Сақтандыру ұйымдардағы қаржылық менеджмент
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын басқарудағы қаржылық менеджменттің орны ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Сақтандыру компаниялары . экономикалық жүйенің бір бөлігі ... ... ... ... ... 5
1.2 Сақтандыру компанияларының қаржылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және жүргізілу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті ... ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны қамтамасыз етудегі қаржылық менеджменттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 “Халық” банкінің «сақтандыру компаниясының» сипаттамасы және басқару жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.3 Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджмент қызметінің жаңа бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын басқарудағы қаржылық менеджменттің орны ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Сақтандыру компаниялары . экономикалық жүйенің бір бөлігі ... ... ... ... ... 5
1.2 Сақтандыру компанияларының қаржылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және жүргізілу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті ... ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны қамтамасыз етудегі қаржылық менеджменттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 “Халық” банкінің «сақтандыру компаниясының» сипаттамасы және басқару жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.3 Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджмент қызметінің жаңа бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Сақтандыру – бұл экономиканың стратегиялық секторы. Нарықтық қатынастарының даму кезеңінде кәсіпкер өзінің барлық назарын нарық проблемалары мен бәсекеге бөлуге мүмкіндік алады. Сақтандыру инвестициялық потенциалды көтеруге және ұлттық байлықты көбейтуге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы нарық қатынастарының бөлінбейтін құрылымдық бөлігі сияқты сақтандыру саласынын құрылуы мен бекітілуінсіз мағынасы жоқ.
Сақтандырудың экономикалық категориясы қаржы категориясының құрылымдық бөлігі болып табылады. Бірақ, егер қаржылар табыстар мен жинаулардың бөлінуі мен қайта бөлінуімен жалпы байланысты болса, онда сақтандыру қайтасақтандыру қатынастар салаларын қамтиды. Сақтандырудың ерекшеліктерін ескере отырып мынадай анықтаманы беруге болады:
Сақтандыру – шаруашылық субьектілерімен келтірілген мүмкін болатын қауіп – қатердің орнын толтыру немесе жанұя табыстарының жоғалтуларын түзету үшін арналған мақсатты сақтандыру қоры салымдарының ақша қаражаттары есебінен құрылған қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Сақтандыру компанияларының қаржы менеджментi сақтандыру қатынастары бойынша қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты, жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске асырады. Сақтандыру ұйымдарының қаржы менеджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық реттеудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге мүмкiндiк бередi.
Жоспарлы экономика шарттарында мемлекеттік кәсіпорындарының қаржы – шаруашылық қызметі шын мәнінде тәуекелсіз деп саналған, от, табиғи және техногенді апаттар және т.б. залалдарының орнын толтыру мемлекет есебі негізінде жүзеге асырылған. Сондықтан залалдың орнын толтыру механизмінде сақтандыру институттары екінші орынды алған. Сақтандыру қаржыдан шығатын категория ретінде қарастырылған және мемлекеттің қаржы қорына ақша қаражаттарын мобилизациялау әдісі негізінде қолданылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының территориясында “Сақтандыру қызметі туралы” төртінші заң жұмыс істеуде. Ал сақтандыру, қайтасақтандыру ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің қызметіне бақылауды мемлекеттің өкілеттік органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің департаменті мен сақтандыру қадағалауы жүзеге асырады.
Сақтандырудың экономикалық категориясы қаржы категориясының құрылымдық бөлігі болып табылады. Бірақ, егер қаржылар табыстар мен жинаулардың бөлінуі мен қайта бөлінуімен жалпы байланысты болса, онда сақтандыру қайтасақтандыру қатынастар салаларын қамтиды. Сақтандырудың ерекшеліктерін ескере отырып мынадай анықтаманы беруге болады:
Сақтандыру – шаруашылық субьектілерімен келтірілген мүмкін болатын қауіп – қатердің орнын толтыру немесе жанұя табыстарының жоғалтуларын түзету үшін арналған мақсатты сақтандыру қоры салымдарының ақша қаражаттары есебінен құрылған қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Сақтандыру компанияларының қаржы менеджментi сақтандыру қатынастары бойынша қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты, жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске асырады. Сақтандыру ұйымдарының қаржы менеджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық реттеудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге мүмкiндiк бередi.
Жоспарлы экономика шарттарында мемлекеттік кәсіпорындарының қаржы – шаруашылық қызметі шын мәнінде тәуекелсіз деп саналған, от, табиғи және техногенді апаттар және т.б. залалдарының орнын толтыру мемлекет есебі негізінде жүзеге асырылған. Сондықтан залалдың орнын толтыру механизмінде сақтандыру институттары екінші орынды алған. Сақтандыру қаржыдан шығатын категория ретінде қарастырылған және мемлекеттің қаржы қорына ақша қаражаттарын мобилизациялау әдісі негізінде қолданылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының территориясында “Сақтандыру қызметі туралы” төртінші заң жұмыс істеуде. Ал сақтандыру, қайтасақтандыру ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің қызметіне бақылауды мемлекеттің өкілеттік органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің департаменті мен сақтандыру қадағалауы жүзеге асырады.
1. Указ Президента РК «Об организационно-правовых мерах по формированию и развитию страхового рынка», №1658 от 16.04.94г.
2. Закон «О страховании в РК» от 03.10.1995г.
3. Закон «О страховой деятельности» от 18.12.2002г.
4. Казахстанская правда №328-329. От 23.12.2002г.
5. Указ Президента РК, имеющий силу Закона «О страховании» от 3.10.1995.
6. Балабанов И.Т., Степанов В.Н. Занимательное страхование. – Москва, Финансы и статистика, 1998г.
7. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К., Назарчук, Жуйриков Р. – Алматы, 2003г.
8. Стоянова Е. С. Финансовый менеджмент: теория и практика. – М.: “Перспектива”, 1996.
9. Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия. – М, 1997.
10. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2002 г.
11. Страхование от А до Я (книга для страхователей) под ред. Корчевской Л.И. и Турбина К.Е. – Москва, Инфра-М, 1996г.
12. Темирханова А.Э. Развитие страхового рынка в РК // Известия, МОН РК. Серия общественных наук. – 2010. - №3.
13. Шарипбаев Н.Ж. некоторые вопросы развития страхового рынка РК //Аналитик, 2009. №1.
14. Батыргожин Н. Итоги государственной программы развития страхования в РК на 2007-2010гг. //РЦБ Каз 2010г. №1.
2. Закон «О страховании в РК» от 03.10.1995г.
3. Закон «О страховой деятельности» от 18.12.2002г.
4. Казахстанская правда №328-329. От 23.12.2002г.
5. Указ Президента РК, имеющий силу Закона «О страховании» от 3.10.1995.
6. Балабанов И.Т., Степанов В.Н. Занимательное страхование. – Москва, Финансы и статистика, 1998г.
7. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К., Назарчук, Жуйриков Р. – Алматы, 2003г.
8. Стоянова Е. С. Финансовый менеджмент: теория и практика. – М.: “Перспектива”, 1996.
9. Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия. – М, 1997.
10. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2002 г.
11. Страхование от А до Я (книга для страхователей) под ред. Корчевской Л.И. и Турбина К.Е. – Москва, Инфра-М, 1996г.
12. Темирханова А.Э. Развитие страхового рынка в РК // Известия, МОН РК. Серия общественных наук. – 2010. - №3.
13. Шарипбаев Н.Ж. некоторые вопросы развития страхового рынка РК //Аналитик, 2009. №1.
14. Батыргожин Н. Итоги государственной программы развития страхования в РК на 2007-2010гг. //РЦБ Каз 2010г. №1.
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын
басқарудағы қаржылық менеджменттің орны ... ... ... ... ... ... .5
1. Сақтандыру компаниялары – экономикалық жүйенің бір бөлігі
... ... ... ... ... 5
2. Сақтандыру компанияларының қаржылары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және жүргізілу
барысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 8
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті
... ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны қамтамасыз
етудегі қаржылық менеджменттің рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 “Халық” банкінің сақтандыру компаниясының сипаттамасы және басқару
жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджмент қызметінің жаңа
бағыттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 31
Кiрiспе
Сақтандыру – бұл экономиканың стратегиялық секторы. Нарықтық
қатынастарының даму кезеңінде кәсіпкер өзінің барлық назарын нарық
проблемалары мен бәсекеге бөлуге мүмкіндік алады. Сақтандыру инвестициялық
потенциалды көтеруге және ұлттық байлықты көбейтуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы нарық
қатынастарының бөлінбейтін құрылымдық бөлігі сияқты сақтандыру саласынын
құрылуы мен бекітілуінсіз мағынасы жоқ.
Сақтандырудың экономикалық категориясы қаржы категориясының
құрылымдық бөлігі болып табылады. Бірақ, егер қаржылар табыстар мен
жинаулардың бөлінуі мен қайта бөлінуімен жалпы байланысты болса, онда
сақтандыру қайтасақтандыру қатынастар салаларын қамтиды. Сақтандырудың
ерекшеліктерін ескере отырып мынадай анықтаманы беруге болады:
Сақтандыру – шаруашылық субьектілерімен келтірілген мүмкін болатын
қауіп – қатердің орнын толтыру немесе жанұя табыстарының жоғалтуларын
түзету үшін арналған мақсатты сақтандыру қоры салымдарының ақша қаражаттары
есебінен құрылған қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Сақтандыру компанияларының қаржы менеджментi сақтандыру қатынастары
бойынша қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты, жоспарлауды,
ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске асырады. Сақтандыру
ұйымдарының қаржы менеджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы
болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң
рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс
iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық
реттеудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге
мүмкiндiк бередi.
Жоспарлы экономика шарттарында мемлекеттік кәсіпорындарының қаржы –
шаруашылық қызметі шын мәнінде тәуекелсіз деп саналған, от, табиғи және
техногенді апаттар және т.б. залалдарының орнын толтыру мемлекет есебі
негізінде жүзеге асырылған. Сондықтан залалдың орнын толтыру механизмінде
сақтандыру институттары екінші орынды алған. Сақтандыру қаржыдан шығатын
категория ретінде қарастырылған және мемлекеттің қаржы қорына ақша
қаражаттарын мобилизациялау әдісі негізінде қолданылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының территориясында “Сақтандыру
қызметі туралы” төртінші заң жұмыс істеуде. Ал сақтандыру, қайтасақтандыру
ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің қызметіне бақылауды мемлекеттің
өкілеттік органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің департаменті мен
сақтандыру қадағалауы жүзеге асырады.
