Шет ел мемлекеттерінің конституциялық құқығы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қайнар Университеті

Тақырыбы: Шет ел мемлекеттерінің конституциялық құқығы.

Орындаған: Еркулов А. К

Алматы -2012

КІРІСПЕ

Коституциялық құқық ғылымында «конституция»түсінігі екі мағынада қолданылады. Формальді мағынада-бұл заңды конституция, яғни қоғамдық-экономикалық құрлымды, мемлекеттік құрлым нысаның және басқару нысаның, сонымен қатар тұлғаның құқықтық жағдайын бекітетін мемлекеттің негізгі заңы. Заңды конституция ненің болатындығын ұйғаратын құжат болып табылады. Дегенмен заңды конституцияның ұйғарымын тәжребелік қолдану барысында жағдай өзгереді: жаңа мекмелер пайда болады, заңды конституция нормаларын елеулі өзгертіп және толықтыратын конституциялық, органикалық және кәдігімгі заңдар қолданылады. Өзге сөздермен айтқанда тәжрибеде заңды конституцияда ұйғарылған тәртіппен айырылатын басқа мемлекеттік билікті жүзеге асыру тәртібі қалыптасады. Бұл мемлекеттік билікті жүзеге асырудың шыңайы тәртібі нақтыконституция немесе материалдық мағынада конституция деп аталады.

Нақты және заңды конституция не сәйкес келуі, не сәйкес келмеуі мүмкін. Заңды және нақты конституция арасындағы елеулі айырмашылықтың болуы негізгі заңның ереже бөлімдерінде кейде жиналғандықтарды тудырады. Мұндай ережелерді шыңайы әлеуметтік-саяси өмірге сәйкесттікке жеткізу конституция мәтініне түзету енгізу және оны конституциялық қадағалау органдарымен талдау жолы арқылы қол жеткізіледі.

Қазіргі уақытта жүзден артық әрекет етуші конституция саналады. Олардың кейбіреулері жүз жылдар бұрын қабылданған. Ең ескі конституциялар болып: АҚШ-1787ж., Норвегия-1847ж., Бельгия-1831ж., Люксембург-1868ж., Шейцария-1874ж. саналады. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін өзге де әрекет етуші Австралия, Мексика, Ирландия конституциялары қабылданған. Деген мен конституциялардың басым көпшілігі екінші дүниежүзілік соғыстан кейін шыққан, соның ішінде Азия, Африка, Америка мемлекеттерінің конституциясы. Соғыстан кейінгі кезенде көптеген Америка мемлекеттері (Бразилия, Боливия, Гондурас, Доминика Республикасы, Сальвадор, Канада), Азия мемлекеттері (Жапония, Түркия, Корея, Филипины), Еуропа мемлекеттері (Италия, Франция, ФРГ, Дания, Греция, Испания, Португалия) конституциялары қабылданды немесе елеулі өзгерістерге ұшырады.

Шет елдердің конституциясы

Қазіргі әрекет етуші конституция жеке өзіне тән белгілерге ие. Оларда әкімшілік, ұлттық, саяси, тарихи, діни және өзге де сәйкес мемлекеттердін ерекшеліктері көрініс табады. Сол сәтте конституцияға кейбір міндетті элементтері тән:

Қай нысандағы конституция болмасын халық егемендігі ұраның жариялайды. Бұл көз қараста конституцияның ескісі болсын жаңасы балсын ортақ. АҚШ конституциясының проблемасы: «Біз, құрама штаттар халқымыз . . . осы конституцияны салтанатты түрде жариялаймыз және бекітеміз . . . » деп айтады. Әрі қарай «жетілген одақ құру мақсаты» деп тізбектеледі, бірақ билік туралы және оның тасымалдаушысы туралы ештене айтпайды.
Қай нысандағы болмасын барлыұ конституциялар жеке меншік институтын бекітеді.
Конституцияларда әдетте билік бөліну қағидаларының негізі бекітіледі. Кейбір конституцияларда (Италия, Франция, ФРГ) билік бөліну концепциясы. Ал, басқаларында (АҚШ, Дания, Жапония) билік бөліну қағидаларысейкес баптарда нақты қалыптастырылған.
Барлық конституциялар мемлекеттін республикалық немесе монархиялық басқару нысаның белгілейді және бекітеді. Бұл сұрақ бойынша конституциялық ұйғарымдар әр түрлі болуы мүмкін. АҚШ конституциясы бүкіл одақты басқару нысаны туралы ештене айтпайды, бірақ штаттар үшін республикалық басқару нысаның бекітеді: «Осы одақтағы әр штатқа құрама штаттар республикалық басқару нысанын қамтамасыз етеді . . . » (5 б. 4 тарау)
Конституциялар мемлекеттік құрлым нысанын-унитаризм немесе федерацияны орнатады және бекітеді, дегенмен негізгі заңның мәтінінде тікелей ол туралы ұйғарылымның болмауыда мүмкін (Франция, Жапония) . Конституцияда мемлекеттік құрылым нысаны туралы үнсіздіктін болуы унитаризм екендікті білдіреді. Дегенмен федеративті мемлекеттерде де «федерация» термині кездесе бермейді. Бір қатар конституцияларда синонимдер қолданылады. Мысалы, АҚШ және Индия конституциялары Одақ туралы айтады, ал Австрия конституциясы «Одақтық мемлекет» терминің мазмұндайды.
Барлық конституциялар қай нысанда болмасын азаматтар мен қол астындағылардың демократиялық бостандықтарын жариялайды және бекітеді. әдетте негізгі заңның мәтінің өзінде осындай тарау немесе бөлімдер бар. Жаңа конституцияларда, әсіресе латынамерикандық-конституцияларда көптеген бөлшектер мен техникалық-заңды тұрғыдан адам және азаматтардың құқықтықжағдайы баймды өнделген. Конституцияларға жаңа құқықтар мен бостандықтар енгізіледі (мәлімет алу құқығы, қоршаған ортаны қорғау т. б құқықтар) . Осы сәтте бір қатар конституциялардың негізгі мәтінінде құқықтар және бостандықтар тарауының болмауыда немесе айтылмауыда мүмкін. Мұндай конституциялар қатарына АҚШ, 1958ж. Франция және кейбір франкотілдес Африка мемлекеттерінің конституциясы жатады.
Барлық конституциялар жоғарғы мемлекеттік билік органдарының жүйесінұйымдастыру қағидасын және оның жүйесіне бағыныштылардың қызмет тәртібін белгілейді. Олардың қатарына мемлект басшысы, үкіметжәне парламент кіреді. Сонымен қатар конституцияларда сайлау, референдум және заңшығарушылық сияқты маңызды саяси үрдістарді реттеу негіздері бекітіледі. Кейбір конституцияларда мемлекеттің сыртқы саясатын реттейтін нормалар болады. Индия конституциясында халықаралық қатынастар аумағындағы мемлекеттін бейбітшілік қалау бағытының толық сипаттамасы берілген. Мұндай ұқсас ережелер Греция, Португалия, Испания конституцияларының мәтінінде мазмұндалады.

Конституциялармен реттелетін сұрақтар шеңбері әр алуан. Бірақта белгілі жақындау денгейі мен жалпы заңдылыққа шығуға болады, әдетте ескі конституциялар жалпыланған сипатта болады. Бұған мысал ретінде болып, өзінде тек Одақ және штат арасындағы құзыретті бөлу және орталық мемлекеттік билікті ұйымдастырудын жалпы қағидаларын мазмұндайтын АҚШ конституциясы табылады.

Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі қабылданған конституциялар тәртіпті түрде бөлшектеніп өнделген.

Конституциялық құқық ғылымында конституциялар әр түрлі негіздемелер бойынша жіктеу әрекеттері бір неше жүргізілді. Мемлекеттік құрлым нысанына байланысты конституцияларды унитарлы және федеративті деп бөлуге ұсынылған. Федеративті мемлекеттерде конституцияны федерация және федерация субъектілерінің конституциясына айыруға болады. Конституцияларда саяси режим сипатына байланысты демократиялық және рекциялық деп бөледі. Біріншісі белгілі құқықтармен бостандықтар щенберін, еркін білім алуды және саяси партиялар қызметін және тағы да басқалардың болуына кепілдік береді. Екіншісі саяси партиялардың қызметін шектейді немесе тиым салады, не бір партияның үстемдігін орнатады (комунизм) . Ал, конституциялық әрекет ету немесе қолдану ұзақтығына байланысты тұрақты және уақытша болып бөлінеді. Уақытша конституциялар белгілі бір мерзімге немесе белгілі оқиға болғанға дейін қабылдану мүмкін. Мысалы, 1959 ж. Тайландтың 20 баптан тұратын конституциясы құрылтайшылық жиналыспен тұрақты конституция жобасы әзірленгенше дейін әрекет етті. Көпшілік конституциялар тұрақты болып табылады. Мысалы, 1917 ж. Мексика конституциясы көптеген түзетулер енгізілгенімен тұрақты болып табылады. Дегенмен уақыты бойынша тексеру өткен ғасырда қабылданып әлі күнге дейін қолданып келе жатқан ең ескі жіктеудің тұрақты екенін көрсетеді. Бұл жіктеу негізіне қаланған формализм белгілеріне қарамастан, ол конституцияны дараландыру қажеттіліктеріне жоғарғы деңгейде жауап береді.

Негізгі заңды объективтеу әдісі бойынша, яғни құрылтайшы еркінен тыс объективті көрінуі бойынша, конституция 2 топқа бөлінеді. Жазылған конституциялар белгілі жүйе бойынша құрылған бір тұтас құжат түрінде құрастырылады. Әдетте жазылған конституциялар преамбуладан, негізгі мәтіннен және өтпелі ережелерден немесе қосалқы жолдамадан тұрады.

Әдетте преамбула конституцияны жариялаудың салтанатты формуласын, конституцияны қабылдау мақсатын, алғашқы конституцияға сілтеулерді және кейбір өзге де құжаттарды мазмұндайды. Жалпы ереже бойынша преамбула конституциялық мәтіннің ұштас бөлігі болсада нормативтік сипаты болмайды. Оның ережелері сілтеме нормаларды қоспағанда таза мәлімдемелік болып саналады (Франция конституциясының преамбуласын қараныз) . Көптеген қазіргі конституциялардың (Австрия, Бельгия, Дания, Исландия, Италия, Латын Америка елдерінің көпшілігі) преамбуласы жоқ, бірақ жолпы үрдіс жаңа конституциялардың (Бангладеш, Африка мемлекеттерінің көпшілігі) преамбуламен бастслатындығына әкеледі.

Негізгі конституциялық мәтін әдетте бөлімге, тарауға, баптарға бөлінеді. Мысалы, Италия конституциясының мәтіні «Негізгі қағидалар»тарауынан, «Азаматтардың құқықтары мен міндеттері», «Республиканың мемлекеттік құрылымы»деген екі бөлімнен тұрады. Мұндай ұқсас құрлымға ГФР, Жапония, Франция, Индия, Малазия және кейбір өзге мемлекеттер конституциясы ие. Әдетте мәтіннің ірі құрлымдық бөлімдерінің атауы болады, сонымен қатар болмауыда мүмкін (АҚШ) . Кейбір конституциялар (Индия, Бангладеш) жекелеген сұрақтар бойынша конституцияның жалпы ережелерін нақтылайтын және анықтайтын толықтырулар мен қосарласуы мүмкін. Жекелеген конституцияларда өтпелі ережелер бар (Италия) .

Жазылмаған конституциялар өте сирек кездеседі. Қазіргі уақытта олар тек Ұлыбританияда және Жаңа Зеландияда қолданылады. Жазылмаған конституцияларда жазылған конституция сияқты құқықтық реттеу пәнінің дәл сондай көлеміне ие. Өзге сөздермен айтқанда, жазылмаған конституция басқару нысанын, мемлекеттік құрлым нысанын, мемлекеттік биліктін жоғарғы органының құрлымын, тұлғалардың құқықтық жағдайын және т. б. бекітеді, бірақ оның ұйғарымы бір тұтас құжат емес, құқықтың бір неше қайнар көздерінде мазмұндалады. Осылайша жазылмаған конституцияның объктивтілік нысаны анықталмаған. Мысалы, британияда қысқа мерзім ішінде (1653-1660 ж) О. Кремвелдің басқару құралы-жазылған конституция әрекет етті, бірақ ол британдық конституционализмнің дамуында елеулі ізін қалдырған жооқ. Британияның қазіргі жазылмаған конституциясы әр түрлі қайнар көздерін күрделі конгломератын көрсетеді. Бұл конституция үздіксіз толықтырылып және өзгеріп отырды. Ол өзінің жазылған ағайындарына қарағанда толықтырулар және өзгерістер енгізудің күрделі процедурасын қажет етпейді, тәжірибелік тұрғыда ол икемді және ынғайлы болып табылады. Парламенттік заңдардан бастап жаңа прецедент шығару үшін бір неше қарапайым әдістер бар.

Конституцияларға толықтырулар иен өзгерістер енгізу әдісі бойынша да екі топқа бөлінеді.

Қатан конституциялар-кәдігімгі заңшығарушылық роцедура үшін қабылданғаннан күрделі және өзгерістер мен толықтырулар енгізу ерекше тәртіпте жүргізіледі. Конституцияның қабылдануында, өзгертілуінде заңшығарушылық билік құзыретіне жатады, ал әрекет етуі заңшығарушылық билікке қарағанда қатан процедуралық ережеге сәйкес жүзеге асады.

Икемді конституциялар кәдігімгі парламенттік заңдар сияқты тәртіпте өзгертіледі және толықтырылады. Бұндай жағдай үшін ерекше процедура қарастырылмаған. Бұндай түрге Ұлыбритания және Жаңа Зеландия конституциялары жатады.

Шетелдердегі азаматтардың құқықтары мен бостандықтары

Адам құқықтарының конституциялық қамтамасыз етілуі конституция, конституциялық-қолданылатын нормативтік актілер жүйесінде, сонымен қатар сот шешімдерінің мәнінің өзінде қалыптасады. Тұлғаның құқықтық мәртебесі-мемлекет пен басқада субъектілер мен қарым қатынасындағы адамның нақты, заңды рәсімделген жағдайы.

Тұлға құқықтарының конституциялық кепілдіктері тек негізгі заң мәтінінде ғана емес, сонымен қатар осы конституциялық кепілдіктерді тәжрибеде қолдауға мүмкіндік беретін қалыптасқан процедуралық ережелер жүйесінде бекітілгенде ғана нақты болады. Азамтаттық қоғамның классикалық құқықтық негізін қалаған рим құқығы айыптау сөзінен ұзақтығы алты сағатпен шектеп, ал айыпталушы және оның қорғаушысы өз қорғалуын тоғыз сағат жүргізілуі мүмкін деп қарастырған. Көне рим заңгері кіші Плени мен жазылған ереже кез келген жалпы декларациядан екі мың жыл бұрынғы соттағы қорғалу құқықтарының кепілдіктерін артық көрсетеді. Жалпы өзіне көне немесе кебір діни дәстұді сінірген мемлекеттерде адам құқықтарын қамтамасыз ету үшін мың жылдық негізі болады. 1869ж. атақты орыс ойшылы Владимир Соловьевтің белгілеуінше «Христиандық көптеген ғасырлар бұрын Францияда азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының Декларациясы қабылданғанға дейін адамдарға маңызды құқықтар мен бостандықтарды берді».

Осы заманғы ресей қоғамының конституциялық өзін өзі қалыптастыру, қазіргі әлемдегі мемлекет ролін қайта ойластыру әрекеті мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау немесе бекіту үшін оның жеткіліктілік тұрғысынан конституциялық жүйенің тиімділігі мәселесін құштарлықпен мәнің түсіну тығыз байланысты. Осы мәселеге тікелей қатысы бар сөздер Нобнль лауреті Иосиф Бролскийдің Нобельдік лекциясында оқылды: «политическая система, форма общественного устройства, как всякая система вообще, есть, по определению, форма прошедшего времени, пытающаяся назвать себя настоящему(а зачастую и будущему) . . . Философия государства, его этика, не говоря о его эстетике, -всегда вчера».

Бұл әрине көркем анықтама, бірақ бұл даусыз дәлелге анығырақ анықтама, егер онда жаңа экономикалық саяси және өзгеде жағдайларды өзгерту және ынғайластыру үшін мүмкіндік қалыптастырылмаса өз уақыты үшін өте жақсы конституциялық жүйенің өзі қоғам дауына кедергі жасауы және үрдісті тежеуі мүмкін. Бұл жердегі мәселе конституция мәтінінің өзіне түзету не жаңа конституция қабылдауында ғана емес. 1787ж. АҚШ конституциясы аздаған түзетулермен өткен екі ғасырда көптеген конституциялық, саяси және экономикалық дағдарыстарды қамтамасыз ете алды, өйткені ол бастапқысында жалпы адамдық құқықтық құндылықтарға, соның ішінде тұлғаның бостандығы идеясына негізделіп құрылған.

Тұлға құқығының конституциялық декларациясы барлық «социалистік» конституцияларда болды, бірақ негізгі заңның декларативті ережелерін іске асырылуын қамтамасыз ететін механизмі болмады. Адам құқықтарының қамтамасыз етілуін бағалау үшін негізгі заңның сәйкестендірілген тарауының мәтінінде бекітілген конституциялық теориядан конституциялық-құқықтық тәжірибе айтарлықтай маңызды болғандықтан; тұлғалар құқығының конституциялық-құқықтық кепілдемелері ғасырлар ішінде ішінде декларативті қамтамасыз етілген мелекеттер емес, тұлға құқықтарының конституциялық-құқықтық кепілдемелері іске асырылған мемлекеттердің конституциялық сабағын меңгеру маңызды.

XVIIIғ. Атақты ағылшын саяси қайраткері Эдмунд Брек әділ жазған: ескі мемлекеттік құрылғылар қызмет нәтйжесі бойынша бағаланған. Егер халық бақытты, бірлікте, бай және қуатты болса, онда қалғаны дәлелдеулі деп санауға болады. Біз егер жақсылық басымдылықта болса барлығы жақсы деп санаймыз. Ескі мемлекеттердің қызмет нәтижесі әрине мақсатқа лайықтылық деңгейі бойынша әр түрлі болады; разные коррективы вносились в теорию, подчас вообще обходились без теории, уповая на практику.

Табысты әрекет етуші конституциялық жүйе ретінде осы уақыт кезенінде құқықтармен бостандықтардың даму деңгейі үшін өз азаматтарына жоғарғы мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін жүйені тануға болады. Өркендеу дәуіріндегі Афины немесе Флоренция қала-мемлекеті шығармашылықтың дамуы үшін өз азаматтарына сол кезеңге лайық онтайлы жағдай жасаған, ол олардың мемлекеттік-құқықтық құрлымына жоғарғы баға беруге өзінен өзі рұқсат етед. Жазылмаған конститутция мемлекеті-Ұлыбритания ьелгілі бір ғасырлары өз қол астындағыларға бостандықтар мен бай қуатты тұрмыстың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етті. Швейцарияның, Нидерландияның және Швецияның көп ғасырлық тәжірибесіде осындай.

1958ж Франция республикасы конститутциясының мәтінінде тұлға құқықтары туралы ештеңе айтылмаған, тек 1789ж адам және азамат құқықтары декларациясы және алдынғы 1946ж конститутциясының преамбуласы бекітілген. Мұндай қарапайым сілтемелік норма астарында конститутциялық құқықтық мазмұнға бай құжаттар жатыр. 1789ж адам және азамат құқықтары декларациясының 16-бабын баяндап кеткен жеткілікті: «құқықтарды қолдану қамтамасыз етілмеген және билік бөліну жүргізілмеген кезкелген қоғам конститутциялық емес болып табылады».

АҚШ конститутциясында тұлға құқықтары негізгі заңның базистік мәтінінің мазмұнында емес, құқықтар және өзгеде тізбекті өзгерістер туралы Билль мен кепілдік беріледі. АҚШ тың конститутциялық қолданбалы нормативтік актілер ауқымына тек көптеген заңшығарушылық актілерімен, соны мен қатар тұлға құқықтарымен бостандықтарын қамтамасыз етілуін реттейтін сот шешімдерімен танысқаннан кейін бағалауға болады.

Мұндай адам құқықтарын нормативтік реттеу құрылымы негізгі құқықтармен бостандықтар өз мәтінінде егжей-тегжейлі жазылған кезкелген конститутциядан әлде қайда кем емес. Франция және АҚШ тың мемлекеттік тәжірибесі түгелдей конститутциялық-құқықтық нормативтік актілер жүйесімен кепілденетінін және дәл осы конститутциялық реттеу сапасының ақиқатты қыры болып табылатын адам құқықтарын қамтамасыз етудің жеткілікті жоғарғы деңгейін көрсетеді. Италия конститутциясы құқықтарды егжей-тегжейлі түгендеп шығады, соның ішінде экономикалықтарды да, бірақ Италия азаматтары құқықтарының көлемі американдық немесе француздардыкінен үлкен емес.

1947ж Жапон конститутциясының 10-бабында былай жазылған: «халық адамның барлық негізгі құқықтарын кедергісіз қолданады. Осы конститутцияның халыққа кепілдік беретін адамның негізгі бұл құқықтары қазіргі және болашақ буынға бұзылмас мәнгі құқықтар ретінде ұсынылады». Одан әрі Жапон конститутциясының 13-бабында конститутциялық кепілдіктерді сақтау бойынша мемлекеттің әрекет қабылеттігін бағалу критерилері анық қалыптастырылған: «Барлық адамдар тұлға ретінде құрметтелуі тиіс. Оладың өмір сүру, еркіндікке және бақытқа ұмтылу құқығы болу тиіс, өйткені ол қоғамдық бай қуатты жағдайды, заң шығарушылық саласындағы қамқорлықтың жоғарғы пәнін және басқада мемлекеттік істерді бұзбайды».

Дегенмен айтылып кеткендей конститутциялық мәтіннің мұндай нақтылануда берілген құқықтардың іске асырылатындығын қамтамасыз етпейді. Бұл нақтылық өзгеде заң шығарушылық актілерінің, сонымен қатар соттық органның қамтамасыз етіледі. Егер соңғысы мемлекеттік биліктің басқа органдарына тәуелсіз болса, онда соттық қорғау келешегі конститутциялық құқықтың кепілдігі болып табылады. Сондықтан Жапон конститутцияның 76-бабында былай деп айтылған: «Барлық судьялар тәуелсіз және заңдарға бағынады». Бұл орайда өзінің 66-бабында соттық билік «жеке бостандықтың сақтаушысы» деп атаған Франция конститутцияның құрлымы маңызды.

Сот тәуелсіздігі және сырт жақтан кезкелген экспансияны шектеу үшін оның маңызы, мысалы, Ветхо Завето кезінен белгілі монархиялық билік. Протоиерей Алексадр Мень өзінің басқару монархия концепциясы үшін ұлы жазуларда «көптеген өлтірушіліктер бар» деп жазған белгілі орыс философы Н. Бердяевтің сөзін келтіре отырып, мынадай қортындыға келеді: «Моисеймен қаланған теократиялық басқарудың өзінде монарх тәлкегінде емес, конститутцияға және заңға құрылған қоғамның . . . жеткіншектері болған. Бұл қатынаста библия көне шығыстың барлығына дерлік қарсы тұрады». Әрине, белгілі діни қайраткерлердің бұл қортындысы тосын болып көрінуі мүмкін, бірақта көнтеген маңызды құқықтық, соның ішінде конститутциялық-құқықтық дәстүрлер дәл библиялық мәтіндер уақытында шыққан. Ол осы дәстүрлерді қосымша руханм және ізгілік беделге иелендіреді.

Демократиялық мемлекеттегі адам құқықтарымен бостандықтарының басты кепілі болып барлық деңгейдегі нақты өңделген конститутциялық-қолданбалы нормативтік актілер жүйесі табылады. Сотқа заң шығарушылық құқықын иелендірген құқықтық прецедентік жүйелі мемлекеттерде басты кепілдікті сот айталады. Қалған барлық мемлекеттердегі заңшығарушылдықтың толымсыздығы және қарама қайшылығы тәуелсіз және бейтарап соттың болғанының өзінде кезкелген конститутциялық нормаға әкеп соғуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.