Негізгі құралдарды жөндеу есебі
Кіріспе
1.1 Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
1.2 Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
1.3 Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері
1.4 Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.1 Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
1.2 Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
1.3 Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері
1.4 Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және №16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және №16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
1. "Бухгалтерлік есеп жоне крржылык, есеп беру туралы" 2002 жылгы 24 маусымдагы Қазақстан Республикасының №309-1/ заңы.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003.
3. Т. Ә. Әбдіхалықов «Аудит және бухгалтерлік есеп» Алматы «Қазақ Университеті» 2000.
4. С.Б. Баймұханова «Қаржылық есеп» Алматы 2007.
5. К. Кеулімжаев «Типовой план счетов» Алматы 2007.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
7. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
10. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
11. Халықаралық бухгалтерлік есеп жоне аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
12. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
13. Андреев В.Д. Практтескші аудит. — М.: Экономика, 1994.
14. Андросов А.М. Бухгалтерскии учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
15. Әбдіманопов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы жоне принциптері.
- Алматы: АЙАН, 2001.
16. Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
17. Блейк Д., Амат О. Европеііскии бухгалтерский учет: Справочиик:
Пер. с англ. — М., 1997.
18. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. — М.: Финансы и
статистика, 1996.
19. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отнетности. — Аллшты: Қаржы-қаражат, 1998.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003.
3. Т. Ә. Әбдіхалықов «Аудит және бухгалтерлік есеп» Алматы «Қазақ Университеті» 2000.
4. С.Б. Баймұханова «Қаржылық есеп» Алматы 2007.
5. К. Кеулімжаев «Типовой план счетов» Алматы 2007.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
7. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
10. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
11. Халықаралық бухгалтерлік есеп жоне аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
12. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
13. Андреев В.Д. Практтескші аудит. — М.: Экономика, 1994.
14. Андросов А.М. Бухгалтерскии учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
15. Әбдіманопов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы жоне принциптері.
- Алматы: АЙАН, 2001.
16. Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
17. Блейк Д., Амат О. Европеііскии бухгалтерский учет: Справочиик:
Пер. с англ. — М., 1997.
18. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. — М.: Финансы и
статистика, 1996.
19. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отнетности. — Аллшты: Қаржы-қаражат, 1998.
Мазмұны
Кіріспе
1. Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
2. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
3. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері
4. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
3
Кіріспе
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік
және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық
көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық
шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-
арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар
пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін
және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және
№16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт
негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорында негізгі құралдарды есепке алу, есептен
шығару, амортизациялық тозуын есептеу және жөндеу мен жалдау есебі міндетті
түрде жүргізіліп отырады. Негізгі құралдар есебін дұрыс, әрі уақытылы
жүргізу кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін арттыратыны сөзсіз. Негізгі
құралдар есебін жүргізудің қатарында оларды жөндеу және жалға алу мен жалға
беру есебі де бар. Мысалы, жөндеу кезінде мынадай негізгі шығындар есепке
алынады.
Материалдар - жөндеуге жұмсалған материалдардың, қосалқы бөлшектердің
және басқалардың құны. Материалдар өндірістік шығындарға нақты өзіндік құны
бойынша қосылады.
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу жөндеу жұмысы үшін есептелген
еңбекақы сомасы.
Еңбекақыдан - есептелінетін аударымдар жұмысшылардың еңбекақысынан
белгіленген процентпен мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақымен
қамтамассыз етуге арналған және басқа да қорларға аударылады.
Электр энергиясы, жылу, газ, бу, бу жөндеу - цехтарының технологиялық
және басқа қажеттіліктеріне электр энергиясының, жылудың, газдың, будың
шығыны.
Қосымша шығындар - жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы
шығындары
4
Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және
сапалық жағынан тозатындығы белгілі. Бүтін бөлігі, яғни табиғи пішінінің
барлық тетіктері бір мезгілде, бір уақытта іске жарамсыз болып
қалмағанымен, негізгі құралдардың бір бөлшегінің жарамсыз болып, соның
себебінен негізгі құрал істен шығуы (пайдалануға жарамсыз болып тұруы)
мүмкін. Тіпті іске жарамды болғанның өзінде кейбір бөлшектерінің тозуының
әсерінен өнім өндіру қабілетінің азаюы да ғажап емес. Сонымен қатар,
сапалық жағынан тоза бастаған кейбір негізгі құралдарды да толығымен
ауыстыруға кәсіпорынның қаржылық жағынан мүмкіндігі болмай, пайдаланып
жүруі мүмкін. Кәсіпорындар өздерінің негізгі құралдарын пайдалану мерзімі
уақытынан бұрын жоғарыда айтылғандай тозып, істен шығып қалмау үшін белгілі
бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Демек, негізгі құралдарды жұмыс
жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын жөндеу қажет. Мұның өзі
машиналардың, жабдықтардың, үйлердің және негізгі құралдардың басқа
түрлерінің жекелеген бөлшектерінің тозуы біркелкі еместігіне байланысты
болады. Бухгалтерлік есеп орындалған жөндеу жұмыстарының көлемі мен оның
құны туралы ақпаратпен, сондай-ақ жөндеуге жұмсалатын қаражаттарға
бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиіс. Ұйымдастыру-техникалық белгілері
бойынша жөндеу:
а) күрделі жөндеу;
б) жай (ағымдағы) жөндеу болып бөлінеді.
Жай жөндеу дегеніміз негізгі қүралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
жүмыс үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып табылады.
Бүл жөндеуге майлау, сырлау тағы да басқа жөндеу жүмыстары жатады.
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
жоспарланып, сапалық және табиғи тозған негізгі құралдардың бөлшектерін
5
толығымен ауыстырып, оларды түгелдей жаңартуды айтады. Мұндай жөндеуге
жүмсалынған шығындар тек объектінің жағдайын, қызмет атқару мерзімін,
өндірістік қуатын, тағы да басқа корсеткіштерін арттырғанда ғана оның яғни
негізгі құралдың бастапқы қүнын өсіреді. Яғни, күрделі жөндеу үшін
шығарылған шығындар сомасы негізгі қүралдардың бастапқы қүнына қосылып,
активтің болашақта табыс әкелуі көзделеді.
Бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін, нәтижесінде агрегат
толықтай бөлшектелетін, алмастырылатын немесе тозған барлық тетіктері
мен желілері қалпына келтірілетін, агрегат жинақталатын және сынақтан
өтетін жөндеу машиналардың, жабдықтар мен көлік құралдарының күрделі
жөндеуі болып саналады. Машинаның агрегаттарына (қозғалтқышқа, шестеріне,
қозғалу қорабына) күрделі жөндеу машина маркасына байланысты белгіленген
жүрістен кейін жүргізіледі. Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі әдетте
жөнделетін объектілерді шамалап қайта құрумен ұштасады, мұндай кезде тозған
конструкциялар мен тетіктер алмастырылады. Шамалап қайта құру немесе
жаңғырту негізгі құралдың бастапқы құнын өсірмейді. №6 ҰЕС-ке сәйкес
негізгі құрал объектілерінің бастапқы құнын өсіру кейінгі күрделі
салымдардың нәтижесінде объект күйі жақсаратын жағдайларда ғана
жүргізіледі. Мұндай кезде оның бастапқы бағалаудың нормативтік
көрсеткіштері: қызмет мерзімі, өндірістік қуаты артады. Обьектінің
техникалық күйін сақтау және ұстау мақсатында НҚ, жөндеуге жұмсалған
шығындар бастапқы құнды өсірмейді, олар пайда болған сәтте ағымдағы
шығындар ретінде танылады.
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі қүралдардың
бастапқы құнына қосылмайтын күрделі жөндеу үшін шыққан шығындар сомасы
ұйымның ағымдағы шығыны болып есептеледі.
Мысал: автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге,ұтымды пайдалану
мерзімі 8 жыл, ал 5 жылдан кейін автомашинаға құны 2 900 000 теңге болатын
жаңа қозғалтқыш орнатылды, оң жақ қапталы
6
45000 теңгеге алмастырылды. Қозғалтқышты алмастыру нәтижесінде қызмет
мерзімі 2 жылға артады, сөйтіп 2 900 000 теңге сомасындағы шығындар
бастапқы құнды өсірді, ал 45 000 сомадағы шығындар сомадағы шығындар
ретінде танылады.
Ағымдағы жөндеу НҚ жұмыс жағдайында ұстау үшін оның тозған тетіктерін
алмастырудан немесе түзетуден тұрады. Оны НҚ пайдалану процесінде
жүргізеді. НҚ сақтандыру мақсатымен белгіленген мерзімдерден ертерек жүзеге
асырылатын жоспарлы-ескерту жөндеуінің маңызы зор болмақ.
Активті күрделі жөндеуге қою үшін төлқұжатта көрсетілген мерзімге,
көрсеткіштерге сәйкес тоқтатып, күрделі жөндеуге қояды. Оған қойылған
нысанды арнайы құрылған комиссия қарап шығып, активтің ауыстырылатын
тетіктерін, бөлшектерін анықтап, Ақау ведомствосын толтырады. Оның
негізінде күрделі жөндеуге жұмсалатын бүкіл шығындары есептеліп,
бюджеттеу (смета) жасалады.
Жөндеуге қойылған негізгі құралдарға амортизация есептелмейді.
Жөндеуден соң кіріске алынған негізгі құралдарға амортизация есептеу айдың
басынан басталады. Шығысқа шығарылған негізгі құралдарға амортизация
есептеу айдың басынан тоқтатылады.
7
Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
Жөндеудің есебі барлық жұмыстардың құжатпен ресімделуін, жұмыстардың
көлемі мен өзіндік құнын анықтауды, жөндеуге арналған қаражаттардың
мақсатқа сай пайдаланылуына бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиісті.
Жөндеуді үш әдіспен жүргізеді:
1. Мердігерлік;
2. Шаруашылық;
3. Аралас.
1. Мердігерпік әдіс кезінде негізгі құралдарды арнайы субъектілер
(автожөндеу, жөндеу-шаруашылық субъектілері) жөндейді.
2. Шаруашылық әдісі кезінде жөндеу субъектінің өз күші және
қаражаттарымен жүзеге асырылады.
3. Аралас әдіс кезінде жөндеу жұмыстарының бір бөлігін өз күштерімен,
екінші бөлігін арнайы ұйымдар жүзеге асырады.
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
шаруашылық тәсілімен жүргізілген жөндеу болып табылады.
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы
жабдықталған, яғни осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса,
бұл жөндеудің мердігерлік әдісі болып есептеледі. Басқа ұйымдарға өзінің
негізгі құралдарын жөндету барысында кәсіпорындар мердігерлік ұйыммен
келісімшарт жасасады. Ол шартта жөндеу үшін керекті материалдар мен қай
ұйымның қамтамасыз ететіндігі, жөндеу жүргізу мерзімі, жөндеу жүмысының
құны, есеп айырысу тәртібі, тағы да басқа жағдайлар (талаптар) көрсетіледі.
Мердігерлік ұйымдармен шарт негізінде мердігерлік әдіспен орындалған
негізгі құралды күрделі және ағымдағы жөндеуі кезінде субъект жөнделетін
объектілерді жөнделетін жерге және кері қарай жеткізу жөніндегі шығындарды
қоса алғанда, объектіні жөндеу жөніндегі аяқталған жұмыстарды төлейді.
Жабдықтар мен көлік құралдарын жөндегені үшін
8
мердігерлермен есеп айырысуды жалпы объект бойынша аяқталған жұмыстар үшін
толықтай жүргізеді.Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы
тағайыңдалған комиссия мүшелерінің шешімімен қабылдап алады. Оңдай негізгі
құралдарды қабылдау барысында үлгілі түрі НҚ-2-ші "Жөнделген, қайта
құрылған және жаңартылған объектілерді қабылдау-тапсыру актісі"
толтырылады. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқүжаттарына және олардың
түгендеу карточкаларына негізгі құралдарға жүргізілген жөндеуге байланысты
тиісті деректер (өзгертулер мен толықтырулар) жазылуы тиіс. Бұл
толтырылатын актілермен басқа да құжаттар ұйымның бухгалтериясында
сақталады. Егер негізгі құралдарды жөндеу мердігерлік әдіспен жүргізілетін
болса, онда жоғарыда аталған негізгі қүралдарды жөндеуден кейін қабылдап
алу үшін толтырылатын үлгілі түрі НҚ-2 "Жөнделген, қайта құрылған және
жаңартылған обьектілерді қабылдау-тапсыру актісі" екі дана етіліп
толтырылады да, бас бухгалтер қол қояды және оны субъект басшысы бекітеді,
екінші данасы негізгі құралдарға жөндеу жүргізген кәсіпорынға беріледі.
Негізгі қорлардың жөнделген объектісінің техникалық паспортына күрделі
жөндеуді, қайта құруды және жаңғыртуды жүргізуге байланысты объект
сипатындағы қажетті өзгерістерді енгізу керек.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда:
1. Егер субъект жөндеу қорын жасамасы.
Орындалған және акті бойынша қабылданған НҚ жөндеу жөніндегі жұмыстар
үшін мердігерлердің шотын төлеуге келісім беріледі, олар мыналарға қызмет
көрсеткен:
• күрделі құрылыс Д-т 2930 К-т 3310-5,0
• негізгі өндіріс Д-т 8100нө К-т 3310-280,0
• көмекші өндіріс Д-т 8300 көм.ө К-т 3310-62,0
• жалпы және әкімшілік шығындарға жататындар Д-т 7210 к т 3310 -42,0
9
• тауарды сату орны Д-т 7110 К-т 3310 - 28,0
1. ҚҚС сомасына (480,0-нен 20%) Д-т 1420 К-т 3310 - 96,0
2. ҚҚС сомасы бюджет төлемдерін кемітуге жатқызылды (ҚҚС есепке алу) Д-
т 3130 К-т 1420 - 96,0
3. Орындалған жұмыстары үшін мердігерлердін шоттар төленді Д-т 3310 К-
т 1040, 1050, 1010, 1020 - 576,0
4. Жыл қорытындысы бойынша шығыстар жиынтық табыстың кемуіне
жатқызылады Д-т 5410 К-т 7110, 7210 - 70,0
Ұйымдарда негізгі құралдарды жөндеу шаруашылық әдіспен, яғни кәсіпорынның
өз күшімен жүргізілетін болса, онда ол үшін жұмсалған, шыққан шығындар:
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығындары, деп аталатын шоттың дебитіне,
ал мына төмендегі:
"Өзге қорлар" (1350)
"Шикізат және материалдар" (1310)
"Негізгі құралдардың амортизациясы" (2420)
"Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" (3350)
"Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек" (3310)
"Әлеуметтік салық" (3150) деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне
жазылады.
II. Егер жөндеу қоры құрылмаса және жөндеуді жөндеу цехы жүзеге асырса
1 Күрделі құрылыстың негізгі құралдары бойынша Д-т 2930 К-т 8030
2. Негізгі өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т 8044нө К-т 8030
3. Көмекші өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т
8044көм.ө К-т 8030
4. Жалпышаруашылық мақсаттары негізгі құралдар бойынша Д-т 7210 К-т
8030
10
5. Сату процесіне қызмет көрсететін негізгі құралдар бойынша Д-т 7210
К-т 8030
III. Егер жөндеу қоры жасалмаса және жөндеуді жөндеу жүргізбейтін цех
шаруашылық әдіспен жүзеге асырса:
Қозғалмайтын объектілерде (үйлерде, ғимараттарда) Д-т 7210, 8044, К-т
1310, 1314, 1315, 1317, 3350, және т.б.
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды
өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына бірқалыпты кірістіруді, яғни
қосып отыруды қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар жөндеу қорын (резервтер)
құруларына болады. Әсіресе, жөңдеу қорын (резервті) құру маусыммен жүмыс
істейтін ұйымдар үшін тиімді болып табылады. Бұл айтылған жөндеу қоры оның
бекітілген мөлшердегі сомасын ай сайын өндіріс шығыңдарына қосу арқылы
жасалады. Бұл жағдайда қордың сомасы ай сайын:
Үстеме шығыстар деп аталатын шоттың дебетіне
Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер
деп аталатын шоттардың кредитіне жазылады. Ал негізгі құралдарға
жөндеу жүргізілген уақытында бұл резервтегі қордың жұмсалуына төмендегідей
бухгалтерлік жазу жазылады.
Дт
Кт
8410. 3540 немесе
Дт Кт
8410 4430
11
Жалға алынған және жалдау есебі және оның түрлері
Жалдау - бұл кәсіпрорындар мен өзге мүліктік кешендер арасындағы
шартқа негізделген түрде жерді, өзге табиғи ресурстарды және жалгердің
шаруашылық немесе өзге қызметі өз бетінше жүзеге асыруына қажетті
мүліктерді мерзімді, қайтарымды түрде пайдалануы. Жалдау нәтижесінде жалға
беруші мен жалгер арасында жалдау шартына негізделген қатынастар пайда
болады.
Жалға беруші - жалдау шарты мүлікті жалға беретін меншік иесі. Мүлікті
жалға беруге меншік иесі өкілеттік берген органдар мен ұйымдар, сондай ақ
заңды және жеке тұлғалар жалға беруші бола алады.
Жалгер бұл жалдау шарты бойынша мүлікті жалға алатын заңды және жәке
тұлға. Заңды және жеке тұлғалар, біріккен кәсіпорындар, шетелдік заңды
тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер жалгер болуы мүмкін.
Жалдық төлем - бұл жалға алынған мүлік үшін жалгер жалдау мерзімі
ішінде төлейтін тұрақты төлемдер. Жалдау ақысының мөлшері мен оны төлеудің
тәртібі жалдау шартында белгіленеді. Жерді және басқа табиғи ресурстарды
жалдау жағдайларын қоспағанда, жалдау ақысы өзіне мүлік құнынан алынатын
амортизациялық аударымдарды, жал мерзімі аяқталғаннан кейінгі жөндеу
құралдарын, сондай-ақ жалдау процентін қосады.
Жалдау проценті - бұл жалданған мүліктің құнынан үлес немесе %. Жалдау
шартында тіркелген сомалар түрінде белгіленеді. Экономикалық табиғаты
бойынша ол банк несиесін пайдалану процесіне ұқсас. 14.01.1994 ж. №9
өзгерістері ескерілген ҚР Қаржы министрлігі Бас салық инспекциясының № 37
Нұсқаулығына сәйкес жерді жалдау және сату, иелік ету құқы және пайдалану
немесе салынған объектіні алғашқы сатуды қоспағанда, үйді жалдау мен сату
ҚҚС-тан босатылады. Үй дегеніміз пайдалануға арналған,
12
өндірістік, өндірістік емес және тұрғын мақсаттарындағы ғимараттар.
Мейманханада тұру ақысын қоспағанда, үйді, үй-жайды пайдалану (жалдау)
ақысы ҚҚС-тан босатылады. Үйді жалдау ақысы дегеніміз:
амортизациялық аударымдардың сомасынан;
жалдау процентінен (кірістен) тұратын ақы.
Коммуналдық қызметтер, байланыс қызметі және үйді пайдалануға
байланысты жалға беруші жалгерге ұсынылатын басқа қызметтер қосымша
шығындарға жатады. Шығындардың аталған түрлеріне белгіленген тәртіппен
салық салынуға тиіс.
Жалдау шарты бұл тараптардың еркінділігі мен толық тең құқықтылығы
негізінде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлікті жалға беру
туралы жалгер мен жалға беруші арасындағы келісім. Мүлікті жалға беру
меншік құқығын беруге әкеп соқтырмайды. Кәсіпорындар өздеріне керекті,
яғни уақытша қажет болған негізгі құралдарды басқа ұйымдардан жалға
алуларына болады. Сондай-ақ, олар өзінің балансында тұрған, бірақ уақытша
пайдаланбай немесе қажет болмай тоқтатылып тұрған негізгі құралдарды басқа
ұйымдарға уақытша жалға берулеріне де болады. Ол үшін екі кәсіпорынның,
яғни негізгі құралдарды жалға алушы және жалға берушілердің арасында
келісімшарт жасалуы тиіс. Бұл келісімшартта жалға алынатын немесе жалға
берілетін негізгі құралдардың аталуы, техникалық жағдайы, бастапқы құны,
тозу құны, жалға берілетін немесе жалға алынатын мерзімі, жалдық төлем
ақысының мол-шері, егер осы жалға алынған немесе берілген уақытта бұл
негізгі құралға жөндеу жүргізілуі қажет болған жағдайда кім жөндейтіндігі
(бұзылып қалған жағдайда) және қайсы кәсіпорынның есебінен жүргізілетіндігі
тағы да басқа мәліметтср көрсетілуі қажет.
Жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өздерінің жалға
алынуы немесе берілу мерзімінің ұзақтығына қарай үш түрге бөлінеді:
13
* Қысқа мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
* Орта мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
* Ұзақ мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды қысқа мерзімге жалға алу немесе
қысқа мерзімге жалға беру деп, бір жылға дейінгі уақытқа жалға алынған
немесе жалға берілген негізгі құралдарды айтады. Халықаралық стандартта
бұны "Рейтинг" немесе "Чартер" деп атайды. Негізгі құралдардың бір жыл мен
үш жыл мерзімі аралығында жалға алынуы немесе жалға берілуі орта мерзімді
жал түріне жатқызылады. Халықаралық стандартта жалдың бүл түрін "Хайринг"
деп атайды. Қазақстан Республикасының шаруашылық тәжірибесінде жай лизинг
кеңінен таралған.
Орташа мерзімді жал (хайринг) - жалгердің мүлікке меншік құқығынсыз 1
жылдан 3 жылға дейінгі мүлікті жалдауы;
Қысқа мерзімді жал (рейтинг, чартер) - мүлікті жалгердің кейінгі сатып алу
құқығынсыз жалдау, жалдау мерзімі 1 жылға дейін созылады.