Шаруашылықтың қатаң әкімшілік жүйеден нарықтық экономикаға өту
кезеңі жаңа шарттардағы экономиканың нарықтық инфрақұрылымдарының
реформалауымен және құрылуымен қабаттас болды. Мемлекет экономикасының
құрылуының қажетті шарттарының бірі Қазақстанның эффективті
функционалданатын сақтандыру нарығын құру болып табылады. Сақтандыру қаржы
– несие жүйесінің маңызды құраушыларының бірі болып табылатындықтан,
экономикаға толығымен реформалауына белсенді әсер етеді.
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын Сақтандыру ұйымдардағы
қаржылық менеджмент деп алдым.
Бұл тақырыптың өзектілігі экономиканың нарықтық қайта жандануы
сақтандыру рөлінің өсуіне қажетті оны қаржылық басқарудың маңыздылығы
болып табылады. Бір жағынан, сақтандыру халықты әлеуметтік қорғаудың
маңызды элементі ретінде, ал басқа жағынан едәуір ақша қаражаттарын
жұмылдыра отырып, мемлекет экономикасына институционалды инвестор ретінде
шыға алады. Сақтандыру нарығының нормалды функционалдауының қажетті
шарттарының бірі болып, сақтандыру нарығының эффективтілігін қолдау бойынша
мемлекеттің реттеуші ролі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекеттің
сақтандыру қадағалауының бақылау функциясы сақтандырудың қызмет көрсету
нарығының құрулуымен және сақтандыру компанияларындағы едәуір ақша
қаражаттарының құрылуын есептеп өсуі қажет, ал олар ең алдымен сақтандыру
қорғауы бойынша маңызды проблемаларды қанағаттандыру мен мемлекет
экономикасында инвестициялық капитал ретінде қолдануы керек. Сақтандыру
қызмет көрсету нарығының қызметін активизациялаудағы жаңа тәсілдердің
қажеттілігі халық пен қоғамның сақтандыру қорғауының өсу тұтынуымен
шартталған.
Жұмысты орындаудағы негізгі мақсатым еліміздің егемендік алуына
байланысты сақтандыру нарығының жан-жақты дамып келе жатқандығы белгілі.
Осыған орай, сақтандырудың экономикалық мәнін ашу және сақтандыру нарығының
қаржы жүйесіндегі орнын айқандау, сақтандыру компанияларының қаржылық
менеджмент қызметін жүргізудің бүгінгі таңдағы қажеттілігіне тоқталу болып
табылады.
Тақырыпты орындау барысында келесідей міндеттерді алдыма қойдым:
• Сақтандырудың экономикалық мәнін ашу және оның экономикалық
категория ретіндегі маңыздылығын талдау;
• Сақтандыру нарығының еліміздегі дамуын сипаттау және сақтандыру
нысандарының дамуын қарастыру;
• Сақтандыру компанияларының қалыптасуы мен дамуы, олардың
қаржыларын басқарудағы қаржылық менеджменттін рөлін талдау;
• Сақтандыруға әсер ететін факторларды талдау және қызмет
көрсетудегі орнын талдау болып табылады.
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын
басқарудағы қаржылық менеджменттің орны
1. Сақтандыру компаниялары - экономикалық жүйенің
бір бөлігі ретінде
Сақтандыру қорының тарихи түрде анықталған ұйымдастырушылық формасы
сияқты кез келген сақтандыру компаниясының қызметі ылғи экономикалық
ортамен тығыз байланыста болады. Берілген экономикалық ортада
функционалданатын сақтандыру компанияларының жиынтығы сақтандыру жүйесін
құрайды. Нарықтық типтің экономикасында сақтандыру жүйесінің негізгі
мақсаты компаниялар мен фирмаларға белгілі бір кепілдіктерді қамтамасыз
ететін сақтандыру және консультациялық қызметтер комплексін көрсету; жеке
клиенттерге – күнделікті және сенімді сақтандыру қызметін көрсету,
ұзақмерзімді жеке мақсаттарға жету. 5
Сақтандыру компанияларымен кездестірілетін проблемалары арасында
келесілерді белгілеуге болады:
- сақтандыру бизнесінің интернационализациясы;
- ірі сақтандыру топтарының пайда болуы;
- бағалы қағаздарға инвестициялар;
- қаржылық алаяқтылық;
- көптеген мемлекеттердегі саяси жағдайларының күрт өзгеруі;
- персоналдың балансталмаған жастық құрылымы;
- жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы;
- сақтандырушы жұмысшыларының жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Сақтандыру компаниялары – сақтандыру қызметтерін көрсетуге
негізделетін қаржылық делдалдар. Олардың қызметі заңды және жеке
тұлғалардың шарттарына негізделіп құрылған белгілі бір жағдайларының
түсуіне байланысты шартталған көлемдегі ақша қаражаттарының
сақтандырушыларға төлемдерді жүзеге асыратын арнайы ақша қорларының
құрылуынан тұрады. 6
Техника, технологияның дамуымен, экологиялық сақтандыру компаниялары
ақша қаражаттарын несие берушілермен шарт негізінде тартатындықтан, оларды
шартталған қаржылық делдалдарға жатқызады.
Сақтандыру қызметіне сұраныс экономикалық субьектілердің (заңды және
жеке тұлғалардың) маңызды қаржылық жоғалтуларға әкелетін (өлім, ауру немесе
жанұя мүшесінің жұмыстан шығарылуы, автомобиль авариясы және т.б.) белгілі
бір жағымсыз жағдайлардың, тұрақты қауіп – қатерінің түсуімен анықталады.
Бұл жоғалтуларды ағымдағы табыспен жабу мүмкін емес, осыған байланысты
депозит шоттары арқылы қаражаттарды жинау да қиынға түседі. Сақтандыру
мұндай жоғалтуларды жабудың ыңғайлы әдісі болып табылады, себебі оның
сомасы сақтандыру салымдарынан көп болуы мүмкін жағдайлардың нашарлауымен
мұндай жағдайлардың түсу ықтималдығы өсуде. Сондықтан сақтандыру бизнесі
дамыған нарықтық экономикасы елдерінде жақсы дамуда.
Сақтандыру компаниялары өмірді сақтандыру компаниялары мен мүлікті
және сәтсіз оқиғалардан сақтандыру компанияларына бөлінеді. Онда жұмыс
істеу әдістері бірдей: сақтандыру полистерін сатудан, олар табыстық
активтерге орналастыратын белгілі бір қаржы соммаларын жұмылдырады. Бұл
активтерден түсетін табыстардан өздерінің операциялық шығындарын жабады,
табыс алады. Жұмылдырылған қаражаттардан бұл компаниялар сақтандыру жағдайы
түсуі барысындағы төлемдердің орнын толтыру үшін резервтер құрады.
Өмірді сақтандыру компаниялары өлім коэффициентін тура анықтауға
және бұл негізде уақыт барысында сақтандыру полистері бойынша өздерінің
төлемдерін бөлуді болжамдауға мүмкіндік алады. Бұл оларға өз резервтерін
ұзақмерзімді, табыстық активтерге – корпорацияның облигациялары мен
акцияларына, ұзақмерзімді депозиттерге және т.б. орналастыруға мүмкіндік
береді. 7
Мүлікті және сәтсіз оқиғалардан сақтандыру компаниялары болжанбайтын
жағдайлардың түсуінен сақтандырады. Сондықтан олар өз резервтерін өмірді
сақтандыру компаниялары сияқты орналастыра алмайды, қысқа мерзімді бағалы
қағаздар артықшылықтарымен шектелуге мәжбүр.
Дамыған мемлекеттердегі сақтандыру компаниялары ірі көлемдегі
қаржылық ресурстарды жұмылдырады және ақша нарығанды ұзақмерзімді
капиталдардың басты жабдықтаушылары болып табылады. Ұзақмерзімді бағалы
қағаздардан басқа олар өз ресурстарын ипотекалық займдарға, ал ұзақмерзімді
займдарға қозғалмайтын мүліктің кепіліне салуы мүмкін.
4 Сақтандыру компанияларының қаржылары
Сақтандыру компанияларының қаржылық – шаруашылық қызметінің
нәтижелері ең алдымен алынған табыс пен резервтер қоры көлемдерінің
өзгеруінде айқындалады.
Сақтандыру компаниясының табысы былай қойылады:
1) Сақтандыру қызметінен тікелей алынған табыс. Сақтандыру компаниялары
сақтандырудан алынған салымдардан сақтандыру төлемдері мен сақтандыру
соммаларын төлеуден резервтік қорларды құрайтын, сақтандыру салымдарының
ағымдағы түсімдерінің қорын құрайды. Осыдан кейін сақтандыру қызметін
жүргізуден шығындар жабылады. Жүктеме қалдықтарын сақтандыру қызметінен
түскен табыс береді.
1) Компанияның сақтандырылмайтын қызметінен түскен табыс (банк
депозиттері, қозғалмайтын мүлік және т.б.). Алынған табыстар
сақтандыру компаниясының табыстарына қосылады.
2) Басқа қызметтерден түсетін табыс – консультациялық, делдалдық және
т.б. 8
Сақтандыру компаниясының сақтандыру қызметін жүргізудегі барлық
шығындарын 4 топқа бөлуге болады:
1) аквизициялық – жаңа сақтандырушыларды тартумен, сақтандыру портфелін
кеңейтумен, жарнамамен, сақтандырудың жаңа түрлерін өндірумен
байланысты шығындар;
2) инкассалық – сақтандыру төлемдерін жинаумен және сақтандырушыларға
қызмет көрсету бойынша шығындар;
3) ликвидтік – сақтандыру жағдайымен эксперттер еңбегін төлеу, сот
шығындары, сақтандырудың орнын толтыруларымен байланысты.
4) басқарушылық – еңбекті төлеу, шаруашылық шығындары және т.б.
байланысты.
Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметінің маңызды аспектісі –
сақтандыру резервтерін құру мен пайдалану. Компаниялар сақтандыру
резервтерінің келесі жүйесін құрайды:
1) техникалық резерв;
2) ескертетін шараларға резерв – масштабтарды қысқарту мен залалдардың
орнын толтыру мақсатында шараларды қаржыландыру үшін жүктемелер
қойылады .
Техникалық резерв:
1) Табыс кіргізілмеген премияның резерві – шарттың уақыты нәтижелі болып
табылмайтын, сақтандырудың әрбір шартына сақтандыру төлемдерінің
бөлігі бағытталады;
2) Реттелмеген шығын резервтері. Сақтандырушы сақтандыру жағдайының
бекітілген уақыты туралы хабарлауы керек;
3) Түскен, бірақ хабарланбаған шығындар резерві – жиналған премиялардан
алынған белгілі пайыз мөлшерінде;
4) Апаттар резерві – сақтандыру жағдайларының көп мөлшерде түсу жағдайына
байланысты (жер сілкінісі, су тасқыны және т.б.).
5) Тербелу зияндылығының резерві. Егер берілген жылы зиянның өткен
жылдағыдан кем болса, бұл айырмашылық тербелу зияндылығының резервіне
бағытталады.
6) Өмірді сақтандыру резерві.
Сақтандыру компаниясы өзінің резервтерін табысты болатындай қылып
орналастыру керек.
1.3 Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және
жүргізілу барысы
Сақтандыру компаниясының қаржылық сыныптамасында қаржы менеджментi
келесi кезеңдердiң дәйектi ауысымы ретiнде сипаттауға болады:
1. Ақша қаражаттарын (капиталды) пайдаланудың мiндетiн қою және мақсатын
анықтау;
2. Ақша ағымдарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдiстерiн, тәсiлдерiн
анықтау;
3. Қабылданған шешiм бойынша инвестициялау жөнiндегi шешiмдi бизнес-
жоспар немесе басқа рәсiмдеу түрiндегi iс-әрекеттердiң бағдарламасын
жасау;
4. Жобаның орындалуын ұйымдастыру;
5. Қаржыны басқаруда бақылау жасау және қажеттi түзетулер енгiзу;
6. Қайта инвестициялаудың мақсаттары үшiн жоба нәтижелерiн талдау және
бағалау.
Сөйтiп, қаржы менеджментi сақтандыру сақтандыру кәсіпорынның қаржылық
қамтамасыз етiлуiн тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-
әрекет етуiнiң мақсаттары үшiн оның ағымдарын басқаруға мүмкiндiк бередi.
Корпорацияның қаржы саясатында қаржы менеджментiнiң жалпы мақсатты
нұсқамасы – экономикалық дамудың iшкi және сыртқы факторларын есепке алу
негiзiнде корпорацияның рынокта тең қаржы саясатын жүзеге асыру болып
табылады.
Корпорацияның меншiктi капиталының жеткiлiктi көлемi (60%-дан жоғары)
және ақша түсiмдерiнiң оң сальдосы (ақшаның шығысынан кiрiсi жоғары) болған
жағдайда қосымша ақша ресурстарын тартуға және қаржы рыногындағы орнын
тұрақтандыруға ынталы болады. [4, 97 б ]
Сонымен қатар сақтандыру кәсіпорынның қаржы стратегиясы ұзақ мерзiмде
кең көлемде коммерциялық даму мiндеттерiн қарастырады, яғни стратегия
корпорация дамуының альтернативтiк жолдарын талдайды. Осы мақсатқа жету
үшiн корпорацияның қаржы бөлiмi жоспарлауды, болжауды, тәжiрибелердi
қаарстырып, олардың тиiмдi нұсқасын iздейдi.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы стратегиясын iске асырудағы басты
кезеңдерге келесiлер жатады:
• Қаржы-экономикалық жағдайды зерттеу және бағалау;
• Есеп және салық саясаттырын талдау;
• Несие саясатын жүргiзу;
• Негiзгi капиталды тиiмдi басқару және амортизациялық саясатты қолдану;
• Айналым активтерiн және несиелiк қарыздарды басқару;
• Ағымдағы шығындарды, табыстарды және пайданы басқару;
• Баға саясатын жүргiзу;
• Дивидендтiк және инвестициялық саясаттарды таңдау;
• Корпорация жетiстiгiн және оның рыноктық құнын бағалау.
Кәсіпорын iшiлiк қаржылық жоспарлау өз кезегiнде келесiдей
құжатттардан тұрады:
• Корпорация бюджетiнiң кiрiсi мен шығыстары;
• Қызмет түрi және қаржы есебiнiң орталығы бойынша ақша құралдарының
қозғалысы;
• Баланстық есеп бойынша бюджет жағдайы;
• Капиталдық бюджеттiң мәлiметтерi.
Қаржылық анализ келесi тараулардан тұрады:
• Қызмет түрi бойынша ақша ағымдарының тиiмдi қозғалысын және бөлiнуiн
бағалау;
• Қосымша қаржы ресурстарын тартудың каналдарын (банктiк несие,
меншiктiк акцияны эмиссиялау, лизингтiк бизнес, тауарлы несие және
т.б.) анықтау.
• Қабылданған қаржылық және инвестициялық шешiмдердi қаржы тұрақтылығы
көрсеткiшi арқылы тиiмдiлiгiн бағалау.
Осылайша сақтандыру кәсіпорынның қаржы саясатының басты екi мiндетi:
қаржының тұрақты өтiмдiлiгiн сақтау және максималды пайда табу болып
табылады.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы саясаты қаржылары стратегиялық және
тактикалық мiндеттердi мақсатты түрде iске асыруға бағытталады. Мысалы,
рыноктағы корпорация тауарының өтiмдiлiгiн көбейту немесе сұранысты өсiру
активтер мен меншiк капиталдарының пайдалылығы мен рентабельдiлiгiн
арттыру, баланстық төлем қабiлетiн және өнiмдiлiiгн сақтау, акционерлер
жағдайын жақсарту және инвестициялық климатты жақсарту болып табылады.
Cақтандыру менеджерінің заңды және жеке тұлғалардың мүліктерін
сақтандыруда бұл мүлік құралдарын, материалдарды сақтандыру болып
табылады. Жауапкершілікті сақтандыру бойынша – мүлік құралдары иелерінің
азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру, тасымалдаушылардың
жауапкершілігін сақтандыру, жұмыс берушілердің жауапкершілігін сақтандыру,
үшінші жақтарға зиян үшін кәсіпорындардың азаматтық жауапкершілігін
сақтандыру (экологиялық сақтандыру), кәсіби жауапкершілікті сақтандыру,
зейнеткерлік қорлардың жауапкершілігін сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандырудың түрлері өндіріс үрдісінде немесе
қызметтерді ұсынудағы нақты тәуекелдерге байланысты. Олар: жаңа техниканы
иемдену, валюта бағамдарының ауытқуы, өндірістегі үзіліс және т.б.
Менеджер қауіптер сипаттары бойынша сыныптау тек сақтандыруды қамтиды
және бір-бірімен иерархиялық байланыста емес бес негізгі буындарды бөледі.
Олар:
1. Оттан және стихиялық жағдайлардан сақтандыру.
2. Зиянкестердің және тиімді емес табиғат жағдайларынан сақтандыру.
3. Cақтандыру менеджерінің заттардың барлық түрлерін апаттардан және
басқа да қатерлерден сақтандыру.
4. Техногендік апаттар мен катастрофалардан сақтандыру.
5. Қаржылық тәуекелдерден сақтандыру.
Қауіптер сипаттамасы бойынша сыныптау зиянды анықтау мен сақтанушылық
орны толтыру әдістерін дамыту үшін қолданылады. Келтірілген буындардың
әрқайсысының өзі берілген сыныптама шеңберіндегі сақтандырудың жеке түрі
болып табылады.
Қазақстан Республикасында сақтандыру бизнесін реттеудің заңдық жүйесін
дамыту үрдісі созылып кетті. “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру
туралы” алғашқы Заңы тек 1992ж. 3 шілдесінде ғана қабылданды және іске 1
қыркүйекте енгізілді. Жалпы заң сәтті болмады. Басқа да кемшіліктермен
қатар онда бастысы – сақтандырушылық ұйымдарды тіркеу, сақтандырушылық
қызметті лицензиялау механизмдері мен мемлекет тарапынан бақылау болмады.
Негізінен осы себептен заң жұмыс істемеді. Ол адал бәсекелік күресті
қамтамасыз еткен жоқ. Көбінесе, сақтандыру компаниялары бір-бірімен
бәсекелесіп, сақтандырушылар мүдделері зиян кескен жағдайларға алып келді.
Істе болған “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы” Заңындағы
кемшіліктер мен есептемеулер белгілі бір мөлшерде 2007ж. 16 сәуірінен №1658
“Сақтандыру нарығын қалыптастыру мен дамыту бойынша ұйымдастырушылық-
құқықтық шаралар туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғысымен
түзетілді.
Осы Жарғыға сәйкес сақтандырудағы лицензиялау мен бақылау органының
өкілеттіктерімен Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігіндегі
сақтандыру Департаменті дамытылды
Сақтандырудың құқықтық негізін қалыптастыру үшін тығыз фундаментті
қалаған заң актісі болып 2004ж. 3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заңды күші
бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы болды. Ол мемлекеттік,
сондай-ақ жеке сақтандырушылық ұйымдардың еркін адалдық бәсекелестігі үшін
нақты жағдайлар дамытты, шетел инвесторлары үшін ішкі сақтандырушылық
нарықты ашты.
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасындағы сақтандырушылық туралы заңы
Азаматтық кодекстің сәйкес баптарынан (ерекше бөлігі), 2004ж. 3 қазанынан
“Сақтандыру туралы” заңды күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығынан (әрі қарай – “Сақтандыру туралы” Жарлық немесе Жарлық),
Қазақстан Республикасы Президентінің және үкіметінің, сондай-ақ өкілеттік
мемлекеттік органның заң актілері мен оларға сәйкес қабылданған нормативтік
құқықтық актілерден тұрады 13.
Сақтандырушылық қатынастарды реттейтін негізгі заң акітелрі болып
табылатын “Сақтандыру туралы” Жарлықтың сипаттамасы.
Сақтандыру келісімінің нысаны мен мазмұнына Жарлықпен белгілі бір
талаптар қойылады. Келісімге сақтандыру қатынастары жүйесінде негізгі орын
беріледі, өйткені нақ келісім нысанында сақтандыру тәжірибелі жүзеге асады.
Сақтандырушы сақтандыру төлемін төлегеннен кейін, ал оны төлеу
кейінге қалдырылған кезде – бірінші сақтандырушылық салым мерзімінен бастап
сақтандыру келісімі күшіне енеді және жақтар үшін міндетті болып табылады
және бірінші болған сақтандырушылық жағдайдан сақтандырушылық орнын
толтыруды төлеу мерзімінен бастап, егер міндетті сақтандыру туралы
келісіммен немесе заңмен басқадай қарастырылмаса, өзінің қызметін
тоқтатады.
Сақтандырушылық қорғаудың қызмет ету кезеңі, егер міндетті сақтандыру
туралы келісіммен немесе заңмен басқадай қарастырылмаса келісім қызметі
мерзімімен сәйкес келеді.
Сақтандыру территориясы Қазақстан Республикасының территориясымен,
егер сақтандыру объектісі сипатынан басқадай шықпаса немесе келісімде
қарастырылмаса сәйкес келеді.
Жарлықпен келісімді мерзіміне дейін тоқтату және оны жарамсыз деп
тану тәртібі бекітілген.
Азаматтық кодекспен қарастырылған міндеттері тоқтатудың жалпы
негіздерінен басқа сақтандыру келісімі келесі жағдайларда тоқтатылады:
- сақтандыру объектісі жойылған кезде;
- оны ауыстыру болмаған жағдайдағы сақтандырушы болып табылмайтын
сақтанушының өлімі;
- егер сақтандырушы сақтанушының ауысуына қарсы болып, ал келісіммен
немесе заңмен басқадай қарастырылмаса, сақтандырушының мүліктік
сақтандыру объектісінен бас тартуы жағдайында;
- егер басқа жағдайлар қарастырылмаса, сақтанушымен кезекті сақтандыру
салымдарын бекітілген мерзімге дейін төлемеуі;
- сақтандырушы мен сақтанушының талаптары, егер бұл сақтандыру
шарттарымен, сондай-ақ жақтардың келісімі бойынша қарастырылса.
Келісімнің қызмет ету кезеңінде сақтандырушының сақтандыру сомасын
көбейту талабына сәйкес, онымен негізгі келісімнің аяқталу мерзіміне
дейінгі кезеңге қосымша келісімге қол коюға болады. Бұл кезде негізгі және
қосымша келісім бойынша сақтандырушылық сома берілген мүлікті сақтандыру
нұсқасы үшін бекітілген мөлшерден жоғары бола алмайды.
Бір жылға келісілген келісімдер бойынша сақтандырушылық төлемдер
сақтанушымен бекітілген ставкалар бойынша төленеді.
Бір жылдан аз мерзімге қол қойылған келісімдер бойынша сақтандырушылық
төлемдер жылдық төлем сомасынан келесі мөлшерлерден төленеді:
2 айға – 30%,
3 айға – 40%
4 айға – 50%
5 айға – 60%
6 айға – 70%
7 айға – 75%
8 айға – 80%
9 айға – 85%
10 айға – 90%
11 айға – 95% мерзімдеріне сақтану кезінде.
Жоғарыда көрсетілген мөлшерлерде және сақтандырушылық сомалардың
жоғарылауына сәйкес келісілген қосымша келісімдер бойынша сақтандырушылық
төлемдер төленеді. Осы кезде толық емес ай үшін төлем толық ретінде
төленеді 1.
Тәжірибеде сақтандырушылар 2 немесе 3 жылға келісілген мерзімімен
мүлікті сақтандырудың жалпы келісімдері бойынша төленген соманың 10%-ке
дейін, ал 4 немесе 5 жылға – 15%-ке дейін жеңілдіктер ұсынады.
Cақтандыру компаниясы бес және одан да көп өткен жылдар бойы үздіксіз
мүлікті сақтандырудың келісімдеріне қол қойған және осы уақыт ішінде
сақтандырушылық орнын толтыруды алмаған тұрақты сақтандырушыларға жаңа
келісімге келу кезінде төленген соманың 20%-не дейін жеңілдік беріледі.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы есеп берушілік көрсеткіштерінің шеңбері
негізінен екі топты, кәсіпорын қызметіне мүддені тікелей және жанама
түрлерін қамтиды. Бірінші топқа төмендегілер жатады:
1. кәсіпорын меншік иелері;
2. басқару персоналы және кәсіпорын жұмысшылары;
3. кәсіпорында тікелей жұмыс істемейтін тұлғалар, бірақ тікелей қаржылық
мүдделі – инвесторлар, түрлі кредиторлар және сақтандыру кәсіпорынның
коммерциялық серіктестері;
4. Қоғамдық өндірісті мемлекеттік реттеу қызметні жүзеге асыратын билік
органдары. [10, 113 б]
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны
қамтамасыз етудегі қаржылық менеджменттің рөлі
Сақтандыру заңы сақтандырушының әрбір келісім – шарты бойынша
міндеттемелерін орындауды қамтамасыз ететін нақты заңды шарттарды бекіту
керек. Кез – келген сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығы қаржылық
қызмет нәтижесі есебіне негізделеді және толық бейнені бухгалтерлік
баланстан алады. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге әсер ететін нақты
көрсеткіштерді анықтау мақсатында бухгалтерлік есептің құрылымдық
бөліктерін қарастыру қажет. 9
Бухгалтерлік балансты 3 негізгі бөлімге бөлінеді:
1. активтер;
2. жеке капитал;
3. міндеттемелер.
Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті қызметі бойынша
сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығының негізі - 3 көлемнің
қатынасымен анықталады. Активтер құрамына негізгі қорлар, материалдар, ақша
қаражаттары, қаржылық инвестициялар, тағы басқа ағымдағы активтер түрінде
сақтандырушының мүлігі кіреді. Активтердің көп көлемде болуы компанияның
толығымен оның сенімділігін көрсетеді, бірақ негізгі қорлардың құрылымы,
олардың құндылығы, қай қаржылардан алынғаны – бұл критериялар бойынша
активтердің эффективтілігін және сақтандыру компаниясының толықтай
сенімділігін жорамалдауға болады.
Сақтандыру компаниясының қаржылық менеджмент қызметінің анализі
нәтижелерінен сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз
ететін келесі факторларды анықтауға мүмкіндік береді:
- жеке капитал;
- сақтандыру келісім – шарттары бойынша міндеттемелер;
- сақтандыру резервтері;
- инвестициялық қызмет;
- тәуекелді шектеу;
- тариф саясаты.
Жоғарыда көрсетілген факторлар сақтандыру компаниясының қаржылық
тұрақтылығын және оның төлемқабілеттілігін қамтамасыз етуде шешуші
факторлар болып табылады. Жоғарыда айтылып кеткендей, Қазақстан
Республикасының заңдылығында қаржылық тұрақтылықтың негізі келтірілген.
Қаржылық тұрақтылық бойынша талаптар сақтандыру қадағалау департаментімен
қадағалынады.
Өтпелі экономика шарттарында көп көлемдегі сақтандыру компаниялар
нарық шарттарында сақтандыру қызметі бойынша жеткілікті тәжірибесі жоқ,
сенімді статистиканың болмауы, ал қолда бар статистиканың сенімділігі жоқ,
яғни статистиканың ақпаратпен қамтамасыздандыруы жетілмеген. Көбінесе
сақтандыруға алынатын тәуекелдер зерттелмейді, тәуекелді бағалау және
анализ жасау методикасы жоқ. Қазақстан сақтандыру нарығына тән ерекшелік
сақтандыру нарығының құрылымының дамымағандығы, сақтандыру сомаларын,
одақтардың, ассоциациялардың қарапайым қызметінің жоқ болуы, сақтандыру
мәдениетінің әлсіз деңгейі, сақтандыру қызметіне халық пен қоғамның
сенімсіздігі, сақтандыру бойынша жариялаулардың болмауы және т.б. болып
табылады. Сақтандыру нарығының дамуы мен қалыптасуы үшін сақтандыру
компанияларының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша міндетті
түрдегі талаптарды мемлекет жағынан қадағалау қажет, мемлекет қадағалауы
жағынан реттеу мен қадағалау сақтандыру қорғауының дұрыс жүйесін құруға,
қаржылық ресурстарды қолдануды оптимизациялау, ұлттық сақтандыру нарығының
дамуын ілгері жылжытуға, жалпылый ұлттық экономиканың экономикалық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету. 11
2.2 “Халық” банкінің сақтандыру компаниясының сипаттамасы және
басқару жүйелері
“Халық” банкінің ”Сақтандыру компаниясы” нарықта 6 жылдан бері жұмыс
істейді. Осы жылдар ішінде компания үлкен жетістіктерге жеткен. Компанияның
жұмыс істеу ережесі, ол клиентке керекті сақтандырудан сапалы қорғау және
максималды шапшаңдылықты қамтамасыз ету болып табылады және де клиенттің
барлық қажеттілктерін толық қанағаттандыру.
Компанияның имиджіне және қызмет ету стандартының құрылуына
компанияның акционерлері үлкен ықпал жасайды. Бұл акционер Қазақстандағы ең
ірі банктердің бірі – АҚ “Халық” банкісі.
Компанияның жарғылық капиталы 1 364,0 млн. теңгені құрайды және 100%
ақша құралдарымен қамтамасыз етілген. Компанияның үлкен көлемдегі
сақтандыру сыйлықтары жеткілікті резервтерді жинауға мүмкіндік береді.
Компания капиталының тұрақты ұлғаю көлемі, профессионалдық менеджмент және
инвестициялық саясат компанияға Қазақстан Республикасында ірі
институционалды инвестор болуға мүмкіндік береді.
Компания өзінің белсенділігін дара қызмет ету сферасында дамытады,
бөлшек секторындағы сақтандыру продуктілерін жаңартуға және құруға үлкен
назар аударады, сақтандыру бизнесінде жаңа технологияларды қолданылады және
керекті қызметтердің тізімін тұрақты кеңейтеді.
Қазіргі уақытта біз сақтандырудың барлық түрлерін ұсынамыз.
Клиенттердің ыңғайлылығына қарай сақтандырудың 40-тан жоғары программалар
жасалған. Cақтандыру менеджерінің мүлік жүйесін сақтандыруға отандық және
шетелдік мүліктер мен технианы қабылданады.
Сурет 1 - “Халық” банкінің “Сақтандыру компаниясының” ұйымдық құрылымы
“Халық” банкінің ”Сақтандыру компаниясы” өздерінің клиенттеріне кең
және әр түрлі спектр бойынша сақтандыру өнімдерін ұсынады, барлық мүмкін
болатын тәуекелдердің сферасын күнделікті өмірде іс жүзінде қамтиды. Құрамы
жағынан компания портфелі 4 топқа бөлінеді:
Сақтандыру топтары Сыйақы 2010
Мың тг. Үлес
Мүлік жүйесін сақтандыру 353 002 25%
Жауапкершілікті және мүлікті сақтандыру 506 480 36%
Жеке сақтандыру 369 813 26%
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру 172 363 12%
Барлығы: 1 401 658 100%
Cақтандыру менеджерінің мүлік жүйесін сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- мүлікті өз еркімен сақтандыру;
- БАНК – МҮЛІК сақтандыруы;
- мүлік иесінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін ерікті
сақтандыруы;
- мүлік иесінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыруы;
- тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық – құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің мүлікті ерікті сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- кәсіпорын мүліктерін сақтандыру;
- мұнай операцияларын сақтандыру;
- құрылысты сақтандыру;
- ұшақтар мен қайықтарды сақтандыру;
- жүктерді сақтандыру және т.б.
Cақтандыру менеджерінің ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден
тұрады:
- медициналық ерікті сақтандыру;
- аурулардан сақтандыру;
- шетелге кететін және ҚР келетін азаматтарды сақтандыру;
- жұмысшының денсаулығына және өміріне зақым келтіргені үшін жұмыс
берушінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің қаржылық тәуекелдерді сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- келісім – шарт бойынша азаматтық – құқықтық жаупкершілікті
сақтандыру;
- кәсіпкердің тәуекелділігін сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің есебі – бұл жерде мүліктің түрі, затың
номері, түсі туралы көрсетілген. Сонымен қатар мүлікті қандай сомаға
бағаланғаны, оның маркасы, моделі, қай жылы шығарылғаны және т.б.
көрсетіледі. Бұл есептің ең маңыздысы үш түрлі бағдарламаның біреуін таңдау
болып табылады, олар: “эконом”, “стандарт” және “люкс”.
“Эконом” бағдарламасы бойынша – сақтандыру жағдайы болып
сақтандырылған мүлік құралына жол-мүліктік оқиға нәтижесінде зиян келу
табылады.
“Стандарт” бағдарламасы бойынша – сақтандыру жағдайы болып
сақтандырылған мүлік құралына төмендегілердің нәтижесінде зиян келу
табылады:
1) жол-мүліктік оқиғасы;
2) жолдан тыс жерде жүру барысында өзге мүлік құралдарымен немесе
объектілермен соқтығысу;
3) объектілердің құлауы, жануарлармен немесе құстармен жанасу;
4) өрт, су астына қалу, табиғи апаттар (бұршақтан өзге);
5) үшінші тұлғалардың бұзақылығы, вандализмі және өзгедей құқыққа қарсы
әрекеттері: тонау, қарақшылық, мүлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын
басқарудағы қаржылық менеджменттің орны ... ... ... ... ... ... .5
1. Сақтандыру компаниялары – экономикалық жүйенің бір бөлігі
... ... ... ... ... 5
2. Сақтандыру компанияларының қаржылары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және жүргізілу
барысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 8
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті
... ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны қамтамасыз
етудегі қаржылық менеджменттің рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 “Халық” банкінің сақтандыру компаниясының сипаттамасы және басқару
жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджмент қызметінің жаңа
бағыттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 31
Кiрiспе
Сақтандыру – бұл экономиканың стратегиялық секторы. Нарықтық
қатынастарының даму кезеңінде кәсіпкер өзінің барлық назарын нарық
проблемалары мен бәсекеге бөлуге мүмкіндік алады. Сақтандыру инвестициялық
потенциалды көтеруге және ұлттық байлықты көбейтуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы нарық
қатынастарының бөлінбейтін құрылымдық бөлігі сияқты сақтандыру саласынын
құрылуы мен бекітілуінсіз мағынасы жоқ.
Сақтандырудың экономикалық категориясы қаржы категориясының
құрылымдық бөлігі болып табылады. Бірақ, егер қаржылар табыстар мен
жинаулардың бөлінуі мен қайта бөлінуімен жалпы байланысты болса, онда
сақтандыру қайтасақтандыру қатынастар салаларын қамтиды. Сақтандырудың
ерекшеліктерін ескере отырып мынадай анықтаманы беруге болады:
Сақтандыру – шаруашылық субьектілерімен келтірілген мүмкін болатын
қауіп – қатердің орнын толтыру немесе жанұя табыстарының жоғалтуларын
түзету үшін арналған мақсатты сақтандыру қоры салымдарының ақша қаражаттары
есебінен құрылған қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Сақтандыру компанияларының қаржы менеджментi сақтандыру қатынастары
бойынша қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты, жоспарлауды,
ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске асырады. Сақтандыру
ұйымдарының қаржы менеджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы
болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң
рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс
iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық
реттеудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге
мүмкiндiк бередi.
Жоспарлы экономика шарттарында мемлекеттік кәсіпорындарының қаржы –
шаруашылық қызметі шын мәнінде тәуекелсіз деп саналған, от, табиғи және
техногенді апаттар және т.б. залалдарының орнын толтыру мемлекет есебі
негізінде жүзеге асырылған. Сондықтан залалдың орнын толтыру механизмінде
сақтандыру институттары екінші орынды алған. Сақтандыру қаржыдан шығатын
категория ретінде қарастырылған және мемлекеттің қаржы қорына ақша
қаражаттарын мобилизациялау әдісі негізінде қолданылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының территориясында “Сақтандыру
қызметі туралы” төртінші заң жұмыс істеуде. Ал сақтандыру, қайтасақтандыру
ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің қызметіне бақылауды мемлекеттің
өкілеттік органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің департаменті мен
сақтандыру қадағалауы жүзеге асырады.
Шаруашылықтың қатаң әкімшілік жүйеден нарықтық экономикаға өту
кезеңі жаңа шарттардағы экономиканың нарықтық инфрақұрылымдарының
реформалауымен және құрылуымен қабаттас болды. Мемлекет экономикасының
құрылуының қажетті шарттарының бірі Қазақстанның эффективті
функционалданатын сақтандыру нарығын құру болып табылады. Сақтандыру қаржы
– несие жүйесінің маңызды құраушыларының бірі болып табылатындықтан,
экономикаға толығымен реформалауына белсенді әсер етеді.
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын Сақтандыру ұйымдардағы
қаржылық менеджмент деп алдым.
Бұл тақырыптың өзектілігі экономиканың нарықтық қайта жандануы
сақтандыру рөлінің өсуіне қажетті оны қаржылық басқарудың маңыздылығы
болып табылады. Бір жағынан, сақтандыру халықты әлеуметтік қорғаудың
маңызды элементі ретінде, ал басқа жағынан едәуір ақша қаражаттарын
жұмылдыра отырып, мемлекет экономикасына институционалды инвестор ретінде
шыға алады. Сақтандыру нарығының нормалды функционалдауының қажетті
шарттарының бірі болып, сақтандыру нарығының эффективтілігін қолдау бойынша
мемлекеттің реттеуші ролі болып табылады. Бүгінгі күнде мемлекеттің
сақтандыру қадағалауының бақылау функциясы сақтандырудың қызмет көрсету
нарығының құрулуымен және сақтандыру компанияларындағы едәуір ақша
қаражаттарының құрылуын есептеп өсуі қажет, ал олар ең алдымен сақтандыру
қорғауы бойынша маңызды проблемаларды қанағаттандыру мен мемлекет
экономикасында инвестициялық капитал ретінде қолдануы керек. Сақтандыру
қызмет көрсету нарығының қызметін активизациялаудағы жаңа тәсілдердің
қажеттілігі халық пен қоғамның сақтандыру қорғауының өсу тұтынуымен
шартталған.
Жұмысты орындаудағы негізгі мақсатым еліміздің егемендік алуына
байланысты сақтандыру нарығының жан-жақты дамып келе жатқандығы белгілі.
Осыған орай, сақтандырудың экономикалық мәнін ашу және сақтандыру нарығының
қаржы жүйесіндегі орнын айқандау, сақтандыру компанияларының қаржылық
менеджмент қызметін жүргізудің бүгінгі таңдағы қажеттілігіне тоқталу болып
табылады.
Тақырыпты орындау барысында келесідей міндеттерді алдыма қойдым:
• Сақтандырудың экономикалық мәнін ашу және оның экономикалық
категория ретіндегі маңыздылығын талдау;
• Сақтандыру нарығының еліміздегі дамуын сипаттау және сақтандыру
нысандарының дамуын қарастыру;
• Сақтандыру компанияларының қалыптасуы мен дамуы, олардың
қаржыларын басқарудағы қаржылық менеджменттін рөлін талдау;
• Сақтандыруға әсер ететін факторларды талдау және қызмет
көрсетудегі орнын талдау болып табылады.
I Сақтандырудың нарықтық экономикалық мәні және олардың қаржыларын
басқарудағы қаржылық менеджменттің орны
1. Сақтандыру компаниялары - экономикалық жүйенің
бір бөлігі ретінде
Сақтандыру қорының тарихи түрде анықталған ұйымдастырушылық формасы
сияқты кез келген сақтандыру компаниясының қызметі ылғи экономикалық
ортамен тығыз байланыста болады. Берілген экономикалық ортада
функционалданатын сақтандыру компанияларының жиынтығы сақтандыру жүйесін
құрайды. Нарықтық типтің экономикасында сақтандыру жүйесінің негізгі
мақсаты компаниялар мен фирмаларға белгілі бір кепілдіктерді қамтамасыз
ететін сақтандыру және консультациялық қызметтер комплексін көрсету; жеке
клиенттерге – күнделікті және сенімді сақтандыру қызметін көрсету,
ұзақмерзімді жеке мақсаттарға жету. 5
Сақтандыру компанияларымен кездестірілетін проблемалары арасында
келесілерді белгілеуге болады:
- сақтандыру бизнесінің интернационализациясы;
- ірі сақтандыру топтарының пайда болуы;
- бағалы қағаздарға инвестициялар;
- қаржылық алаяқтылық;
- көптеген мемлекеттердегі саяси жағдайларының күрт өзгеруі;
- персоналдың балансталмаған жастық құрылымы;
- жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы;
- сақтандырушы жұмысшыларының жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Сақтандыру компаниялары – сақтандыру қызметтерін көрсетуге
негізделетін қаржылық делдалдар. Олардың қызметі заңды және жеке
тұлғалардың шарттарына негізделіп құрылған белгілі бір жағдайларының
түсуіне байланысты шартталған көлемдегі ақша қаражаттарының
сақтандырушыларға төлемдерді жүзеге асыратын арнайы ақша қорларының
құрылуынан тұрады. 6
Техника, технологияның дамуымен, экологиялық сақтандыру компаниялары
ақша қаражаттарын несие берушілермен шарт негізінде тартатындықтан, оларды
шартталған қаржылық делдалдарға жатқызады.
Сақтандыру қызметіне сұраныс экономикалық субьектілердің (заңды және
жеке тұлғалардың) маңызды қаржылық жоғалтуларға әкелетін (өлім, ауру немесе
жанұя мүшесінің жұмыстан шығарылуы, автомобиль авариясы және т.б.) белгілі
бір жағымсыз жағдайлардың, тұрақты қауіп – қатерінің түсуімен анықталады.
Бұл жоғалтуларды ағымдағы табыспен жабу мүмкін емес, осыған байланысты
депозит шоттары арқылы қаражаттарды жинау да қиынға түседі. Сақтандыру
мұндай жоғалтуларды жабудың ыңғайлы әдісі болып табылады, себебі оның
сомасы сақтандыру салымдарынан көп болуы мүмкін жағдайлардың нашарлауымен
мұндай жағдайлардың түсу ықтималдығы өсуде. Сондықтан сақтандыру бизнесі
дамыған нарықтық экономикасы елдерінде жақсы дамуда.
Сақтандыру компаниялары өмірді сақтандыру компаниялары мен мүлікті
және сәтсіз оқиғалардан сақтандыру компанияларына бөлінеді. Онда жұмыс
істеу әдістері бірдей: сақтандыру полистерін сатудан, олар табыстық
активтерге орналастыратын белгілі бір қаржы соммаларын жұмылдырады. Бұл
активтерден түсетін табыстардан өздерінің операциялық шығындарын жабады,
табыс алады. Жұмылдырылған қаражаттардан бұл компаниялар сақтандыру жағдайы
түсуі барысындағы төлемдердің орнын толтыру үшін резервтер құрады.
Өмірді сақтандыру компаниялары өлім коэффициентін тура анықтауға
және бұл негізде уақыт барысында сақтандыру полистері бойынша өздерінің
төлемдерін бөлуді болжамдауға мүмкіндік алады. Бұл оларға өз резервтерін
ұзақмерзімді, табыстық активтерге – корпорацияның облигациялары мен
акцияларына, ұзақмерзімді депозиттерге және т.б. орналастыруға мүмкіндік
береді. 7
Мүлікті және сәтсіз оқиғалардан сақтандыру компаниялары болжанбайтын
жағдайлардың түсуінен сақтандырады. Сондықтан олар өз резервтерін өмірді
сақтандыру компаниялары сияқты орналастыра алмайды, қысқа мерзімді бағалы
қағаздар артықшылықтарымен шектелуге мәжбүр.
Дамыған мемлекеттердегі сақтандыру компаниялары ірі көлемдегі
қаржылық ресурстарды жұмылдырады және ақша нарығанды ұзақмерзімді
капиталдардың басты жабдықтаушылары болып табылады. Ұзақмерзімді бағалы
қағаздардан басқа олар өз ресурстарын ипотекалық займдарға, ал ұзақмерзімді
займдарға қозғалмайтын мүліктің кепіліне салуы мүмкін.
4 Сақтандыру компанияларының қаржылары
Сақтандыру компанияларының қаржылық – шаруашылық қызметінің
нәтижелері ең алдымен алынған табыс пен резервтер қоры көлемдерінің
өзгеруінде айқындалады.
Сақтандыру компаниясының табысы былай қойылады:
1) Сақтандыру қызметінен тікелей алынған табыс. Сақтандыру компаниялары
сақтандырудан алынған салымдардан сақтандыру төлемдері мен сақтандыру
соммаларын төлеуден резервтік қорларды құрайтын, сақтандыру салымдарының
ағымдағы түсімдерінің қорын құрайды. Осыдан кейін сақтандыру қызметін
жүргізуден шығындар жабылады. Жүктеме қалдықтарын сақтандыру қызметінен
түскен табыс береді.
1) Компанияның сақтандырылмайтын қызметінен түскен табыс (банк
депозиттері, қозғалмайтын мүлік және т.б.). Алынған табыстар
сақтандыру компаниясының табыстарына қосылады.
2) Басқа қызметтерден түсетін табыс – консультациялық, делдалдық және
т.б. 8
Сақтандыру компаниясының сақтандыру қызметін жүргізудегі барлық
шығындарын 4 топқа бөлуге болады:
1) аквизициялық – жаңа сақтандырушыларды тартумен, сақтандыру портфелін
кеңейтумен, жарнамамен, сақтандырудың жаңа түрлерін өндірумен
байланысты шығындар;
2) инкассалық – сақтандыру төлемдерін жинаумен және сақтандырушыларға
қызмет көрсету бойынша шығындар;
3) ликвидтік – сақтандыру жағдайымен эксперттер еңбегін төлеу, сот
шығындары, сақтандырудың орнын толтыруларымен байланысты.
4) басқарушылық – еңбекті төлеу, шаруашылық шығындары және т.б.
байланысты.
Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметінің маңызды аспектісі –
сақтандыру резервтерін құру мен пайдалану. Компаниялар сақтандыру
резервтерінің келесі жүйесін құрайды:
1) техникалық резерв;
2) ескертетін шараларға резерв – масштабтарды қысқарту мен залалдардың
орнын толтыру мақсатында шараларды қаржыландыру үшін жүктемелер
қойылады .
Техникалық резерв:
1) Табыс кіргізілмеген премияның резерві – шарттың уақыты нәтижелі болып
табылмайтын, сақтандырудың әрбір шартына сақтандыру төлемдерінің
бөлігі бағытталады;
2) Реттелмеген шығын резервтері. Сақтандырушы сақтандыру жағдайының
бекітілген уақыты туралы хабарлауы керек;
3) Түскен, бірақ хабарланбаған шығындар резерві – жиналған премиялардан
алынған белгілі пайыз мөлшерінде;
4) Апаттар резерві – сақтандыру жағдайларының көп мөлшерде түсу жағдайына
байланысты (жер сілкінісі, су тасқыны және т.б.).
5) Тербелу зияндылығының резерві. Егер берілген жылы зиянның өткен
жылдағыдан кем болса, бұл айырмашылық тербелу зияндылығының резервіне
бағытталады.
6) Өмірді сақтандыру резерві.
Сақтандыру компаниясы өзінің резервтерін табысты болатындай қылып
орналастыру керек.
1.3 Сақтандыру кәсіпорындарындағы қаржылық менеджменттің мәні және
жүргізілу барысы
Сақтандыру компаниясының қаржылық сыныптамасында қаржы менеджментi
келесi кезеңдердiң дәйектi ауысымы ретiнде сипаттауға болады:
1. Ақша қаражаттарын (капиталды) пайдаланудың мiндетiн қою және мақсатын
анықтау;
2. Ақша ағымдарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдiстерiн, тәсiлдерiн
анықтау;
3. Қабылданған шешiм бойынша инвестициялау жөнiндегi шешiмдi бизнес-
жоспар немесе басқа рәсiмдеу түрiндегi iс-әрекеттердiң бағдарламасын
жасау;
4. Жобаның орындалуын ұйымдастыру;
5. Қаржыны басқаруда бақылау жасау және қажеттi түзетулер енгiзу;
6. Қайта инвестициялаудың мақсаттары үшiн жоба нәтижелерiн талдау және
бағалау.
Сөйтiп, қаржы менеджментi сақтандыру сақтандыру кәсіпорынның қаржылық
қамтамасыз етiлуiн тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-
әрекет етуiнiң мақсаттары үшiн оның ағымдарын басқаруға мүмкiндiк бередi.
Корпорацияның қаржы саясатында қаржы менеджментiнiң жалпы мақсатты
нұсқамасы – экономикалық дамудың iшкi және сыртқы факторларын есепке алу
негiзiнде корпорацияның рынокта тең қаржы саясатын жүзеге асыру болып
табылады.
Корпорацияның меншiктi капиталының жеткiлiктi көлемi (60%-дан жоғары)
және ақша түсiмдерiнiң оң сальдосы (ақшаның шығысынан кiрiсi жоғары) болған
жағдайда қосымша ақша ресурстарын тартуға және қаржы рыногындағы орнын
тұрақтандыруға ынталы болады. [4, 97 б ]
Сонымен қатар сақтандыру кәсіпорынның қаржы стратегиясы ұзақ мерзiмде
кең көлемде коммерциялық даму мiндеттерiн қарастырады, яғни стратегия
корпорация дамуының альтернативтiк жолдарын талдайды. Осы мақсатқа жету
үшiн корпорацияның қаржы бөлiмi жоспарлауды, болжауды, тәжiрибелердi
қаарстырып, олардың тиiмдi нұсқасын iздейдi.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы стратегиясын iске асырудағы басты
кезеңдерге келесiлер жатады:
• Қаржы-экономикалық жағдайды зерттеу және бағалау;
• Есеп және салық саясаттырын талдау;
• Несие саясатын жүргiзу;
• Негiзгi капиталды тиiмдi басқару және амортизациялық саясатты қолдану;
• Айналым активтерiн және несиелiк қарыздарды басқару;
• Ағымдағы шығындарды, табыстарды және пайданы басқару;
• Баға саясатын жүргiзу;
• Дивидендтiк және инвестициялық саясаттарды таңдау;
• Корпорация жетiстiгiн және оның рыноктық құнын бағалау.
Кәсіпорын iшiлiк қаржылық жоспарлау өз кезегiнде келесiдей
құжатттардан тұрады:
• Корпорация бюджетiнiң кiрiсi мен шығыстары;
• Қызмет түрi және қаржы есебiнiң орталығы бойынша ақша құралдарының
қозғалысы;
• Баланстық есеп бойынша бюджет жағдайы;
• Капиталдық бюджеттiң мәлiметтерi.
Қаржылық анализ келесi тараулардан тұрады:
• Қызмет түрi бойынша ақша ағымдарының тиiмдi қозғалысын және бөлiнуiн
бағалау;
• Қосымша қаржы ресурстарын тартудың каналдарын (банктiк несие,
меншiктiк акцияны эмиссиялау, лизингтiк бизнес, тауарлы несие және
т.б.) анықтау.
• Қабылданған қаржылық және инвестициялық шешiмдердi қаржы тұрақтылығы
көрсеткiшi арқылы тиiмдiлiгiн бағалау.
Осылайша сақтандыру кәсіпорынның қаржы саясатының басты екi мiндетi:
қаржының тұрақты өтiмдiлiгiн сақтау және максималды пайда табу болып
табылады.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы саясаты қаржылары стратегиялық және
тактикалық мiндеттердi мақсатты түрде iске асыруға бағытталады. Мысалы,
рыноктағы корпорация тауарының өтiмдiлiгiн көбейту немесе сұранысты өсiру
активтер мен меншiк капиталдарының пайдалылығы мен рентабельдiлiгiн
арттыру, баланстық төлем қабiлетiн және өнiмдiлiiгн сақтау, акционерлер
жағдайын жақсарту және инвестициялық климатты жақсарту болып табылады.
Cақтандыру менеджерінің заңды және жеке тұлғалардың мүліктерін
сақтандыруда бұл мүлік құралдарын, материалдарды сақтандыру болып
табылады. Жауапкершілікті сақтандыру бойынша – мүлік құралдары иелерінің
азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру, тасымалдаушылардың
жауапкершілігін сақтандыру, жұмыс берушілердің жауапкершілігін сақтандыру,
үшінші жақтарға зиян үшін кәсіпорындардың азаматтық жауапкершілігін
сақтандыру (экологиялық сақтандыру), кәсіби жауапкершілікті сақтандыру,
зейнеткерлік қорлардың жауапкершілігін сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандырудың түрлері өндіріс үрдісінде немесе
қызметтерді ұсынудағы нақты тәуекелдерге байланысты. Олар: жаңа техниканы
иемдену, валюта бағамдарының ауытқуы, өндірістегі үзіліс және т.б.
Менеджер қауіптер сипаттары бойынша сыныптау тек сақтандыруды қамтиды
және бір-бірімен иерархиялық байланыста емес бес негізгі буындарды бөледі.
Олар:
1. Оттан және стихиялық жағдайлардан сақтандыру.
2. Зиянкестердің және тиімді емес табиғат жағдайларынан сақтандыру.
3. Cақтандыру менеджерінің заттардың барлық түрлерін апаттардан және
басқа да қатерлерден сақтандыру.
4. Техногендік апаттар мен катастрофалардан сақтандыру.
5. Қаржылық тәуекелдерден сақтандыру.
Қауіптер сипаттамасы бойынша сыныптау зиянды анықтау мен сақтанушылық
орны толтыру әдістерін дамыту үшін қолданылады. Келтірілген буындардың
әрқайсысының өзі берілген сыныптама шеңберіндегі сақтандырудың жеке түрі
болып табылады.
Қазақстан Республикасында сақтандыру бизнесін реттеудің заңдық жүйесін
дамыту үрдісі созылып кетті. “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру
туралы” алғашқы Заңы тек 1992ж. 3 шілдесінде ғана қабылданды және іске 1
қыркүйекте енгізілді. Жалпы заң сәтті болмады. Басқа да кемшіліктермен
қатар онда бастысы – сақтандырушылық ұйымдарды тіркеу, сақтандырушылық
қызметті лицензиялау механизмдері мен мемлекет тарапынан бақылау болмады.
Негізінен осы себептен заң жұмыс істемеді. Ол адал бәсекелік күресті
қамтамасыз еткен жоқ. Көбінесе, сақтандыру компаниялары бір-бірімен
бәсекелесіп, сақтандырушылар мүдделері зиян кескен жағдайларға алып келді.
Істе болған “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы” Заңындағы
кемшіліктер мен есептемеулер белгілі бір мөлшерде 2007ж. 16 сәуірінен №1658
“Сақтандыру нарығын қалыптастыру мен дамыту бойынша ұйымдастырушылық-
құқықтық шаралар туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғысымен
түзетілді.
Осы Жарғыға сәйкес сақтандырудағы лицензиялау мен бақылау органының
өкілеттіктерімен Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігіндегі
сақтандыру Департаменті дамытылды
Сақтандырудың құқықтық негізін қалыптастыру үшін тығыз фундаментті
қалаған заң актісі болып 2004ж. 3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заңды күші
бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы болды. Ол мемлекеттік,
сондай-ақ жеке сақтандырушылық ұйымдардың еркін адалдық бәсекелестігі үшін
нақты жағдайлар дамытты, шетел инвесторлары үшін ішкі сақтандырушылық
нарықты ашты.
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасындағы сақтандырушылық туралы заңы
Азаматтық кодекстің сәйкес баптарынан (ерекше бөлігі), 2004ж. 3 қазанынан
“Сақтандыру туралы” заңды күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығынан (әрі қарай – “Сақтандыру туралы” Жарлық немесе Жарлық),
Қазақстан Республикасы Президентінің және үкіметінің, сондай-ақ өкілеттік
мемлекеттік органның заң актілері мен оларға сәйкес қабылданған нормативтік
құқықтық актілерден тұрады 13.
Сақтандырушылық қатынастарды реттейтін негізгі заң акітелрі болып
табылатын “Сақтандыру туралы” Жарлықтың сипаттамасы.
Сақтандыру келісімінің нысаны мен мазмұнына Жарлықпен белгілі бір
талаптар қойылады. Келісімге сақтандыру қатынастары жүйесінде негізгі орын
беріледі, өйткені нақ келісім нысанында сақтандыру тәжірибелі жүзеге асады.
Сақтандырушы сақтандыру төлемін төлегеннен кейін, ал оны төлеу
кейінге қалдырылған кезде – бірінші сақтандырушылық салым мерзімінен бастап
сақтандыру келісімі күшіне енеді және жақтар үшін міндетті болып табылады
және бірінші болған сақтандырушылық жағдайдан сақтандырушылық орнын
толтыруды төлеу мерзімінен бастап, егер міндетті сақтандыру туралы
келісіммен немесе заңмен басқадай қарастырылмаса, өзінің қызметін
тоқтатады.
Сақтандырушылық қорғаудың қызмет ету кезеңі, егер міндетті сақтандыру
туралы келісіммен немесе заңмен басқадай қарастырылмаса келісім қызметі
мерзімімен сәйкес келеді.
Сақтандыру территориясы Қазақстан Республикасының территориясымен,
егер сақтандыру объектісі сипатынан басқадай шықпаса немесе келісімде
қарастырылмаса сәйкес келеді.
Жарлықпен келісімді мерзіміне дейін тоқтату және оны жарамсыз деп
тану тәртібі бекітілген.
Азаматтық кодекспен қарастырылған міндеттері тоқтатудың жалпы
негіздерінен басқа сақтандыру келісімі келесі жағдайларда тоқтатылады:
- сақтандыру объектісі жойылған кезде;
- оны ауыстыру болмаған жағдайдағы сақтандырушы болып табылмайтын
сақтанушының өлімі;
- егер сақтандырушы сақтанушының ауысуына қарсы болып, ал келісіммен
немесе заңмен басқадай қарастырылмаса, сақтандырушының мүліктік
сақтандыру объектісінен бас тартуы жағдайында;
- егер басқа жағдайлар қарастырылмаса, сақтанушымен кезекті сақтандыру
салымдарын бекітілген мерзімге дейін төлемеуі;
- сақтандырушы мен сақтанушының талаптары, егер бұл сақтандыру
шарттарымен, сондай-ақ жақтардың келісімі бойынша қарастырылса.
Келісімнің қызмет ету кезеңінде сақтандырушының сақтандыру сомасын
көбейту талабына сәйкес, онымен негізгі келісімнің аяқталу мерзіміне
дейінгі кезеңге қосымша келісімге қол коюға болады. Бұл кезде негізгі және
қосымша келісім бойынша сақтандырушылық сома берілген мүлікті сақтандыру
нұсқасы үшін бекітілген мөлшерден жоғары бола алмайды.
Бір жылға келісілген келісімдер бойынша сақтандырушылық төлемдер
сақтанушымен бекітілген ставкалар бойынша төленеді.
Бір жылдан аз мерзімге қол қойылған келісімдер бойынша сақтандырушылық
төлемдер жылдық төлем сомасынан келесі мөлшерлерден төленеді:
2 айға – 30%,
3 айға – 40%
4 айға – 50%
5 айға – 60%
6 айға – 70%
7 айға – 75%
8 айға – 80%
9 айға – 85%
10 айға – 90%
11 айға – 95% мерзімдеріне сақтану кезінде.
Жоғарыда көрсетілген мөлшерлерде және сақтандырушылық сомалардың
жоғарылауына сәйкес келісілген қосымша келісімдер бойынша сақтандырушылық
төлемдер төленеді. Осы кезде толық емес ай үшін төлем толық ретінде
төленеді 1.
Тәжірибеде сақтандырушылар 2 немесе 3 жылға келісілген мерзімімен
мүлікті сақтандырудың жалпы келісімдері бойынша төленген соманың 10%-ке
дейін, ал 4 немесе 5 жылға – 15%-ке дейін жеңілдіктер ұсынады.
Cақтандыру компаниясы бес және одан да көп өткен жылдар бойы үздіксіз
мүлікті сақтандырудың келісімдеріне қол қойған және осы уақыт ішінде
сақтандырушылық орнын толтыруды алмаған тұрақты сақтандырушыларға жаңа
келісімге келу кезінде төленген соманың 20%-не дейін жеңілдік беріледі.
Сақтандыру кәсіпорынның қаржы есеп берушілік көрсеткіштерінің шеңбері
негізінен екі топты, кәсіпорын қызметіне мүддені тікелей және жанама
түрлерін қамтиды. Бірінші топқа төмендегілер жатады:
1. кәсіпорын меншік иелері;
2. басқару персоналы және кәсіпорын жұмысшылары;
3. кәсіпорында тікелей жұмыс істемейтін тұлғалар, бірақ тікелей қаржылық
мүдделі – инвесторлар, түрлі кредиторлар және сақтандыру кәсіпорынның
коммерциялық серіктестері;
4. Қоғамдық өндірісті мемлекеттік реттеу қызметні жүзеге асыратын билік
органдары. [10, 113 б]
ІІ Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті
2.1 Сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығы және оны
қамтамасыз етудегі қаржылық менеджменттің рөлі
Сақтандыру заңы сақтандырушының әрбір келісім – шарты бойынша
міндеттемелерін орындауды қамтамасыз ететін нақты заңды шарттарды бекіту
керек. Кез – келген сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығы қаржылық
қызмет нәтижесі есебіне негізделеді және толық бейнені бухгалтерлік
баланстан алады. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге әсер ететін нақты
көрсеткіштерді анықтау мақсатында бухгалтерлік есептің құрылымдық
бөліктерін қарастыру қажет. 9
Бухгалтерлік балансты 3 негізгі бөлімге бөлінеді:
1. активтер;
2. жеке капитал;
3. міндеттемелер.
Сақтандыру компанияларының қаржылық менеджменті қызметі бойынша
сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығының негізі - 3 көлемнің
қатынасымен анықталады. Активтер құрамына негізгі қорлар, материалдар, ақша
қаражаттары, қаржылық инвестициялар, тағы басқа ағымдағы активтер түрінде
сақтандырушының мүлігі кіреді. Активтердің көп көлемде болуы компанияның
толығымен оның сенімділігін көрсетеді, бірақ негізгі қорлардың құрылымы,
олардың құндылығы, қай қаржылардан алынғаны – бұл критериялар бойынша
активтердің эффективтілігін және сақтандыру компаниясының толықтай
сенімділігін жорамалдауға болады.
Сақтандыру компаниясының қаржылық менеджмент қызметінің анализі
нәтижелерінен сақтандыру компаниясының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз
ететін келесі факторларды анықтауға мүмкіндік береді:
- жеке капитал;
- сақтандыру келісім – шарттары бойынша міндеттемелер;
- сақтандыру резервтері;
- инвестициялық қызмет;
- тәуекелді шектеу;
- тариф саясаты.
Жоғарыда көрсетілген факторлар сақтандыру компаниясының қаржылық
тұрақтылығын және оның төлемқабілеттілігін қамтамасыз етуде шешуші
факторлар болып табылады. Жоғарыда айтылып кеткендей, Қазақстан
Республикасының заңдылығында қаржылық тұрақтылықтың негізі келтірілген.
Қаржылық тұрақтылық бойынша талаптар сақтандыру қадағалау департаментімен
қадағалынады.
Өтпелі экономика шарттарында көп көлемдегі сақтандыру компаниялар
нарық шарттарында сақтандыру қызметі бойынша жеткілікті тәжірибесі жоқ,
сенімді статистиканың болмауы, ал қолда бар статистиканың сенімділігі жоқ,
яғни статистиканың ақпаратпен қамтамасыздандыруы жетілмеген. Көбінесе
сақтандыруға алынатын тәуекелдер зерттелмейді, тәуекелді бағалау және
анализ жасау методикасы жоқ. Қазақстан сақтандыру нарығына тән ерекшелік
сақтандыру нарығының құрылымының дамымағандығы, сақтандыру сомаларын,
одақтардың, ассоциациялардың қарапайым қызметінің жоқ болуы, сақтандыру
мәдениетінің әлсіз деңгейі, сақтандыру қызметіне халық пен қоғамның
сенімсіздігі, сақтандыру бойынша жариялаулардың болмауы және т.б. болып
табылады. Сақтандыру нарығының дамуы мен қалыптасуы үшін сақтандыру
компанияларының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша міндетті
түрдегі талаптарды мемлекет жағынан қадағалау қажет, мемлекет қадағалауы
жағынан реттеу мен қадағалау сақтандыру қорғауының дұрыс жүйесін құруға,
қаржылық ресурстарды қолдануды оптимизациялау, ұлттық сақтандыру нарығының
дамуын ілгері жылжытуға, жалпылый ұлттық экономиканың экономикалық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету. 11
2.2 “Халық” банкінің сақтандыру компаниясының сипаттамасы және
басқару жүйелері
“Халық” банкінің ”Сақтандыру компаниясы” нарықта 6 жылдан бері жұмыс
істейді. Осы жылдар ішінде компания үлкен жетістіктерге жеткен. Компанияның
жұмыс істеу ережесі, ол клиентке керекті сақтандырудан сапалы қорғау және
максималды шапшаңдылықты қамтамасыз ету болып табылады және де клиенттің
барлық қажеттілктерін толық қанағаттандыру.
Компанияның имиджіне және қызмет ету стандартының құрылуына
компанияның акционерлері үлкен ықпал жасайды. Бұл акционер Қазақстандағы ең
ірі банктердің бірі – АҚ “Халық” банкісі.
Компанияның жарғылық капиталы 1 364,0 млн. теңгені құрайды және 100%
ақша құралдарымен қамтамасыз етілген. Компанияның үлкен көлемдегі
сақтандыру сыйлықтары жеткілікті резервтерді жинауға мүмкіндік береді.
Компания капиталының тұрақты ұлғаю көлемі, профессионалдық менеджмент және
инвестициялық саясат компанияға Қазақстан Республикасында ірі
институционалды инвестор болуға мүмкіндік береді.
Компания өзінің белсенділігін дара қызмет ету сферасында дамытады,
бөлшек секторындағы сақтандыру продуктілерін жаңартуға және құруға үлкен
назар аударады, сақтандыру бизнесінде жаңа технологияларды қолданылады және
керекті қызметтердің тізімін тұрақты кеңейтеді.
Қазіргі уақытта біз сақтандырудың барлық түрлерін ұсынамыз.
Клиенттердің ыңғайлылығына қарай сақтандырудың 40-тан жоғары программалар
жасалған. Cақтандыру менеджерінің мүлік жүйесін сақтандыруға отандық және
шетелдік мүліктер мен технианы қабылданады.
Сурет 1 - “Халық” банкінің “Сақтандыру компаниясының” ұйымдық құрылымы
“Халық” банкінің ”Сақтандыру компаниясы” өздерінің клиенттеріне кең
және әр түрлі спектр бойынша сақтандыру өнімдерін ұсынады, барлық мүмкін
болатын тәуекелдердің сферасын күнделікті өмірде іс жүзінде қамтиды. Құрамы
жағынан компания портфелі 4 топқа бөлінеді:
Сақтандыру топтары Сыйақы 2010
Мың тг. Үлес
Мүлік жүйесін сақтандыру 353 002 25%
Жауапкершілікті және мүлікті сақтандыру 506 480 36%
Жеке сақтандыру 369 813 26%
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру 172 363 12%
Барлығы: 1 401 658 100%
Cақтандыру менеджерінің мүлік жүйесін сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- мүлікті өз еркімен сақтандыру;
- БАНК – МҮЛІК сақтандыруы;
- мүлік иесінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін ерікті
сақтандыруы;
- мүлік иесінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыруы;
- тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық – құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің мүлікті ерікті сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- кәсіпорын мүліктерін сақтандыру;
- мұнай операцияларын сақтандыру;
- құрылысты сақтандыру;
- ұшақтар мен қайықтарды сақтандыру;
- жүктерді сақтандыру және т.б.
Cақтандыру менеджерінің ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден
тұрады:
- медициналық ерікті сақтандыру;
- аурулардан сақтандыру;
- шетелге кететін және ҚР келетін азаматтарды сақтандыру;
- жұмысшының денсаулығына және өміріне зақым келтіргені үшін жұмыс
берушінің азаматтық – құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің қаржылық тәуекелдерді сақтандыру төмендегідей
бөліктерден тұрады:
- келісім – шарт бойынша азаматтық – құқықтық жаупкершілікті
сақтандыру;
- кәсіпкердің тәуекелділігін сақтандыру.
Cақтандыру менеджерінің есебі – бұл жерде мүліктің түрі, затың
номері, түсі туралы көрсетілген. Сонымен қатар мүлікті қандай сомаға
бағаланғаны, оның маркасы, моделі, қай жылы шығарылғаны және т.б.
көрсетіледі. Бұл есептің ең маңыздысы үш түрлі бағдарламаның біреуін таңдау
болып табылады, олар: “эконом”, “стандарт” және “люкс”.
“Эконом” бағдарламасы бойынша – сақтандыру жағдайы болып
сақтандырылған мүлік құралына жол-мүліктік оқиға нәтижесінде зиян келу
табылады.
“Стандарт” бағдарламасы бойынша – сақтандыру жағдайы болып
сақтандырылған мүлік құралына төмендегілердің нәтижесінде зиян келу
табылады:
1) жол-мүліктік оқиғасы;
2) жолдан тыс жерде жүру барысында өзге мүлік құралдарымен немесе
объектілермен соқтығысу;
3) объектілердің құлауы, жануарлармен немесе құстармен жанасу;
4) өрт, су астына қалу, табиғи апаттар (бұршақтан өзге);
5) үшінші тұлғалардың бұзақылығы, вандализмі және өзгедей құқыққа қарсы
әрекеттері: тонау, қарақшылық, мүлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz