Қазақ тілі сөздіктері

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

I. Энциклопедиялық басылымдар мен анықтамалықтар

«Арыс» қорының «Жаңа энциклопедиясы - Новая энциклопедия» сериясы бойынша «Батыс Қазақстан облысы», «Жетісу», «Северо-Казахстансая область», «Солтүстік Қазақстан облысы», «Костанайская область», «Отырар», аймақтық энциклопедиялары, «Народы Казахстана», «Спортивный Казахстан» энциклопедиялық анықтамалықтары, «Генералы Казахстана», «Наркомы Казахстана», «Қазақ батырлары» биографиялық анықтамалықтары жарық көрді. «Қазына» сериясы бойынша «Қырымның қырық батыры», 50 томдық «Атырау ақын-жазушылары кітапханасы», араб қарпімен (жәдитше) ондаған ескерткіш кітаптар (Ахмет Яссауи, Шәді Төе және т. б. мұралары дүниеге келді) . 20 томдық «Махамбет әлемі - мир Махамбета кітаптар топтамасы да осы серияның ауыр жүгін арқалап тұр.

1. 1. Отырар

«Отырар энциклопедиясы» атты көлемді кітаптың редакторы академик Өмірзақ Айтбайұлы.

Кітаптың беташары Қазақстан Республикасы Парламенті сенатының депутаты Қуаныш Айтақановтың алғысөзімен ашылған. Мұның өзіндік себебі де жоқ емес. Қуаныш Айтақанов Отырардың төл перзенті. Бірнеше жыл осы Отырар ауданын басқарып, елдің еңсе көтеруіне, туған жердің қайта түлеуіне ақыл-қайратын жұмсаған азамат. Оның басшылығы тұсында Отырардағы тарихи орындар қайта жаңғыртылды.

Кітаптың «Отырар алқабының тарихы» атты бөліміндегі мағлұматтар, тас дәуірі, қола дәуірі ерте темір дәуірі, қаңлылар, батыс түрік қағанаты, Түргеш қағанаты, Қарлұқ мемлекеті, Оғыз мемлекеті, қыпшақтар, дамыған ортағасырлық мемлекеттер, VІ-ХІІІ-ғасырдың бас кезіндегі қалалық мәденит, Отырар алқабы, монғол дәуіріндегі ортағасырлық мемлекеттер қазақ Хандығы, Отырар өңірі Ресей империясы құрамында, Отырар өңірі Кеңес өкіметі тұсында дейтін тақырыпшалармен берілген.

«Отырар энциклопедиясында» «Негізгі бөлім» деген тарау бар. Ол ұлы ақын Абайдың өмір жолымен шығармашылық еңбегінен мол мағлұмат береді. Қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаған, ойшыл, аудармашының 150 жылдық мерекесі Отырар ауданында да аталып өтті.

«Негізгі бөлімде» талай тарихи атаулар, қазақ халқына аты мәшһүр адамдар аз емес. Қазақ тарихында ел басқару ісіне ерте араласын, ақыл-парасатымен көзге түскен көрнекті мемлекет қайраткерлерінің бірі - Абылай хан. Ол осы күнгі Оңтүстік Қазақстан облысының Арыс өзені жағасында 1711 жылы дүниеге келген. Ата-тегін жіліктеп, жіктеп айтар болсақ Абылай Жәңгір ханның бесінші ұрпағына жатады. Ол шын мәнінде қазақтың үш жүзінің басын біріктіріп, бір шаңырақтың астына жиған ақылды, қайратты, жігерлі хан. 1771 жыыл Үш Жүздің басшы өкілдері Түркістанда Абылайды хан көтереді. Абылай іс жүзінде жалғыз Орта Жүздің ғана емес, бүкіл қазақ ордасының Ұлы Ханы болды. Еліміздің екі жағындағы қытай, орыс мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынас орнатты. Ол өресі биік-өнерлі жан болған. Онға тарта күй шығарғанын тарихи жазбалардан жақсы білеміз. Қазақ халқының басын біріктіріп, бір шаңырақтың, бір тудың астына жинау оңайға түскен жоқ. Дегенмен ақылман Абылай тарихтың қатал сыңынан сүрінбей өтті. Атақты ханның сүйегі қазіргі Түркістан қаласындағы Қожа Ахме Иассауи кесенесіне жерленген.

Эниклопедияда Әбу Насыр әл Фараби бабамыздың есімі бірден көзге түседі. Қазақ топырағында дүниеге келіп, жат жерде көз жұмған ұлы ғалымның өмір жолын, ғылыми еңбектерін екінің бірі біледі десек артық болмас.

Отырар энциклопедиясына бір ғана Оңтүстік аймаққа аты белгілі адамдар легі емес, елдің елдігін сақтап қалған сардарлардың, атақты ақын-жазушылардың, ғалымдардың, өнердің, ғылымның озық ойлы адамдары көбірек тартылыпты. Кесек тұлғалы, ақыл-ойлы, алысты болжайтын әскербасы және ел билеген білгір басшының бірі Әбілхайыр хан жайлы да жазылған.

Оңтүстік өңірден талай талантты ақындар шыққан. Мысалы, Ергөбек Құттыбайұлы, Айтбай Белгілайұлы, Қызыл Жырау, Сәдуақас, Байбосын т. б. Олардың арасынан айтыс ақындары марқұм Тәушан Әбуованың, Әселхан Қалыбекованың есімдерін өнер сүйер қауым жасы біледі. Мұхтар Шаханов, Аманхан Әлімов та осы Отырар топырағының перзенттері.

«Отырар энциклопедиясынан» орын алған тағы бір танымал тұлға - Ақсақ Темір. Оның есімі Азияға ғана емес, жарты әлемге жақсы мәлім. Түркінің Барлас тайпасының биі Тарағай бидің баласы Әмір Темір аса дарынды әскербасы, мемлекет қайраткері болған. Оның әскери даңқы еуропалықтарға Темірлан деген атпен тарайды. Түркістан маңайындағы бір шайқаста аяғынан жараланы, ақсақ болып қалған. Содан оны жанындағылар Ақсақ Темір атап кеткен. Әмір Темір әулетінен ұлы ғалым Ұлықбек және Моңғол империясын құрушы Бабыр сынды атақты адамдар шыққан.

Отырар энциклопедиясында Ұлы Жүздің түп атасы есептелетін көрнекті бабамыз Бәйдібек Қарашаұлы жайында да жақсы мағлұматтар берілген. Бәйдібек би өзінің ақыл-парасатымен ел құрметіне бөленген ақылман адам. Ол айналасындағы кедей-кепшік, жарлы-жақыбайларға көп кеңшілік жасаған жан. Оған мәрмәр тастан зәулім ескерткіш қойылған.

Қазақтың көне саз аспаптарын іздеп табуды және сол аспаптардың қай дәуірдікі екенін анықтап, атауын дұрыс айтуға ат салысқан білімді де білікті азаматтың бірі - Өзбекәлі Жәнібеков болатын. Ол кісі қазақтың байырғы киіз үйінің жабдықтарын, ыдыс-аяқтарын пайдалану және шығу тарихын зерттеп, зерделеді. Қазақтың би өнерінің арғы-бергі тарихы жөнінде де көптеген Құнды жазба деректер қалдырды. Өзекең өз дәуірінде Қазақстанда басшылық қызметте болды. Әсіресе мәдениет саласын өркендетуге көп үлес қосты. Торғай облысына хатшы болған тұста сол өңірдегі өнерлі жастардың басын біріктіріп, «Торғай толқындары» ансамблін құрды. Ол артына «Қазақ киімі», «Жаңғырық» атты тарихи этнографилық кітаптар қалдырды. Марқұмның сүйегі қазір Арыстанбап қорымында жатыр.

Отырар Энциклопедиясына көз жүгіртсеңіз, талай тарихи оқиғалардың куәсі боласыз. Әсіресе, Ресей империясының отарлау саясаты салдарынан біздің рухани өмірімізге өлшеусіз шығындар келді. Солардың қатарына қазақтың ауыз әдебиетін дамытуға үлес қосқан ақын-жыраулардың қуғын-сүргінге ұшырауын жатқызар едік. Мәселен, Шортанбай Қанайұлы Ресей империясының езгісіне ұшырап, қазақ Хандығындағы ел басқару жүйесінің жойылып, халықтың саяси-экономикалық езгіге ұшыраған тұсында «Зар заман» атты толғау шығарды. Ол елі ішіне тез тарады. Бұл тақырыпты Дулат Бабатайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердері, Албан Асан Бәрменбекұлы және басқалары толықтырып, дамытып жырлады. Бұл ақындардың шығармалары халықтың салт-дәстүрлерді қаймағы бұзылмаған қалпында сақтауға, болмыс бітімінен ажырамауға үндеп отырады.

Отырар - Оңтүстік Қазақстан жеріндегі көне қала. Оның арғы-бергі тарихы жөнінде осы энциклопедияда кеңінен сөз болады. Көп жылдардан бері көне қалаға жүргізіліп келе жатқан зерттеу жұмыстары баспасөзде жарияланып жүр.

Осы кітаптың қосымшасында тас дәуірінің, қола дәуірінің, ерте темір дәуірінің бұйымдарының суреттері берілген. Отырар алқабынан табылған көне қыш ыдыстардың және сол ыдыстарға түсірілген таңбаларды да осы кітаптан табуға болады. Сонымен қатар, түркі тайпаларының таңбалары, сырлы ыдыстардың шырақтары, темір бұйымдардың сыртқы бейнесі, егіншілік құралдарының суреттері, Хандар мен Сұлтандардың ұстаған мөрлері, қолөнер туындылары, алыста жатқан тарихтан сыр шертіп, көңілге көп ой салатыны белгілі. «Отырар қорғаны» еліміздің егемендігінен кейін қайта жаңғырып, жаңартылды деуге болады. Мұндағы тарихи орындар қайта қалпына келтірілді. Қазақ халқы үшін киелі саналатын қасиетті орындар мемлекет қамқорлығына алынды. Алыс-жақын шетелдерден келген тарихшылар, әдебиетшілер басқа да өнер-ғылым қайраткерлері Отырарға бір соқпай өтпейді. Отырардың айналасындағы көзден кетіп, көңілде ұмыт болмаған елді мекендердің, жер-судың аттары бір жүйеге түсіріліп, кітапқа енгізіліп отыр. /2/

1. 2. Солтүстік Қазақстан облысы

Бұл энциклопедия Солтүстік Қазақстан бойынша ғылыми-көпішілік және анықтамалық басылым болып табылады. Кітаптың бірінші бөлімінде әкімшілік-аймақтық, тұрғылықты халық және олардың ораналсуын, табиғаты жайлы мақалаларды таба аласыз. Энциклопедияның негізгі бөлімінде 2350 аса мақала, 1230 фотосуреттер мен иллюстарциялар, 21 Азамат және Ұлы Отан соғыстарындағы ұрыс аудандарының картасы топтастырылған. 1120 мемлекеттік және қоғам қайраткерлерінің, ғылым мен техника, мәдениеттің көрнекті өкілдернің биографиялық анықтамалықтары берілген. Сонымен қатар облыс тарихындағы белгілі оқиғалар жайлы қысқаша ақпараттар бар.

Бір басылымда жануарлар мен өсімдіктер әлемін кете алу мүмкін болмағандықтан, бұл энциклопедияға «Қазақстан Қызыл кітабына» енген флора мен фауна түрлері енгізілген.

Тарихи оқиғаларға тікелей қатысы бар ауыл орталықтарына, аудандарға арналып мақалалар жазылған. Мазмұны бір-бірін толықтыратын және белгілі бір тақырыпты толық ашуға көмектесетін мақалалар жиі кездеседі. Егер бір мақалада тақырып толық ашылса, келесі бір мақалада толық ашылған мақалаға сілтеме беріледі.

Ктіап соңындаҒы «Қосымшалар» бөлімінде анықтамалық сипаты бар материалдар берілген: мемлекеттік премиялардың лауреаттарының тізімі, аймақ туралы тарихи-археологиялық мәліметтер, облыстағы тарихи-мәдени ескерткіштер тізімі, библиографиялық және есімдік көрсеткіштер, мақалалардың авторларының тізімі және т. б.

1. 3. Қостанай облысы

Бұл энциклопедия облыстың қазіргі өмірін, оның өткенін көрсететін басылым болып табылады. Энциклопедияға материалдарды іздестіру 1997 жылы басталып, 2002 жылы аяқталған еді.

Маңызды тарихи оқиғалар, мемлекеттік әкімшілік пен қоғамдық ұйымдар, көшелер, алаңдар, тұрғын аудандар, өнеркісіпер, акционерлік қоғамдар мен банктер, оқу орындары, ғылыми-ағарту орындары, ескерткіштер мен құрылыстарға осы энциклопедияда орын беерілген. Мақалалардың көп бөлігі ауыл шаруашылығы, көлік және байланыс, сауда, денсаулық сақтау, дене шынықтыру, спортқа бөлінген. Табиғи зоналар жайлы мәлімет береді - өзендер, су қоймалары, қорықтар, санаторийлер, демалыс орындары. 1617 мақала аты шыққан адамдарға арналып жазылған, олардың есімдерімен көше, алаң өнеркісіп, оқу орындары аталған.

Энциклопедияда көптеген фотосуреттер, карта-схемалар берілген. Кітап соңында Қостанай облысының тарихындағы белгілі оқиғалардың тізімі берілген. Мақалаларды жазуда ғалымдар, білім жүйесінің кәсіпкер мамандары іске қосылған.

ІІ. Тіл саясатына қолдау

«ХХ ғасыр тілшілері - Лингвисты ХХ века» және «Тілтаным» сериялары қазақ тіл білімі ғылымының тұтас антологиясын жасауды өз алдына мақсат етіп отыр, Онда өткен ғасырлардаға орыс зерттеушілерінің қаламынан туған грамматика, сөздіктерден бастап, алғашқы қазақ авторлары А. Байтұрсынұлы, Қ. Жұбанұлы асыл мұралары, бүгінгі жас буын зерттеушілердің ғылыми еңбектерге дейін қамтылмақ. Ал «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында он бес томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінің» алғашқы томдары, орфографиялық, орфоэпиялық, аймақтық, этимологиялық және т. б. сөздіктер жарық көре бастады. Сондай-ақ «Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» деген 2 томы да мәдени өміріндегі үлкен жаңалық болмақ.

2. 1. Қазақ тілінің үлкен орфографиялық сөздігі

Елбасының Қазақстан халқына жолдауы бойынша «Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес 2005 жылы «Арыс» баспасынан жарық көрген «Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі» жарық көрді. Сөздіктің көлемі - 616 бет, таралымы - 3000 дана. Жауапты редакторы - емле мәселесімен ұзақ жылдар айналысып келе жатқан білікті маман, ҚР ҰҒА академигі, прфессор Рәбиға Ғалиқызы Сыдық. Сөздікте 53 000 сөз берілген. Орфографиялық сөздікті құрастыру ісіне А. Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының ғылыми қызметкерлері - Р. Ғ. Сыздық, Н. Уәлиұлы, Қ. Күдеринова, А. Фазылжанова, Қ. Есенова, С. Жапақов, Н. Әміржанова, А. Әмібекова қатысқан.

Бұл - орфографиялық сөздіктің өңделіп, толықтырылған 5-басылымы. Аталған сөздіктің өзіне дейінгі басылымдардан бірқатар өзгешеліктері бар. Ең алдымен, қоғамда болып жатқан түрлі өзгерістер мен жаңалықтарға байланысты тіліміздегі терминжасам үрдісі негізінде жасалып жатқан жаңа сөздер сөзтізбеде едәуір орын алған. Атап айтқанда, әуежай, зейнетақы, зейнеткер, егемендік, ұшақ, дәйексөз, бейнетаспа, бағдарлама, әдістеме, күнпарақ, тұсаукесер т. б. сөздердің дұрыс жазылу реті көрсетілген. Оның есесіне бұрынғы орфографиялық сөздіктерде орыс тілі арқылы енген бірқатар сөздер ( программа, система, семья, архив, самолет, документ, протокол т. б. ) жаңа басылымда берілмеген. Оның себебі бұл сөздердің орнына бүгінгі әдеби тілімізде қазақша баламасы ( бағдарлама, жүйе, отбасы, мұрағат, ұшақ, құжат, хаттама ) қолданылуына байланысты.

Сөзтізбеде сөздерді беруде олардың тілімізде қолданылу, қалыптасу реті де ескерілген. Мәселен, программа, система, семья, архив, самолет, документ, протокол, проспект, вклад, вкладшы т. с. с. сөздер сөзтізбеден алынып тасталып, орнына қазіргі әдеби тілімізде қолданылып жүрген нұсқалары берілсе, енді бірқатар сөздердің орысша нұсқасы мен қазақша нұсқасы әлі де жарыса, қатар қолданылуына байланысты екі нұсқасы да берілген. Мәселен: лауреат - иегер, телевизия - теледидар т. б. Яғни тіліміздегі атаулардың қалыптану деңгейі, терминжасам үрдісі ескерілген.

Сөздіктің бұрынғы басылымдарда негізгі өзгешеліктерінің бірі - бұрын бөлек жазылып, тіркес түрінде берілген сөздер бұл сөздікте біріктіріліп таңбаланған. Яғни бір ұғымды білдіретін атау ретінде қолданылуына байланысты сөздер біріктірілген.

Бұрынғы басылымдарда товар, поезд, завод, майка, станция түрінде таңбаланып келген сөздер жаңа басылымда тауар, пойыз, мәйкі, стансы болып өзгертілген. Яғни аталған сөздердің көпшілік қазақ тіліндегі қолданысы, тіліміздегі ертеректе кіріп, осы тұлғада қалыптасып кеткені әрі бірқатар сөздердің ( қарындаш, тауар, үтік ) о баста түркілік сөз екендігі ескеріліп, аталған сөздердің таңбалануы қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтарына сәйкес өзгертілген.

Оқушылар арасында да, көпшілік қауым арасында да, тіпті дикторлардың қолданысында да сөз қалай таңбаланса, солай дыбыстау үрдіске айналып бара жатқаны ескеріліп, бірқатар біріккен сөздердің орфоэпиясы ескеріліп, фонетикалық заңдылық негізінде таңбаланған. Атап айтқанда, шегара, қыргүйек, көгөніс, көгет өздері 4-басылымда да осы нұсқада таңбаланған.

«Қазақ тілінің орфографиялық сөздігіндегі» сөздердің берілу реті, таңбалануы жағынан болсын, сөзтізбеге алынған сөздердің сұрыпталуы жағынан болсын қазақ лексикографиясына, қазақ тіл біліміне қосылған орын үлес болып табылады. Ол сөздердің қалыптасу деңгейі, әдеби тіліміздің дамуы бойынша да құнды дерек бере алады. Алғашқы емле сөздіктерінен бастап кейінгі жарық көрген басылымдарды өзара салыстырар болсақ, сөздік қорымыздың баю, толығу жолдарынан, тілдегі сөздердің кодификациялану деңгейінен хабардар болумен қатар терминжасамдағы негізгі бағыттар мен ұстанымдар туралы, жаңа сөздер мен көнерген сөздер туралы, жалпы қазақ әдеби тілінің даму жолдары жан-жақты мәлімет алуға болады. Сөздік көпшілік қауымның дұрыс жазу дағдыларын қалыптастыруға көмектесумен қатар зерттеушілер үшін әдеби тілдің айнасы іспетті таптырмас құрал болып табылады. /3/

Қазақ тілінің орфографиялық нормаларын тұрақтандыруда, жұртшылықтың жазу мәдениетін көтеруде орфографиялық сөздіктің алатын орны ерекше.

Осы күнге дейін орфографиялық сөздіктің бірнеше басылымы жарық көріп, әр басылым сайын сөздік толықтырылып, жүйесі жетілдіре түсті. Қоғамдық өмірдің сан алуан саласында қолданылатын сөздердің, сирек сөздердің, салғырт қордағы байырғы сөздердің молынан мақсат еткен академиялық сипаттағы үлкен орфографиялық сөздіктің бесінші басылымы жарық көріп, қажетін өтеп жатуы, әрине игілікті іс. Бұл бағыттағы орфографиялық сөздіктің толық корпусын жасау, әдеби тілдің сөз байлығын барынша молынан қамтитын сөздіктің түрін дайындау жөніндегі жұмыстар әрі қарай да жалғаса бермек. Мұндай сөздік кәсібі мен мамандығы жазумен байланысты, үнемі қаламмен жұмыс істейтін жұртшылықтың белгілі бір тобына арналады. Алайда, академиялық сипаттағы үлкен орфографиялық сөздіктің таралымы шектеулі болғандықтан облыс, аудан көлеміндегі кітапханаларда, мектеп, жоғары мектеп кітапханаларында бірен-саран ескі басылымдары ғана ұшырасады. Осымен байланысты құрылым-құрылыс, мазмұны жағынан жалпы жұртшылықтың қолдануына қолайлы, көлемі ықшам, таралымы жоғары, көпшілікқолды орфографиялық сөздікті шығаруды қолға алу ісі қоғамдық қажеттіліктен туып отыр.

Осындай мақсатпен жұртшылық назарына үстіміздегі жылда Орфографиялық сөздік 100 000 данамен жарық көріп отыр. Бұл сөздікте бұрын ресми түрде бекітілген «Қазақ тілі орфографиясы негізгі ережелерінің» ең соңғы редакцияланған нұсқасы негізге алынды. Орфографиялық ережелердің аталмыш реакцияланған нұсқасы Қазақстан Республикасы Мемлкеттік терминология комиссиясында бекітілді, сондықтан ол жазу нормаларын заңдастыруда басшылыққа алынатын нормативті құжат деп есептеледі. Сөздік осы Ережеге сүйеніп жасалғандықтан, күнделікті жазу тәжірибесінде оны басшылыққа алу, онда көрсетілген нормаларды сақтау, жазудың қалыптасқан жүйесін әрі-сәрі күйге түсірмеу - өз ана тілін құрметейтін мәдениетті азаматтың борышы. Осылай деп түсінетін адам мұндай ортақ мүддеден «меніңше былай» дейтін жеке бастың субъективті пікірін жоғары қоймақ емес.

Қазіргі кезде қоғамдағы саяси, экономикалық қатынастардың өзгеруімен байланысты мәдени-әлеуметтік құндылықтарды қайта бағалау жөнінде әр алуан ой-пікір айтылып жатыр. Пікір алуандылығына жол беру демократиялық қоғамның нышаны екені белгілі. Мұндай қоғамдық пікірлердің ең бір үлкен арнасы қазіргі жазуымызды түбегейлі реформалау дегенге саяды. Бірнеше жылдан бері мәдени-ғылыми жұртшылықтың көтерген бұл мәселелері егжей-тегжейлі зерттеліп, қорытындысы мен нәтижесін шығару қазірдің өзінде қолға алынды. Жазу-сызуды реформалау керек деп белгілі бір қорытындыға келгеннің өзінде бұл әрекет ұзақ мерзімді қажет ететін әлеуметтік ауқымы аса зор іс болмақ.

2. 2. Қазақ тілінің аймақтық сөздігі

Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алып, қолданыс аясының кеңеюіне байланысты оның қоғамның түрлі саласындағы қатынас құралы қызметін атқару сапасына ерекше назар аударылып отыр. Яғни тіліміздің лексикасының әлеуетін, оның қолданылу сапасын, қоғамымыздың тілтанымдық мәдениетін арттыру мәселелері тек қана тіл мамандарының емес, сонымен бірге жалпы республика зиялы жұртшылығының алдына тартылғаны мәлім.

Осы орайда қазақ тілінің әдеби және бейәдеби қолданыстарын ажырату, соңғысындағы жергілікті ерекшеліктерін саралауға көмекші бола алатын әдеби нормадағы қолданыстардың баю көздерінің мол қазынасын жинақтаушы диалектологиялық сөздіктер шығару қоғам сұранысына жауап береді.

Қай тіл болмасын оның құрамында үйреншікті норма болып қалыптасқан жалпыхалықтық деңгейде қолданылатын баршаға мәлім түсінікті әдеби сөздермен қатар сөйлеу тілінде көне тілдің көрінісі ретінде сақталып қалған ертедегі тайпа тілдерінің қалдықтары, қазақ халқының әр дәуірде іргелес, көрші жатқан халықтармен қарым-қатынасын көрсететін ауыс-түйіс сөздер де кездеседі. Бұлардың ішінде ескі жазба ескерткіштерде кездеспейтін, әдеби тілде қолданылмайтын, белгілі бір аймақ тұрғындары тілінде ғана сақталып, сол өңірге тән тілдік ерекшеліктер ретінде көнеден қалыптасқан және кейінгі кезде пайда болған бірліктер бар. Жинақталып сараланған мұндай тілдік ерекшеліктер қазақ тілі тарихының маңызды мәселелерін айқындауға, сондай-ақ туыстас түркі тілдері мен өзге де тілдердің тарихына қатысты кейбір мәселелерді шешуге бай материал бола алады.

Осы материалдарды жинақтау мақсатымен Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты 1950 жылдан бері диалектологиялық экспедициялар ұйымдастырып келеді. Сол экспедицияларда зерттеушілердің жиып-терген материалдары негізінде диалектологиялық жинақтар, монографиялық еңбектер, мақалалар мен сөздіктер жарық көрді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.