Рейтинг бойынша, жалдау ақысы лизингке қарағанда төмендеу. Чартер әдетте
рейсті, кезекті бірнеше рейсті, белгілі бір мерзімге (тайм-чартер) жалдауға
жасалады (ұшақ, кеме). Чартерлер алдын-ала немесе шұғыл тәртіппен
(промчартер) және тіпті кейде жедел тиеуге дайындықпен (спорпромт) жасалуы
мүмкін.
Жалдау есебі ҰЕС сай негізгі құралдардың ағымдағы жалы негізгі
құралдардың жалға берушіге міндетті түрде қайтарылуын көздейді, яғни жалдау
кезеңінде жалгерге жалданған негізгі құралдарға иелік ету және олардың
пайдалануы мен жалға берушіге уақытылы қайтарылуын бақылау құқығы ғана
өтеді. Талдамалы есебі журналда жүргізіледі. Онда есеп талаптарына сәйкес
қажет көрсеткіштер болады. Қысқа мерзімге жалданатын негізгі құралдар
жалгерде баланстан тыс 001 шотта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
2. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
3. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері
4. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
3
Кіріспе
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік
және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық
көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық
шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-
арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар
пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін
және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және
№16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт
негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорында негізгі құралдарды есепке алу, есептен
шығару, амортизациялық тозуын есептеу және жөндеу мен жалдау есебі міндетті
түрде жүргізіліп отырады. Негізгі құралдар есебін дұрыс, әрі уақытылы
жүргізу кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін арттыратыны сөзсіз. Негізгі
құралдар есебін жүргізудің қатарында оларды жөндеу және жалға алу мен жалға
беру есебі де бар. Мысалы, жөндеу кезінде мынадай негізгі шығындар есепке
алынады.
Материалдар - жөндеуге жұмсалған материалдардың, қосалқы бөлшектердің
және басқалардың құны. Материалдар өндірістік шығындарға нақты өзіндік құны
бойынша қосылады.
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу жөндеу жұмысы үшін есептелген
еңбекақы сомасы.
Еңбекақыдан - есептелінетін аударымдар жұмысшылардың еңбекақысынан
белгіленген процентпен мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақымен
қамтамассыз етуге арналған және басқа да қорларға аударылады.
Электр энергиясы, жылу, газ, бу, бу жөндеу - цехтарының технологиялық
және басқа қажеттіліктеріне электр энергиясының, жылудың, газдың, будың
шығыны.
Қосымша шығындар - жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы
шығындары
4
Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және
сапалық жағынан тозатындығы белгілі. Бүтін бөлігі, яғни табиғи пішінінің
барлық тетіктері бір мезгілде, бір уақытта іске жарамсыз болып
қалмағанымен, негізгі құралдардың бір бөлшегінің жарамсыз болып, соның
себебінен негізгі құрал істен шығуы (пайдалануға жарамсыз болып тұруы)
мүмкін. Тіпті іске жарамды болғанның өзінде кейбір бөлшектерінің тозуының
әсерінен өнім өндіру қабілетінің азаюы да ғажап емес. Сонымен қатар,
сапалық жағынан тоза бастаған кейбір негізгі құралдарды да толығымен
ауыстыруға кәсіпорынның қаржылық жағынан мүмкіндігі болмай, пайдаланып
жүруі мүмкін. Кәсіпорындар өздерінің негізгі құралдарын пайдалану мерзімі
уақытынан бұрын жоғарыда айтылғандай тозып, істен шығып қалмау үшін белгілі
бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Демек, негізгі құралдарды жұмыс
жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын жөндеу қажет. Мұның өзі
машиналардың, жабдықтардың, үйлердің және негізгі құралдардың басқа
түрлерінің жекелеген бөлшектерінің тозуы біркелкі еместігіне байланысты
болады. Бухгалтерлік есеп орындалған жөндеу жұмыстарының көлемі мен оның
құны туралы ақпаратпен, сондай-ақ жөндеуге жұмсалатын қаражаттарға
бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиіс. Ұйымдастыру-техникалық белгілері
бойынша жөндеу:
а) күрделі жөндеу;
б) жай (ағымдағы) жөндеу болып бөлінеді.
Жай жөндеу дегеніміз негізгі қүралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
жүмыс үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып табылады.
Бүл жөндеуге майлау, сырлау тағы да басқа жөндеу жүмыстары жатады.
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
жоспарланып, сапалық және табиғи тозған негізгі құралдардың бөлшектерін
5
толығымен ауыстырып, оларды түгелдей жаңартуды айтады. Мұндай жөндеуге
жүмсалынған шығындар тек объектінің жағдайын, қызмет атқару мерзімін,
өндірістік қуатын, тағы да басқа корсеткіштерін арттырғанда ғана оның яғни
негізгі құралдың бастапқы қүнын өсіреді. Яғни, күрделі жөндеу үшін
шығарылған шығындар сомасы негізгі қүралдардың бастапқы қүнына қосылып,
активтің болашақта табыс әкелуі көзделеді.
Бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін, нәтижесінде агрегат
толықтай бөлшектелетін, алмастырылатын немесе тозған барлық тетіктері
мен желілері қалпына келтірілетін, агрегат жинақталатын және сынақтан
өтетін жөндеу машиналардың, жабдықтар мен көлік құралдарының күрделі
жөндеуі болып саналады. Машинаның агрегаттарына (қозғалтқышқа, шестеріне,
қозғалу қорабына) күрделі жөндеу машина маркасына байланысты белгіленген
жүрістен кейін жүргізіледі. Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі әдетте
жөнделетін объектілерді шамалап қайта құрумен ұштасады, мұндай кезде тозған
конструкциялар мен тетіктер алмастырылады. Шамалап қайта құру немесе
жаңғырту негізгі құралдың бастапқы құнын өсірмейді. №6 ҰЕС-ке сәйкес
негізгі құрал объектілерінің бастапқы құнын өсіру кейінгі күрделі
салымдардың нәтижесінде объект күйі жақсаратын жағдайларда ғана
жүргізіледі. Мұндай кезде оның бастапқы бағалаудың нормативтік
көрсеткіштері: қызмет мерзімі, өндірістік қуаты артады. Обьектінің
техникалық күйін сақтау және ұстау мақсатында НҚ, жөндеуге жұмсалған
шығындар бастапқы құнды өсірмейді, олар пайда болған сәтте ағымдағы
шығындар ретінде танылады.
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі қүралдардың
бастапқы құнына қосылмайтын күрделі жөндеу үшін шыққан шығындар сомасы
ұйымның ағымдағы шығыны болып есептеледі.
Мысал: автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге,ұтымды пайдалану
мерзімі 8 жыл, ал 5 жылдан кейін автомашинаға құны 2 900 000 теңге болатын
жаңа қозғалтқыш орнатылды, оң жақ қапталы
6
45000 теңгеге алмастырылды. Қозғалтқышты алмастыру нәтижесінде қызмет
мерзімі 2 жылға артады, сөйтіп 2 900 000 теңге сомасындағы шығындар
бастапқы құнды өсірді, ал 45 000 сомадағы шығындар сомадағы шығындар
ретінде танылады.
Ағымдағы жөндеу НҚ жұмыс жағдайында ұстау үшін оның тозған тетіктерін
алмастырудан немесе түзетуден тұрады. Оны НҚ пайдалану процесінде
жүргізеді. НҚ сақтандыру мақсатымен белгіленген мерзімдерден ертерек жүзеге
асырылатын жоспарлы-ескерту жөндеуінің маңызы зор болмақ.
Активті күрделі жөндеуге қою үшін төлқұжатта көрсетілген мерзімге,
көрсеткіштерге сәйкес тоқтатып, күрделі жөндеуге қояды. Оған қойылған
нысанды арнайы құрылған комиссия қарап шығып, активтің ауыстырылатын
тетіктерін, бөлшектерін анықтап, Ақау ведомствосын толтырады. Оның
негізінде күрделі жөндеуге жұмсалатын бүкіл шығындары есептеліп,
бюджеттеу (смета) жасалады.
Жөндеуге қойылған негізгі құралдарға амортизация есептелмейді.
Жөндеуден соң кіріске алынған негізгі құралдарға амортизация есептеу айдың
басынан басталады. Шығысқа шығарылған негізгі құралдарға амортизация
есептеу айдың басынан тоқтатылады.
7
Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
Жөндеудің есебі барлық жұмыстардың құжатпен ресімделуін, жұмыстардың
көлемі мен өзіндік құнын анықтауды, жөндеуге арналған қаражаттардың
мақсатқа сай пайдаланылуына бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиісті.
Жөндеуді үш әдіспен жүргізеді:
1. Мердігерлік;
2. Шаруашылық;
3. Аралас.
1. Мердігерпік әдіс кезінде негізгі құралдарды арнайы субъектілер
(автожөндеу, жөндеу-шаруашылық субъектілері) жөндейді.
2. Шаруашылық әдісі кезінде жөндеу субъектінің өз күші және
қаражаттарымен жүзеге асырылады.
3. Аралас әдіс кезінде жөндеу жұмыстарының бір бөлігін өз күштерімен,
екінші бөлігін арнайы ұйымдар жүзеге асырады.
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
шаруашылық тәсілімен жүргізілген жөндеу болып табылады.
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы
жабдықталған, яғни осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса,
бұл жөндеудің мердігерлік әдісі болып есептеледі. Басқа ұйымдарға өзінің
негізгі құралдарын жөндету барысында кәсіпорындар мердігерлік ұйыммен
келісімшарт жасасады. Ол шартта жөндеу үшін керекті материалдар мен қай
ұйымның қамтамасыз ететіндігі, жөндеу жүргізу мерзімі, жөндеу жүмысының
құны, есеп айырысу тәртібі, тағы да басқа жағдайлар (талаптар) көрсетіледі.
Мердігерлік ұйымдармен шарт негізінде мердігерлік әдіспен орындалған
негізгі құралды күрделі және ағымдағы жөндеуі кезінде субъект жөнделетін
объектілерді жөнделетін жерге және кері қарай жеткізу жөніндегі шығындарды
қоса алғанда, объектіні жөндеу жөніндегі аяқталған жұмыстарды төлейді.
Жабдықтар мен көлік құралдарын жөндегені үшін
8
мердігерлермен есеп айырысуды жалпы объект бойынша аяқталған жұмыстар үшін
толықтай жүргізеді.Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы
тағайыңдалған комиссия мүшелерінің шешімімен қабылдап алады. Оңдай негізгі
құралдарды қабылдау барысында үлгілі түрі НҚ-2-ші "Жөнделген, қайта
құрылған және жаңартылған объектілерді қабылдау-тапсыру актісі"
толтырылады. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқүжаттарына және олардың
түгендеу карточкаларына негізгі құралдарға жүргізілген жөндеуге байланысты
тиісті деректер (өзгертулер мен толықтырулар) жазылуы тиіс. Бұл
толтырылатын актілермен басқа да құжаттар ұйымның бухгалтериясында
сақталады. Егер негізгі құралдарды жөндеу мердігерлік әдіспен жүргізілетін
болса, онда жоғарыда аталған негізгі қүралдарды жөндеуден кейін қабылдап
алу үшін толтырылатын үлгілі түрі НҚ-2 "Жөнделген, қайта құрылған және
жаңартылған обьектілерді қабылдау-тапсыру актісі" екі дана етіліп
толтырылады да, бас бухгалтер қол қояды және оны субъект басшысы бекітеді,
екінші данасы негізгі құралдарға жөндеу жүргізген кәсіпорынға беріледі.
Негізгі қорлардың жөнделген объектісінің техникалық паспортына күрделі
жөндеуді, қайта құруды және жаңғыртуды жүргізуге байланысты объект
сипатындағы қажетті өзгерістерді енгізу керек.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда:
1. Егер субъект жөндеу қорын жасамасы.
Орындалған және акті бойынша қабылданған НҚ жөндеу жөніндегі жұмыстар
үшін мердігерлердің шотын төлеуге келісім беріледі, олар мыналарға қызмет
көрсеткен:
• күрделі құрылыс Д-т 2930 К-т 3310-5,0
• негізгі өндіріс Д-т 8100нө К-т 3310-280,0
• көмекші өндіріс Д-т 8300 көм.ө К-т 3310-62,0
• жалпы және әкімшілік шығындарға жататындар Д-т 7210 к т 3310 -42,0
9
• тауарды сату орны Д-т 7110 К-т 3310 - 28,0
1. ҚҚС сомасына (480,0-нен 20%) Д-т 1420 К-т 3310 - 96,0
2. ҚҚС сомасы бюджет төлемдерін кемітуге жатқызылды (ҚҚС есепке алу) Д-
т 3130 К-т 1420 - 96,0
3. Орындалған жұмыстары үшін мердігерлердін шоттар төленді Д-т 3310 К-
т 1040, 1050, 1010, 1020 - 576,0
4. Жыл қорытындысы бойынша шығыстар жиынтық табыстың кемуіне
жатқызылады Д-т 5410 К-т 7110, 7210 - 70,0
Ұйымдарда негізгі құралдарды жөндеу шаруашылық әдіспен, яғни кәсіпорынның
өз күшімен жүргізілетін болса, онда ол үшін жұмсалған, шыққан шығындар:
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығындары, деп аталатын шоттың дебитіне,
ал мына төмендегі:
"Өзге қорлар" (1350)
"Шикізат және материалдар" (1310)
"Негізгі құралдардың амортизациясы" (2420)
"Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" (3350)
"Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек" (3310)
"Әлеуметтік салық" (3150) деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне
жазылады.
II. Егер жөндеу қоры құрылмаса және жөндеуді жөндеу цехы жүзеге асырса
1 Күрделі құрылыстың негізгі құралдары бойынша Д-т 2930 К-т 8030
2. Негізгі өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т 8044нө К-т 8030
3. Көмекші өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т
8044көм.ө К-т 8030
4. Жалпышаруашылық мақсаттары негізгі құралдар бойынша Д-т 7210 К-т
8030
10
5. Сату процесіне қызмет көрсететін негізгі құралдар бойынша Д-т 7210
К-т 8030
III. Егер жөндеу қоры жасалмаса және жөндеуді жөндеу жүргізбейтін цех
шаруашылық әдіспен жүзеге асырса:
Қозғалмайтын объектілерде (үйлерде, ғимараттарда) Д-т 7210, 8044, К-т
1310, 1314, 1315, 1317, 3350, және т.б.
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды
өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына бірқалыпты кірістіруді, яғни
қосып отыруды қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар жөндеу қорын (резервтер)
құруларына болады. Әсіресе, жөңдеу қорын (резервті) құру маусыммен жүмыс
істейтін ұйымдар үшін тиімді болып табылады. Бұл айтылған жөндеу қоры оның
бекітілген мөлшердегі сомасын ай сайын өндіріс шығыңдарына қосу арқылы
жасалады. Бұл жағдайда қордың сомасы ай сайын:
Үстеме шығыстар деп аталатын шоттың дебетіне
Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер
деп аталатын шоттардың кредитіне жазылады. Ал негізгі құралдарға
жөндеу жүргізілген уақытында бұл резервтегі қордың жұмсалуына төмендегідей
бухгалтерлік жазу жазылады.
Дт
Кт
8410. 3540 немесе
Дт Кт
8410 4430
11
Жалға алынған және жалдау есебі және оның түрлері
Жалдау - бұл кәсіпрорындар мен өзге мүліктік кешендер арасындағы
шартқа негізделген түрде жерді, өзге табиғи ресурстарды және жалгердің
шаруашылық немесе өзге қызметі өз бетінше жүзеге асыруына қажетті
мүліктерді мерзімді, қайтарымды түрде пайдалануы. Жалдау нәтижесінде жалға
беруші мен жалгер арасында жалдау шартына негізделген қатынастар пайда
болады.
Жалға беруші - жалдау шарты мүлікті жалға беретін меншік иесі. Мүлікті
жалға беруге меншік иесі өкілеттік берген органдар мен ұйымдар, сондай ақ
заңды және жеке тұлғалар жалға беруші бола алады.
Жалгер бұл жалдау шарты бойынша мүлікті жалға алатын заңды және жәке
тұлға. Заңды және жеке тұлғалар, біріккен кәсіпорындар, шетелдік заңды
тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер жалгер болуы мүмкін.
Жалдық төлем - бұл жалға алынған мүлік үшін жалгер жалдау мерзімі
ішінде төлейтін тұрақты төлемдер. Жалдау ақысының мөлшері мен оны төлеудің
тәртібі жалдау шартында белгіленеді. Жерді және басқа табиғи ресурстарды
жалдау жағдайларын қоспағанда, жалдау ақысы өзіне мүлік құнынан алынатын
амортизациялық аударымдарды, жал мерзімі аяқталғаннан кейінгі жөндеу
құралдарын, сондай-ақ жалдау процентін қосады.
Жалдау проценті - бұл жалданған мүліктің құнынан үлес немесе %. Жалдау
шартында тіркелген сомалар түрінде белгіленеді. Экономикалық табиғаты
бойынша ол банк несиесін пайдалану процесіне ұқсас. 14.01.1994 ж. №9
өзгерістері ескерілген ҚР Қаржы министрлігі Бас салық инспекциясының № 37
Нұсқаулығына сәйкес жерді жалдау және сату, иелік ету құқы және пайдалану
немесе салынған объектіні алғашқы сатуды қоспағанда, үйді жалдау мен сату
ҚҚС-тан босатылады. Үй дегеніміз пайдалануға арналған,
12
өндірістік, өндірістік емес және тұрғын мақсаттарындағы ғимараттар.
Мейманханада тұру ақысын қоспағанда, үйді, үй-жайды пайдалану (жалдау)
ақысы ҚҚС-тан босатылады. Үйді жалдау ақысы дегеніміз:
амортизациялық аударымдардың сомасынан;
жалдау процентінен (кірістен) тұратын ақы.
Коммуналдық қызметтер, байланыс қызметі және үйді пайдалануға
байланысты жалға беруші жалгерге ұсынылатын басқа қызметтер қосымша
шығындарға жатады. Шығындардың аталған түрлеріне белгіленген тәртіппен
салық салынуға тиіс.
Жалдау шарты бұл тараптардың еркінділігі мен толық тең құқықтылығы
негізінде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлікті жалға беру
туралы жалгер мен жалға беруші арасындағы келісім. Мүлікті жалға беру
меншік құқығын беруге әкеп соқтырмайды. Кәсіпорындар өздеріне керекті,
яғни уақытша қажет болған негізгі құралдарды басқа ұйымдардан жалға
алуларына болады. Сондай-ақ, олар өзінің балансында тұрған, бірақ уақытша
пайдаланбай немесе қажет болмай тоқтатылып тұрған негізгі құралдарды басқа
ұйымдарға уақытша жалға берулеріне де болады. Ол үшін екі кәсіпорынның,
яғни негізгі құралдарды жалға алушы және жалға берушілердің арасында
келісімшарт жасалуы тиіс. Бұл келісімшартта жалға алынатын немесе жалға
берілетін негізгі құралдардың аталуы, техникалық жағдайы, бастапқы құны,
тозу құны, жалға берілетін немесе жалға алынатын мерзімі, жалдық төлем
ақысының мол-шері, егер осы жалға алынған немесе берілген уақытта бұл
негізгі құралға жөндеу жүргізілуі қажет болған жағдайда кім жөндейтіндігі
(бұзылып қалған жағдайда) және қайсы кәсіпорынның есебінен жүргізілетіндігі
тағы да басқа мәліметтср көрсетілуі қажет.
Жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өздерінің жалға
алынуы немесе берілу мерзімінің ұзақтығына қарай үш түрге бөлінеді:
13
* Қысқа мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
* Орта мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
* Ұзақ мерзімді жалдагы негізгі құралдар;
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды қысқа мерзімге жалға алу немесе
қысқа мерзімге жалға беру деп, бір жылға дейінгі уақытқа жалға алынған
немесе жалға берілген негізгі құралдарды айтады. Халықаралық стандартта
бұны "Рейтинг" немесе "Чартер" деп атайды. Негізгі құралдардың бір жыл мен
үш жыл мерзімі аралығында жалға алынуы немесе жалға берілуі орта мерзімді
жал түріне жатқызылады. Халықаралық стандартта жалдың бүл түрін "Хайринг"
деп атайды. Қазақстан Республикасының шаруашылық тәжірибесінде жай лизинг
кеңінен таралған.
Орташа мерзімді жал (хайринг) - жалгердің мүлікке меншік құқығынсыз 1
жылдан 3 жылға дейінгі мүлікті жалдауы;
Қысқа мерзімді жал (рейтинг, чартер) - мүлікті жалгердің кейінгі сатып алу
құқығынсыз жалдау, жалдау мерзімі 1 жылға дейін созылады.
Рейтинг бойынша, жалдау ақысы лизингке қарағанда төмендеу. Чартер әдетте
рейсті, кезекті бірнеше рейсті, белгілі бір мерзімге (тайм-чартер) жалдауға
жасалады (ұшақ, кеме). Чартерлер алдын-ала немесе шұғыл тәртіппен
(промчартер) және тіпті кейде жедел тиеуге дайындықпен (спорпромт) жасалуы
мүмкін.
Жалдау есебі ҰЕС сай негізгі құралдардың ағымдағы жалы негізгі
құралдардың жалға берушіге міндетті түрде қайтарылуын көздейді, яғни жалдау
кезеңінде жалгерге жалданған негізгі құралдарға иелік ету және олардың
пайдалануы мен жалға берушіге уақытылы қайтарылуын бақылау құқығы ғана
өтеді. Талдамалы есебі журналда жүргізіледі. Онда есеп талаптарына сәйкес
қажет көрсеткіштер болады. Қысқа мерзімге жалданатын негізгі құралдар
жалгерде баланстан тыс 001 шотта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz