Алматы, Талдықорған, үлкен Алматы көлі станцияларындағы бұршақтың пайда болуының метеорологиялық жағдайы

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2 АЛМАТЫ, ТАЛДЫҚОРҒАН, ҮЛКЕН АЛМАТЫ КӨЛІ СТАНЦИЯЛАРЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ
Алматы станциясының физикалық географиялық сипаттамасы
2.2 Талдықорған станциясының физикалық географиялық сипаттамасы
2.3 Үлкен Алматы станциясының физикалық географиялық сипаттамасы
3 АЛМАТЫ, ТАЛДЫҚОРҒАН, ҮЛКЕН АЛМАТЫ КӨЛІ СТАНЦИЯЛАРЫНДАҒЫ БҰРШАҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
3.1 Алматы станциясы бойынша бұршақтың таралуының метеорологиялық жағдайы
3.1.1 Бұршақтың мезгіл бойынша пайда болуы
3.1.2 Бұршақтың жауу ұзақтығы
3.2 Талдықорған станциясы бойынша бұршақтың таралуының метеорологиялық жағдайы
3.2.1 Бұршақтың мезгіл бойынша пайда болуы
3.2.1 Бұршақтың мезгіл бойынша пайда болуы
3.3.1 Бұршақтың мезгіл бойынша пайда болуы
3.3.2 Бұршақтың жауу ұзақтығы
4 БҰРШАҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНА ЖАҚЫН АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Бұршақ-әртүрлі тығыздықты, мұз қабыршақты шар тәрізді, өте қауіпті бөлшектер. Бөлшектердің радусы 1-ден 25 миллиметр арасында.
Бұршақтар будақ-жаңбыр бұлттарынан тамшылардың қатуы салдарынан және судың салқындаған тамшыларының жарма түйіршіктерімен қосылу нәтижесінде пайда болады. Бұршақ әдетте қысқа алқаппен уақыттың салыстырмалы көп емес аралығында жауады. Бұршақтың түсу алқабының ұзақтығы 800 километрге дейін жетуі мүмкін /1/.
Жазда ыстық кездерде будақ-жаңбыр бұлттарынан кейде бұршақ жауады. Ол шар тәрізді немесе дұрыс емес пішінді,диаметрі бірнеше милиметрден және одан көп, мұз бөлшектері түріндегі жауын-шашын. Бұршақтың массасы жеке жағдайларда 300 грммнан асады. Бұршақтар ақ күңгірт ядродан және әрі қарай қаптайтын мұздық мөлдір және бұлыңғыр қабаттарынан тұрады.Бұршақтардың түрі мен көлемі мынаны айтады: олар өз”өмірі” уақытында конвекцияның қатты тоқтарымен бірнеше рет біресе жоғарыға, бір төменге соғылады. Салқындаған бұршақтармен қақтығысу нәтижесінде бұршақтар өздерінің көлемдерін нормаландырады. Өрмелеген ағындарда бұршақтар оң таңбалы температуралы қабаттарға түседі, онда олар жоғарыдан ұрылады, сосын, өрлеген ағындарда олар қайтадан жоғары көтеріледі және жоғарысынан қатады.
Бұршақтардың пайда болуы үшін бұлттардың үлкен сулылығы қажет, сондықтан бұршақ қоңыржай ендіктерде жауады, ол үлкен қарқындылықпен тропиктерде, полярлы ендіктерде бұршақ байқалмайды./2/.
Бұршақ-бұлт бауырында түзіліп, жерге жауатын жауын-шашынның бір түрі. Мұз қабық орнаған осынау зор жентектері көп жағдайда жұмыр формада кездеседі. Мұз қабық қар жентігінің бұлт арасымен өтуі кезінде пайда болады,өйткені бұлт шоғырларының құрамында мұз түіршіктерімен қатар суық тамшылары да болады. Жентек қар соларға келіп соғылған кезде мұз қабыққа оранып үлкейе түседі және салмағы ауырлайды. Кейде мұз болып қатқан бұршақ сыртына қар ұлпалары жабысып, кейбірі ғажайып формада түседі,дегенмен бұршақ жауыны көбінесе әртүрлі пішіндегі қар мен мұз түірлері түрінде жауады.
Бұршақтар бұлттардың белгілі-бір түріне ғана атап айтқанда, найзағай ойнауына себеп болатын түйдек жауын бұлттарынан түзіледі. Өте қалың болып келетін бұлттардың биіктігі 10 шақырымдық деңгейден де асып жатады, олардың ортасында секундына бірнеше ондаған метр алатын жоғары қарай өрлей соғатын күшті ағындар бұлт құрамындағы ылғал тамшыларын бұлттағы ауа температурасы өте төмен және су тамшылары қатып, мұз түйірлеріне айналатын,сондай-ақ оның үстіне мұз кристалдары түзілетін, одан әрі салқындаған осынау бөлшектер бір-бірімен немесе су тамшыларымен қосыла келе ақыр аяғында бұршақ түзілетін шырқау биікке дейін көтеріліп жетеді.

1. Матвеев Л.Т. Курс общей метеорологии. Физика атмосферы.– Л.: Гидрометеоиздат, 1984. – 741 б.
2. Хромов С.П., Петросянц М.А. Метеорология и климатология. - М.: Издательство МГУ, 1984. - 491 б.
3. Астапенко П.Д. Вопросы о погоде. 2-е изд., испр. и доп. – Л.: Гидрометеоиздат, 1986. – 392 б.
4. Иванова Г.Ф. Вопросы метеорологии и климатологии. //Труды КазНИГМИ, 1977.-Вып. 63. – Б. 83-87.
5.Федченко Л. М Тлисов.М.И. Калов. Х.М Градовый эксперимент. //Труды высокогорного геофизического института, 1989.- Вып.74.- Б.12-15.
6.Шишкин Н.С. Сталевич Д.Д. Учеваткина Т.С. Физика облаков и активных воздействий. //Труды ордена трудового красного знамени главной геофизической обсерваторий, 1983.-Вып.459. - Б.-20-21.
7. Сулаквелидзе Г.К. Ливневые осадки и град. – Л.: Гидрометеоиздат, 1967.-491б.
8. Решетов Г. Д. Метод прогноза града для авиации. –Л.: Гидрометеоиздат, 1981.- 52 б.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Бұршақ-әртүрлі тығыздықты, мұз қабыршақты шар тәрізді, өте қауіпті
бөлшектер. Бөлшектердің радусы 1-ден 25 миллиметр арасында.
Бұршақтар будақ-жаңбыр бұлттарынан тамшылардың қатуы салдарынан және
судың салқындаған тамшыларының жарма түйіршіктерімен қосылу нәтижесінде
пайда болады. Бұршақ әдетте қысқа алқаппен уақыттың салыстырмалы көп емес
аралығында жауады. Бұршақтың түсу алқабының ұзақтығы 800 километрге дейін
жетуі мүмкін 1.
Жазда ыстық кездерде будақ-жаңбыр бұлттарынан кейде бұршақ жауады. Ол
шар тәрізді немесе дұрыс емес пішінді,диаметрі бірнеше милиметрден және
одан көп, мұз бөлшектері түріндегі жауын-шашын. Бұршақтың массасы жеке
жағдайларда 300 грммнан асады. Бұршақтар ақ күңгірт ядродан және әрі қарай
қаптайтын мұздық мөлдір және бұлыңғыр қабаттарынан тұрады.Бұршақтардың түрі
мен көлемі мынаны айтады: олар өз”өмірі” уақытында конвекцияның қатты
тоқтарымен бірнеше рет біресе жоғарыға, бір төменге соғылады. Салқындаған
бұршақтармен қақтығысу нәтижесінде бұршақтар өздерінің көлемдерін
нормаландырады. Өрмелеген ағындарда бұршақтар оң таңбалы температуралы
қабаттарға түседі, онда олар жоғарыдан ұрылады, сосын, өрлеген ағындарда
олар қайтадан жоғары көтеріледі және жоғарысынан қатады.
Бұршақтардың пайда болуы үшін бұлттардың үлкен сулылығы қажет,
сондықтан бұршақ қоңыржай ендіктерде жауады, ол үлкен қарқындылықпен
тропиктерде, полярлы ендіктерде бұршақ байқалмайды.2.
Бұршақ-бұлт бауырында түзіліп, жерге жауатын жауын-шашынның бір түрі. Мұз
қабық орнаған осынау зор жентектері көп жағдайда жұмыр формада кездеседі.
Мұз қабық қар жентігінің бұлт арасымен өтуі кезінде пайда болады,өйткені
бұлт шоғырларының құрамында мұз түіршіктерімен қатар суық тамшылары да
болады. Жентек қар соларға келіп соғылған кезде мұз қабыққа оранып үлкейе
түседі және салмағы ауырлайды. Кейде мұз болып қатқан бұршақ сыртына қар
ұлпалары жабысып, кейбірі ғажайып формада түседі,дегенмен бұршақ жауыны
көбінесе әртүрлі пішіндегі қар мен мұз түірлері түрінде жауады.
Бұршақтар бұлттардың белгілі-бір түріне ғана атап айтқанда, найзағай
ойнауына себеп болатын түйдек жауын бұлттарынан түзіледі. Өте қалың болып
келетін бұлттардың биіктігі 10 шақырымдық деңгейден де асып жатады,
олардың ортасында секундына бірнеше ондаған метр алатын жоғары қарай өрлей
соғатын күшті ағындар бұлт құрамындағы ылғал тамшыларын бұлттағы ауа
температурасы өте төмен және су тамшылары қатып, мұз түйірлеріне
айналатын,сондай-ақ оның үстіне мұз кристалдары түзілетін, одан әрі
салқындаған осынау бөлшектер бір-бірімен немесе су тамшыларымен қосыла келе
ақыр аяғында бұршақ түзілетін шырқау биікке дейін көтеріліп жетеді. Бұлт
қабатынан төмен қарай аса жоғары жылдамдықпен құлдилаған кезде мұз
бұршақтар жерге жақын ауа қабаттарында ауа өте жылы болуына қарамастан еріп
үлгермейді.
Бұршақ жауыны әсіресе найзағай ойнаған кезде жиі кездеседі,
найзағайдың бәрі бұршақ жауынына себеп бола бермейді. Статистика
деректеріне сүйенсек орта және қоңыржай ендіктерде найзағайға қарағанда
бұршақ 8-ден 10 есе аз. Дегенмен кейбір географиялық аймақтарда бұршақ жиі-
жиі қайталанады. Атап,айтқанда АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) кейбір
аудандарында бұршақ жауыны жылына 6 рет, Францияда, Солтүстік Кавказ,
Грузия, Армения, Орта Азияның таулы аймақтары сияқты аудандардағыдай жылына
4 рет жауады.
Бұршақ жауындарынан аса мол зардап тартатын сала- ауылшаруашылығы. Ені
жіңішке болғанымен ұзындығы едәуір алқапқа жауып өткен бұршақ жауыны дәнді
дақылдар егістіктерін,жүзімдіктерді,ағаш бұтақтары мен бақшаларды
ойрандайды. Бұршақ жауынының астында қалған үй құстары мен ұсақ малдарда
қырылады. Тіпті бұршақ соққысынан ірі қара малдың,адамдардың өлген кездері
де болған 3.
Бұршақ қатты жауған жағдайда жердің бетін жауып кетеді. Мысалы: 1950
жылы 17-ші маусымда Көкпекті станциясында 40 минуттай бұршақ жауған,оның
қалыңдығы 10-нан 15 см дейін жеткен Бұршақтың мал шаруашылығына да
келтіретін зияны да аз емес.1948 жылы 19 майда жауған бұршақтан Абай
станциясы маңында 250 қой 4 жылқы апатқа ұшыраған. Қатты жаңбырмен аралас
түскен диметрі 40 пен 50 мм бұршақ 1968 жылдың 14-мамыр күні Жамбыл
қаласының солтүстік-батысында гипс руднигінде 1,5 сағат бойы жауды.
Сондықтан қазіргі уақытта бұршақ пайда болатын бұлттарды атқылап, түрлі
реангенттер арқылы бұршақ жаудырмау шаралары қолданылады. Бұл тәсіл әзірге
бұршақ үлкен аудандарға жауатындай жағдайда ғана тиімді. Бұршақ шөл және
шөлейт аудандарда ылғал аз, конденсация деңгейі өте жоғары кезде сирек
жауады. Ал таулы аудандарда күндіз ауаның тау жоталарымен көтеріліп тұруына
байланысты конвективті бұлттарын күшейе түседі, атмосфералық шептер бойында
елеулі температура айырмашылығы пайда болады да,жаңбыр, бұршақ жиі жауады.
Жазық жерлердің өзінде биік төбелер бұршақтың түсуіне себеп болады 4.
Бұршақ тропиктерде де жауады. 1985 жылы қазанда Сержиги штатында
(Бразилия) 1,5 м қалыңдықты бұршақ жауған. Ал 1843 жылы мамырда Украинада
Днепропетровске жақын жерде таңғажайып бұршақ-300 грамм салмақты
жауған.1981 жылы сәуірде Қытайда салмағы 7 килограмнан асатын бұршақ
жауған. Кенияның кейбір аудандарында шай және кофе плантацияларында бұршақ
жиі жауады, орташа есеппен жылына 132 сондай күн болады.
Бұршақ болған күндердің орташа көпжылдық мәндерін есептеу үшін бұршақ
көлеміне байланысты емес оның жауған барлық жағдайлары қолданылады. Бұршақ
болған күндердің орташа санының кеңістіктік таралуына төселме беткеймен
циркуляциялық жағдайлар әсер етеді. Қазақстанның үлкен бөлігі үшін жыл
ішінде бұршақ болған күндердің орташа саны 1 мен 2 күнді құрайды, ал шөлді
аудандарда 0, Қазақтың ұсақ шоқысы аудандарында 1,5-нан 2 күнге дейін
өзгереді. Тауларда бұршақ болған күндердің орташа саны 8-ден 10 күнге асуы
мүмкін. Ірі суқоймалар маңында, мысалы: Каспий және Арал теңіздерінде
бұршақ болған күндер санының едәуір азаюы байқалады. Бұл мынамен
түсіндіріледі, яғни жазда теңіз үстінде, температуралық инверсиялардың
айырмашылықтары болады, ол конвективті бұлттылықтың пайда болуына кедергі
жасайды.5.
1977-1981 жылдары Швейцария,Франция және Италия, Орталық Швейцарияның
өте бұршақ қауіпті аудандарында бұршақты болдырмау бойынша “Грозферзух-
W”бесжылдық эксперимент өткізіледі. Эксперимент бұршақты бұлттарға
советтік әсер ету өзінің қолданушылығын тексеру үшін жүргізілді.6.
Бұршақтың пайда болуын көптеген ғалымдар зерттеген. Осыған байланысты
Финдайзен ұсынған зерттеген теориясын айтуға болады. Финдайзеннің теориясын
1938 жылы ұсынған Бұл теория Бержеронның пікіріне негізделген. Оның пікірі
бойынша бұлттағы бөлшектің негізгі өсуі су буының тамшылардан кристалға
көшуімен байланысты. Финдайзеннің ойы бойынша бұршақты бұлт дамуында бес
кезеңнен өтеді:
1. Бұршақты бұлттың шыңы минус 19,4 0С- тен минус 20 0С шекті
температураға дейін жетеді. Осы кезеңінде бұлт тамшылардан немесе
қатты салқындаған тамшылардан тұрады. Шыңына жақын жерде ғана бөлек
кристалдар пайда бола бастайды.
2. Будақ жауын бұлтының шыңы шекті температура деңгейінен асатын кез.
Финдайзен осы кезеңді бұршақ кезеңі деп атайды. Шекті температура
деңгейінен жоғары бұлтта қардың жармасы тәрізді кристалдар пайда
болады. Су буының қатты салқындаған тамшыларынан кристалдарға көшуі
арқылы кристалдар өте тез өседі, жоғары бағытталған ағынмен
ұсталып тұра алмайтын өлшеміне дейін жеткенде олар құла бастайды.
Әрі қарай олардың өсуі когуляция арқылы өтеді. Финдайзеннің ойынша
екінші кезеңге жеткен әр бұлт бұршақ беруі керек.
3. Бұлттың шекті температура деңгейінен жоғары жеткілкті кристалдар
пайда болады. Бірақ екінші кезеңде болған процесстер бұлттан
ылғалдың бірталай бөлігін жауып кеткеніне алып келеді. Сондықтан
осы кезеңде де кристалдар су буының тасымалдануы арқылы өтеді.
Бірақ олардың әрі өсуі екінші кезеңдегідей мәнді болмайды.
Сондықтан осындай бұлттарда немесе мұз жармасы немесе майда бұршақ
пайда болады. Жерге олар еріп үлгергендіктен нөсер жаңбыр түрінде
жауады. Финдайзен осы кезеңді жаңбырдың бірінші кезеңі деп атайды:
4. Бұлтта ылғалдың төмендеуі жалғасады, сондықтан жоғарғы бөлігінде
пайда болған кристалдар және олардың өсуі мұз жармасының пайда
болуына алып келеді. Бұл жаңбырдың екінші кезеңі.
5. Финдайзеннің ойы бойынша ылғалдың бірталай бөлігі жерге
жауады,сондықтан бұлттан тек қана кристалдар жауады, жоғары
температура кезінде олар шамалы жаңбыр береді.
Финдайзен теориясының кемшіліктері:
1. Осы теория бойынша екінші кезеңге жеткен әрбір бұлт бұршақ беруі
керек.
2. Ол бұлтта ылғалдың қайтып орнына келетінін санамаған.Әрі қарай
зерттеулер бұлтта 5 рет булану арқылы ылғалдылық толықтырылатынын
көрсетті. 1960 жылдары биік таулы геофизика институтында бұршақтың
пайда болуы бойынша зерттеулер жүргізілген. Өйткені осы жылдары
бұршақпен күресу әдістері өңделе бастады.
Бұршақты бұлттың дамуы жылы ауаның бөлек көпіршігі түрінде басталатыны
анықталған. Олар жоғары көтеріліп қосылады да конвективті бұлт пайда бола
бастайды. Осы бұлтта жоғары бағытталған ағынның жылдамдығы әр деңгейге
дейін күшейеді, осы деңгейде максимальді жылдамдықты құрайды. Осы деңгейден
жоғары ылғал сұйық және қатты күйінде жиналады және осы жерде ірі тамшылы
аумақ қалыптасады. Осы аумақта бөлшектердің өсуі төменнен майда және ірі
тамшылардың тасымалдануы арқылы өтеді. Зерттеулердің көрсетуі бойынша
егерде осы аумақтың төменгі шекарасында минус 25 0С шамасында
температуралар байқалса,онда төменнен келген барлық тамшылар қатып қалады.
Сондықтан бұршақ пайда болу үшін ең қолайлы жағдайлар аумақтың төменгі
шекарасында температура 0 0С болу керек, ал жоғарғы шекарасында минус 25
0С шамасында болу керек. Осы кезеңде аумақтың төменгі бөлігі қатты
салқындаған тамшылардан тұрады, ал жоғарғы жағы кристалдардан тұрады.
Осындай жағдай болған кезде кристалдар жоғарыдан төменге құлағанда
тамшылармен соқтығысады, мұз жармасы пайда болады, ол тамшылармен
соқтығысқанда майда бұршақ пайда болады. Жоғары бағытталған ағынның
жылдамдығынан және ірі тамшылы аумақтың қалыңдығына қалыңдығына байланысты
бұршақ өте үлкен мөлшеріне түседі.Егер жоғары және төменгі шекарасында
температуралар басқа болса, онда бұршақ пайда болады. Ірі тамшылы аумақта
жиналған судың массасы бір шекті мәндерге жеткен кезде бұлттан нөсерлі
жаңбыр жауа бастайды. Егер осы аумақтың қалыңдығы шамалы болғанда 100-ден
200 мм дейін жаңбыр жерге бірнеше секундта жауатын еді. Негізінде қалыңдығы
2- ден 6 км дейін бола алатындықтан мұндай нәрсе болмайды. Бөлшектер
жоғары жағынан, ортасынан және төмен жағынан жер беғтіне бір уақытта
жетпейді. Сондықтан нөсерлі жауын бір уақыт арасында жалғасады. Ұзақ
уақытқа дейін бұршақтың өсуі төменнен келген майда тамшылар арқылы өтеді
деп санаған. Бірақ әрі қарай зерттеулердің көрсетуі бойынша бөлшектің
0,1,2,3 см дейін өсуі тез 4-тен 5 минут арасында болады. Егерде бұршақтың
өсуі майда тамшылардың тасымалдануы арқылы өткенде, онда 50-ден 60 минут
керек болады. Сондықтан негізгі өсуі ірі тамшылар арқылы өтеді деп
саналады.
Бұршақтың күресу мәселесі бойынша ғылыми зерттеулер жағдайының
сараптамасы ССРО мен АҚШ-та бұршақты жауын-шашындарды теоретикалық
үлгілеуде, олардың макро және микроқұрылымын зерттеуде, бұршақты болжауда
бұлттар сипаттамаларының өлшеу әдістері мен аспаптарды дамытуда,бұршақтың
процестерге әсер етудің әдістері мен техникалық жабдықтарды жетілдіруде
нақты жетістікті көрсетті. Жеке жағдайларда соңғы жылдарда жасанды әсер
етудің нәтижесімен процестің табиғи жүрісі кезінде бұлттардың көптеген
макро және микрофизикалық параметрлерінің эволюциясын есептеуге мүмкіндік
беретін микрофизика мен динамиканың жеке есептелетін екі және үш өлшемді
статционарлық емес теоретикалық үлгілерді құруда процес байқалады.
Сондықтан ерекше көңіл нақты локальді себумен нақты жағдайларда бұршақтық
прогрестердің эволюциясын есептеу және алдын ала жүктеме болып табылатын
эксперименттердің мәліметтері бар есептеулердің нәтижелерінің салыстыруына
бөледі. Бірақ теоретикалық үлгілер бойынша есептеулер үйілген болып қалады,
уақыттың нақты масштабында өткізілу мүмкін емес және негізінде зерттелу
мақсатында қолданылады.
Бұршақ құрылу процесін түсіну үшін назар аэросиноптикалық жағдайды
зерттеуге бөлінеді,яғни бұл кезде бұршақ түседі,жер бетін бұршақ ұруы және
бұршақ құру параметрлері таралады.
Берілген жұмыста бұршақұрылу параметрлері былай түсіндіріледі:бұршақ
түскен аудан, жер бетіндегі бұршақ жауыны фронттың жылжу жылдамдығы, түскен
бұршақ қабатының қалыңдығы,пішіні,тығыздығы, бұршақ құрылымы,бұршақ түсу
ұзақтығы,мерзімге байланысты тәуелді бұршақұру қайталанушылығының жиілігі.
Бұршақ кезіндегі аэросиноптикалық жағдайды қарастырамыз.Бұл жағдай
қандай да бір дәрежеде ауданның география және орографиялық ерекшелігіне
тәуелді болады.
В.М.Гигенейшевтің бойынша Закавказьедегі бұршақұрудың ең көп саны
(44,2 %) батыстан суық фронттың келуі кезінде, сонымен қатар толқындық
буырқану кезінде байқалады. Гигенейшов зерттеулерінің нәтижесі 10 жылдағы
бұршақ түсу жағдайларын анықтауға мүмкіндік берді. Алдағы қорытынды бойынша
ол мынаны ерекше атап өтті, яғни бұршақ түскен барлық кезеңдегі
бұршақұрудың ең көп саны суық фронттың енуімен байланысты. Окклюзия фронты
көбінесе мамырда, маусым, тамыз және қыркүйектегі бұршақұрудың максимальді
санымен байланысты. Биік таулы геофизикалық институттың қызметкері Н.И.
Глушкова 1954-1965 жылдар кезеңіндегі бұршақұру байқалған уақыттағы
аэросиноптикалық жағдайды сараптаған. Белгілі болғандай, бақылау
кезеңіндегі бұршақұруды жағдайы 84% суық фронттың енуімен байланысты
болған.
БГИ қызметкері О.И. Чеповская жер шарының түрлі ауданында бұршақтың
таралуын зерттеген көптеген авторлардың зерттеу нәтижелерін қарастырған.
Зерттеулер мәліметтері бойынша көбінесе орта ендіктің ішкі құрлықтық
аудандарында көп байқалады. Анықтағандай экваторда,сонымен қатар теңіз және
мұхит үстінде бұршақ түсудің қайталанушылығы төмендейді. Үлкен суқойма
маңында орналасқан станцияға қарағанда шамамен 1,5-нан 2,0 есе аз. Бұл
былай түсіндіріледі, төселме беттің төмен температурасы, яғни тұрақсыз
энергияның төмендеуімен. Сонымен қатар бұршақтың күндер санына теңіз
деңгейінен биік жерлерде әсер етеді. Автордың мәліметтері бойынша, Орта
орыс қыратындағы биіктіктің 200 метрге жоғарлауы бұршақтың күндер санының 1-
ден 2 күнге есе өсуіне алып келеді. Бұршақұру жер шарының ендік
зоналарында экватордан 60-650 ендікке дейін таралады. Бұл қарқынды
бұршақұру, орташа конденсация ядросынан тұратын жылы ауа массасының
тұрақсыздығы құрылатын аудандарда байқалады. Түскен бұршақ жер бетінде
бұршақ жолын құрайды. Бұршақ жолдарын көптеген авторлар
зерттеген.К.Прохоска жұмысында Австриядағы бұршақ жолының параметрлері
келтірілген. В.М.Гигенейшев Шығыс Грузиядағы бұршақ жолын жіті зерттеген.
Әдебиеттерден анықтағандай кейбір бұршақ жолы, 150 км дейін және Солтүстік
Кавказда 420 км бұршақ жолы байқалған. Бұршақұрумен бірге күшті жел
байқалса,жер бетіне алдымен сұйық жауын-шашын,ұсақ бұршақ, сосын ірі бұршақ
жауады. Бұршақ жаууын бақылау кезінде жылжып бара жатқан бұлттың жыл
бөлігінде аккумуляция жүреді. Бұршақтың түсу кезінде жер бетінде әрдайым
бұршақ қабаты құрылады. Түскен бұршақ қабатының қалыңдығы В.П.Потсуха және
Р.Ф.Сахрина мәліметтері бойынша ССРО территориясында 30 см дейін
жетеді.Вейкман бұршақұрудың сипаттамасын анықтаған бұл кезде 435 км2
жауған,топырақ бетін орташа алғанда 45 см қабатпен жауып тастаған.
Бұршақ бұлтынан жауын-шашынның жауу уақыты орташа алғанда 1,5-нан 2,5
сағатты құрайды.Осы уақытта бұлттан жауатын жауынның мөлшері бұлттың ылғал
қорын 3-тен 5 есе жоғарылатады деп академик Е.К. Федеров анықтаған.
Бұлттың қайта салқындаған бөлігіндегі мұз кристалы және салқындаған
тамшылары бұршақтың өсуіне және құрылуына алып келеді. Финдайзен
анықтағандай атмосферада кристалл ядролары болады. Осы ядроларда сәйкес
температурада мұз кристалы өседі және су тікелей бу түрінен қатты
жағдайға өтеді. П.А. Боповой, А.Д. Джураевтың, Т.В. Севотьяның,
В.Г.Сороканың пікірінше бұршақтың түсу күніне теңіз деңгеінен биіктігі
маңызды әсер етеді. Биіктіктің 200 м өсуі бұршақ түсу күнінің екі есе
өсуіне әкеледі. Жергілікті жердің 500-ден 700 м дейін, 2000-нан 2500 м
өсуі, екі, үш есе өсуіне әкеледі. Бірақ таулы аудандарда бұршақтың
қауіптілігіне тек теңіз деңгейінен ғана әсер етпейді. Л.И.Короткованың
пікірнше бұршақтың түсуі көп түсу күні суық фронт өткен кезде және
толқындық қозғалуы кезінде болады. Үлкен су қоймаларының жанындағы
станцияларда бұршақ түсу күні, жағалаудағы станцияларға қарағанда екі есе
аз. Г.К. Сулаквелидзенің ойынша ол былай түсіндіріледі: жер бетінің
температурасы төмендеуінен,яғни тұрақсыз энергияның азаюынан. Бұршақтың
қарқынды түсуі бұршақтың пайда болуына жағдайы жақсы, яғни жылы болған ауа
массалары тұрақсыз және ядро конденсациясының аз жерлеріне байланысты.
Бұршаққұрылу қарқынды нөсер және шквалдармен бірге жүреді. Бұршақ
диаметріне келер болсақ, ол 5-тен 150 мм дейін аралығында болады. 30
миллиметрден жоғары диаметрлі бұршақтардың түсуі 3 ретті құрайды. Орташа
мөлшеріне қарай сферикалық, элипсоидтық болады. Үлкен бұршақтар 50
миллиметрден жоғары формасы түрде түседі. Дұрыс емес формадағы бұршақтар
сирек кездеседі, мамыр және қыркүйекте түседі. Көбіне тамыз айларында көп
түседі. Үлкен қызуғышылық бұршақұруды зерттеуде де туындау да.
Себебі,бұршақ қабаты өсудің термодинамикалық жағдайларын және өсу
зонасындағы сулылықты түсінуге мүмкіндік береді. Диаметрі 2-ден 5 мм дейін
бұршақ ақшыл мұз қабаты әдетте 2-ден 3 есе ашық мұздан жұқа кей жағдайларда
бос үлкен қар ұлпалардан құралған бұршақ түседі. Олардың тығыздығын өлшеу
бұршақтың сұйық ішінде өлшеумен жүргізіледі. Қазіргі кезде құрғақ бұршақ
тығыздығы 0,6 гсм3, ал дымқыл бұршақ тығыздығы 0,9 гсм3. Бұршақтың түсу
ұзақтығы ретінде бұршақты тіркеу жерлеріндегі басталу және аяқталу уақыты
алынады.
Бұршақпен күресу мәселесі бойынша ғылыми зертеулер жағдайының
сараптамасы, ССРО мен АҚШ бұршақты жауын-шашындарды теоретиекалық үлгілеуде
олардың макро және микро құрылымын зерттеуде, бұршақты болжауда бұлттар
сипаттамаларының өлшеу әдістері мен аспаптарды дамытуда,бұршақтық
процестерге әсер етудің әдістері мен техникалық жабдықтарды жетілдіруде
нақты жетістікті көрсетті. Жеке жағдайларда соңғы жылдарда жасанды әсер
етудің нәтижесімен процестің табиғи жүрісі кезінде бұлттардың көптеген
макро және микрофизикалық параметрлерінің эволюциясын есептеуге мүмкіндік
беретін микрофизика мен динамиканың жеке есептелетін екі және үш өлшемді
статционарлық емес теоретикалық үлгілерді құруда прогресс байқалады.
Сондықтан ерекше көңіл нақты локальді себумен нақты жағдайларда бұршақтық
прогрестердің эволюциясын есептеу және алдын ала жүктеме болып табылатын
эксперименттердің мәліметтері бар есептеулердің нәтижелерінің салыстыруына
бөледі.
Бұршақ бұлтына әсер ету жұмыстары біздің елімізде және шетелдерде
жиырма жылдан астам уақыт бойы жүргізіліп келеді. 1965 жылы Француз ғалымы
Дессенс бұршақты бұлттың жаңа моделін көрсетті. Дессенстің ұсынысы бойынша
бұршақ күшті будақ бұлттардан пайда болады деген. Күшті будақ бұлттардағы
судың ұсақ тамшыларының диаметрі 10 микрометр және оның концентрациясы 500
см3 мөлшері кристализация мөлшеріне дейін жетеді. Темературасы минус 12
тамшыларда бөлек мұз кристалдары пайда болады. Минус 35 0С температурадан
төмен жағдайда су тамшылары кристалдарға және сублимация нәтижесінде қатты
бөлшектерге айналады. Дессенстің айтуы бойынша минус 350 С тамшыларының
қатуының ең төменгі нәтижесі. Дессенстің пікірінше мұндай күшті будақ
бұлттарда бұршақ дамид. Оның пірінше бұршақтың түсуі 1-ден 2 минут және 8
минуттан аспайды. Бұршақтың өсуі, бірінші жағдайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.