Ислам діні жайлы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3.6
І Тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немесе сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі . дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.17
1.2. Зайырлы елдің басты діні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18.24
ІІ Тарау. Тәуелсіздіктен кейінгі діннің тынысы
2.1. Қазақ ұстанатын масхаб қалай насихатталуда? ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25.34
2.2. Ислам діні һәм әлемдік баспасөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35.39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45.46
І Тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немесе сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі . дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.17
1.2. Зайырлы елдің басты діні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18.24
ІІ Тарау. Тәуелсіздіктен кейінгі діннің тынысы
2.1. Қазақ ұстанатын масхаб қалай насихатталуда? ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25.34
2.2. Ислам діні һәм әлемдік баспасөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35.39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45.46
Біз бітіру жұмысының тақырыбын ислам дінімен байланыстыра отырып бекіттік. Ондағы мұрат тұтқанымыз тәуелсіздік алған жылдардан бері қазақ баспасөзі өз ата дінін қалай насихаттап келеді. Мемлекетіміз зайырлы болғанмен де, халқымыздың жартысынан астамы ислам дінінде. Мұсылман мемлекеті деп аталатын Қазақстанда дін қаншалықты насихатталып жатыр? Міне, осы сауалдарға жауап іздеуді жөн санадық. Диплом жұмысын жазу барысында көптеген газет-журнал тігінділерін ақтардық. Дінге қатысты баспалардан жарық көрген кітаптарды парақтадық. Бізде салалық басылымдар жетерлік. Соның ішінде ислам дінін насихаттайтын журналдар бар. Жақында ғана желілік телеарнадан «Асыл арна» атты діни хабарлар тарататын арнайы арна ашылды. Радиолар оның ішінде «Қазақ радиосында» ата дінімізге арналған хабарлар да желіден жиі беріліп тұрады. Диплом жұмысын жазу барысында біз тек баспасөз құралдарына тоқталуды дұрыс көрдік. Сөзіміз дәлелді болу үшін келтіре кетейік «Шапағат-Нұр» деген дінге арналған журнал жарыққа шығып келеді. Одан бөлек «Алдаспан» атты тағы бір журнал бар. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қоластынан «Иман» журналы мен «Ислам және өркениет» гаезті шығады. Газеттерде дінге қатысты тұрақты айдарлар да жетерлік. 2005 жылдан жарық көріп келе жатқан «Жас қазақ» ұлттық апталығында «Дін» деген арнайы бет бар. Кейде апта сайын, енді бірде айына бір мәрте ислам дініне қатысты материалдар топтастырылып беріліп отырады. Еліміздің аға газеті «Егемен Қазақстан» болса, «Дінің тұрсын дін аман» деген айдармен бір бағанаға жиі беріп отырады.
Зерттеу барысында байқағанымыз, көптеген басылым ислам дінінің бүгінгі насихаты дұрыс жолға қойылып келе жатқанын қуана жазады. Біздің көңіліміз осыған тоғайды. Десе де тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы газет-журналды қарап отырсаңыз бәрі кереғар. Өзге діни конфессиялардың елімізге дендеп еніп жатқан кездегі ахуалды күрсіне жазады. Біз осының бәрін ақтардық. Түйсініп, түсініп оқыдық. Зерттеу нысанымыз ислам діні болғандықтан түрлі танымдық мақалалар мен дінбасынан бастап, діни сауаты бар имамдардың да сұқбатын бітіру жұмысымызға пайдаландық. Қызықты, тосын деректерді қалт жібермеуге тырыстық.
«Жас Алаш» газетінде журналист Әмірхан Меңдеке татар жазушысынан сұқбат алған еді. Онда бір ұлттың екі дінге қақ жарылу трагедиясы сөз болады. Татар жазушысы қабырғасы қайыса отырып, елінің ертеңі үшін егіле қайғырады. Расында да бір ұлттың тек бір дінді ұстанғанда ғана ынтымағы берік болатыны ақиқат. Біз де бітіру жұмысын жазу барысында осындай ойға бекіндік. Жер бетіндегі халықтың көп бөлігі ұстанатын ислам дінінің құдіреті неде? Ерекшелі қандай? Міне, осы сауалдарға жауап іздедік. Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет. Яғни, көп ұлттың өкілдері тұратын ел. Сондықтан бұл елде өзге діни ұйымдардың халықпен бірге жасайтыны әмбеге аян. Десе де, діни үгіт-насихатты ашықтан-ашық, күштеп жүргізуге жол берілмейді. Бірақ бізде заңның өзі солқылдақтық танытуда. Ислам дініне қатысты заңға толықтырулар енгізіліп, Парламентке қайта жолданған. Бір жарым жыл жатқан жаңа заң жобасын кейбір депутаттар кері тартып, шетке итерді. Осы жағын да біз бітіру жұмысында есте ұстадық.
Бітіру жұмысының тақырып өзектілігі. Ата-бабаларымыздың сан ғасырдан бері ұстанып келген дінінің бүгінгі жай-күйі әрбір мұсылман үшін де маңызды. Әсіресе халықының 65 пайызы мұсылман деп есептелетін еліміз үшін ислам дінінің алар орны ерекше. Сондықтан да біз хақ дін, ақиқат жолын нұсқаушы исламның бүгінгі өрісін талдауды негіз етіп алдық. Араб жерінде пайда болып, бірте-бірте бейбіт жолмен әлемге таралған дінді қаралаушылар көп. Дұшпаны көп діннің насихатталу жағы сөз жоқ сынға жауап бере алмайды. Міне, осы жағы бітіру жұмысымыздың өзегіне айналды. Қандай да болмасын іс-әрекеттерде ізгілік жолын насихаттайтын, ысырапшылдық, шамад асу, кеуде соғу секілді жат пиғыл, ерсі қылықтарға жол бермейтін ақиқи діннің төңірегінде мәселелер қашан да жасампаз. Ұлт бар жерде, халық тіршілік етіп отырған шақта оның маңыздылығы мен өзектілігі жойылмақ емес.
Зерттеу барысында байқағанымыз, көптеген басылым ислам дінінің бүгінгі насихаты дұрыс жолға қойылып келе жатқанын қуана жазады. Біздің көңіліміз осыған тоғайды. Десе де тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы газет-журналды қарап отырсаңыз бәрі кереғар. Өзге діни конфессиялардың елімізге дендеп еніп жатқан кездегі ахуалды күрсіне жазады. Біз осының бәрін ақтардық. Түйсініп, түсініп оқыдық. Зерттеу нысанымыз ислам діні болғандықтан түрлі танымдық мақалалар мен дінбасынан бастап, діни сауаты бар имамдардың да сұқбатын бітіру жұмысымызға пайдаландық. Қызықты, тосын деректерді қалт жібермеуге тырыстық.
«Жас Алаш» газетінде журналист Әмірхан Меңдеке татар жазушысынан сұқбат алған еді. Онда бір ұлттың екі дінге қақ жарылу трагедиясы сөз болады. Татар жазушысы қабырғасы қайыса отырып, елінің ертеңі үшін егіле қайғырады. Расында да бір ұлттың тек бір дінді ұстанғанда ғана ынтымағы берік болатыны ақиқат. Біз де бітіру жұмысын жазу барысында осындай ойға бекіндік. Жер бетіндегі халықтың көп бөлігі ұстанатын ислам дінінің құдіреті неде? Ерекшелі қандай? Міне, осы сауалдарға жауап іздедік. Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет. Яғни, көп ұлттың өкілдері тұратын ел. Сондықтан бұл елде өзге діни ұйымдардың халықпен бірге жасайтыны әмбеге аян. Десе де, діни үгіт-насихатты ашықтан-ашық, күштеп жүргізуге жол берілмейді. Бірақ бізде заңның өзі солқылдақтық танытуда. Ислам дініне қатысты заңға толықтырулар енгізіліп, Парламентке қайта жолданған. Бір жарым жыл жатқан жаңа заң жобасын кейбір депутаттар кері тартып, шетке итерді. Осы жағын да біз бітіру жұмысында есте ұстадық.
Бітіру жұмысының тақырып өзектілігі. Ата-бабаларымыздың сан ғасырдан бері ұстанып келген дінінің бүгінгі жай-күйі әрбір мұсылман үшін де маңызды. Әсіресе халықының 65 пайызы мұсылман деп есептелетін еліміз үшін ислам дінінің алар орны ерекше. Сондықтан да біз хақ дін, ақиқат жолын нұсқаушы исламның бүгінгі өрісін талдауды негіз етіп алдық. Араб жерінде пайда болып, бірте-бірте бейбіт жолмен әлемге таралған дінді қаралаушылар көп. Дұшпаны көп діннің насихатталу жағы сөз жоқ сынға жауап бере алмайды. Міне, осы жағы бітіру жұмысымыздың өзегіне айналды. Қандай да болмасын іс-әрекеттерде ізгілік жолын насихаттайтын, ысырапшылдық, шамад асу, кеуде соғу секілді жат пиғыл, ерсі қылықтарға жол бермейтін ақиқи діннің төңірегінде мәселелер қашан да жасампаз. Ұлт бар жерде, халық тіршілік етіп отырған шақта оның маңыздылығы мен өзектілігі жойылмақ емес.
1. әл-Фараби. Әлеуметтік – этникалық трактаттар // Алматы: Ғылым, 1975. 19.
2. Имам Абу Ханифа // ән-Нуғман, Алматы, 2005. 48б.
3. Әубәкір К. Теңізден терген маржандар // Алматы: Ғылым, 2006. 3б.
4. Исаұлы М, Жолдыбайұлы Қ. «Ислам ғылымқалы» Алматы, Алтын қалам, 2006 жыл, 13 б.
Журналдар:
5. Д. Әдікенұлы. Тәуелсіздіктің тағы бір тірегі //Жұлдыз №12. 2001жыл. 36 б.
6. Мартин Гарднер. Сандар құпиясы // Жұлдыз, желтоқсан 2000 жыл. 153 б.
7. Жүзей М. Өзін өзі өзгерпеген елді мен де өзгертпеймін // Ақиқат, №7 2005 жыл. 8 б.
8. Барманбекова Г. Алла жолына түскен кәріс әйелі // Ислам әлемі №1 2006 жыл. 16 б.
9. Бұлұтай М. Ислам // Ақиқат №7. 2003 жыл. 83 б.
10. Дербісәлі Ә. Имам ағзам Әбу Ханифа мазхабы // Рахмет самалы, №2 14 ақпан 2008 жыл. 21 б.
11. Гельнер Э. Кем был Пророк Мухаммад? // “Der Spiegel” журналы №11 2004 жыл. 45 б.
12. Қайыпов А. Менің құран жолына түскенім // Ислам, 27 ақпан, №2 2009 жыл. 14 б.
13. Бихай С. Дін нанымдар // Қазақстан тарихы, №9. 2007 жыл. 13 б.
14. Халифа А. Ислам дінінің ерекшеліктері // Ислам әлемі, №5 2002 жыл. 20 б.
Газеттер:
15. Думан Рамазан. Туған үйіме қайтқым келеді, Қазақ әдебиеті, 2 қыркүйек 1997 жыл
16. Сонда
17. Нысанбайұлы Р. Алғашқы зайырлы мемлекетті Мұхаммед пайғамбар құрған Жас қазақ, 14 қаңтар 2005.
18. Салқынбеков Д. Діни экстремизмнің алдын алу // Ислам және өркениет, 1-15 желтоқсан 2007 жыл
19. Исаев Б. Алдамшы сөз аздырар, ақиқат сөз оздырар // Президент және халық, 20 маусым, 2008
20. Байжанов І. Көпдінділіктің құрбаны // Жас қазақ үні, 28 қаңтар 2009 жыл
21. Әкім Ж. Дінсіз елді дарақ шортан билейді // Жас Алаш 8 қаңтар 2008 жыл
22. Алдабергенов Н. Ислам діні адамгершілік мұраттарды көздейді // Атамекен 30 қазан 2007 жыл
23. Бәкірұлы Ә. Ислам өз қағидаларын өзгерткен емес// Түркістан 25 наурыз 2004 жыл
24. Ісімақова А. Адам жәны мен тәнінің рухани азығы // Қазақстан Заман 30 мамыр 2003 жыл
25. Бегімтаева Р. Ресей мұсылмандықты қалай «қабылдады?» // Нұр-Астана 18 қараша 2004 жыл
26. Le Monde француз газеті, (авторы белгісіз) 2001 жыл
27. Армсторнг К. True , Peaceful Face of Islam // Time. 1 қараша 2001 жыл
28. Baker B. Romes Envoy to Saudi Arabia Conberts to Islam // ITALYA*DA CUMA, 11 желтоқсан 2001 жыл
29. Muslim and Christians share values – Blair // BBC NEWS. 27 қыркүйек 2001 жыл
30. Ақдәулетұлы М. Дінге кімнің жаны ашиды?// Қазақ әдебиеті 2 қыркүйек 1997 жыл.
31. Сабырова Қ. Байыған қыз және әке қуанышы // Ислам және өркениет 15 желтоқсан 2007 жыл.
32. Тәшенов Т. «Шарапаттың» шатпағының астарында не бар?// Айқын 2 маусым 2009 жыл.
33. Үркімбай Н. Адасқан елік – аурушаң // Жас Алаш 9 маусым 1994 жыл.
Интернет-сілтемелер:
34. Тілегенов Б. Насихаты кем соққан дін // Irgetac kom. сайты 18 қараша 2008 жыл.
2. Имам Абу Ханифа // ән-Нуғман, Алматы, 2005. 48б.
3. Әубәкір К. Теңізден терген маржандар // Алматы: Ғылым, 2006. 3б.
4. Исаұлы М, Жолдыбайұлы Қ. «Ислам ғылымқалы» Алматы, Алтын қалам, 2006 жыл, 13 б.
Журналдар:
5. Д. Әдікенұлы. Тәуелсіздіктің тағы бір тірегі //Жұлдыз №12. 2001жыл. 36 б.
6. Мартин Гарднер. Сандар құпиясы // Жұлдыз, желтоқсан 2000 жыл. 153 б.
7. Жүзей М. Өзін өзі өзгерпеген елді мен де өзгертпеймін // Ақиқат, №7 2005 жыл. 8 б.
8. Барманбекова Г. Алла жолына түскен кәріс әйелі // Ислам әлемі №1 2006 жыл. 16 б.
9. Бұлұтай М. Ислам // Ақиқат №7. 2003 жыл. 83 б.
10. Дербісәлі Ә. Имам ағзам Әбу Ханифа мазхабы // Рахмет самалы, №2 14 ақпан 2008 жыл. 21 б.
11. Гельнер Э. Кем был Пророк Мухаммад? // “Der Spiegel” журналы №11 2004 жыл. 45 б.
12. Қайыпов А. Менің құран жолына түскенім // Ислам, 27 ақпан, №2 2009 жыл. 14 б.
13. Бихай С. Дін нанымдар // Қазақстан тарихы, №9. 2007 жыл. 13 б.
14. Халифа А. Ислам дінінің ерекшеліктері // Ислам әлемі, №5 2002 жыл. 20 б.
Газеттер:
15. Думан Рамазан. Туған үйіме қайтқым келеді, Қазақ әдебиеті, 2 қыркүйек 1997 жыл
16. Сонда
17. Нысанбайұлы Р. Алғашқы зайырлы мемлекетті Мұхаммед пайғамбар құрған Жас қазақ, 14 қаңтар 2005.
18. Салқынбеков Д. Діни экстремизмнің алдын алу // Ислам және өркениет, 1-15 желтоқсан 2007 жыл
19. Исаев Б. Алдамшы сөз аздырар, ақиқат сөз оздырар // Президент және халық, 20 маусым, 2008
20. Байжанов І. Көпдінділіктің құрбаны // Жас қазақ үні, 28 қаңтар 2009 жыл
21. Әкім Ж. Дінсіз елді дарақ шортан билейді // Жас Алаш 8 қаңтар 2008 жыл
22. Алдабергенов Н. Ислам діні адамгершілік мұраттарды көздейді // Атамекен 30 қазан 2007 жыл
23. Бәкірұлы Ә. Ислам өз қағидаларын өзгерткен емес// Түркістан 25 наурыз 2004 жыл
24. Ісімақова А. Адам жәны мен тәнінің рухани азығы // Қазақстан Заман 30 мамыр 2003 жыл
25. Бегімтаева Р. Ресей мұсылмандықты қалай «қабылдады?» // Нұр-Астана 18 қараша 2004 жыл
26. Le Monde француз газеті, (авторы белгісіз) 2001 жыл
27. Армсторнг К. True , Peaceful Face of Islam // Time. 1 қараша 2001 жыл
28. Baker B. Romes Envoy to Saudi Arabia Conberts to Islam // ITALYA*DA CUMA, 11 желтоқсан 2001 жыл
29. Muslim and Christians share values – Blair // BBC NEWS. 27 қыркүйек 2001 жыл
30. Ақдәулетұлы М. Дінге кімнің жаны ашиды?// Қазақ әдебиеті 2 қыркүйек 1997 жыл.
31. Сабырова Қ. Байыған қыз және әке қуанышы // Ислам және өркениет 15 желтоқсан 2007 жыл.
32. Тәшенов Т. «Шарапаттың» шатпағының астарында не бар?// Айқын 2 маусым 2009 жыл.
33. Үркімбай Н. Адасқан елік – аурушаң // Жас Алаш 9 маусым 1994 жыл.
Интернет-сілтемелер:
34. Тілегенов Б. Насихаты кем соққан дін // Irgetac kom. сайты 18 қараша 2008 жыл.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 3-6
І Тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немесе сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі – дін
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-17
1.2. Зайырлы елдің басты діні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18-24
ІІ Тарау. Тәуелсіздіктен кейінгі діннің тынысы
2.1. Қазақ ұстанатын масхаб қалай насихатталуда?
... ... ... ... ... ... ... ... .. 25-34
2.2. Ислам діні һәм әлемдік баспасөз
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35-39
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 40-44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45-46
Кіріспе
Біз бітіру жұмысының тақырыбын ислам дінімен байланыстыра отырып
бекіттік. Ондағы мұрат тұтқанымыз тәуелсіздік алған жылдардан бері қазақ
баспасөзі өз ата дінін қалай насихаттап келеді. Мемлекетіміз зайырлы
болғанмен де, халқымыздың жартысынан астамы ислам дінінде. Мұсылман
мемлекеті деп аталатын Қазақстанда дін қаншалықты насихатталып жатыр? Міне,
осы сауалдарға жауап іздеуді жөн санадық. Диплом жұмысын жазу барысында
көптеген газет-журнал тігінділерін ақтардық. Дінге қатысты баспалардан
жарық көрген кітаптарды парақтадық. Бізде салалық
басылымдар жетерлік. Соның ішінде ислам дінін насихаттайтын журналдар бар.
Жақында ғана желілік телеарнадан Асыл арна атты діни хабарлар тарататын
арнайы арна ашылды. Радиолар оның ішінде Қазақ радиосында ата дінімізге
арналған хабарлар да желіден жиі беріліп тұрады. Диплом жұмысын жазу
барысында біз тек баспасөз құралдарына тоқталуды дұрыс көрдік. Сөзіміз
дәлелді болу үшін келтіре кетейік Шапағат-Нұр деген дінге арналған журнал
жарыққа шығып келеді. Одан бөлек Алдаспан атты тағы бір журнал бар.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қоластынан Иман журналы мен
Ислам және өркениет гаезті шығады. Газеттерде дінге қатысты тұрақты
айдарлар да жетерлік. 2005 жылдан жарық көріп келе жатқан Жас қазақ
ұлттық апталығында Дін деген арнайы бет бар. Кейде апта сайын, енді бірде
айына бір мәрте ислам дініне қатысты материалдар топтастырылып беріліп
отырады. Еліміздің аға газеті Егемен Қазақстан болса, Дінің тұрсын дін
аман деген айдармен бір бағанаға жиі беріп отырады.
Зерттеу барысында байқағанымыз, көптеген басылым ислам дінінің бүгінгі
насихаты дұрыс жолға қойылып келе жатқанын қуана жазады. Біздің көңіліміз
осыған тоғайды. Десе де тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы газет-журналды
қарап отырсаңыз бәрі кереғар. Өзге діни конфессиялардың елімізге дендеп
еніп жатқан кездегі ахуалды күрсіне жазады. Біз осының бәрін ақтардық.
Түйсініп, түсініп оқыдық. Зерттеу нысанымыз ислам діні болғандықтан түрлі
танымдық мақалалар мен дінбасынан бастап, діни сауаты бар имамдардың да
сұқбатын бітіру жұмысымызға пайдаландық. Қызықты, тосын деректерді қалт
жібермеуге тырыстық.
Жас Алаш газетінде журналист Әмірхан Меңдеке татар жазушысынан
сұқбат алған еді. Онда бір ұлттың екі дінге қақ жарылу трагедиясы сөз
болады. Татар жазушысы қабырғасы қайыса отырып, елінің ертеңі үшін егіле
қайғырады. Расында да бір ұлттың тек бір дінді ұстанғанда ғана ынтымағы
берік болатыны ақиқат. Біз де бітіру жұмысын жазу барысында осындай ойға
бекіндік. Жер бетіндегі халықтың көп бөлігі ұстанатын ислам дінінің
құдіреті неде? Ерекшелі қандай? Міне, осы сауалдарға жауап іздедік.
Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет. Яғни, көп ұлттың өкілдері тұратын
ел. Сондықтан бұл елде өзге діни ұйымдардың халықпен бірге жасайтыны әмбеге
аян. Десе де, діни үгіт-насихатты ашықтан-ашық, күштеп жүргізуге жол
берілмейді. Бірақ бізде заңның өзі солқылдақтық танытуда. Ислам дініне
қатысты заңға толықтырулар енгізіліп, Парламентке қайта жолданған. Бір
жарым жыл жатқан жаңа заң жобасын кейбір депутаттар кері тартып, шетке
итерді. Осы жағын да біз бітіру жұмысында есте ұстадық.
Бітіру жұмысының тақырып өзектілігі. Ата-бабаларымыздың сан ғасырдан
бері ұстанып келген дінінің бүгінгі жай-күйі әрбір мұсылман үшін де
маңызды. Әсіресе халықының 65 пайызы мұсылман деп есептелетін еліміз үшін
ислам дінінің алар орны ерекше. Сондықтан да біз хақ дін, ақиқат жолын
нұсқаушы исламның бүгінгі өрісін талдауды негіз етіп алдық. Араб жерінде
пайда болып, бірте-бірте бейбіт жолмен әлемге таралған дінді қаралаушылар
көп. Дұшпаны көп діннің насихатталу жағы сөз жоқ сынға жауап бере алмайды.
Міне, осы жағы бітіру жұмысымыздың өзегіне айналды. Қандай да болмасын іс-
әрекеттерде ізгілік жолын насихаттайтын, ысырапшылдық, шамад асу, кеуде
соғу секілді жат пиғыл, ерсі қылықтарға жол бермейтін ақиқи діннің
төңірегінде мәселелер қашан да жасампаз. Ұлт бар жерде, халық тіршілік етіп
отырған шақта оның маңыздылығы мен өзектілігі жойылмақ емес.
Жұмыстың мақсаты. Бітіру жұмысын жаза отырып, ислам дінінің бүгінгі
тыныс-тіршілігін анықтау. Мұсылман мемлекетіндегі басты діннің насихаты
қалай жүзеге асуда, соған көз жеткізу.
Зерттеу жұмысының міндеті. Дініміздің баспасөздегі көтерілу көкжиегі
қаншалықты кеңігендігін анықтау. Шетелдік баспасөз құралдары ислам дінін
қай қырынан алып, жариялап жатқандығына талдау жасау.
Жұмыс жаңалығы. Бұған дейін тікелей ислам дінінің тарихына қатысты
бітіру жұмысы қорғалған жоқ. Сондай-ақ тек бір ғана қазақ тілді басылым
емес, көптеген қазақ тілді баспасөз яғни, газет-журналдардағы ислам дінінің
көтерілу мәселесі айқындалды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жоғарыда атап кеткеніміздей, ислам
дінінің шығу тарихынан таралу процесінің барлық сатылары назардан тыс
қалған жоқ. Дінтану яғни, теология ғылымына қатысты бірқатар еңбектер
пайдаланылды. Тақырып ислам дінінің баспасөздегі көрінісі болғандықтан
негізіген ақпарат құралдарының осы түрлерін ғана кәдеге асырдық.
Қазақ халқы басынан небір нәубетті басынан кешірді. Жер бетінде дәл
біздің ұлтымыздай қиындық пен қыспақты, ауыртпалықты көрген халық жоқ
шығар. Қолдан ұйымдастырылған ұлтты жойып жіберудің сан түрлі әдіс-
тәсілдерін басынан кешірді. Бірақ сонда да олар кеудесінен жаны ұшып кетсе
де, дінін сатқан жоқ. Ұлттық мүддесін сақтап қалатын тілі мен діні
екендігін есінен шығарған жоқ. Нәтижесінде елдігіміз атадан балаға мұра
болып жалғасып келе жатыр. Зерттеу еңбегімізде осы жағы да сырт қалған жоқ.
Сонымен бірге Еуропаның бірқанша мемлекеттік басылымдарына да тоқталып
өттік. Ондағы ислам дініне қатысты көтерілген мәселелерді бітіру жұмысына
кірістірдік. Германия, Франция, Англия, Швеция секілді елдердің бұқаралық
ақпарат құралдарындағы материалдарды талдап, кірістірдік.
Жұмыстың құрылымы. Жазба жұмысымыз екі тарауға бөлінген. Алғашқы
бөлігінде жалпы ислам дініне қысқаша түсінік. Қазақстан Республикасының
негізгі дінінің бүгінгі тыныс-тіршілігі жайлы аталып өтіледі. Сонымен бірге
жасампаз діннің көздеген мақсаты мен келешегі, адамзат арасындағы рөлі
талданады. Екінші тарауда шетелдік ақпарат құралдарына басымдық беріледі.
Ондағы жарияланған материалдардың жанрлық үлгісі, жазылу көрінісі, мазмұны,
қорытындысы, айтар ойы сөз болады. Әрбір мақалаға жеке-жеке тоқталып,
талдау жасалады. Одан бөлек тәуелсіздік алған жылдардағы діннің жай-күйі,
тынысы қозғалады. Қазақ қандай мәсһабты ұстанады? Бұл сұраққа да екінші
тарауда жауап беріледі.
Зерттеу жұмыстың ғылыми әдістемелік негізі. Жалпы алғанда
материалдарға талдау жасау, газет-журнал материалдарын жанрлық, тақырыптық,
жазылу ерекшеліктеріне қарай бөліп пайдалану, сараптау, саралау тәсілдері
қолданылды.
Бітіру жұмысының қажеттілігі. Мемлекеттің негізгі діңгегі – дін.
Дініне балта шабылған елдің түтіні түзу шықпайды. Жер бетінен тілі мен
дінінен айырылған ұлт бірінші кезекте саптан шығып, жойылып кетеді. Ислам
дінінің еліміздегі демі қалай соғуда? Әрбір мұсылман үшін маңызды сауал
екендігі даусыз. Осы сұраққа жауап табуға көп күш салдық. Осы сауалдың
жауабы-ақ бітіру жұмысының бар қажеттілігін өтейді. Одан бұрын келешектегі
жас дінтанушы ғалымдар мен теологтарға қосымша ретінде пайдалануға болар
деп үміттенеміз. Алдағы уақытта осы дін мәселесіне қатысты зертеу еңбек
жазарда біздің де бітіру жұмысымыздың қажеттілігі туындайды деп сенеміз.
Жұмыстың нысаны. Диплом жұмысымыздың негізгі нысаны ислам діні
болғандықтан қай сөйлем болмасын осыған байланыстырыла құрылды. Діннің
ішіндегі ағымдар, секталар, масһабтар да назардан тыс қалған жоқ. Десе де
негізгі бағдарымыз ислам діні екендігі басты назарда болды.
Хош, сонымен енді бітіру жұмысына келейік. Сөздің басын ислам дінінің
тарихынан бастаған соң қысқаша тоқтала кетуді де жөн деп таптық. Бәрімізге
аян, Ислам діні шөлейт жерді қоныстанған Араб жарты аралында дүниеге
келген. Бұл елдің тұрғындары ол заманда бедуиндер деп аталатын. Олардың
өмір сүру жүйесі рулық және тайпалық болып бөлінді. Исламға дейінгі
жаһиллиат заманында олар жылына бір рет өзара бейбіт түрде келісімге келіп,
өздерінін көп құдайлары шоғырланған Мекке қаласындағы Қағбаға (Қара тас)
қажылық сапарға шығатын. Жоғарыда сөз еткен Бедуиндер де қазақтар секілді
көшпелі өмір салтын ұстанған халық. Олар негізінде жеке меншігі жоқ бос
жатқан жерлерге мал өсірумен айналысты. Өмір салты туыстық негіз бен
көшпелі қауымдық дәстүр есебінде болды. Ислам дәуірі етек ала бастаған
мезгілде халықты сауаттандыру кең өріске ие болып, біртіндеп рулық,
тайпалық жүйе өз өмірін үзе бастады. Бұл бастаманың ең басында
Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с.-ға уәхи болған қасиетті Құран Кәрім мен оның
Хадис Шарифтері тұрды. Соның нәтижесінде ортақ араб тілі мен діни
қағидаларға сүйенген салт-дәстүр қалыптасты. Әйтсе де көп құдайға табынған
Мекке басқарушыларына Мұхаммед с.ғ.с. жүргізген халықтық идеология ұнамай,
мұның ақыр соңы Пайғамбарымыздың 7 жыл бойы Мединеде бой тасалауына мәжбүр
етті. Дегенмен, Мұхаммед с.ғ.с.-ға халық кеудесіндегі имандылық отын
тұтатудың сәті түсті. Соның арқасында ол Меккеге жеңімпаз ретінде қайтып
оралды. Бұл жеңіс рулық-қауымдық кезеңде пайда болған, араб идеологиясының,
сол замандағы басқа мемлекеттердің идеологиясынан басым болуының
нәтижесінде пайда болған еді. Ислам діні сол замандағы бірде-бір идеология
қол жеткізе алмаған теңдік, туыстық, халықты жаппай азат етуге қол
жеткізді. Сондықтан да Ислам діні көп халықтар арасында аз уақытта кең
тарап үлгерді. Исламның алғашқы дәуірінде әлемдегі ғылым тілі – араб тілі
болды десек қателеспейміз. Сондай-ақ араб прозасы да әдебиетін алға сүйреп,
Ислам дінінің тұтқасын ұстаған Халифтер өздері қарапайымдылығымен
дараланды. Ислам діні – теңдік, адалдық, шындық және шынайы демократия
дәнін септі. Ислам дәуірінде мемлекет ішіндегі демократия принциптері
дамыды. Ескі құлдық дәуірден қалжыраған халық Ислам дінінен өздерінің
рухани азаттығын көрді. Ислам діні ескі қоғамға жаңа өзгерістер әкелді.
Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с. көз жұмғаннан кейін оның орнын әділетті
Халифтер Әбу Бәкір мен Омар иеленіп, Ислам дінін одан әрмен дамытты. Әйтсе
де, жаппай пұтқа табынған және жаңа дінге алакөзденіп қараған басқа азулы
елдердің арасында бұғанасы бекімеген күші аз Ислам мемлекеті негізінен
қарапайым өмір сүру салтын уағыздап, насихаттады. Ислам дінінің тұтқасын
ұстаған Халифтер өздерінің рулық-қауымдық ортада өскенін ешбір ұмытпастан,
байлық пен дәулет жинауға ешбір қызығушылық танытпады. Халифтер өздері ғана
қарапайым болып қана қоймай, өзгелерден де соны әділетті жолмен ұстануды
талап етті. Соның нәтижесінде шынайы демократиялық қоғам қалыптасты. Бұған
бір жағы арабтардың қатал өмір қыспағында өмір сүріп отырған олардың өсіп-
өнуіне едеуір кедергі келтірді.
Арабтар рухани азаттыққа қол жеткізгенімен, өзара айтысқа түскен дау-
жанжалдардан өздерін азат ете алмады. Соңғы нәтижеде Ислам діні сүннит
және шіиит деп аталатын екі үлкен ағымға бөлінуге мәжбүр болды.
Уақыт өте келе әділетті төрт Халифтен кейінгі халифтер жерге жеке меншік
заңын ендіріп, байлыққа бас ұрды. Хакімдер қарапайым елді бірте-бірте
демократиялық сайлау принциптерінен ығыстырып, басқалардан ешбір айырмасы
жоқ монахтарға айналды. Әйелдер теңдігі түбірімен біржола жойылды. Осылайша
Исламның бірлігі келмеске кеткендей күйге түсті.
Ең бастысы, шынайы Ислам көшіп-қонып өмір сүрген арабтар арасында
пайда болғандықтан, көшпенділікті атадан мұраға ұстап келген қазақтар
арасында жаңа дін тез қолдау тапты. Әсіресе қазақтар арасында софылық ағым
кең қалыптасты. Оның қазақи негізін салушы – Құл Қожа Ахмет Иассауи еді.
Әйтсе де 18-19 ғасырдағы қазына мен қанға құныққан Хиуа мен Қоқан
хандықтары Ислам дініне тән емес қарақшылық жасап, қазақтарға қырғидай
тиді. Осындай алмағайып заманда өмір сүрген
І тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немес сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі – дін
Ұлтымыз ислам дінін қабылдағаннан бастап, дін жолына жүйрік молда-
имамдар арқылы хат танытып, жұрт сауатын ашып, халық бірлігін бекемдеп
келген еді. Ресей империясының 1901 жылы жүргізген мәліметі бойынша,
Түркістан өлкесінде 11383 мешіт және 336 діни медресе болыпты. Сол діни
медреседе 459 оқытушы дәріс өтсе, ұзын саны 14375 талаба (шәкірт) діни
сауат ашқан. Түркістан өлкесіндегі бастауыш және орта діни мектептерде 103
мың бала оқып, тәрбие алыпты. Осы өлкедегі діни сауаты жоғары діндарлардың
жалпы саны 40 мыңға жетіп, әрбір 50 адамға 1 молдадан келген.
1990-1995 жылдар аралығы қатты күйзеліс пен тоқырау қыспағында қалған
қазақтың тұрмысын түзеуіне жұмсалды. Біз ата дінімізге қайта оралдық.
Кешегі атеистік қоғамда өмір сүрсек те, дініміздің алтын өзегі үзілген жоқ.
Тәуелсіздік алған күннен бастап, дініміз қайта гүлдеді, өркен жайды. Осыған
тәубе деу керек. Бірақ біздің дархандығымыз бен кеңпейілдігімізді басқалар
пайдаланып жатыр. Қазақтың астауынан несібе айырып отырған олар,
тайраңдауын тоқтатпай өз діндерінің улы дәнін себуде. Қазақстан зайырлы
мемлекет дегенді негізге алып алған. Сосын оларға заң орындары да тиым сала
алмайды. Міне, осыны тиімді пайдаланып, орта жолдан қанжығамызға жабысқан
өзге діни ағымдар біздің ұлттың тамырына құрт түсіруде. Түрлі кітаптарын
таратып, бізге кірсең үлде мен бүлдеге ораймыз. Қағанағың қарқ, сағанығың
сарық болады деп ашқұрсақ жүрген жастардың жанарын алдайды. Ойын ойран
етеді. Осыдан келіп өзге дінге өту процесі жүреді. Ислам діні – әлемдегі
бейбітшіліктің гүлденуін қалайды. Осыны өзге діндегілер көре алмайды.
Қызғанады. Жоғарыдағы сөзімізді қайталай кетсек, тоқырауда жүрген қазақ
жастарын олар осылай арбайды. Алдаумен қолдарына қондырып алған соң тіпті
басынады. Оны айтасыз, егер шықпаққа бекінсең өлтіруге дейін барады.
Алғашында ойланбай, арзан дүние мен сасық байлықты малданып кіріп алған
қаракөз жастармыз опық жеп жатады. Оның дәлелі төменде. Жазушы – журналист
Думан Рамазанның мақаласын сөз етейік. Автор шағын сұхбатында басқа діннің
бодауында кеткен қазақ жігітінің мұң-зарын жайып салады. Туған үйіме
қайтқым келеді... деп аталатын сұхбатта автор қазақ жастарының қысылтаяң
шақта қалғанын келтіре кетеді. Барлық келімсекке есігі ашық Қазақстанды
өзге діннің миссионерлері армансыз пайдаланып-ақ жатыр. Оларға қой дейтін
билігіміз демократиялық жолды ұстанған зайырлы мемлекетпіз дегенді желеу
етіп, тіркеуден өткізіп беріп өсіп-өркендеуіне жағдай жасап отыр. Доңызды
ұрған сайын семіреді дегендей, олар күн өткен сайын қазақ санасын улап
келеді. Заманның қатты қыспағына шыдамаған жастарымыз алдау мен арбаудың
құрбаны болып кетуде. Автор сұхбатында кришна дінін қабылдаған қазақ
жігітімен танысып қалады. Мекемелердің есігін қағып, алаңсыз ештеңеден
қымсынбай өзі қабылдаған діннің кітаптарын насихаттап жүреді. Өзгеше киім
киініп, басына бір уыс шаш өсірген қарагөз қазақ бауырын тоқтатып, жөн
сұрайды. Қарағанды мемлекеттік университетінің биология мамандығын бітірген
Ержан Жақыпбеков басқа діннің шырмауына кітап оқу арқылы өтіп кетіпті.
Міне, насихаттың күштілігі. Бала кезінде ағасынан өмірден кейін өмір бар
ма? деген сауалына жауап беруін өтінеді. Ағасы мен анасының да берген
жауабына қанағаттанбаған ол әдеби кітаптарға бас қояды. Абайдың
шығармаларын ақтарып, жауапты да табады. Енді ғылыми тұрғыдан қалай
болатынына көз жеткізгісі келеді. 1990 жылдың бас кезінде бір жолдасынан
Абһай Чаром Бһактиведанта Свами Прабһупаданың Бһагавод-гита: қаз-
қалыпында деген кітабын алып оқыдым. Содан бұл кітаптың мақсаты әрбір
саналы адамға ғылыми философиялық білім беру екеніне көзім жетті. Осыдан
кейін бұл іліммен шындан айналысқым келді. 1 Алдына осындай мақсат
қойған ол Алла-Тағаланың шапағаты мен шарапатын сезініп, оның мәңгілік
рухани планетасын көріп қайтуды ұйғарады. Мын ит тірлікта тастап, азап
шектіруге арналған абақтыдан құтылып, шат-шадыманға толы мәңгілік рухани
әлем орнаған мекенге оралуды көздейді. Өзге діннің соқыр сеніміне ілесіп,
оындай күйге душар болған. Автор Ержаннан кришна дінін қабылдаған өзге де
қазақ жастары барлығын сұрайды. Олардың аз емес кен. Құдайға құлшылық
ететін ғибадатханада тұрады екен. Әке-шешесі бар. Бастапқыда олар баласының
өзге дінді қабылдағанына қарсы болыпты. Журналист бұдан ары қарай
ғибадатхананы көзбен көреді. Ғибадатхананың қуықтай бөлмесіндегі кітаптарын
көрсетеді. Бәрі де кришна дінін уағыздайтын өнімдер. Бірінен-бірі өтетін
сапалы аудармалар. Мына қызыққа қараңыз, Ержан енді журналисті де азғырады.
Дінін уағыздайтын кітабын қазақшаға тәржімаласа, қаламақысын доллармен
төлейді екен. Сырт көзге барлық жағдай жасалғандай елестейді. Жатын орын,
тағам, киер киімге дейін тегін. Одан сырт жыл сайын өзге елдерде діни
сауатын арттыру үшін оқыға жіберіп отырады. Алатын шәкіртақы мен сатқан
кітаптан түсетін пайдасы тағы бар. Мұнда тек үйленбегендер ғана тұрады
екен. Отбасын құрғандары өздерінің үйлеріне барып та құлшылық ете береді.
Автор ары қарай сөзін былай тұжырады. Қазақстанда 1500-ден аса бірлестіктің
басын құрайтын 40 шақты түрлі түрлі діни ағымдар заңды түрде тіркелгенін
айтады. Одан бері де жыл өтті. Ислам дінінің оның өзі шииттік және
сүниттік бағыттары, христиандық-православиелік, католиктік, протестанттық
бағыттары, олардың лютерандық, кальвинистік, менониттік, баптистік,
мормандық, адвентистік, пятидесятниктік, перфекционистік, иегов куәлары
секілді айтып тауыса алмайтын салалары қатарласа өмір сүріп келеді.
Еврейдің иудаизмі мен оның модернистік ағымдары мен сионистік салаларына
дейін кейде ашық, кейде жасырын түрде жұмысын жүргізіп жатыр. Бұдан бөлек
буддизмнің кришна мен ламанизм секілді түрлері де бас көтеруде. Олардың
еңбектері де жеміссіз емес дейді автор. Алматыда қазақтар ұйымдастырған
Құтқару жолы, Үміт жарығы, Рахым атты түрлері, шетелдік христиандық
үш-төрт шіркеу, қазақтың ұлттық христиан хоры, оның әнші, домбырашы
өнерпаздары, дінін сатқан мыңдаған қазақ христиан-баптистері, қазақ иегова
куәлары, қазақ пресвитериондары, қазақ кришнайдтері сияқтылардың қатары күн
өткен сайын қаулап өсуде. Қазіргі кезде дүниежүзінде болып жатқан қарулы
қақтығыстардың басым көпшілігінің ең басты себептерінің бірі – діни
ағымдардың қарама-қайшылығында жатыр.
Осыдан келіп қазақ жастарының өзге діндерді қабылдауына не себеп?
Деген сауал туындайды. Бірі діни сауатсыздықтан келіп шығады десе,
екінішілері жаңа діндердің табыну үрдісі мұсылмандыққа қарағанда күрделі
еместігін айтады. Ал, үшінші біреу шетелдік діни ағымдардың жасап жатқан
қисапсыз қайырымдылық әрекеттерінде дейді. Кім білген. Бір нәрсе аян. Ол
біздің Ата заңымыздағы келеңсіздік. Тәуелсіз мемлекетіміздің Конститутциясы
мен дін туралы заңның қандай діни ағымы болсын Қазақстанда жұмыс жүргізуіне
құқық беріп, екі аяғын бос қойып, өрісімізге жіберуімізде. Журналист бұндай
елдікке зиян жайттардың алдын алу үшін заңды қайта бір қадағалап,
өзгертулер енгіз керегін алға тартады. Осы айта келіп, қазақстанда ислам
діні онша насихатталмайды. Тіпті, Құран Кәрімнің өзін әлі күнге дейін
дұрыс түсіндіре алмай келеміз. Бұл жағынан алғанда Республика Мұсылмандар
діни басқармасына өкпе арту орынды. Ал шетелдік миссионерлер үгіт-
насихаттың сан алуан түрі мен тәсілін ойлап тапқанын 2 жазады. Олар
діни әдебиеттерін таратады, кино фильмдерін көрсетеді. Су тегін діни
курстарда білім жетілдіреді. Қаланың орталығындағы ең көрікті жерлерге
орналасқан зәулім ғимараттарды жалға алып алып, емін-еркін уағыздарын
жүргізе береді. Ел көп баратын мәдени орындарды да солар иемденіп алған.
Республика сарайы, Спорт сарайы, Ұлттық Ғылым академиясында өз діндерін
насихаттап, уағызын жүргізе береді. Өзге діннің фильмін халық жазушысы
қазақша тәржімалайды. Ал онда халық әртісі Христос болып уағыз айтады.
Мақалада бұдан ары қарай Орталық мешіттің де бүгінгі сиқы сырт қалмайды.
Сыртқы құрылысы мен сәулеті сегіз жылдан бері бітпей келе жатқаны да сөз
болады. Ал орыстардың ғибадатханасы тыныш жерде, халық көп жиналатын 28
Панфиловшылар саябағында орналасқаны да жазылады. Ең сорақысы алматы
мемлекеттік Консерваториясында оқып жүрген кейбір қарагөз қарындастарымыз
осында келіп, діни әндер айтып нәпақа табады екен.
Дінін сатып, өзге дінді қабылдаған дінбезерлердің дені – жастар. Бұл
өзге дінге өту процесі уақыт озған сайын біртіндеп, мысықтабан жүріспен ел
ішін жайлап, жегі құртқа айналып келеді. Атам қазақ аурудың алдын алмаған
– өледі деп бекер айтпағандығын алға тартқан автор сөзінің соңын осы
мақалмен түйіндейді. Мақала талдамалы жанр түрінде жазылған. Арасында
интервьюдің де элементтері бар. Дін мемлекетті ұстап тұрушы негізгі күш
саналады. Жақынға ғана Жас алаш газетінен журналист Әмірқан Меңдекенің
Татарстан тауралы жазған бас мақаласын оқыдым. Бүгінде тарастан Ресейдің
қоластында. Өзінше республика болса да бұл ел қазір дін жағынан екіге қақ
жарылып отыр. Негізі татарлардың байырғы ұстанып келе жатқан діні – ислам.
Ал бүгінде деп жазады автор олар екі дінге бөлініп, осндай күйге ұшырап
отыр деп жазады. Ал мына бір материалды тұшына оқыдық. Бiздiң сұхбат
айдарында республикалық Жас қазақ газеті Рәтбек қажы Нысанбайұлымен
болған әңгiмені жариялған. Газет тiлшiлерi бұрынғы бас мүфтиден біраз
сауалдарға жауап алған. Төл тақырыбы – Алғашқы зайырлы мемлекеттi Мұхаммед
пайғамбар құрған деп қойыпты. Имандылық пен дiн тақырыбындағы сұхбат.
Қажымен сұхбаттаспас бұрын аннотациясы берiлген. Онда Елiмiздегi дiни
ахуал бүгiнде кез келген қазақты алаңдататындай жағдайға жеттi. Ұлы даланың
ұрпағы ұстанбақ түгiл, емiс - емiс естiп те көрмеген конференциялар мен
секталар кез келген қаламызда қадам басқан сайын ұшырайтын болды. Қала
бердi, исламның өз қағидаларын сан - саққа жүгiртiп, аңқау елге арамза
молда боп жүргендер де аз емес. Осындай аянышты, масқара халге бiз қалай
жеттiк? Бұған не себеп болды? Сан сауалға жауап iздегенде, ойымызға
Қазақстан дiни басқармасының тұңғыш мүфтиi, осы ұйымның талай жыл тiзгiнiн
ұстаған Рәтбек қажы Нысанбайұлы орала бердi. Ол кiсiнiң көптен берi жұрт
назарынан тыс жүргенi де кеңiрек отырып сұхбаттасуға түрткi болды деп
басталады. Дiн тақырыбындағы сұхбат 5 тақырыпшаға бөлiнген. Алғашқы
тақырыпшасы – Ары таза адам – мемлекет байлығы. Журналист әңгiменi сiз
қайда жүрсiзден бастайды. Рәтбек қажы болса, Алматы облысының Еңбекшiқазақ
ауданындағы орталық мешiтте имам екенiн айтады. Бұрын түгi жоқ Алла үйiн
ретке келтiргендiгiн тиек етедi. Екiншi сауалында зайырлы мемлекеттiгiмiздi
дәлелдейтiн дiни заңды сөз етедi. Осынау сұхбаттың беташарындағы
(аннотация) бiрiншi құрмалас сөйлемiнде кез келген деген сөз екі рет
қайталаныпты. Бiр сөйлем iшiнде. Журналистке қойылатын талапта сөз
қайталауға тосқауыл қою керектiгi баса айтылған. Ал сұхбаттағы сұраушы мен
жауап берушiнiң тұтастай бiр мәтiнi қайталанып басылып кеткен. Бұл
техникалық қатеге жатады. Келесi сұрағын журналистер қажыға ислам дiнiнiң
қалай енгендiгi жайлы, ғалымдардың бiзге ислам дiнi басып кiрдi. Соның
салдарынан түркi сына жазулары өшiп, жойылып кеттi деген пiкiр білдіреді.
Қажы болса, бұл пiкiрдi кешегi кеңестiк идеологияның тудырған дейді. Ары
қарай Пайғамбарымыздың қызы мен баласына айтқан өсиетiн келтiредi. Ей,
Мұхаммедтiң қызы Фатима, Әбу Тәлiптiң балалары, сендер маған бiрiмнiң ағам,
бiрiмнiң туысым деп сенiп қалмаңдар, мен сендердi шариғат iсiнен қорғай
алмаймын, өзiң намазыңды оқы, оразаңды тұт, жақсылық iс iсте, сонда ғана
басыңа бақ қонады. Егер күнә жасасаң, мен пайғамбар болсам да жұмаққа
кiргiзе алмаймын. Қалтамда қанша сұрасаң, бәрiн берейiн, бiрақ шариғат
iсiне мен араласа алмаймын дептi. Осы аңызды келтiре отырып, ислам дiнiнiң
бiзге ешқандай қырып - жоюсыз, соғыссыз келгендiгiн дәлелдей түседі. Сұхбат
арасына ойып берген Қазiр Қазақстанда бiлгiштер көбейiп кеттi. Бiрдеңенi
шет пұшпақтап оқыған болады да, соны жұртқа үйретуге кiрiседi. Мұндайлар
қарапайым халықты шатастырып, елдiң арасына iрiткi салады. Бiр күнi сондай
бiлгiштiң бiрi Толстой рахматулла ғой... деп соғып отыр. Рас, Толстой –
исламды қолдаған адам. Бiрақ ол мұсылман емес қой деген мәтiн де беттiң
жаңалығы iспеттес. Қазақстандағы дiни секталардың тайраңдауын тежеу үшiн не
iстеуiмiз керек? деген тiлшiлер сауалына қажы дiндi, оны ұстанатын халықты
өзге ағымдардың әсерiнен қорғау– жеке адамның айналысатын iс емес... Тиым
салу деген – заңмен тындырмаса, анау-мынау әрекетке алдырмайтын iс.
Соншама дiни секталарды елге кiргiзуге, тiркетуге, емi – еркiн жұмыс
iстеуге кiм мүмкiндiк берiп отыр? Солардан сұраңдар деп құтылады. Неге
өзiнiң позициясын, ұсыныстарын айтпайды? Осы жағын бiлгiсi келген болу
керек, Жас Қазақтықтар: Бiзде мемлекет дiннен бөлек деген ұғым бар
ғой деген пiкiр бiлдiредi. Оған: ... Бiле бiлсеңiз тарихтағы ең бiр
зайырлы қоғамды Медине шаһарында Мұхаммед пайғамбардың өзi құрған. Өйткенi
ол кезде Мединеде мұсылман арабтармен қатар иудейлер, христиандар, пұтқа
табынушылар және тағы басқалар бар едi. Солардың ешқайсына дiни тұрғыдан
қысым жасағандай болмас үшiн пайғамбарымыз зайырлы қоғам қалыптастырған.
Кейiн басқа наным – сенiмдегi жұртың бiразы көшiп кеткен, бiразы ислам
дiнiн қабылдаған. Сөйтiп, сан жағынан басымдыққа қол жеткеннен кейiн ол
жерде таза ислам мемлекетi орнады деген уәж айтады. Бұдан ары сопылық
жайында қазақ қыздарының хиджаб киiп жүруi сөз болады. Әңгiме ауанынан
байқағанымыз, Рәтбек қажы қыздардың пәренжi киiп жүруiне қарсы. Қазақ
қыздарына орамал тартқызып, ұзын етек көйлек кигiзген. Алайда бетiңдi
тұмшалап ал 3 деп бұйырмаған деген пікір білдіреді. Сұқбаттан
аңғарғанымыз мұсылман дініміздің өсіп–өркендеуі жолында жұмыла жұмыс
істеуге үндейді бұрынғы бас мүфти.
Еліміздегі әрбір адамның жан-дүниесі жаңа заманға сай жаңарып, пиғыл,
пейіл, ықылас, ниет алла нұсқаған адамгершіліктің жоғары дәрежесіне
көтерілуі тиіс. Жүздеген жылдар патша, Кеңес импертиясының ұлтымыздың ой-
өрісінен, жүрегінен ислам дінін Аллаға сиынушылықты аластатуының, тек билеп-
төстеп, жаншушыларға табынушылықты қалыптастыруының салдарынан еліміздегі
көпшілік адамдарда құлдық, жалданымпаздық, жағымпаздық мінез-құлық тамыр
жайды. Кеңес одағының қабырғасы күйреп, оты сөнгеннен кейінгі өтпелі
кезеңде сауда-саттықтың, бәсекелестіктің, дүниеқоңыздықтың өршуінен кей
адамдарда пайда ойлау, дөрекі мінез, өркөкіректік, ештеңеден тайынбайтын
қаскүнемдік қалыптаса бастағаны да шындық.
Идеологиядан тыс аумақта қалған халыққа исламға жат дінді
уағыздаушылар белсене кірісіп кеткенін жоғарыда сөз еттік. Бостандық,
демократия деген ұғымның жай-жапсарын теріс түсінген адасушы топ
араққұмарлық, нашақорлыққа бой алдырып, имандылыққа кереғар істер мен
қылмыс әлеміне құлаш ұрды. Осы жағдай аяғынан қаз тұра бастаған, тұсауы
енді кесілген жас мемлекетіміздің тыныштығына қауіп төндіре бастады.
Мұндай қауіп-қатердің жолын қалай тосуға болады? Қайтсек қауқар көрсете
аламыз? Жауапты Ислам дінінен іздеу керек. Олай дейтініміз, Алла Тағала
өзінің Құран Кәрім кітабында былай дейді: (Мұхаммед Ғ.С) бәрінен бет бұрып,
жұзіңді Ислам дініне жөнелт. Алла жаратылыста адам баласын соған арнап
жаратқан. Алланың жаратуында өзгеріс болмайды. Осы тұп-тура дін. Бірақ
адамдардың көбі түсінбейді. (30-С. 30–А.) (407-бет).
Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасы еліміздегі дін мәселесіне
қазіргі қимылынан да батылырақ иелік жасап, арнаулы да айқын жүйемен
пәрменді түрде жұмыс жүргізсе дейміз. Олай дейтініміз, халқымыздың қазіргі
кезеңде рухани қарулануға мұқтаждығы, сұранымы байқалады. Оның үстіне,
Алланың өзі жеткізген еліміздің егемендігін, мемлекетіміздің тәуелсіздігін
қамтамасыз ету үшін де бұл жұмысқа үлкен қажеттілік туындап отырғанын 4
жазады.
Діни басқарма жер-жердегі мешіттердің әрқайсысының дін Ислам жолында
атқарып жатқан жұмыстарының жағдайын барынша бақылауға алып, істі тиісті
заңдардың шеңберінен шықпай пәрменді, тиімді, нәтижелі жүргізуді талап етсе
дейді автор мақаласының арасында. Дін исламды уағыздауды, халықтың ол
жөніндегі сауатын ашуды осылай пәрменді дәрежеде жүргізбесе, ұлтымыздың
келешегі, Отанымыздың тыныштығы, еліміздің егемендігі сақталуы
неғайбылдығына алаңдайды. Кеңес одағы күйреп, келмеске кеткен соң
еліміздегі идеологиялық кеңістіктегі әр түрлі діндердің дендеп еніп,
астыртын арбап жатқанын жазады. Телеарналар мен газет-журналдар бейбастыққа
барып, нашақорлықтың небір қитұрқы кесепатын жарнамалады. Ақша табудың
арзан жолы ар-ұятты аяққа таптады дейді. Білім және ғылым министрілігінің
тұтқасында отырғандар жастарға Исламды насихаттап, дінді уағыздауды қолға
алса, халықтың сана-сезімі, адамгершілігі қалыптасуын күш шығарса дейді.
Одан әрі елімізде егер осылай бетімен болатын күнде арақ, наша сатуды
кәсіп етушілер мектеп мен институттағы білім алушыларға, алыс ауылда
тұратын жастарға сатуды күннен күнге әдетке айналдырып барады. Мектеп пен
жоғарғы оқу орнын бітірген жастар аттестат, диплом алумен қатар, арақ ішуді
үйреніп, наша шегуді әдетке айналдырып шықса, келешегі не болады? Ондай
жастармен еліміздің ертеңін толыққанды деп айта аламыз ба? Бұл шаруақор
диқанның қара күйе түскен бидай орып, пайдаға емес, шығынға белшеден
батқанындай емес пе. Сондықтан дейді автор әңгімесінің әлқиссасын доан
әрмен соз түсіп. Еліміздің әрбір азаматы өз төрінде Құран-Кәрім, жүрегінде
имандылық болып, Бір Алладан ғана қорқып, Бір Алланы сыйлап, Бір аллаға
сиынуы қажеттігіне тоқтайды. Ислам дінінің жағдайын, азаматтардың
мұсылмандық дәрежелерін, мешіттердің, имам, молдалар қалай жұмыс жүргізіп
жатқанын біліп отыруды Діни басқарма тікелей құзыретіне алса деген ой
тастайды. Автордың тағы бір көңілдің кілтін дөп басқан жері мешітке қаржы
тартудың оңтайлы жолын айтқандығы. Осындай ауқымды бүгінгідей нарық
заманында атқару үшін қаржысыз қолдың жүрмейтіндігі белгілі. Енді қаражат
қайдан келеді? Тікелей меценат, ескі ұғыммен айтқандай астындағы атын
ауыстырып беретін атымтай-жомарт жандардың көмегі, болмаса негізгі қаржы
халықта. Оны алу үшін жылу жинап керегі жоқ. Һақ мұсылманда тамаша үрдіс
бар. Зекет беру деген.
Құран-Кәрімде қасиетті бес парыздың бірі деп айтылған. Зекетті
мұсылмандар, дін Исламға ниет білдірушілер, Аллаға ғибадат, құлшылық
жасаушылар өз ықтиярымен толықтай беріп тұрса. Ол ақша Діни басқарманың
қанат астынан құрылған қорға тиынына дейін тізіліп, ешкімнің жеке бас
пайдасы үшін емес, дінге деп жиналса. Мұнан сырт молда, имамдар алыс
түпкірдегі ауылдарды аралап, уағыз айтып, зекет берудің мұсылман баласына
екі дүниеде де пайдасы орасан екенін түсіндірсе құба-құп. Мақаланың да
негізгі айтар ойы осы.
Қоғамдағы азаматтардың салауатты болуы мемлекеттік орындарға да бөгде
зиянын тигізбейді. Мәселен, білім және ғылым министрлігі барлық жоғарғы оқу
орнында дін сабағын өткізуді ойластырса бәрекелді деп қуанар едік. Себебі,
бейбітшілікті сүйетін дінімізді әрбір мұсылман жүрегімен сезінсе рухани
байлығымыз жылтырап, тазара түсер еді. Жыл сайын оқу жылы аяқталғанда
мектептен қанат қаққан түлектің жартысынан көбі білімін жалғастыра алмай
бос қалады. Мемлекеттік мекемелер осы келеңсіздікті жою үшін кәсіптік
техникумдар мен училищелерді, кәсіпорындардың жанынан арнайы курстар ашып,
мүмкіндігінше жұмыс орындарына орналастырып, оған іліне алмай қалғандарын
жасытпай, мешіттердің жанындағы қысқаша курстарға жаздырса. Олар сонда
имандылықтың жолын үйренсе дейді. Күнделікті халықты құлағдар етіп отырған
теле мен радиодан исламға қайшы әрекеттер көрсетілмесе жарар еді. Оны
орнына дінімізді насихаттайтын кино мен хабарлар таратылса құба-құп. Автор
бұдан ары зекет берудің үлгісін ел Елбасынан алса дейді. Алматы, Астана,
Қарағанды қалаларындағы мешіттердің жандануына өз қалтасынан қаржы бергенін
тілге тиек етеді. Одан сырт Абай атамыздың 150 жылдық тойына да шашу
ретінде ақша қосуы қайырымдылықтың белгісі дейді.
Мұндай ізгі істер бізден бұрын да болған. Ол кезде де демеушілік, қол
ұшын беру салтанат құрған. Оған дәлел Отырардан шыққан ғұламамыз Әбунасыр
әл-Фараби бабамыздың Бақыт жолын сілтеу атты еңбегі. Онда былай делінген:
Адамның өз ұжданы алдында адал, шыншыл болуы адам өзіне-өзі ізгі қасиетті
болуынан, жүріс-тұрысы ізгі болуынан ғана туады. 5
Әл-Фарабидің бұл сөзін бәрі растаған. Соңғы кездері жаратылыстың
тылсымын түруге құлшынған көптеген атағы жер жарған ғалымдар Құранға тәу
еткен. Себебі барлық ғылым атаулы сонда жазылғанын оқып білген. Соны
нәтижесінде бірте-бірте ислам дінін қабылдап жатыр. Бір ғана дәлел келтіре
кетсек. Мартин Гарднер өзінің Сандардың құпиясы атты көлемді мақаласын
жариялады. Сонда Доктор Матрикстің Мұсылман болдық, нағыз дінді таптық.
Ислам дінін қабылдауда әркімнің әртүрлі себептері болады. Біз математика
ғылымымен айналысатын білім адамы болғандықтан, исламиетке осы бір
ерекшелігі жағынан көңіл аудардық. Яғни, бізді мұсылман еткен Құрандағы
сандардың құпиясы. Құран... өте ерекше кітап және бұл ерекшелік бастан
соңына дейін жалғасады... Намаз – бізді Алла Тағаланың сеніміне апаратын ең
қысқа жол. 6 Сөзінің соңында автор Мұхтар Әуезовтің қанатты сөзін
келтіреді. Егер біреудің аты озып бара жатса, шаужайынан алмай, өзі атыңды
қамшылап озуға тырысдепті. Расында да солай ғой. Ислам дінінің ке етек
алуы үшін өзін ислам дінінің жанашырымын деп есептейтін әр азамат талмай
тер төксе нұр үстіне нұр дейді.
Біздің зайырлы мемлекет екенімізді әркім өз пайдасына қарай иемденіп
жатқанын жоғарыда сөз еттік. Дін халықтың ерте ззаманнан бері бірге жасап
келе жатқан рухани-мәдени мұрасы екенін бәріміз есімізде сақтауымыз керек.
Әр заманның бір сұрқылтайы болатыны анық. Әр халықтың белгілі бір дінді
ұстанып, наным-сенімдері де өзгеріске ұшырап отырған. Мысалды ықылым
заманнан да келтіруге болады. VІІІ ғасырдың басында біздің ата бабаларымыз
шаманизм, тәңіршілдік дінін ұстанса, VІІІ ғасырдың соңын ала бүгінгі
әлемге аян Ислам дініне бет бұрғанын жоғарыда атап кеттік. Содан бергі
аралықта өткен уақытта өз дініне деген сенімділік, нанымдылық күшейген
үстіне еселене түсті. Қай кезде болмасын адамзат құндылығына айналған дін
бүгінде рухани-мәдени әлемнің басты факторы болып отыр. Дінді кейде
бізбелгілі бір кереғар күштердің теріс әрекеттеріне айналып рухани құндылық
болумен бірге зорлықшыл, лаң салушы келеңсіз құбылыстың да қолшоқпарына
айналды.
Біз сөз етіп отырған мақала авторы 2006 жылғы Елбасы жолдауын мысалға
келтіреді. Президент халыққа арналған сөзінде: Біз барлық діндердің тең
құқығылығына кепілдік береміз және Қазақстанда конфессияаралық келісімзі
қамтамасыз етеміз. Біз Исламның, басқа да әлемдік және дәстүрлі діндердің
озық үрдісін құрметтеп әрі дамыта отырып, осы заманғы зайырлы мемлекет
орнатамыз деп атап көрсетті. Республикамыз зайырлы мемлкет болғандықтан
елімізде адамзат баласының рухани өміріне, тәлім-тәрбиесіне, өркениетті
қызмет ететін барлық дін атаулының еркіндігіне рұқсат берілген заң жүзінде.
1999 жылға дейін діннің таралу аумағына тосқауыл қойылып келді. Міне осы
жылға дейін Қазақстан топырағында 700-ден аса діни бірлестік ресми
тіркеуден өтіпті. Аз ба, көп пе. Автор олардың саны 3 мыңға дейін
көбейгенін жазады. Ислам дініне бет бұрғандар жалпы халықтың 70 пайызына
жетеді екен. 24 пайызы православие дінін қабылдаса, 1 пайыз католиктер, 0,5
пайыз протестанттар, қалған діни бірлестіктер 0,01 пайызға жетеді.
Республика аумағында бүгінге дейін 42 діни конфессия республика аумағында
өз істерін жүргізіп келеді.
Президентіміз өзі бас болып 2003 жылы бас қаламыз Астанада әлемдік
және дәстүрлі-ұлттық діндердің бірінші съезі болды. 2006 жылдың күзінде
Әлемдік және дәстүрлі діндер жетекшілері съезінің екінші басқосуы өтті.
Діни наным-сенімнің еркіндігі, дінаралық татулық пен өзара түсіністік,
діннің халықтарды татуластырушы рөлін анықтап берген Президентіміз
Нұрсұлтан Назарбаев діни конференция ұйымдастыруын дүниежүзінің озық ойлы
азаматтыры жоғары бағалады.Осындай діни шараға бастамашы болып жүрген
елбасы жолдауында Әлемнің бәсекеге барынша қабілетті серпінді дамып келе
жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі
басымдықтардың біріретінде мемлекетіміздің қауіпсіздігіне баса назар
аударып, Осы заманғы қауіп-қатерлер мен қыр көрсетулерге қарсы бара-бар
ұлттық қөауіпсіздік стратегиясын іске асыру керектігін атап көрсетті.
Ұлттың қауіпсіздігі сөз еткенде алдымен аузымызға оралып, көледенең
тұратыны – діни экстремизм екені анық. өйткені өз жолдауында Президент
ерекше назар аударып өткеніндей, діннің тонын жамылып, әртүрлі мақсатты
көздеген ағымдар мен діни секталар соңғы жылдары елімізге дендеп алды.
Мәселен, әлемдегі 60-қа жуық елінде қоғамға қауіп төндіретін болғандықтан
тиым салынған Жетінші күннің адвентистері, Харизматикалық бірлестіктер
бұл ұйымның қанатын паналаған Жаңа өмір, Благодать, Жаңа ұрпақ
шіркеуі, Жаппай Евангелие шіркеуі, Христос махаббаты шіркеуі тағы бар.
Бұларға тағы Бақай, дүниежүзіндегі жүзге жуық елдерде қудаланып, ақыры
сая таппай қазақ топырағын паналаған Сайентология шіркеуі, әлемнің 35 елі
шегарасынан кіргізбей қойған Иегова куәгерлері бар екенін қосыңыз. Барлық
атап өткен бірлестіктер түгелдей тіркеуден өтіп алған. Барлық құжат,
құралдары сақадай сай. Қызық, дейді автор. Әлемдегі мемлекеттер аластап,
қуып шыққан ұйымды біз қарсы аламыз да, лаң салуына еркіндік беріп қоямыз.
Олар тікелей шет мемлекеттің қаржы төгуімен үгіт насихатын кең ауқымда
жүргізіп келеді. Соның салдарынан еліміздегі діни ахуалдың тынысы тарылып,
күрделеніп барады.Жанымызды жегідей жейтіні айрандай ұйып отырған әр
отбасын осындай діни секталар кіріп келеді де ойран асырын шығарады. Оған
біздің билік те, заң орындары да қауқарсыз. Тәйт деуге тілі байланып отыр.
Олардың жасаған теріс пиғылдары Қазақстан Республикасының Ата заңына қайшы
келмейді екен. Ал оларға жергілікті тұрғын қой деп, қолық қақса сол адам
міндетті түрде жауапқа тартылады. Түсіне білген адамға Конституция
отбасының тыныштығына қызмет етеді ғой.
Елбасының жолдауында айтылғандай ұлттық қауіпсіздік тәуелсіз
мемлекетіміздің өмір сүруінің басты кепілдігі болса, оны қорғау әрбір
қазақстандықтың борышы болып саналуы керек. Міндетті түрде. Бізде бәрі
керісінше. Қазақстанның жерінде тамыр жайған Кришна санасы атты
ұйымдағыларға отбасын асырауға тиым салады екен. Иегова куәгерлері болса
қолына қару алуды күнә санайды. Тіпті оларға еліміздің Әнұранын айтуға тиым
салынады.
Біз сөз еткен діни ағымдардың ісі нәтижелі болған. Айналасы 15 жылдың
ішінде мыңдаған қандасымыз әртүрлі діни секталарға кіріп, солардың
қолшоқпарына айналып шыға келді. Шетелдік діни ағымдардың дандайсығаны
соншалық, олар халықты сыйлауды қойып заңымызды да белден басуда. Ағылшын
тілін үйретеміз деп, мектеп ашып, қабылданған қаракөз қазақ баласына
өздерінің діндерін насихаттап жүреді. Республикада шағын кәсіпорндар ашып,
жұмысқа қабылдарда, өздерінің діндеріне кіруге мәжбүрлейді дейді автор.
Сорақылық емес пе. Елімізде мемлекет діннен бөлек деген түсінік бар. Десе
де мемлекет діни бірлестіктердің жұмысын реттеп, қатаң бақылауға алмаса сол
қаптаған секталар өрісін кеңейтіп, еліміздің тыныштығына зиянын тигізуде.
Олардың қарасы көбейсе, еліміздің билігіне таласпасына кім кепіл. Бір ғана
мысал, Алматы облысының Қарасай аудандық соты Кришна санасы қоғамының
47,7 гектар жер мен 66 саяжайды заңсыз басып алғанын анықтап, жердің
жергілікті жер қорына қайтару туралы сот шешімін шығарған. Кришнайттар сот
шешімін орындамағаны былай тұрсын, керісінше діни-сенім еркіндігі бұзылып
жатыр деп жаһанға жар салуда. Артынша Украинаның астанасы Киев қаласындағы
Қазақстан Республикасы елшілігі алдында Украинадағы Кришнайттар ұйымы қазақ
еліндегі қарсы жасалып отырған қысымды тоқтатуды талап еткен. Олар
Қазақстан Республикасының заңын бұзумен қатар еліміз жөнінде келеңсіз пікір
қалыптастыруға әрекет етуде дейді автор. Әлемдегі лаңкестіктің және
экстремизмнің күшеюіне байланысты лаңкестік, экстремистік ұйымдардың
қатарына жатқызылған Хизб-ут-тахрир, Әл-Кайда, Шығыс Түркістан ислам
партиясы, Күрдтердің халық конгресі партияларымен қатар Өзбекстанның
ислам қозғалысы, Асбат әл-Ансар, мұсылман бауырлар, Талибан,
Бозгурд, Орталық азия моджахеттерінің жамағаты, Лашкар и Тайба,
Әлеуметтік реформалар қоғамының Қазақстандағы қызметі заңсыз деп танылды.
Республикамыздағы қаптаған әртүрлі діни секталарды былай қойғанда, Ислам
дінінің өз ішіндегі ағымдары Хизбутшылар, Уахабишілер, Нұршылдар,
Ахмадилар, Исматуллашы топ Ислам дініміздегі халқымызды жан-жаққа
тартып, басын қатыруға айналғанын 8 ұмытпағанымыз дұрыс-ау. Еліміздегі
діни жағдай басшыдан бастап қосшыға дейін алаңдатуы тиіс. Елбасы өзінің
Сындарлы он жыл атты кітабында былай деді: Қазақстанда діни экстремизм
үлкен аяда көрініс таба қоймаған құбылыс, алайда түптің түбінде,
конфессиялық тұрақсыздық процесі бізде де төбе көрсетуі мүмкін-ау деген
қауіп белгілі дәрежеде бар. Әрине, мұндай қуатты қаіп-қатер, оны дер
кезінде сезінбеген немес алдын алмаған жағдайда төбе көрсетпесек
болмайды. Сондықтан республикамыздағы діни экстремизммен және оның алдын
алумен дүниежүзілік, халықаралық ұйымдармен бірге күрес жүргізу жүйелі
түрде жолға қойылғаны дұрыс. Ол біздің ұлттық қауіпсіздігімізге де
кепілдік бола алмақ. Ары қарай автор 1992 жылдың 15 қаңтарында асығыс
атүсті қаралып, қабылданып кеткен Діни бірлестіктер туралы заңды қайта
қарап, түзетулер мен толықтырулар егізетін мезгілдің жетіп, өтіп бара
жатқанын қынжыла жеткізеді. Бұл заңдағы басты кемшілік жиыны 10 адам болса
болды тексеруден өткізіп жіберетіндігінде дейді. 13 бабында: діни
бірлестіктердің діни мақсаттағы заттарды, Құдайға құлшылық ету әдебиеттерді
және діни мазмұнадғы өзге де ақрапаттық материалдарды басып шығаруға,
өндіруге, шетелге шығаруға, шетелден әкелуге және таратуға құқығы бар
деген бапқа дейінгі кемшілік діни экстремизмнің қатер төндіруіне тікелей
жол айқара ашып отыр. Сөзінің соңында мақала авторы адам құқығы
мендемократия ұранын желеулетіп, қазақтың рухани дүнемізді жегі құрттай жеп
отырғандардың істеріне тосқауыл қоятын кез жетті. Қазір елімізде көзге
көрінбейтін діни майдан жүріп жатыр. Тарихтан белгілі соғыстардың тұтануы
діннен екенін естен шығармаған дұрыс дейді.
Адамзат тарихында діннің алатын орны ерекше. Дін тек бір ұлт, бір
халық, болмаса бір ғана тайпанікі бола алмайды. Заман өзгерген сайын
тіршіліктің де түйіндері, адамның санасы да өзгеріп отырады. Дін де солай.
Діннің негізгі қағидалары өзгеріссіз сақталады. Тек оның насихаттау мен
халыққа түсіндіру жолдары уақыт көзіне ілесіп, замана ағымына сай болады.
Ислам діні өмірге келгелі бері он төрт ғасыр өтіп, он бесінші
ғасырғааяқ басты деп бастапты автор мақаласын. Мұнде ата дініміз жайлы
әңгіме өрбиді. Өміршең дін болмаса ислам діні Арабия түбегінен алысқа ұзай
қоймас еді. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) көзі тірісіндегі Бадр
түбіндегі ұлы майдан, ухуд түбіндегі шайқас, Ор қасындағы қантөгіс, Мута
түбіндегі қақтығыс, Хунайн түбіндегі соғыстарда өміршең болмаса жеңе алмас
та еді. Батыста жатқан Испаниядан шығыста көлденеңдеп көсілген Қытай жеріне
дейінгі аралықта ислам діні таралар ма еді, егер салмақсыз дін болғанда.
Хижра жыл санағы бойынша 96 жылы Қытай императорына арабтардың елшісі
барады. Өз дінін қабылдатпақ болады. Қытай императоры ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 3-6
І Тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немесе сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі – дін
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-17
1.2. Зайырлы елдің басты діні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18-24
ІІ Тарау. Тәуелсіздіктен кейінгі діннің тынысы
2.1. Қазақ ұстанатын масхаб қалай насихатталуда?
... ... ... ... ... ... ... ... .. 25-34
2.2. Ислам діні һәм әлемдік баспасөз
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35-39
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 40-44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45-46
Кіріспе
Біз бітіру жұмысының тақырыбын ислам дінімен байланыстыра отырып
бекіттік. Ондағы мұрат тұтқанымыз тәуелсіздік алған жылдардан бері қазақ
баспасөзі өз ата дінін қалай насихаттап келеді. Мемлекетіміз зайырлы
болғанмен де, халқымыздың жартысынан астамы ислам дінінде. Мұсылман
мемлекеті деп аталатын Қазақстанда дін қаншалықты насихатталып жатыр? Міне,
осы сауалдарға жауап іздеуді жөн санадық. Диплом жұмысын жазу барысында
көптеген газет-журнал тігінділерін ақтардық. Дінге қатысты баспалардан
жарық көрген кітаптарды парақтадық. Бізде салалық
басылымдар жетерлік. Соның ішінде ислам дінін насихаттайтын журналдар бар.
Жақында ғана желілік телеарнадан Асыл арна атты діни хабарлар тарататын
арнайы арна ашылды. Радиолар оның ішінде Қазақ радиосында ата дінімізге
арналған хабарлар да желіден жиі беріліп тұрады. Диплом жұмысын жазу
барысында біз тек баспасөз құралдарына тоқталуды дұрыс көрдік. Сөзіміз
дәлелді болу үшін келтіре кетейік Шапағат-Нұр деген дінге арналған журнал
жарыққа шығып келеді. Одан бөлек Алдаспан атты тағы бір журнал бар.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қоластынан Иман журналы мен
Ислам және өркениет гаезті шығады. Газеттерде дінге қатысты тұрақты
айдарлар да жетерлік. 2005 жылдан жарық көріп келе жатқан Жас қазақ
ұлттық апталығында Дін деген арнайы бет бар. Кейде апта сайын, енді бірде
айына бір мәрте ислам дініне қатысты материалдар топтастырылып беріліп
отырады. Еліміздің аға газеті Егемен Қазақстан болса, Дінің тұрсын дін
аман деген айдармен бір бағанаға жиі беріп отырады.
Зерттеу барысында байқағанымыз, көптеген басылым ислам дінінің бүгінгі
насихаты дұрыс жолға қойылып келе жатқанын қуана жазады. Біздің көңіліміз
осыған тоғайды. Десе де тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы газет-журналды
қарап отырсаңыз бәрі кереғар. Өзге діни конфессиялардың елімізге дендеп
еніп жатқан кездегі ахуалды күрсіне жазады. Біз осының бәрін ақтардық.
Түйсініп, түсініп оқыдық. Зерттеу нысанымыз ислам діні болғандықтан түрлі
танымдық мақалалар мен дінбасынан бастап, діни сауаты бар имамдардың да
сұқбатын бітіру жұмысымызға пайдаландық. Қызықты, тосын деректерді қалт
жібермеуге тырыстық.
Жас Алаш газетінде журналист Әмірхан Меңдеке татар жазушысынан
сұқбат алған еді. Онда бір ұлттың екі дінге қақ жарылу трагедиясы сөз
болады. Татар жазушысы қабырғасы қайыса отырып, елінің ертеңі үшін егіле
қайғырады. Расында да бір ұлттың тек бір дінді ұстанғанда ғана ынтымағы
берік болатыны ақиқат. Біз де бітіру жұмысын жазу барысында осындай ойға
бекіндік. Жер бетіндегі халықтың көп бөлігі ұстанатын ислам дінінің
құдіреті неде? Ерекшелі қандай? Міне, осы сауалдарға жауап іздедік.
Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет. Яғни, көп ұлттың өкілдері тұратын
ел. Сондықтан бұл елде өзге діни ұйымдардың халықпен бірге жасайтыны әмбеге
аян. Десе де, діни үгіт-насихатты ашықтан-ашық, күштеп жүргізуге жол
берілмейді. Бірақ бізде заңның өзі солқылдақтық танытуда. Ислам дініне
қатысты заңға толықтырулар енгізіліп, Парламентке қайта жолданған. Бір
жарым жыл жатқан жаңа заң жобасын кейбір депутаттар кері тартып, шетке
итерді. Осы жағын да біз бітіру жұмысында есте ұстадық.
Бітіру жұмысының тақырып өзектілігі. Ата-бабаларымыздың сан ғасырдан
бері ұстанып келген дінінің бүгінгі жай-күйі әрбір мұсылман үшін де
маңызды. Әсіресе халықының 65 пайызы мұсылман деп есептелетін еліміз үшін
ислам дінінің алар орны ерекше. Сондықтан да біз хақ дін, ақиқат жолын
нұсқаушы исламның бүгінгі өрісін талдауды негіз етіп алдық. Араб жерінде
пайда болып, бірте-бірте бейбіт жолмен әлемге таралған дінді қаралаушылар
көп. Дұшпаны көп діннің насихатталу жағы сөз жоқ сынға жауап бере алмайды.
Міне, осы жағы бітіру жұмысымыздың өзегіне айналды. Қандай да болмасын іс-
әрекеттерде ізгілік жолын насихаттайтын, ысырапшылдық, шамад асу, кеуде
соғу секілді жат пиғыл, ерсі қылықтарға жол бермейтін ақиқи діннің
төңірегінде мәселелер қашан да жасампаз. Ұлт бар жерде, халық тіршілік етіп
отырған шақта оның маңыздылығы мен өзектілігі жойылмақ емес.
Жұмыстың мақсаты. Бітіру жұмысын жаза отырып, ислам дінінің бүгінгі
тыныс-тіршілігін анықтау. Мұсылман мемлекетіндегі басты діннің насихаты
қалай жүзеге асуда, соған көз жеткізу.
Зерттеу жұмысының міндеті. Дініміздің баспасөздегі көтерілу көкжиегі
қаншалықты кеңігендігін анықтау. Шетелдік баспасөз құралдары ислам дінін
қай қырынан алып, жариялап жатқандығына талдау жасау.
Жұмыс жаңалығы. Бұған дейін тікелей ислам дінінің тарихына қатысты
бітіру жұмысы қорғалған жоқ. Сондай-ақ тек бір ғана қазақ тілді басылым
емес, көптеген қазақ тілді баспасөз яғни, газет-журналдардағы ислам дінінің
көтерілу мәселесі айқындалды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жоғарыда атап кеткеніміздей, ислам
дінінің шығу тарихынан таралу процесінің барлық сатылары назардан тыс
қалған жоқ. Дінтану яғни, теология ғылымына қатысты бірқатар еңбектер
пайдаланылды. Тақырып ислам дінінің баспасөздегі көрінісі болғандықтан
негізіген ақпарат құралдарының осы түрлерін ғана кәдеге асырдық.
Қазақ халқы басынан небір нәубетті басынан кешірді. Жер бетінде дәл
біздің ұлтымыздай қиындық пен қыспақты, ауыртпалықты көрген халық жоқ
шығар. Қолдан ұйымдастырылған ұлтты жойып жіберудің сан түрлі әдіс-
тәсілдерін басынан кешірді. Бірақ сонда да олар кеудесінен жаны ұшып кетсе
де, дінін сатқан жоқ. Ұлттық мүддесін сақтап қалатын тілі мен діні
екендігін есінен шығарған жоқ. Нәтижесінде елдігіміз атадан балаға мұра
болып жалғасып келе жатыр. Зерттеу еңбегімізде осы жағы да сырт қалған жоқ.
Сонымен бірге Еуропаның бірқанша мемлекеттік басылымдарына да тоқталып
өттік. Ондағы ислам дініне қатысты көтерілген мәселелерді бітіру жұмысына
кірістірдік. Германия, Франция, Англия, Швеция секілді елдердің бұқаралық
ақпарат құралдарындағы материалдарды талдап, кірістірдік.
Жұмыстың құрылымы. Жазба жұмысымыз екі тарауға бөлінген. Алғашқы
бөлігінде жалпы ислам дініне қысқаша түсінік. Қазақстан Республикасының
негізгі дінінің бүгінгі тыныс-тіршілігі жайлы аталып өтіледі. Сонымен бірге
жасампаз діннің көздеген мақсаты мен келешегі, адамзат арасындағы рөлі
талданады. Екінші тарауда шетелдік ақпарат құралдарына басымдық беріледі.
Ондағы жарияланған материалдардың жанрлық үлгісі, жазылу көрінісі, мазмұны,
қорытындысы, айтар ойы сөз болады. Әрбір мақалаға жеке-жеке тоқталып,
талдау жасалады. Одан бөлек тәуелсіздік алған жылдардағы діннің жай-күйі,
тынысы қозғалады. Қазақ қандай мәсһабты ұстанады? Бұл сұраққа да екінші
тарауда жауап беріледі.
Зерттеу жұмыстың ғылыми әдістемелік негізі. Жалпы алғанда
материалдарға талдау жасау, газет-журнал материалдарын жанрлық, тақырыптық,
жазылу ерекшеліктеріне қарай бөліп пайдалану, сараптау, саралау тәсілдері
қолданылды.
Бітіру жұмысының қажеттілігі. Мемлекеттің негізгі діңгегі – дін.
Дініне балта шабылған елдің түтіні түзу шықпайды. Жер бетінен тілі мен
дінінен айырылған ұлт бірінші кезекте саптан шығып, жойылып кетеді. Ислам
дінінің еліміздегі демі қалай соғуда? Әрбір мұсылман үшін маңызды сауал
екендігі даусыз. Осы сұраққа жауап табуға көп күш салдық. Осы сауалдың
жауабы-ақ бітіру жұмысының бар қажеттілігін өтейді. Одан бұрын келешектегі
жас дінтанушы ғалымдар мен теологтарға қосымша ретінде пайдалануға болар
деп үміттенеміз. Алдағы уақытта осы дін мәселесіне қатысты зертеу еңбек
жазарда біздің де бітіру жұмысымыздың қажеттілігі туындайды деп сенеміз.
Жұмыстың нысаны. Диплом жұмысымыздың негізгі нысаны ислам діні
болғандықтан қай сөйлем болмасын осыған байланыстырыла құрылды. Діннің
ішіндегі ағымдар, секталар, масһабтар да назардан тыс қалған жоқ. Десе де
негізгі бағдарымыз ислам діні екендігі басты назарда болды.
Хош, сонымен енді бітіру жұмысына келейік. Сөздің басын ислам дінінің
тарихынан бастаған соң қысқаша тоқтала кетуді де жөн деп таптық. Бәрімізге
аян, Ислам діні шөлейт жерді қоныстанған Араб жарты аралында дүниеге
келген. Бұл елдің тұрғындары ол заманда бедуиндер деп аталатын. Олардың
өмір сүру жүйесі рулық және тайпалық болып бөлінді. Исламға дейінгі
жаһиллиат заманында олар жылына бір рет өзара бейбіт түрде келісімге келіп,
өздерінін көп құдайлары шоғырланған Мекке қаласындағы Қағбаға (Қара тас)
қажылық сапарға шығатын. Жоғарыда сөз еткен Бедуиндер де қазақтар секілді
көшпелі өмір салтын ұстанған халық. Олар негізінде жеке меншігі жоқ бос
жатқан жерлерге мал өсірумен айналысты. Өмір салты туыстық негіз бен
көшпелі қауымдық дәстүр есебінде болды. Ислам дәуірі етек ала бастаған
мезгілде халықты сауаттандыру кең өріске ие болып, біртіндеп рулық,
тайпалық жүйе өз өмірін үзе бастады. Бұл бастаманың ең басында
Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с.-ға уәхи болған қасиетті Құран Кәрім мен оның
Хадис Шарифтері тұрды. Соның нәтижесінде ортақ араб тілі мен діни
қағидаларға сүйенген салт-дәстүр қалыптасты. Әйтсе де көп құдайға табынған
Мекке басқарушыларына Мұхаммед с.ғ.с. жүргізген халықтық идеология ұнамай,
мұның ақыр соңы Пайғамбарымыздың 7 жыл бойы Мединеде бой тасалауына мәжбүр
етті. Дегенмен, Мұхаммед с.ғ.с.-ға халық кеудесіндегі имандылық отын
тұтатудың сәті түсті. Соның арқасында ол Меккеге жеңімпаз ретінде қайтып
оралды. Бұл жеңіс рулық-қауымдық кезеңде пайда болған, араб идеологиясының,
сол замандағы басқа мемлекеттердің идеологиясынан басым болуының
нәтижесінде пайда болған еді. Ислам діні сол замандағы бірде-бір идеология
қол жеткізе алмаған теңдік, туыстық, халықты жаппай азат етуге қол
жеткізді. Сондықтан да Ислам діні көп халықтар арасында аз уақытта кең
тарап үлгерді. Исламның алғашқы дәуірінде әлемдегі ғылым тілі – араб тілі
болды десек қателеспейміз. Сондай-ақ араб прозасы да әдебиетін алға сүйреп,
Ислам дінінің тұтқасын ұстаған Халифтер өздері қарапайымдылығымен
дараланды. Ислам діні – теңдік, адалдық, шындық және шынайы демократия
дәнін септі. Ислам дәуірінде мемлекет ішіндегі демократия принциптері
дамыды. Ескі құлдық дәуірден қалжыраған халық Ислам дінінен өздерінің
рухани азаттығын көрді. Ислам діні ескі қоғамға жаңа өзгерістер әкелді.
Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с. көз жұмғаннан кейін оның орнын әділетті
Халифтер Әбу Бәкір мен Омар иеленіп, Ислам дінін одан әрмен дамытты. Әйтсе
де, жаппай пұтқа табынған және жаңа дінге алакөзденіп қараған басқа азулы
елдердің арасында бұғанасы бекімеген күші аз Ислам мемлекеті негізінен
қарапайым өмір сүру салтын уағыздап, насихаттады. Ислам дінінің тұтқасын
ұстаған Халифтер өздерінің рулық-қауымдық ортада өскенін ешбір ұмытпастан,
байлық пен дәулет жинауға ешбір қызығушылық танытпады. Халифтер өздері ғана
қарапайым болып қана қоймай, өзгелерден де соны әділетті жолмен ұстануды
талап етті. Соның нәтижесінде шынайы демократиялық қоғам қалыптасты. Бұған
бір жағы арабтардың қатал өмір қыспағында өмір сүріп отырған олардың өсіп-
өнуіне едеуір кедергі келтірді.
Арабтар рухани азаттыққа қол жеткізгенімен, өзара айтысқа түскен дау-
жанжалдардан өздерін азат ете алмады. Соңғы нәтижеде Ислам діні сүннит
және шіиит деп аталатын екі үлкен ағымға бөлінуге мәжбүр болды.
Уақыт өте келе әділетті төрт Халифтен кейінгі халифтер жерге жеке меншік
заңын ендіріп, байлыққа бас ұрды. Хакімдер қарапайым елді бірте-бірте
демократиялық сайлау принциптерінен ығыстырып, басқалардан ешбір айырмасы
жоқ монахтарға айналды. Әйелдер теңдігі түбірімен біржола жойылды. Осылайша
Исламның бірлігі келмеске кеткендей күйге түсті.
Ең бастысы, шынайы Ислам көшіп-қонып өмір сүрген арабтар арасында
пайда болғандықтан, көшпенділікті атадан мұраға ұстап келген қазақтар
арасында жаңа дін тез қолдау тапты. Әсіресе қазақтар арасында софылық ағым
кең қалыптасты. Оның қазақи негізін салушы – Құл Қожа Ахмет Иассауи еді.
Әйтсе де 18-19 ғасырдағы қазына мен қанға құныққан Хиуа мен Қоқан
хандықтары Ислам дініне тән емес қарақшылық жасап, қазақтарға қырғидай
тиді. Осындай алмағайып заманда өмір сүрген
І тарау. Ислам туралы қысқаша түсінік немес сөз басы
1.1. Тәуелсіздіктің негізгі тірегі – дін
Ұлтымыз ислам дінін қабылдағаннан бастап, дін жолына жүйрік молда-
имамдар арқылы хат танытып, жұрт сауатын ашып, халық бірлігін бекемдеп
келген еді. Ресей империясының 1901 жылы жүргізген мәліметі бойынша,
Түркістан өлкесінде 11383 мешіт және 336 діни медресе болыпты. Сол діни
медреседе 459 оқытушы дәріс өтсе, ұзын саны 14375 талаба (шәкірт) діни
сауат ашқан. Түркістан өлкесіндегі бастауыш және орта діни мектептерде 103
мың бала оқып, тәрбие алыпты. Осы өлкедегі діни сауаты жоғары діндарлардың
жалпы саны 40 мыңға жетіп, әрбір 50 адамға 1 молдадан келген.
1990-1995 жылдар аралығы қатты күйзеліс пен тоқырау қыспағында қалған
қазақтың тұрмысын түзеуіне жұмсалды. Біз ата дінімізге қайта оралдық.
Кешегі атеистік қоғамда өмір сүрсек те, дініміздің алтын өзегі үзілген жоқ.
Тәуелсіздік алған күннен бастап, дініміз қайта гүлдеді, өркен жайды. Осыған
тәубе деу керек. Бірақ біздің дархандығымыз бен кеңпейілдігімізді басқалар
пайдаланып жатыр. Қазақтың астауынан несібе айырып отырған олар,
тайраңдауын тоқтатпай өз діндерінің улы дәнін себуде. Қазақстан зайырлы
мемлекет дегенді негізге алып алған. Сосын оларға заң орындары да тиым сала
алмайды. Міне, осыны тиімді пайдаланып, орта жолдан қанжығамызға жабысқан
өзге діни ағымдар біздің ұлттың тамырына құрт түсіруде. Түрлі кітаптарын
таратып, бізге кірсең үлде мен бүлдеге ораймыз. Қағанағың қарқ, сағанығың
сарық болады деп ашқұрсақ жүрген жастардың жанарын алдайды. Ойын ойран
етеді. Осыдан келіп өзге дінге өту процесі жүреді. Ислам діні – әлемдегі
бейбітшіліктің гүлденуін қалайды. Осыны өзге діндегілер көре алмайды.
Қызғанады. Жоғарыдағы сөзімізді қайталай кетсек, тоқырауда жүрген қазақ
жастарын олар осылай арбайды. Алдаумен қолдарына қондырып алған соң тіпті
басынады. Оны айтасыз, егер шықпаққа бекінсең өлтіруге дейін барады.
Алғашында ойланбай, арзан дүние мен сасық байлықты малданып кіріп алған
қаракөз жастармыз опық жеп жатады. Оның дәлелі төменде. Жазушы – журналист
Думан Рамазанның мақаласын сөз етейік. Автор шағын сұхбатында басқа діннің
бодауында кеткен қазақ жігітінің мұң-зарын жайып салады. Туған үйіме
қайтқым келеді... деп аталатын сұхбатта автор қазақ жастарының қысылтаяң
шақта қалғанын келтіре кетеді. Барлық келімсекке есігі ашық Қазақстанды
өзге діннің миссионерлері армансыз пайдаланып-ақ жатыр. Оларға қой дейтін
билігіміз демократиялық жолды ұстанған зайырлы мемлекетпіз дегенді желеу
етіп, тіркеуден өткізіп беріп өсіп-өркендеуіне жағдай жасап отыр. Доңызды
ұрған сайын семіреді дегендей, олар күн өткен сайын қазақ санасын улап
келеді. Заманның қатты қыспағына шыдамаған жастарымыз алдау мен арбаудың
құрбаны болып кетуде. Автор сұхбатында кришна дінін қабылдаған қазақ
жігітімен танысып қалады. Мекемелердің есігін қағып, алаңсыз ештеңеден
қымсынбай өзі қабылдаған діннің кітаптарын насихаттап жүреді. Өзгеше киім
киініп, басына бір уыс шаш өсірген қарагөз қазақ бауырын тоқтатып, жөн
сұрайды. Қарағанды мемлекеттік университетінің биология мамандығын бітірген
Ержан Жақыпбеков басқа діннің шырмауына кітап оқу арқылы өтіп кетіпті.
Міне, насихаттың күштілігі. Бала кезінде ағасынан өмірден кейін өмір бар
ма? деген сауалына жауап беруін өтінеді. Ағасы мен анасының да берген
жауабына қанағаттанбаған ол әдеби кітаптарға бас қояды. Абайдың
шығармаларын ақтарып, жауапты да табады. Енді ғылыми тұрғыдан қалай
болатынына көз жеткізгісі келеді. 1990 жылдың бас кезінде бір жолдасынан
Абһай Чаром Бһактиведанта Свами Прабһупаданың Бһагавод-гита: қаз-
қалыпында деген кітабын алып оқыдым. Содан бұл кітаптың мақсаты әрбір
саналы адамға ғылыми философиялық білім беру екеніне көзім жетті. Осыдан
кейін бұл іліммен шындан айналысқым келді. 1 Алдына осындай мақсат
қойған ол Алла-Тағаланың шапағаты мен шарапатын сезініп, оның мәңгілік
рухани планетасын көріп қайтуды ұйғарады. Мын ит тірлікта тастап, азап
шектіруге арналған абақтыдан құтылып, шат-шадыманға толы мәңгілік рухани
әлем орнаған мекенге оралуды көздейді. Өзге діннің соқыр сеніміне ілесіп,
оындай күйге душар болған. Автор Ержаннан кришна дінін қабылдаған өзге де
қазақ жастары барлығын сұрайды. Олардың аз емес кен. Құдайға құлшылық
ететін ғибадатханада тұрады екен. Әке-шешесі бар. Бастапқыда олар баласының
өзге дінді қабылдағанына қарсы болыпты. Журналист бұдан ары қарай
ғибадатхананы көзбен көреді. Ғибадатхананың қуықтай бөлмесіндегі кітаптарын
көрсетеді. Бәрі де кришна дінін уағыздайтын өнімдер. Бірінен-бірі өтетін
сапалы аудармалар. Мына қызыққа қараңыз, Ержан енді журналисті де азғырады.
Дінін уағыздайтын кітабын қазақшаға тәржімаласа, қаламақысын доллармен
төлейді екен. Сырт көзге барлық жағдай жасалғандай елестейді. Жатын орын,
тағам, киер киімге дейін тегін. Одан сырт жыл сайын өзге елдерде діни
сауатын арттыру үшін оқыға жіберіп отырады. Алатын шәкіртақы мен сатқан
кітаптан түсетін пайдасы тағы бар. Мұнда тек үйленбегендер ғана тұрады
екен. Отбасын құрғандары өздерінің үйлеріне барып та құлшылық ете береді.
Автор ары қарай сөзін былай тұжырады. Қазақстанда 1500-ден аса бірлестіктің
басын құрайтын 40 шақты түрлі түрлі діни ағымдар заңды түрде тіркелгенін
айтады. Одан бері де жыл өтті. Ислам дінінің оның өзі шииттік және
сүниттік бағыттары, христиандық-православиелік, католиктік, протестанттық
бағыттары, олардың лютерандық, кальвинистік, менониттік, баптистік,
мормандық, адвентистік, пятидесятниктік, перфекционистік, иегов куәлары
секілді айтып тауыса алмайтын салалары қатарласа өмір сүріп келеді.
Еврейдің иудаизмі мен оның модернистік ағымдары мен сионистік салаларына
дейін кейде ашық, кейде жасырын түрде жұмысын жүргізіп жатыр. Бұдан бөлек
буддизмнің кришна мен ламанизм секілді түрлері де бас көтеруде. Олардың
еңбектері де жеміссіз емес дейді автор. Алматыда қазақтар ұйымдастырған
Құтқару жолы, Үміт жарығы, Рахым атты түрлері, шетелдік христиандық
үш-төрт шіркеу, қазақтың ұлттық христиан хоры, оның әнші, домбырашы
өнерпаздары, дінін сатқан мыңдаған қазақ христиан-баптистері, қазақ иегова
куәлары, қазақ пресвитериондары, қазақ кришнайдтері сияқтылардың қатары күн
өткен сайын қаулап өсуде. Қазіргі кезде дүниежүзінде болып жатқан қарулы
қақтығыстардың басым көпшілігінің ең басты себептерінің бірі – діни
ағымдардың қарама-қайшылығында жатыр.
Осыдан келіп қазақ жастарының өзге діндерді қабылдауына не себеп?
Деген сауал туындайды. Бірі діни сауатсыздықтан келіп шығады десе,
екінішілері жаңа діндердің табыну үрдісі мұсылмандыққа қарағанда күрделі
еместігін айтады. Ал, үшінші біреу шетелдік діни ағымдардың жасап жатқан
қисапсыз қайырымдылық әрекеттерінде дейді. Кім білген. Бір нәрсе аян. Ол
біздің Ата заңымыздағы келеңсіздік. Тәуелсіз мемлекетіміздің Конститутциясы
мен дін туралы заңның қандай діни ағымы болсын Қазақстанда жұмыс жүргізуіне
құқық беріп, екі аяғын бос қойып, өрісімізге жіберуімізде. Журналист бұндай
елдікке зиян жайттардың алдын алу үшін заңды қайта бір қадағалап,
өзгертулер енгіз керегін алға тартады. Осы айта келіп, қазақстанда ислам
діні онша насихатталмайды. Тіпті, Құран Кәрімнің өзін әлі күнге дейін
дұрыс түсіндіре алмай келеміз. Бұл жағынан алғанда Республика Мұсылмандар
діни басқармасына өкпе арту орынды. Ал шетелдік миссионерлер үгіт-
насихаттың сан алуан түрі мен тәсілін ойлап тапқанын 2 жазады. Олар
діни әдебиеттерін таратады, кино фильмдерін көрсетеді. Су тегін діни
курстарда білім жетілдіреді. Қаланың орталығындағы ең көрікті жерлерге
орналасқан зәулім ғимараттарды жалға алып алып, емін-еркін уағыздарын
жүргізе береді. Ел көп баратын мәдени орындарды да солар иемденіп алған.
Республика сарайы, Спорт сарайы, Ұлттық Ғылым академиясында өз діндерін
насихаттап, уағызын жүргізе береді. Өзге діннің фильмін халық жазушысы
қазақша тәржімалайды. Ал онда халық әртісі Христос болып уағыз айтады.
Мақалада бұдан ары қарай Орталық мешіттің де бүгінгі сиқы сырт қалмайды.
Сыртқы құрылысы мен сәулеті сегіз жылдан бері бітпей келе жатқаны да сөз
болады. Ал орыстардың ғибадатханасы тыныш жерде, халық көп жиналатын 28
Панфиловшылар саябағында орналасқаны да жазылады. Ең сорақысы алматы
мемлекеттік Консерваториясында оқып жүрген кейбір қарагөз қарындастарымыз
осында келіп, діни әндер айтып нәпақа табады екен.
Дінін сатып, өзге дінді қабылдаған дінбезерлердің дені – жастар. Бұл
өзге дінге өту процесі уақыт озған сайын біртіндеп, мысықтабан жүріспен ел
ішін жайлап, жегі құртқа айналып келеді. Атам қазақ аурудың алдын алмаған
– өледі деп бекер айтпағандығын алға тартқан автор сөзінің соңын осы
мақалмен түйіндейді. Мақала талдамалы жанр түрінде жазылған. Арасында
интервьюдің де элементтері бар. Дін мемлекетті ұстап тұрушы негізгі күш
саналады. Жақынға ғана Жас алаш газетінен журналист Әмірқан Меңдекенің
Татарстан тауралы жазған бас мақаласын оқыдым. Бүгінде тарастан Ресейдің
қоластында. Өзінше республика болса да бұл ел қазір дін жағынан екіге қақ
жарылып отыр. Негізі татарлардың байырғы ұстанып келе жатқан діні – ислам.
Ал бүгінде деп жазады автор олар екі дінге бөлініп, осндай күйге ұшырап
отыр деп жазады. Ал мына бір материалды тұшына оқыдық. Бiздiң сұхбат
айдарында республикалық Жас қазақ газеті Рәтбек қажы Нысанбайұлымен
болған әңгiмені жариялған. Газет тiлшiлерi бұрынғы бас мүфтиден біраз
сауалдарға жауап алған. Төл тақырыбы – Алғашқы зайырлы мемлекеттi Мұхаммед
пайғамбар құрған деп қойыпты. Имандылық пен дiн тақырыбындағы сұхбат.
Қажымен сұхбаттаспас бұрын аннотациясы берiлген. Онда Елiмiздегi дiни
ахуал бүгiнде кез келген қазақты алаңдататындай жағдайға жеттi. Ұлы даланың
ұрпағы ұстанбақ түгiл, емiс - емiс естiп те көрмеген конференциялар мен
секталар кез келген қаламызда қадам басқан сайын ұшырайтын болды. Қала
бердi, исламның өз қағидаларын сан - саққа жүгiртiп, аңқау елге арамза
молда боп жүргендер де аз емес. Осындай аянышты, масқара халге бiз қалай
жеттiк? Бұған не себеп болды? Сан сауалға жауап iздегенде, ойымызға
Қазақстан дiни басқармасының тұңғыш мүфтиi, осы ұйымның талай жыл тiзгiнiн
ұстаған Рәтбек қажы Нысанбайұлы орала бердi. Ол кiсiнiң көптен берi жұрт
назарынан тыс жүргенi де кеңiрек отырып сұхбаттасуға түрткi болды деп
басталады. Дiн тақырыбындағы сұхбат 5 тақырыпшаға бөлiнген. Алғашқы
тақырыпшасы – Ары таза адам – мемлекет байлығы. Журналист әңгiменi сiз
қайда жүрсiзден бастайды. Рәтбек қажы болса, Алматы облысының Еңбекшiқазақ
ауданындағы орталық мешiтте имам екенiн айтады. Бұрын түгi жоқ Алла үйiн
ретке келтiргендiгiн тиек етедi. Екiншi сауалында зайырлы мемлекеттiгiмiздi
дәлелдейтiн дiни заңды сөз етедi. Осынау сұхбаттың беташарындағы
(аннотация) бiрiншi құрмалас сөйлемiнде кез келген деген сөз екі рет
қайталаныпты. Бiр сөйлем iшiнде. Журналистке қойылатын талапта сөз
қайталауға тосқауыл қою керектiгi баса айтылған. Ал сұхбаттағы сұраушы мен
жауап берушiнiң тұтастай бiр мәтiнi қайталанып басылып кеткен. Бұл
техникалық қатеге жатады. Келесi сұрағын журналистер қажыға ислам дiнiнiң
қалай енгендiгi жайлы, ғалымдардың бiзге ислам дiнi басып кiрдi. Соның
салдарынан түркi сына жазулары өшiп, жойылып кеттi деген пiкiр білдіреді.
Қажы болса, бұл пiкiрдi кешегi кеңестiк идеологияның тудырған дейді. Ары
қарай Пайғамбарымыздың қызы мен баласына айтқан өсиетiн келтiредi. Ей,
Мұхаммедтiң қызы Фатима, Әбу Тәлiптiң балалары, сендер маған бiрiмнiң ағам,
бiрiмнiң туысым деп сенiп қалмаңдар, мен сендердi шариғат iсiнен қорғай
алмаймын, өзiң намазыңды оқы, оразаңды тұт, жақсылық iс iсте, сонда ғана
басыңа бақ қонады. Егер күнә жасасаң, мен пайғамбар болсам да жұмаққа
кiргiзе алмаймын. Қалтамда қанша сұрасаң, бәрiн берейiн, бiрақ шариғат
iсiне мен араласа алмаймын дептi. Осы аңызды келтiре отырып, ислам дiнiнiң
бiзге ешқандай қырып - жоюсыз, соғыссыз келгендiгiн дәлелдей түседі. Сұхбат
арасына ойып берген Қазiр Қазақстанда бiлгiштер көбейiп кеттi. Бiрдеңенi
шет пұшпақтап оқыған болады да, соны жұртқа үйретуге кiрiседi. Мұндайлар
қарапайым халықты шатастырып, елдiң арасына iрiткi салады. Бiр күнi сондай
бiлгiштiң бiрi Толстой рахматулла ғой... деп соғып отыр. Рас, Толстой –
исламды қолдаған адам. Бiрақ ол мұсылман емес қой деген мәтiн де беттiң
жаңалығы iспеттес. Қазақстандағы дiни секталардың тайраңдауын тежеу үшiн не
iстеуiмiз керек? деген тiлшiлер сауалына қажы дiндi, оны ұстанатын халықты
өзге ағымдардың әсерiнен қорғау– жеке адамның айналысатын iс емес... Тиым
салу деген – заңмен тындырмаса, анау-мынау әрекетке алдырмайтын iс.
Соншама дiни секталарды елге кiргiзуге, тiркетуге, емi – еркiн жұмыс
iстеуге кiм мүмкiндiк берiп отыр? Солардан сұраңдар деп құтылады. Неге
өзiнiң позициясын, ұсыныстарын айтпайды? Осы жағын бiлгiсi келген болу
керек, Жас Қазақтықтар: Бiзде мемлекет дiннен бөлек деген ұғым бар
ғой деген пiкiр бiлдiредi. Оған: ... Бiле бiлсеңiз тарихтағы ең бiр
зайырлы қоғамды Медине шаһарында Мұхаммед пайғамбардың өзi құрған. Өйткенi
ол кезде Мединеде мұсылман арабтармен қатар иудейлер, христиандар, пұтқа
табынушылар және тағы басқалар бар едi. Солардың ешқайсына дiни тұрғыдан
қысым жасағандай болмас үшiн пайғамбарымыз зайырлы қоғам қалыптастырған.
Кейiн басқа наным – сенiмдегi жұртың бiразы көшiп кеткен, бiразы ислам
дiнiн қабылдаған. Сөйтiп, сан жағынан басымдыққа қол жеткеннен кейiн ол
жерде таза ислам мемлекетi орнады деген уәж айтады. Бұдан ары сопылық
жайында қазақ қыздарының хиджаб киiп жүруi сөз болады. Әңгiме ауанынан
байқағанымыз, Рәтбек қажы қыздардың пәренжi киiп жүруiне қарсы. Қазақ
қыздарына орамал тартқызып, ұзын етек көйлек кигiзген. Алайда бетiңдi
тұмшалап ал 3 деп бұйырмаған деген пікір білдіреді. Сұқбаттан
аңғарғанымыз мұсылман дініміздің өсіп–өркендеуі жолында жұмыла жұмыс
істеуге үндейді бұрынғы бас мүфти.
Еліміздегі әрбір адамның жан-дүниесі жаңа заманға сай жаңарып, пиғыл,
пейіл, ықылас, ниет алла нұсқаған адамгершіліктің жоғары дәрежесіне
көтерілуі тиіс. Жүздеген жылдар патша, Кеңес импертиясының ұлтымыздың ой-
өрісінен, жүрегінен ислам дінін Аллаға сиынушылықты аластатуының, тек билеп-
төстеп, жаншушыларға табынушылықты қалыптастыруының салдарынан еліміздегі
көпшілік адамдарда құлдық, жалданымпаздық, жағымпаздық мінез-құлық тамыр
жайды. Кеңес одағының қабырғасы күйреп, оты сөнгеннен кейінгі өтпелі
кезеңде сауда-саттықтың, бәсекелестіктің, дүниеқоңыздықтың өршуінен кей
адамдарда пайда ойлау, дөрекі мінез, өркөкіректік, ештеңеден тайынбайтын
қаскүнемдік қалыптаса бастағаны да шындық.
Идеологиядан тыс аумақта қалған халыққа исламға жат дінді
уағыздаушылар белсене кірісіп кеткенін жоғарыда сөз еттік. Бостандық,
демократия деген ұғымның жай-жапсарын теріс түсінген адасушы топ
араққұмарлық, нашақорлыққа бой алдырып, имандылыққа кереғар істер мен
қылмыс әлеміне құлаш ұрды. Осы жағдай аяғынан қаз тұра бастаған, тұсауы
енді кесілген жас мемлекетіміздің тыныштығына қауіп төндіре бастады.
Мұндай қауіп-қатердің жолын қалай тосуға болады? Қайтсек қауқар көрсете
аламыз? Жауапты Ислам дінінен іздеу керек. Олай дейтініміз, Алла Тағала
өзінің Құран Кәрім кітабында былай дейді: (Мұхаммед Ғ.С) бәрінен бет бұрып,
жұзіңді Ислам дініне жөнелт. Алла жаратылыста адам баласын соған арнап
жаратқан. Алланың жаратуында өзгеріс болмайды. Осы тұп-тура дін. Бірақ
адамдардың көбі түсінбейді. (30-С. 30–А.) (407-бет).
Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасы еліміздегі дін мәселесіне
қазіргі қимылынан да батылырақ иелік жасап, арнаулы да айқын жүйемен
пәрменді түрде жұмыс жүргізсе дейміз. Олай дейтініміз, халқымыздың қазіргі
кезеңде рухани қарулануға мұқтаждығы, сұранымы байқалады. Оның үстіне,
Алланың өзі жеткізген еліміздің егемендігін, мемлекетіміздің тәуелсіздігін
қамтамасыз ету үшін де бұл жұмысқа үлкен қажеттілік туындап отырғанын 4
жазады.
Діни басқарма жер-жердегі мешіттердің әрқайсысының дін Ислам жолында
атқарып жатқан жұмыстарының жағдайын барынша бақылауға алып, істі тиісті
заңдардың шеңберінен шықпай пәрменді, тиімді, нәтижелі жүргізуді талап етсе
дейді автор мақаласының арасында. Дін исламды уағыздауды, халықтың ол
жөніндегі сауатын ашуды осылай пәрменді дәрежеде жүргізбесе, ұлтымыздың
келешегі, Отанымыздың тыныштығы, еліміздің егемендігі сақталуы
неғайбылдығына алаңдайды. Кеңес одағы күйреп, келмеске кеткен соң
еліміздегі идеологиялық кеңістіктегі әр түрлі діндердің дендеп еніп,
астыртын арбап жатқанын жазады. Телеарналар мен газет-журналдар бейбастыққа
барып, нашақорлықтың небір қитұрқы кесепатын жарнамалады. Ақша табудың
арзан жолы ар-ұятты аяққа таптады дейді. Білім және ғылым министрілігінің
тұтқасында отырғандар жастарға Исламды насихаттап, дінді уағыздауды қолға
алса, халықтың сана-сезімі, адамгершілігі қалыптасуын күш шығарса дейді.
Одан әрі елімізде егер осылай бетімен болатын күнде арақ, наша сатуды
кәсіп етушілер мектеп мен институттағы білім алушыларға, алыс ауылда
тұратын жастарға сатуды күннен күнге әдетке айналдырып барады. Мектеп пен
жоғарғы оқу орнын бітірген жастар аттестат, диплом алумен қатар, арақ ішуді
үйреніп, наша шегуді әдетке айналдырып шықса, келешегі не болады? Ондай
жастармен еліміздің ертеңін толыққанды деп айта аламыз ба? Бұл шаруақор
диқанның қара күйе түскен бидай орып, пайдаға емес, шығынға белшеден
батқанындай емес пе. Сондықтан дейді автор әңгімесінің әлқиссасын доан
әрмен соз түсіп. Еліміздің әрбір азаматы өз төрінде Құран-Кәрім, жүрегінде
имандылық болып, Бір Алладан ғана қорқып, Бір Алланы сыйлап, Бір аллаға
сиынуы қажеттігіне тоқтайды. Ислам дінінің жағдайын, азаматтардың
мұсылмандық дәрежелерін, мешіттердің, имам, молдалар қалай жұмыс жүргізіп
жатқанын біліп отыруды Діни басқарма тікелей құзыретіне алса деген ой
тастайды. Автордың тағы бір көңілдің кілтін дөп басқан жері мешітке қаржы
тартудың оңтайлы жолын айтқандығы. Осындай ауқымды бүгінгідей нарық
заманында атқару үшін қаржысыз қолдың жүрмейтіндігі белгілі. Енді қаражат
қайдан келеді? Тікелей меценат, ескі ұғыммен айтқандай астындағы атын
ауыстырып беретін атымтай-жомарт жандардың көмегі, болмаса негізгі қаржы
халықта. Оны алу үшін жылу жинап керегі жоқ. Һақ мұсылманда тамаша үрдіс
бар. Зекет беру деген.
Құран-Кәрімде қасиетті бес парыздың бірі деп айтылған. Зекетті
мұсылмандар, дін Исламға ниет білдірушілер, Аллаға ғибадат, құлшылық
жасаушылар өз ықтиярымен толықтай беріп тұрса. Ол ақша Діни басқарманың
қанат астынан құрылған қорға тиынына дейін тізіліп, ешкімнің жеке бас
пайдасы үшін емес, дінге деп жиналса. Мұнан сырт молда, имамдар алыс
түпкірдегі ауылдарды аралап, уағыз айтып, зекет берудің мұсылман баласына
екі дүниеде де пайдасы орасан екенін түсіндірсе құба-құп. Мақаланың да
негізгі айтар ойы осы.
Қоғамдағы азаматтардың салауатты болуы мемлекеттік орындарға да бөгде
зиянын тигізбейді. Мәселен, білім және ғылым министрлігі барлық жоғарғы оқу
орнында дін сабағын өткізуді ойластырса бәрекелді деп қуанар едік. Себебі,
бейбітшілікті сүйетін дінімізді әрбір мұсылман жүрегімен сезінсе рухани
байлығымыз жылтырап, тазара түсер еді. Жыл сайын оқу жылы аяқталғанда
мектептен қанат қаққан түлектің жартысынан көбі білімін жалғастыра алмай
бос қалады. Мемлекеттік мекемелер осы келеңсіздікті жою үшін кәсіптік
техникумдар мен училищелерді, кәсіпорындардың жанынан арнайы курстар ашып,
мүмкіндігінше жұмыс орындарына орналастырып, оған іліне алмай қалғандарын
жасытпай, мешіттердің жанындағы қысқаша курстарға жаздырса. Олар сонда
имандылықтың жолын үйренсе дейді. Күнделікті халықты құлағдар етіп отырған
теле мен радиодан исламға қайшы әрекеттер көрсетілмесе жарар еді. Оны
орнына дінімізді насихаттайтын кино мен хабарлар таратылса құба-құп. Автор
бұдан ары зекет берудің үлгісін ел Елбасынан алса дейді. Алматы, Астана,
Қарағанды қалаларындағы мешіттердің жандануына өз қалтасынан қаржы бергенін
тілге тиек етеді. Одан сырт Абай атамыздың 150 жылдық тойына да шашу
ретінде ақша қосуы қайырымдылықтың белгісі дейді.
Мұндай ізгі істер бізден бұрын да болған. Ол кезде де демеушілік, қол
ұшын беру салтанат құрған. Оған дәлел Отырардан шыққан ғұламамыз Әбунасыр
әл-Фараби бабамыздың Бақыт жолын сілтеу атты еңбегі. Онда былай делінген:
Адамның өз ұжданы алдында адал, шыншыл болуы адам өзіне-өзі ізгі қасиетті
болуынан, жүріс-тұрысы ізгі болуынан ғана туады. 5
Әл-Фарабидің бұл сөзін бәрі растаған. Соңғы кездері жаратылыстың
тылсымын түруге құлшынған көптеген атағы жер жарған ғалымдар Құранға тәу
еткен. Себебі барлық ғылым атаулы сонда жазылғанын оқып білген. Соны
нәтижесінде бірте-бірте ислам дінін қабылдап жатыр. Бір ғана дәлел келтіре
кетсек. Мартин Гарднер өзінің Сандардың құпиясы атты көлемді мақаласын
жариялады. Сонда Доктор Матрикстің Мұсылман болдық, нағыз дінді таптық.
Ислам дінін қабылдауда әркімнің әртүрлі себептері болады. Біз математика
ғылымымен айналысатын білім адамы болғандықтан, исламиетке осы бір
ерекшелігі жағынан көңіл аудардық. Яғни, бізді мұсылман еткен Құрандағы
сандардың құпиясы. Құран... өте ерекше кітап және бұл ерекшелік бастан
соңына дейін жалғасады... Намаз – бізді Алла Тағаланың сеніміне апаратын ең
қысқа жол. 6 Сөзінің соңында автор Мұхтар Әуезовтің қанатты сөзін
келтіреді. Егер біреудің аты озып бара жатса, шаужайынан алмай, өзі атыңды
қамшылап озуға тырысдепті. Расында да солай ғой. Ислам дінінің ке етек
алуы үшін өзін ислам дінінің жанашырымын деп есептейтін әр азамат талмай
тер төксе нұр үстіне нұр дейді.
Біздің зайырлы мемлекет екенімізді әркім өз пайдасына қарай иемденіп
жатқанын жоғарыда сөз еттік. Дін халықтың ерте ззаманнан бері бірге жасап
келе жатқан рухани-мәдени мұрасы екенін бәріміз есімізде сақтауымыз керек.
Әр заманның бір сұрқылтайы болатыны анық. Әр халықтың белгілі бір дінді
ұстанып, наным-сенімдері де өзгеріске ұшырап отырған. Мысалды ықылым
заманнан да келтіруге болады. VІІІ ғасырдың басында біздің ата бабаларымыз
шаманизм, тәңіршілдік дінін ұстанса, VІІІ ғасырдың соңын ала бүгінгі
әлемге аян Ислам дініне бет бұрғанын жоғарыда атап кеттік. Содан бергі
аралықта өткен уақытта өз дініне деген сенімділік, нанымдылық күшейген
үстіне еселене түсті. Қай кезде болмасын адамзат құндылығына айналған дін
бүгінде рухани-мәдени әлемнің басты факторы болып отыр. Дінді кейде
бізбелгілі бір кереғар күштердің теріс әрекеттеріне айналып рухани құндылық
болумен бірге зорлықшыл, лаң салушы келеңсіз құбылыстың да қолшоқпарына
айналды.
Біз сөз етіп отырған мақала авторы 2006 жылғы Елбасы жолдауын мысалға
келтіреді. Президент халыққа арналған сөзінде: Біз барлық діндердің тең
құқығылығына кепілдік береміз және Қазақстанда конфессияаралық келісімзі
қамтамасыз етеміз. Біз Исламның, басқа да әлемдік және дәстүрлі діндердің
озық үрдісін құрметтеп әрі дамыта отырып, осы заманғы зайырлы мемлекет
орнатамыз деп атап көрсетті. Республикамыз зайырлы мемлкет болғандықтан
елімізде адамзат баласының рухани өміріне, тәлім-тәрбиесіне, өркениетті
қызмет ететін барлық дін атаулының еркіндігіне рұқсат берілген заң жүзінде.
1999 жылға дейін діннің таралу аумағына тосқауыл қойылып келді. Міне осы
жылға дейін Қазақстан топырағында 700-ден аса діни бірлестік ресми
тіркеуден өтіпті. Аз ба, көп пе. Автор олардың саны 3 мыңға дейін
көбейгенін жазады. Ислам дініне бет бұрғандар жалпы халықтың 70 пайызына
жетеді екен. 24 пайызы православие дінін қабылдаса, 1 пайыз католиктер, 0,5
пайыз протестанттар, қалған діни бірлестіктер 0,01 пайызға жетеді.
Республика аумағында бүгінге дейін 42 діни конфессия республика аумағында
өз істерін жүргізіп келеді.
Президентіміз өзі бас болып 2003 жылы бас қаламыз Астанада әлемдік
және дәстүрлі-ұлттық діндердің бірінші съезі болды. 2006 жылдың күзінде
Әлемдік және дәстүрлі діндер жетекшілері съезінің екінші басқосуы өтті.
Діни наным-сенімнің еркіндігі, дінаралық татулық пен өзара түсіністік,
діннің халықтарды татуластырушы рөлін анықтап берген Президентіміз
Нұрсұлтан Назарбаев діни конференция ұйымдастыруын дүниежүзінің озық ойлы
азаматтыры жоғары бағалады.Осындай діни шараға бастамашы болып жүрген
елбасы жолдауында Әлемнің бәсекеге барынша қабілетті серпінді дамып келе
жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі
басымдықтардың біріретінде мемлекетіміздің қауіпсіздігіне баса назар
аударып, Осы заманғы қауіп-қатерлер мен қыр көрсетулерге қарсы бара-бар
ұлттық қөауіпсіздік стратегиясын іске асыру керектігін атап көрсетті.
Ұлттың қауіпсіздігі сөз еткенде алдымен аузымызға оралып, көледенең
тұратыны – діни экстремизм екені анық. өйткені өз жолдауында Президент
ерекше назар аударып өткеніндей, діннің тонын жамылып, әртүрлі мақсатты
көздеген ағымдар мен діни секталар соңғы жылдары елімізге дендеп алды.
Мәселен, әлемдегі 60-қа жуық елінде қоғамға қауіп төндіретін болғандықтан
тиым салынған Жетінші күннің адвентистері, Харизматикалық бірлестіктер
бұл ұйымның қанатын паналаған Жаңа өмір, Благодать, Жаңа ұрпақ
шіркеуі, Жаппай Евангелие шіркеуі, Христос махаббаты шіркеуі тағы бар.
Бұларға тағы Бақай, дүниежүзіндегі жүзге жуық елдерде қудаланып, ақыры
сая таппай қазақ топырағын паналаған Сайентология шіркеуі, әлемнің 35 елі
шегарасынан кіргізбей қойған Иегова куәгерлері бар екенін қосыңыз. Барлық
атап өткен бірлестіктер түгелдей тіркеуден өтіп алған. Барлық құжат,
құралдары сақадай сай. Қызық, дейді автор. Әлемдегі мемлекеттер аластап,
қуып шыққан ұйымды біз қарсы аламыз да, лаң салуына еркіндік беріп қоямыз.
Олар тікелей шет мемлекеттің қаржы төгуімен үгіт насихатын кең ауқымда
жүргізіп келеді. Соның салдарынан еліміздегі діни ахуалдың тынысы тарылып,
күрделеніп барады.Жанымызды жегідей жейтіні айрандай ұйып отырған әр
отбасын осындай діни секталар кіріп келеді де ойран асырын шығарады. Оған
біздің билік те, заң орындары да қауқарсыз. Тәйт деуге тілі байланып отыр.
Олардың жасаған теріс пиғылдары Қазақстан Республикасының Ата заңына қайшы
келмейді екен. Ал оларға жергілікті тұрғын қой деп, қолық қақса сол адам
міндетті түрде жауапқа тартылады. Түсіне білген адамға Конституция
отбасының тыныштығына қызмет етеді ғой.
Елбасының жолдауында айтылғандай ұлттық қауіпсіздік тәуелсіз
мемлекетіміздің өмір сүруінің басты кепілдігі болса, оны қорғау әрбір
қазақстандықтың борышы болып саналуы керек. Міндетті түрде. Бізде бәрі
керісінше. Қазақстанның жерінде тамыр жайған Кришна санасы атты
ұйымдағыларға отбасын асырауға тиым салады екен. Иегова куәгерлері болса
қолына қару алуды күнә санайды. Тіпті оларға еліміздің Әнұранын айтуға тиым
салынады.
Біз сөз еткен діни ағымдардың ісі нәтижелі болған. Айналасы 15 жылдың
ішінде мыңдаған қандасымыз әртүрлі діни секталарға кіріп, солардың
қолшоқпарына айналып шыға келді. Шетелдік діни ағымдардың дандайсығаны
соншалық, олар халықты сыйлауды қойып заңымызды да белден басуда. Ағылшын
тілін үйретеміз деп, мектеп ашып, қабылданған қаракөз қазақ баласына
өздерінің діндерін насихаттап жүреді. Республикада шағын кәсіпорндар ашып,
жұмысқа қабылдарда, өздерінің діндеріне кіруге мәжбүрлейді дейді автор.
Сорақылық емес пе. Елімізде мемлекет діннен бөлек деген түсінік бар. Десе
де мемлекет діни бірлестіктердің жұмысын реттеп, қатаң бақылауға алмаса сол
қаптаған секталар өрісін кеңейтіп, еліміздің тыныштығына зиянын тигізуде.
Олардың қарасы көбейсе, еліміздің билігіне таласпасына кім кепіл. Бір ғана
мысал, Алматы облысының Қарасай аудандық соты Кришна санасы қоғамының
47,7 гектар жер мен 66 саяжайды заңсыз басып алғанын анықтап, жердің
жергілікті жер қорына қайтару туралы сот шешімін шығарған. Кришнайттар сот
шешімін орындамағаны былай тұрсын, керісінше діни-сенім еркіндігі бұзылып
жатыр деп жаһанға жар салуда. Артынша Украинаның астанасы Киев қаласындағы
Қазақстан Республикасы елшілігі алдында Украинадағы Кришнайттар ұйымы қазақ
еліндегі қарсы жасалып отырған қысымды тоқтатуды талап еткен. Олар
Қазақстан Республикасының заңын бұзумен қатар еліміз жөнінде келеңсіз пікір
қалыптастыруға әрекет етуде дейді автор. Әлемдегі лаңкестіктің және
экстремизмнің күшеюіне байланысты лаңкестік, экстремистік ұйымдардың
қатарына жатқызылған Хизб-ут-тахрир, Әл-Кайда, Шығыс Түркістан ислам
партиясы, Күрдтердің халық конгресі партияларымен қатар Өзбекстанның
ислам қозғалысы, Асбат әл-Ансар, мұсылман бауырлар, Талибан,
Бозгурд, Орталық азия моджахеттерінің жамағаты, Лашкар и Тайба,
Әлеуметтік реформалар қоғамының Қазақстандағы қызметі заңсыз деп танылды.
Республикамыздағы қаптаған әртүрлі діни секталарды былай қойғанда, Ислам
дінінің өз ішіндегі ағымдары Хизбутшылар, Уахабишілер, Нұршылдар,
Ахмадилар, Исматуллашы топ Ислам дініміздегі халқымызды жан-жаққа
тартып, басын қатыруға айналғанын 8 ұмытпағанымыз дұрыс-ау. Еліміздегі
діни жағдай басшыдан бастап қосшыға дейін алаңдатуы тиіс. Елбасы өзінің
Сындарлы он жыл атты кітабында былай деді: Қазақстанда діни экстремизм
үлкен аяда көрініс таба қоймаған құбылыс, алайда түптің түбінде,
конфессиялық тұрақсыздық процесі бізде де төбе көрсетуі мүмкін-ау деген
қауіп белгілі дәрежеде бар. Әрине, мұндай қуатты қаіп-қатер, оны дер
кезінде сезінбеген немес алдын алмаған жағдайда төбе көрсетпесек
болмайды. Сондықтан республикамыздағы діни экстремизммен және оның алдын
алумен дүниежүзілік, халықаралық ұйымдармен бірге күрес жүргізу жүйелі
түрде жолға қойылғаны дұрыс. Ол біздің ұлттық қауіпсіздігімізге де
кепілдік бола алмақ. Ары қарай автор 1992 жылдың 15 қаңтарында асығыс
атүсті қаралып, қабылданып кеткен Діни бірлестіктер туралы заңды қайта
қарап, түзетулер мен толықтырулар егізетін мезгілдің жетіп, өтіп бара
жатқанын қынжыла жеткізеді. Бұл заңдағы басты кемшілік жиыны 10 адам болса
болды тексеруден өткізіп жіберетіндігінде дейді. 13 бабында: діни
бірлестіктердің діни мақсаттағы заттарды, Құдайға құлшылық ету әдебиеттерді
және діни мазмұнадғы өзге де ақрапаттық материалдарды басып шығаруға,
өндіруге, шетелге шығаруға, шетелден әкелуге және таратуға құқығы бар
деген бапқа дейінгі кемшілік діни экстремизмнің қатер төндіруіне тікелей
жол айқара ашып отыр. Сөзінің соңында мақала авторы адам құқығы
мендемократия ұранын желеулетіп, қазақтың рухани дүнемізді жегі құрттай жеп
отырғандардың істеріне тосқауыл қоятын кез жетті. Қазір елімізде көзге
көрінбейтін діни майдан жүріп жатыр. Тарихтан белгілі соғыстардың тұтануы
діннен екенін естен шығармаған дұрыс дейді.
Адамзат тарихында діннің алатын орны ерекше. Дін тек бір ұлт, бір
халық, болмаса бір ғана тайпанікі бола алмайды. Заман өзгерген сайын
тіршіліктің де түйіндері, адамның санасы да өзгеріп отырады. Дін де солай.
Діннің негізгі қағидалары өзгеріссіз сақталады. Тек оның насихаттау мен
халыққа түсіндіру жолдары уақыт көзіне ілесіп, замана ағымына сай болады.
Ислам діні өмірге келгелі бері он төрт ғасыр өтіп, он бесінші
ғасырғааяқ басты деп бастапты автор мақаласын. Мұнде ата дініміз жайлы
әңгіме өрбиді. Өміршең дін болмаса ислам діні Арабия түбегінен алысқа ұзай
қоймас еді. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) көзі тірісіндегі Бадр
түбіндегі ұлы майдан, ухуд түбіндегі шайқас, Ор қасындағы қантөгіс, Мута
түбіндегі қақтығыс, Хунайн түбіндегі соғыстарда өміршең болмаса жеңе алмас
та еді. Батыста жатқан Испаниядан шығыста көлденеңдеп көсілген Қытай жеріне
дейінгі аралықта ислам діні таралар ма еді, егер салмақсыз дін болғанда.
Хижра жыл санағы бойынша 96 жылы Қытай императорына арабтардың елшісі
барады. Өз дінін қабылдатпақ болады. Қытай императоры ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz