап екi жыл iшiнде өтелмеген қарыздар;
Банктер күмәндi және өтелуi үмiтсiз борыштарға қарсы провизияда
аударымдарды Қазақстан республикасының қаржы министрлiгiнiң келiсi бойынша
Қазақстан республикасының Ұлттық банкi белгiленген мөлшерде шегеруге
құқылы.
Егер салық төлеушiге резидент еместiң күмәндi борышы 30 мың айлық есептi
көрсеткiштен асып кетсе, салық төлеушi салық қызметi органдарының алдын ала
жазбаша хабарламасымен ғана шегерсе жасауға құқылы сақтандыру қызметiмен
айналысатын заңды тұлғалар сақтандыру қорларына жасалған аударымдар сомасын
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген нолрмалармен сәйкес
шегердi.
Заңдарға сәйкес жасалған шарт (контракт) негiзiнде жер қойнауын
пайдалану қызметiмен айналысатын заңды тұлға кен орында жер қойнауын
пайдалану бойынша операциялардың бiтуiмен байланысты кен орын өңдеу
салдарын жою қорына аударымдар сомасын шегерсiз жасауға құқылы.
Кен орын өңдеу салдарын жоюына жұмсалатын шығындардылатын шығындарды
есепте ала отырып, құзырлы органмен келiсу бойынша шарттардың
(контрактiлердiң) салықтың экспертизасын өткiзу барысында кен орындарын
өңдеу салдарын жою қорына аударымдардың мөлшерi мен тәртiбi жер қойнауын
пайдалану шартымен кен орын өңдеудiң бүкiл мерзiммен белгiленедi.
Егер кен орын өңеу салдарын жою бойынша нақты шығындар белшгiленген
қорлар жасалынған аударымнан аз болса, онда айырма жер қойнауын
пайдаланушының салық салатын табысына кiредi.
Салық төлеушiлер тауар–материалдық қорларды салық салу мақсаттар
үшiн бухгалтерлiк есеп жөнiндегi ережелерге сәйкес есепке алады.
Мысалы 2003 жылдық 1 қаңтарына жасалған Түркісiб ауданының салық
комитетiнiң мәлiметтерi бойынша, (Казавигазстрой) акционерлiк қоғамның
тексеру кезiнде өнiмнiң өзiндiк құнына кiретiн шығындар құрамы бойынша
ережелердi бұзуына байланысты шығындар мен шегерiлiстердiң көбейтiлгенi
анықталды. 16 Материалдардың құнның (бағасының) ауытқуы есеп – шотын
жүргiзу барысында ТМҚ (тауар–материалдық қорлар) қоймадағы материалдар
қалдықтарын есепке алмай отырып, толық көлемде шығын ретiнде есептен
шығарылып отырады. әрекеттегi есеп – шоттар жоспарына сәйкес ТМҚ өткiзуге
шығарылып отырылуына байланысты есептен шығару тиiс едi. Осыған байланысты
болған өзгерiстер жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы 134,0 мың теңгеге
сомасында қосымша есептеуге және 1283,3 мың теңгеге сомасында айыппұл
санкцияларына әкелдi.
Салық төлеушi бекiтiлген олрташа өлшеу ФИФО, ЛИФО және спецификалық
идентификация әдiстерiнiң берiлуiн таңдап алу керек және алдағы жылдарда
салық органдарының рұқсатынсыз әр әдiстен екiншiсiне көше алмайды. Салық
органдар мұндай рұқсатты алу шарты ретiнде өзiнiң жылдық жиынтық табысының
қажеттi түзетулер талап ете алады.
Есеп беру жылы iшiнде салық төлеушiнiң ТМҚ құнының инфляция
индексiнен аса (рұқсат етiлген түзетуден тыс) ылғалы салық төлешiнiң жылдық
жиынтық табысының көбеюiне әкелдi.
ТМҚ (тауар–материалдық қорларды) инфляцияға арнап түзету 1995 жылдық
1 шiлдесiнен бастап Қазақстанның мемлекеттiк статистикалық комитетi
жариялаған жылпы мемлекеттiк коэффиценттер көмегiмен салық жылының
нәтижелерi бойынша жүргiзiлетiн ай сайынғы жете бағалауы негiзiнде
жүргiзiлуi керек. Егер инфиляция прооцентi ай сайын анықтамасы,
тауар–материалдық қорлар айлары берiлген статистикалық мәлiметтер
жариялаған уақыт интервалына кез – келген периоттылықпен түзетiлуi керек.
Тауар-материалдарының қорлар құндылықтағы өзгерiстер инфиляцияға арнап
түзетiлгеннен кейiн ай сайын және есеп беру жылының соңына толығымен
есептелуi керек.
Тауар–материалдық қорлардың құндарындағы инфиляцияға арнап
түзетiлуiмен жаратылған өзгерiстер жылдық жиынтық табысты көбейтпейдi.
Сонымен қатар жылдық жиынтық табыстан төмендегiлер шегерiледi:
- жер салығы, заңды тұлғалдардың мүлiкке салынатын салынатын салық,
көлiк құралдарына салынатын салық, заңды тұлғаларды тiкегенi үшiн алынатын
алым, бағалы қағаздар мен жасалатын операцияларға салынатын салық, эммисия
бөлiгiнде, жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
алымдар;
Бұл пунк бойынша Түркісiб ауданының салық комитетi 2003 жылдың IV
тоқсанында азаматтың авиация академиясын тексеру кезiнде анықталған ең iрi
бұзушылықты атайды. Пайдаға салынатын салықтың 16,2 мың теңгеге кемiтiлуi
анықталды, бұл үшiн 20,3 мың теңгеге қаржы санкциялары мен өсiмдер өндiрiп
алынады.
Пайданың кемiтiлуi шығынға жергiлiктi салық (мүлiк салығымен көлiк
құралдарына салынатын салық) сомаларына негiзсiз жатқызуы салдарынан пайда
болды.
- бюджетке енгiзiлуiне жататындарды қоспағанда, айыппұлдар мен
өсiмдiлердi қоса ақшалай айыптар;
- Қазақстан Республикалық ззаңдармен белгiленген шығындар
нормативтерiне сәкес мемлекеттiк әлеуметтiк сферасын ұстауға заңды
тұлғалардың жұмысаған шығындары.
Осыған байланысты жауапкершiлiгi шектелген Лори серiктестiгiнде
айқындалған бұзушылықты атауға болады. Ауданның салық комитетi тексеру
кезiнде зеңды тұлғалардан алынатын табыс салығының 23,8 мың теңгеге
кемiтiлгенi анықталды, бұл үшiн 30,1 мың теңгеге айыппұл санкциялары
салынды. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының кемiтiлуi ауданның
әлеуметтiк дамуы қорына аударымдар негiзгi шығымдарға жатқызылуының
нәтижесiнде пайда болды.
- жылдық жиынтық табысты алу үшiн кәсiпкерлiк қызметте үш жылдан аса
пайда болған шығындар;
- жер қойнауын пайдаланушының жер қойнауын пайдалану шарттарымен
белгiлiнген сомалар шегiнде Қазақстандық кадрлердi оқытуға және аймақтардың
(региондардың) әлеуметтiк сферасының дамуына жұмсаған нақты шығындары;
- заңдарға сәйкес жер қонауын пайдалану жарты негiзiнде қызметiн
жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы барлық салық төлеушiлерге
қарастырылған шегерiстерден басқа бонустар мен ролити сомалары бойынша
шегерiс жасай алады.
Бағалы қағаздарды сату кезiнде пайда болған шығындар шегеруге
жатпайды. Аталған шығындар басқа бағалы қағаздарды сату кезiнде алынған
құндардың өсiмiнен түскен табыстың есебiнен өтеледi.
Кәсiпкерлiк қызметтен пайда болған шығын (жиынтық жылдық табыстан
көзделген шегерiс жасаудың артып кетуi) алдағы кездердегi жиынтық жылдық
табыстың есебiнен өту үшiн бес жылға дейiнгi мерзiмге алға көшiрiледi.
Түркісiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерi бойынша 2003 жыл
iшiнде Қазақстан Республикасы Салық және бюджетке төленетiн басқа да
төлемдер туралы заңның 27 бабымен қарастырылған шығындардың көшiру
нәтижесiнде түспей қалған табыс салығы 10308,8 мың теңгенi құрады. Өткен
жылмен салыстырғанда бұл сома 8312,0 мың теңгеге өстi, яғни 1996 жылы
шығындардың көшiру нәтижесiнде түспей қалған табыс салығы 1331,8 мың
теңгенi құраған.
Мысалы: Алатау акционерлiк қоғамы бойынша шығындарды көшiру
нәтижесiнде бюджет 10301,8 мың теңге жоғалтты, яғни шығын сомасы 26033 мың
теңгенi құрайды.
Егер 2003 жылдың жұмысының нәтижесiнде 23800 мың теңге табыс алды
десек, онда 2003 жыдың шығынның бiр бөлiгi жабылуға мүмкiндiк пайда болды:
26033 – 23800 = 2233
Егер алдағы жылдары кәсiпорын жеткiлiктi табыс алса, 2003 жылдың
табысымен жабылмаған 2233 мың теңгеге келесi төрт жыл iшiнде салық
салынғанға дейiнгi табыспен жабылуы мүмкiн. (1 - кесте)
Жыл Қызметтiң нәтижесi Табыс(+) немесе Салық
шығын (-)
2001 - 26033 - 26033 -
2002 + 23800 - 2233 -
2003 + 20023 + 19000 200
1 – кесте.
Егер алдағы бес жыл iшiнде шығын жабылмаса, алтыншы жылы табыс
салығын алынса, шығынды көшiру тоқтатылады.
Салық салынатын табысты есептеу кезiнде жер қойнауын пайдалану
шарттар бойынша қызметiн жүзеге асыруға байланысты пайда болған шығындар
жер қойнауын пайдаланушымен жетi жылға дейiнгi мерзiмге көшiрiледi. Сонымен
бiрге барлау мен шығаруға жасалған шарттар бойынша кен орын дайындау мен
барлауға кеткен шығындарға байланысты пайда болған шығындарды көшiру
пайдалы қазбаларды шығаруды бастаған жылдан басталды.
Кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес шығындар бойынша және терiс
бағандық айырма бойынша шегерiстер жасалмайды. Сонымен бiрге шегерiстер
ережелерге сәйкес келмесе жасалмайды.
Мысалы, Түркісiб ауданының салық комитетi жауапкершiлiгi шектелген
Алматыфторцветмет серiктестiгiн тексерген кезде заңды тұлғалардан
алынатын табыс салығын дұрыс есептелмегенi анықталды. Осының нәтижесiнде
1000,3 мың теңге салық жете есептелдi, және де Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы заң
бұзуына байланысты 203,1 мың теңге қаржы санкциялары талап еттi: кәсiпорын
1996 жылдың жылдық табысын шегерiстердi өткiзiлген өнiм сомасына көбейтiп
көрсету арқылы кемiттi, бұл 2001 жылдың I жарты жылдығының салық салатын
табысына әсер еттi және де заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша
ағымдық төлемдер сомасы кемiтiлген.
Ұқсас бұзушылықтар жауапкершiлiгi жiктелген Орман серiктестiгiнде
анықталды,тексеру нәтижесiнде 100,1 мың теңге заңды тұлғалардан алынатын
табыс салығы жете есептелдi және 88,3 мың теңге қаржы санкциялары талап
етiлдi.
Заңды тұлға салық салу мақсатында табыстар мен шығындарды есептеу
әдiсiмен анықтайды.
Есептеу әдiсi деп төлем жасау уақытына қарамастан, есеп жүргiзудiң
табыс пен ұстап қалуы жұмыстың орындалған, қызметтiң көрсетiлген, мүлiктiң
түсiрiлген және есепке алынған сәтiнен бастап есептейтiн әдiстi түсiнемiз.
Бұл тәртiп 1997 жылдың 1 шiлдесiнен бастап табыстық және шығындық
бөлiктерiне түзетулердi енгiзуге мiндеттi. 1997 жылдың 1 шылдесiне дейiн
ертедi белгiленген есеп тәртiбi күшiн сақтайды.
Қазақстан Республикасы Салық және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер туралы заңның 171 бабына сәйкес Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлiгiнiң салық комитетi келесi төлеу тәртiптерiн белгiлейдi.
Салықтардың айырма сомаларын төлеу бойынша 2003 жылдың 1 қаңтарынан
берешегi бар салық төлеушiлер 2002 жылдың екiншi жарты жылында жабылған
қарыздарды есепке сәйкес берешектер бойынша салықтардың айырма сомаларын
қоспағанда, 2002 жылдың 1 шiлдесiне анықталған салықтардың жалпы айырма
сомаларына үлес салмағын анықтайды. (2 - қосымша).
2004 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша берешектiң қалған
сомасынан үлес салмағы бойынша салық төлеушiмен анықталған сома салық
төлеушiнiң өз бетiмен белгiлеген графигi бойынша өтiледi. Берешектiң қалған
сомасы оларды өтеу графигi бойынша он екi айға теңдей бөлiнiп өтеледi.
Салық төлеушiлер 2004 жылдың 1 қаңтарындағы салықтардың айырма
сомаларын өтеу графигiн салық қызметi органдарына ағымдағы жылдық 20
қаңтарынан кешiкпей өткiзуi тиiс. (3 - қосымша).
Салық төлеушiлер салықтардың айырымы сомаларын есеп берудегiден
кейiнгi айдың бiрiншi жұлдызымен кешiкпей, салық төлеушi белгiлеген және
тiркеу орны бойынша салық қызметi органдарына белгiленген тәртiппен
мәлiмделген өтеу графигi бойынша бюджетке төлеуге мiдеттi.
Салықтардың айырмасы сомаларын өтеу графигiн бұзу жағдайында берешек
салық органдармен даусыз тәртiпте өндiрiлiп алынады.
Салық төлеушiлер салық органдарына салықтардың жалпы айырма
сомаларын өтеу графигiн орындалуы бойынша, төленген сомалар және бюджетке
төленуi тиiс салықтардың айырма сомалары бойынша мәлiметтердi декларация
мен алдын – ала есептердi өткiзу үшiн белгiленген мерзiмде ұсынуға
мiндеттi.
§2. Ставкалар және бюджетке есептеу тәртiбi.
Табыс салығының ставкалары меншiктi формалары мен ұйымдастыру
формаларына қарамастан барлық заңды тұлғаларға қатысты қолданылады.
Заңды тұлғалар үшiн табыс салығының ставкалары келесi мөлшерде
белгiленедi:
а) б пунктiсiнде қарастырылғаннан басқа заңды тұлғалар үшiн 30
процент;
б)арнайы экономикалық аймақты территориясында тiркелген және
қызметтiк жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшiн 20 процент;
в) негiзгi өндiрiсi құралы жер болып табылатын заңды тұлға оны
тiкелей пайдаланудан алған табысынан 10 процент.
Егер заңда тұлғаның жердi тiкелей пайдаланумен байланысты (өсiмдiк
және малшаруашылығы) табыс бүкiл салық салу объектiсiнiң 50 процентiнен
жоғары болса, 10 процент мөлшерiндегi ставкалар қолданылады.
Заңды және жеке тұлғаларға төленетiн дивидендтерге 15 процент ставка
бойынша төлем көзiнiң өзiнде салық салуына тиiс.
Қазақстан Республикасындағы төлем кезiнде бұрын салық алған
дивидендтi алған резиденттi – заңды тұлғаның осы салықты төлем көзiнiң
төлегенiн растайтын құжаттары болған жағдайда оның жылдық жиынтық табысын
ескере отырып, дивиденд төлешi тұлғаның бұрын төлеген табысы салығына
есептеуге құқығы бар.
Бұл есептi алу үшiн дивиденд алушы салық салынатын табысты
дивидендтерге салынатын салықты төлеге дейiн бөлуге жататын дивидендтер
сомасына келетiн дивидендтердi есептейтiн заңды тұлғаны салық салынатын
табысы ретiнде есептелетiн шартты салық салынатын табыс сомасына ұлғайтуы
керек.
Дивидиендтер ретiнде бөлiнетiн сома заңды тұлғаның салық салынатын
табысынан асып кетсе, өткен жылдың таза бөлiнбеген табысына заңды тұлғадан
алынатын жарты табыс салығын ескеру үшiн есеп түзетпеуi керек.
Бұл тәртiп төленетiн дивидендтер сомасына қоалқы салық салуын жоюды
алдын – алады және берiлген есептердiң күрделiлiгi кезiнде олардың
дивидиендтегi алушы – заңды тұлғаларға есепке алдыруға жүйесi арқылы
әдiлеттi салық салуын қамтамасыз етедi.
Түркiсiб ауданының салық комитетiнiң мәлiметтерiне сәйкес 2004 жыл
iшiнде тақырыптың сұрақтар бойынша орынға шығу арқылы 102 ксiпорын
тексерiлдi, олардың iшiнде 53 кәсiпорындар бұзушылықтар анықталды және
бюджетке қосымша 16008,2 мың теңге есептелдi, соның iшiнде дивидиендтерге
салынатын салық 10,3 мың теңге, олардың iшiнде дивидиендтерге салынатын
салық 3,3 мың теңге және 13182,8 мың теңгеге айыппұл санкцияларына жете
есептелдi.
Дивидиендтердi дұрыс есептеу мәселесi бойынша авашард акционерлiк
қоғамын тексеру кезiнде келесi бұзушылықтар анықталды: 2003 жылдың
нәтижелерi бойынша кәсiпорындармен төлеген дивидиендтер бойынша салық
есептелмейдi, тексерумен 3,2 мың теңге сомадан салық жете есептелдi және
9,3 мың теңге сомада қаржылық санкциялар өндiрiп алынды.
Заңды тұлғаларға төленетiн проценттерге тиiсiлдi сомадан 15 процент
ставка бойынша төлем кезiнде салық салынады.
Резидент – банктерге төленетiн проценттер төлем кезiнде салық салуға
жатпайды.
Қазақстан Республикасындағы төлем кезiнде бұрын салық салынған
проценттер алған резидент – заңды тұлғаның осы салықтың төленгенiн
растайтын құжаттары болған жағдайда, төлем көзiнде бюджетке төлеген соманың
мөлшерiнде проценттерге салынған салықты есепке аолдыруға құқығы бар.
Заңды тұлғаның төлейтiн шаруашылық субъектiлердiң жұмыскерлерiнiң
тiкелей немесе жанама табысы болып табылатын төлемдерi және кәсiпкерлiк
қызметпен байланысты емес басқа да шығындары төлем көзiнен 15 процент
ставка бойынша салықпен салынады.
Резидент еместiң тұрақты мекемеге қатысы жоқ Қазақстандық көздерден
алған табыс шегерiс жасауды жүзеге асырусыз, жиынтық табысы бойынша төлем
көзiнде мына ставкалар бойынша салық салуға жатады:
а) дивидиендтер мен проценттер 15 процент;
б) тәуекелдiлiктi сақтандыру немесе қайта сақтандыру шарттары
бойынша төленетiн сақтандыру төлемдерi 5 процент;
в) Қазақстан Республикасымен басқа мемлекеттер арасындағы
халықаралық байланыста немесе тасымалда телекоммуникациялық немесе көлiк
қызметi 5 процент;
г) ролити, басқару және консультациялық қызметi қоса алғанда қызмет
көрсетуден түсетiн табыс, жол жөнiндегi табыс және басқа табыс (еңбекке ақы
төлеу түрiнде алынатын табыстан басқасы) 20 процент.
Шаруашылық субъектiлердiң жұмыскерлерiнiң тiкелей немесе жанама
табысы болып табыоатын және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығымен
салынбаған таза табыс есебiнен жүргiзiлетiн шығындарға және кәсiпкерлiк
қызметпен байланысты емес басқа да шығындарға төлем көзiнен 15 проценттiк
ставка бойынша салық салынады.
Алматы қаласы Түрксiб ауданы бойынша салық комитетiнде төлем көзiнде
салынатын табыс салығын төлеушiлер болып табылатын 1001 кәсiпорындар мен
ұйымдар бақылауда тұр.
Есептi кезең iшiнде, яғни 2003 жылдың IV тоқсанында төлем көзiнде
ұсталынатын табыс салығы бойынша 103 кәсiпорындар мен ұйымдар тексерiледi,
олардың iшiнде 100 кәсiпорындар мен ұйымдарда салық заңдарын бұзушылық
анықталады.
Тексеру нәтижесiнде бюджетке 232811,3 мың теңге жете есептеледi,
соның iшiнде салықтар 311,0 мың теңге, айыппұлдар мен өсiмдер – 233107,1
мың теңгеге, жете есептелген сомадан 10321,2 мың теңгеге бюджетке түстi.
Мысалы, салық заңдарын бұзушылық Казэноргоремонт акционерлiк
қоғамында анықталады, бюджетке уақытылы табыс салығын аудармағаны үшiн
1301,2 мың теңгеге өсiм жете есептеледi, тексеру сәтiнде кредиторлық
берешек, 1033,10 мың теңгенi құрады.
§3. Жеңiлдiктер және салықты төлеу тәртiбi
Салық қызметiмен салықтардың бюджетке толық түспеу себептерiн
зерттеу жұмыстарын жүргiзiледi. Ең iшкi жеңiлдiктердi пайдаланбаудың
нәтижесiнде бюджетке салықтар толық түспейдi.
Түркiсiб ауданының салық комитетiнiң мемлекеттерi бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz