Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағаты
Кіріспе
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс .шараларды жүргізу.
2.1 Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс .шараларды жүргізу.
2.1 Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
“Біз өз халқымыздың тарихтағы өз бағыт- бағдарын табу жолындағы күрделі ізденістерін айқын көзге елестете алуымыз үшін өткенімізді білуге тиістіміз .
Біз аспаннан түскен, ауадан жаратылған жоқпыз, арттағы ұрпақтың игілігі үшін атамекенді қаны мен терін аямай төгіп, азап пен арпалыста алыса жүріп, аман алып қалған ата-бабалардың ұрпағымыз. Олардың бастан кешірген абыройлы сәт тері біздің рухымызды асқақтатып, жеңістері мен жәбірленген сәттері бізді де қателіктер мен адасушылықтардан сақтандырады .
Уақыт талабына тек өткенді біліп, тарихқа қанығып барып , дұрыс жауап таба аламыз. Цицерон айтқандай: “Тарих- тағдырымыз тәрбиешісі”. Есінен айрылған адам соқыр және әлсіз . Соттағы мұрағат та сол сияқты. Ол болмаса адамзат өткенге көз жіберу, бүгінгіні түсіну, ертеңгіні жасау мүмкінкіншілігіне ие бола бола алмас еді.”.
“Соттағы мұрағат - өткеннің ескерткіші , онсыз адамзат құлықтық ден мүлдем ада болған болар еді.
Соттағы мұрағат болмаса көптен-көп жазықсыз қаза тапқандардың аттарын білу мүмкін емес еді”
Қазақстан Республикасаның бүгінгі таңдағы экономикалық дамуы ол тікелей елбасымыздың ұстанған жаңа бағыттағы саясаты десек болады. Мінекей, осындай жаңа бағыттағы саяси, экономикалық мәдени жүйеде елдің ел болып қалуы тікелей оның мәдени құндылықтарына байланысты. Ал халықтың сана құндылығының қайнар көзі соттағы мұрағаттарда екені мәлім. Ендеше соттағы мұрағатты ұйымдастыру тәртібін талқылаймын.
Біз аспаннан түскен, ауадан жаратылған жоқпыз, арттағы ұрпақтың игілігі үшін атамекенді қаны мен терін аямай төгіп, азап пен арпалыста алыса жүріп, аман алып қалған ата-бабалардың ұрпағымыз. Олардың бастан кешірген абыройлы сәт тері біздің рухымызды асқақтатып, жеңістері мен жәбірленген сәттері бізді де қателіктер мен адасушылықтардан сақтандырады .
Уақыт талабына тек өткенді біліп, тарихқа қанығып барып , дұрыс жауап таба аламыз. Цицерон айтқандай: “Тарих- тағдырымыз тәрбиешісі”. Есінен айрылған адам соқыр және әлсіз . Соттағы мұрағат та сол сияқты. Ол болмаса адамзат өткенге көз жіберу, бүгінгіні түсіну, ертеңгіні жасау мүмкінкіншілігіне ие бола бола алмас еді.”.
“Соттағы мұрағат - өткеннің ескерткіші , онсыз адамзат құлықтық ден мүлдем ада болған болар еді.
Соттағы мұрағат болмаса көптен-көп жазықсыз қаза тапқандардың аттарын білу мүмкін емес еді”
Қазақстан Республикасаның бүгінгі таңдағы экономикалық дамуы ол тікелей елбасымыздың ұстанған жаңа бағыттағы саясаты десек болады. Мінекей, осындай жаңа бағыттағы саяси, экономикалық мәдени жүйеде елдің ел болып қалуы тікелей оның мәдени құндылықтарына байланысты. Ал халықтың сана құндылығының қайнар көзі соттағы мұрағаттарда екені мәлім. Ендеше соттағы мұрағатты ұйымдастыру тәртібін талқылаймын.
1. Методические рекомендации по определению состава источников комплектования государственных архивов.2003 г
2. Методическое письмо о единой системе научно-справочного аппарата государственных архивов СССР. М.,1995
3. Создание и ведение системы каталогов судебных архивов . 2009 г.
4. Подготовка справочно-информационных издании о составе и содержании документов государственного архивного фонда . 2002 г.
5. Сексенбаева Г.А. Архив құжаттарымен жұмыс істеу тәсілдері- А, 2006 . С. 149.
6. Сариева Р.Х. Соттағы мұрағат және тарих. Архив и история.- А, 2008 С. 291.
7. Материалы для архивного словаря. Выпуск ІІ. 2005
8. Рекомендации по разработки и примерных номенклатур дел. 2006
9. Алексеева Е.В., Афанасьева Л.П., Бурова Е.М. Архивоведение-, 2005. С.271.
10. Хасанаев М.Ж. «Архивоведения». Учебное пособие.-А, 2003.
11. Перечень документальных материалов, подлежащих приему у государственные архивы СССР. М.,1969
12. Отечественные архивы// 2008., №12
13. «Правила работы исследователей в читальных залах государственных архивов Республики Казахстан». //2- октября 2000 г. №58.
2. Методическое письмо о единой системе научно-справочного аппарата государственных архивов СССР. М.,1995
3. Создание и ведение системы каталогов судебных архивов . 2009 г.
4. Подготовка справочно-информационных издании о составе и содержании документов государственного архивного фонда . 2002 г.
5. Сексенбаева Г.А. Архив құжаттарымен жұмыс істеу тәсілдері- А, 2006 . С. 149.
6. Сариева Р.Х. Соттағы мұрағат және тарих. Архив и история.- А, 2008 С. 291.
7. Материалы для архивного словаря. Выпуск ІІ. 2005
8. Рекомендации по разработки и примерных номенклатур дел. 2006
9. Алексеева Е.В., Афанасьева Л.П., Бурова Е.М. Архивоведение-, 2005. С.271.
10. Хасанаев М.Ж. «Архивоведения». Учебное пособие.-А, 2003.
11. Перечень документальных материалов, подлежащих приему у государственные архивы СССР. М.,1969
12. Отечественные архивы// 2008., №12
13. «Правила работы исследователей в читальных залах государственных архивов Республики Казахстан». //2- октября 2000 г. №58.
Мазмұны
Кіріспе
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс –шараларды жүргізу.
1. Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
К І Р І С П Е
“Біз өз халқымыздың тарихтағы өз бағыт- бағдарын табу жолындағы күрделі
ізденістерін айқын көзге елестете алуымыз үшін өткенімізді білуге
тиістіміз .
Біз аспаннан түскен, ауадан жаратылған жоқпыз, арттағы ұрпақтың
игілігі үшін атамекенді қаны мен терін аямай төгіп, азап пен арпалыста
алыса жүріп, аман алып қалған ата-бабалардың ұрпағымыз. Олардың бастан
кешірген абыройлы сәт тері біздің рухымызды асқақтатып, жеңістері мен
жәбірленген сәттері бізді де қателіктер мен адасушылықтардан сақтандырады
.
Уақыт талабына тек өткенді біліп, тарихқа қанығып барып , дұрыс жауап
таба аламыз. Цицерон айтқандай: “Тарих- тағдырымыз тәрбиешісі”. Есінен
айрылған адам соқыр және әлсіз . Соттағы мұрағат та сол сияқты. Ол болмаса
адамзат өткенге көз жіберу, бүгінгіні түсіну, ертеңгіні жасау
мүмкінкіншілігіне ие бола бола алмас еді.”.
“Соттағы мұрағат - өткеннің ескерткіші , онсыз адамзат құлықтық ден
мүлдем ада болған болар еді.
Соттағы мұрағат болмаса көптен-көп жазықсыз қаза тапқандардың аттарын
білу мүмкін емес еді”
Қазақстан Республикасаның бүгінгі таңдағы экономикалық дамуы ол
тікелей елбасымыздың ұстанған жаңа бағыттағы саясаты десек болады. Мінекей,
осындай жаңа бағыттағы саяси, экономикалық мәдени жүйеде елдің ел болып
қалуы тікелей оның мәдени құндылықтарына байланысты. Ал халықтың сана
құндылығының қайнар көзі соттағы мұрағаттарда екені мәлім. Ендеше соттағы
мұрағатты ұйымдастыру тәртібін талқылаймын.
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағаты өзінің бастауын
( құрылған мерзімі дәл анықталмаған)
облыстық соттағы мұрағат қорынан алады. Онда соттағы мұрағат 1919 ж. жұмыс
істей бастағаны және оның штатында 4 қызметкері болғаны туралы
мәліметтер бар. Ал, облыстық соттағы мұрағат қорын құру туралы бұйрықта
оның Түркістан АССР халық ағарту комиссияратының Орталық соттағы мұрағат
басқармасының құрамына 1921 жылдың 25 қаңтарында кірді деп көрсетілген.
Құжаттарды жинап сақтау Жетісуда революцияға дейін де болған. Олар
соттағы мұрағат ісіне ынталылардың іс- әрекеттерінің арқасында сақталынып
қалды. Бұл құжаттар Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік соттағы
мұрағатқорларының едәуір бөлігін құрайды.
1924 ж. қазан айында Орта Азия және Қазақстан республикаларының
ұлттық – мемлекеттік межеленуіне байланысты Жетісу губерниясы Қазақ АССР-
ның құрамына қосылды. Жетісу губерниялық соттағы мұрағат ( 1928 ж. бастап
Алматы округтық) Қазақ АССР-ның Орталық Аймақтық соттағы мұрағатының
басқаруына өтіп, 1929 ж. соңынан 1933 жылдың желтоқсанына дейін соның
құрамында болды.
1933 ж. қазан айының 26-да Алматы облыстық атқару комитетінің бөлімі
ретінде облыстық соттағы мұрағат басқармасы құрылды.Сонымен қатар,бұрынғы
облыстық соттағы мұрағаты округі қорлары негізінде Алматы облысының
Мемлекеттік соттағы мұрағаты құрылды. Облыстық мемлекеттік соттағы
мұрағатының бірінші бұйрығы 1934 ж. қаңтар айының 8-де шықты.
1935 ж. наурыз айының 9-да Алматы облысының аудандарында 16 аудандық
соттағы мұрағат құрылған.
1939 ж. ақпан айының 1960 ж. тамыз айына дейін облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат Қазақ ССР IIХК Алматы облыстық соттағы мұрағат
басқармасының қарамағында болды, 1960 ж. 19 тамызынан қайтадан Алматы
облыстық атқару комитетінің соттағы мұрағат бөліміне берілді. Ұзақ уақыт
соттағы мұрағат құжаттары сақтауға қолайсыз ғимараттарда орналасты.
1920 жылдары соттағы мұрағат құжаттары қазіргі Достық пен Толе би
көшелерінің қиылысындағы бұрынғы пансион ғимаратында тұрды. Қазақстан
астанасы Қызыл –Ордадан Алматыға көшірілуіне байланысты соттағы мұрағат
қаланың әртүрлі орындарында орын ауыстырып тұрды, ал 1930 ж. Темекі көпесі
Ледяшевтің аулусында (қазіргі Гоголь және Пушкин көшелерінің қиылысы) орын
тапты. 1950 жылдың соңында, 1960 ж. басында облыстық соттағы мұрағат
қаланың бұрынғы аухатты кісілерінің бірінің үйінде орналасты . Бұл ағаш
бөренесінен жасалған бір қабатты үйдің астыңғы кең бөлмесінде (құжаттар
сақталды) және үлкен бөлмеде барлық соттағы мұрағат ұжымы, сонымен қатар
зерттеушілерде жұмыс істеді.Үйдің ауласында бұрынғы үй иесінің флигелі
(асханасы) болды. Флигельде соттағы мұрағат бөлімінің бастығының кабинеті
орналасты. Ал үйдің өзі Фурманов көшесі мен Гоголь көшесінің бұрышында
орналасты. Ақырында облыстық соттағы мұрағат 1962 ж. арнаулы салынған Абай
даңғылы 39 үйдегі ғимаратта Орталық мемлекеттік соттағы мұрағаттар мен
Республика Соттағы мұрағат Басқармасымен бірге орналасты.Мұнда соттағы
мұрағат жалпы көлемі 1045 ш.м ұзындығы 11212 м. стеллаждары бар, құжаттарды
сақтауға қажет температура мен ылғалдылықты қамтамасыз ететін , жақсы
жабдықталған жеті сақтау қоймалары бар.
Республикада мезгілді болып тұратын әкімшілік- аумақтық өзгерістерге
(Талдықорған облысының бірнеше рет таратылуы және қайтадан құрылуы, кейбір
аудандардың бір облыстан екінші облысқа өтуі )кейбір соттағы мұрағаттар
қоры бір соттағы мұрағаттан екінші соттағы мұрағатқа ауысып отырды.
1962 ж. Аудандық сот соттағы мұрағаттар таратылып , қорлары облыстық
соттағы мұрағатқа сақтауға түсті, сөйтіп облыстық соттағы мұрағат аудандық
мекемелердің, майда кәсіпорындардың ( артельдер, дүкендер , т.б ) қорларын
да сақтайтын болды.
Бұл жағдай соттағы мұрағаттың шағын ұжымын әлеуметтік – құқықтық
сұраныстарды орындауда аса көп жұмыс атқаруға мәжбір етті . Кейбір жылдары
соттағы мұрағаттан 3 мыңнан астам соттағы мұрағаттық анықтамалар берілетін
еді . Кейде оларды орындауға барлық соттағы мұрағат қызметкерлері және
директоры қоса қатысатын .
Сонымен қатар, құнды құжаттарды сараптау, қорларды біріктіру немесе
бөлу, ғылыми ақпараттық анықтамаларды жетілдіру, құжаттарды есепке алу және
пайдалану жұмыстары атқарылды .
1977 ж. құрыла бастаған облыстық соттағы мұрағат бөлімшелері соттағы
мұрағат қорын сақтайтын орындардың жүгін жеңілдетті және халыққа жақындата
түсті . 1981 ж. желтоқсанында жаңа құрылған Алматы қаласының Орталық
мемлекеттік соттағы мұрағатына қалалық мекемелер мен ұйымдардың қорлары
берілді. 1985 ж. шаруашылық есептегі аудандық жеке құрам бойынша соттағы
мұрағаттар құрыла бастады, олардың міндеті аудандық ауылдық бөлімдегі
мекемелердің, ұйымдардың және кәсіпорындардың жеке құрам бойынша құжаттарын
жинау және сақтау , әлеуметтік – құқықтық сұраныстарды орындау, жергілікті
мекемелермен ұйымдардың іс жүргізуін қадағалау жұмыстары еді. Бұның бәрі
облыстық соттағы мұрағатқа облыстық дәрежедегі қорларды мемлекеттік
сақтауға қабылдау мөлшерін көбейту , оларды жетілдіру шараларын жасауға
иәжбүр етті .
1992 ж. ақпан айынан бастап Алматы облыстық мемлекеттік соттағы
мұрағатты Алматы облыстық әкімшілігінің соттағы мұрағаттар және құжаттама
басқармасының қарамағына, ал 1995 жылдың қазан айынан бастап Алматы
облысының Әкімі аппаратына берілді. 1996 жылы қаңтар айында соттағы
мұрағаттар және құжаттама басқармасы облыс әкімінің соттағы мұрағат бөлімі
болып өзгертілді. Ол 1997 ж. таратылып, 2000 ж. Алматы облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат басқармасы болып қайтадан құрылды, облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат штатынан бөлінді .
2001 ж. 1 қаңтарында Алматы облысының мемлекеттік соттағы
мұрағатының құрамында 15 бөлімшелері болды, олардың Қабанбай ауылында
орналасқан Үшарал, Қапшағай қаласында орналасқан Іле ауданы мен Қапшағай
қаласының құжаттарын сақтайтын Қапшағай бөлімшесінен басқалары аудан
орталықтарында орналасқан .
Алматы мемлекеттік соттағы мұрағаты облыс аумағында жұмыс істеген
және істейтін меншік түрінде қарамастан мекемелермен ұйымдардың қызметінде
жинақталатын құжаттарды сақтайды ( басқа мемлекеттік соттағы мұрағаттардың
профиліне жататын мекемелер мен ұйымдардың құжаттарын санамағанда ).
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағатында негізінен облыстық
мекемелер мен ұйымдардың, кейбір таратылған аудандардың құжаттары, ал
бөлімшелерінде аудандардағы құжаттар жинақталған .
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағатының бастауында Брызгалов
Иван Львович ( 1859-1935 жж.) болды. Ол азамал соғысы жылдары соттағы
мұрағатты сақтауда үлкен роль атқарды . Алдымен жәй қызметкер, сонан соң
Жетісу облыстық соттағы мұрағат бюросының меңгерушісі болды. Тарихшы,
ұстаз, қоғам қайраткері . 1903-1907 жж. Верный қаласының әкімі болды.
Соттағы мұрағатшылар еркімен жалданған, жұмысты талап ететін деңгейде
білетін, Соттағы мұрағат жұмыстарымен жетік таныс, қол ұшын беруге, жазуға
дайын адамдар екен Олар мәселелерді шешуде ғажап тапқырлық танытатын, түп
нұсқаны жеткізушілер және соттағы мұрағаттарды даналаушылар. Тарихшылар
өздерінің монографияларының алғы сөзінде бұл даналаушыларға алғыстарын
айтып, олардың ғылымға қосқан үлкен үлесін жоғары бағалауға қажет санайды.
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағаты 1640 қордың, 523553 сақтау
бірліктерінің, соттағы мұрағат бөлімшелері – 3005 қордың, 751573 сақтау
бірліктерінің сақталуын және пайдалануын қамтамасыз етеді . Бұл құжаттарда
Қазақстан Республикасының ең көлемді аймағының бірі Жетісу өлкесінің тарихы
туралы ас мол және бай мәліметтер жинақталған . Онда облыстың саяси,
экономикалық , әлеуметтік, мәдени дамуы және бүкіл ХХ ғасырдағы облыстың
жағдайын баяндайтын құжаттар сақталуда .
Соттағы мұрағат қорында Кеңес өкіметінің қалыптасуы, азамат соғысы
және Қалпына келтіру кезеңдерінің тарихынан көлемді аумақты қамтитын
мәліметтер жинақталған, себебі Жетісу облысына ( губерниясына ) 1924 ж
.дейін Қырғыз елінің кейбір аудандарына енетін .
Көптеген соттағы мұрағат құжаттары 1924-1925 жж. Орта Азия және
Қазақстан республикаларының ұлттық – мемлекеттік межеленуін баяндайды
Өнеркәсіпті мемлекеттік меншіктеу, мемлекеттік және кооперативтік
сауданың, тамақ өнеркәсібінің өсуі халық шаруашылығының облыстық және
уездік Кеңестерінің, жергілікті шаруашылық бөлімдерінің, экономикалық
кеңестерінің, өнеркәсіп, жоспарлау және сауда мекемелерінің, ұйымдарының
қорларында көрсетілген .
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс –шараларды жүргізу.
2. Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
Соттардың әрекетіне және әрекетсіздігіне, сот шешімімен келіспейтіндігіне
шағымдар бұрынғыдай Уәкілге келіп түскен арыздардың ең көп бөлігін құрайды
(Уәкілге келіп түскен жазбаша шағымдардың 21,65 %). әрі мұндай шағымдардың
саны үнемі өсіп отырады: 2004 жылдың төрт тоқсаны ішінде тиіснше 13,96 %,
17, 66 %, 16,01 % және 22 %.
Соттағы мұрағатта сақталатын құжаттарға мыналар жатады:
1. Арыз
2. Түсініктеме
3. Қылмыстық жаза
4. Қылмыскердің құжаттары
5. Сот шешімі
6. Қылмыстық іс құжаттары
7. Видео жазбалар және т.б.
Уәкілдің қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актіде Қазақстан
Республикасы соттарының әрекеттеріне мен шешімдеріне араласау
көзделмегендіктен 2004 жылы қаралып отырған істер санаты іс жүргізуге
қабылданған жоқ. Алайда, кейбір жағдайларда Уәкіл Қазақстан Республикасы
Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілген Адам
құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 29-тармағының 2-тармақшасын
басшылыққа ала отырып, ҚР Бас прокуратурасына өтініш иесі сілтеме жасаған
құқықтарды бұзу фактілерін қарауды өтінеді.
Өңірлер бойынша соттардың әрекетіне немесе әрекетсіздігіне заматтардың
шағымдарын талдау өткен жылғыдай оңтүстік облыстардағы соттардың жұмысы,
арыз иелерінің пікірінше, қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр. Ағымдағы
жылы шағымдардың көпшілігі Павлодар және Қарағанды облысындағы сот
органдарының жұмысына қатысты алынды.
Арыз иелерінің сот органдарының әрекетіне риза болмауына, әдетте, мына
мәселелер негіз болады:
жасалған қылмыс ауырлығын жазалаудың сәйкессіздігі;
істі қараған кездегі судьяның объективті болмауы;
дәлелдемелерді бағалау кезінде, сондай-ақ қолда бар дәлелдемелерді зерттеу
рәсімдерін жүргізген кезде судьяның жеткілікті көңіл бөлмеуі;
кінәсіздік презумпциясы қағидатын соттардың сақтамауы;
соттардың талаптардың іс жүргізушілік нормалары мен қарау мерзімдерін
бұзуы.
Соттардың қызметіне шағымдардың ішіндегі көп пайызын азаматтардың сот
шешімдерімен келіспейтіндігіне байланысты арыздар құрайды (арыздардың жалпы
санынан 17, 75 %). Көбінесе сот шешімімен келіспеу туралы арыздарда арыз
иелері соттардың нақты әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне шағымданады.
Мұндай шағымдар арыздардың жалпы санынан 5, 3 % жуығын құрайды.
Мәселен, Уәкілге К. арызы (26.05.2004 жылғы кіріс № 43702) арызы келіп
түсті. Арыз иесі азамат М. ұрғаннан кейін мүгедек болып қалғанын көрсетеді.
Алайда соңғысына қатысты қылмыстық іс былыққа ұшырап, бірнеше мәрте
тоқтатылған, сотта істің қаралуы іс жүргізу нормалары, мерзімдер сақталмай,
бір жылға созылған. Ал бұл үкімнің заңдылығы мен негізділігіне әсер етіп,
М. жасаған әрекеті үшін жауапкершіліктен заңсыз босатылған. Осы қылмыстық
істі қарау мерзімінің созылуына байланысты облыстық сотқа арыз иесі бірнеше
мәрте жазған арызына бас тарту берілген. Уәкіл ҚР Бас прокуратурасына сұрау
салады. ҚР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына прокуратура
органдары айыпталушыға қатысты сот қаулыларын қайта қарау туралы наразылық
енгізеді, нәтижесінде оған бас тартылады.
Түрлі мәселелермен Уәкілге К. (9.02.2004 жылғы кіріс № 57204-79 (3)
бірнеше мәрте жүгінеді. Өз арызында арыз иесі оған тағылған қылмыстың
жасалуына сот кінәлі деп негізсіз танығанын жазады. Уәкіл осы мәселе
бойынша ҚР Бас прокуратурасы хатпен жүгінді. Іс-әрекеттің нәтижесі ҚР Бас
прокуратурасының К. ісі бойынша сот қаулысының күшін жою мәніне қадағалау
тәртібімен ҚР Жоғарғы Сотына наразылық енгізу туралы ұсыным енгізу болып
табылады. Осыдан кейін арыз иесі оның отбасында болған оқиғаларға
байланысты бұқаралық ақпарат құралдарында тегін жариялау және соттың оның
шағымын қабылдамау фактісі бойынша жүгінеді. Соның негізінде Уәкіл ҚР Бас
прокуратурасына сауал жасады. Нәтижесінде соттың шағымды қабылдамау туралы
қаулысына облыстық сотта аппеляциялық тәртіппен шағым жасалып, ҚР Жоғарғы
Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқа төрағасы алқаға үкімді қайта қару
туралы ұсыным енгізді. Үкім қайта қаралып, К. іс-әрекетінде қылмыс құрамы
болмағандықтан ақталды.
Соттардың қызметіне шағымдардың екінші ірі санаты – азаматтардың сот
шешімдерімен келіспейтіндігін жазған арыздары және олар өздерінің
келіспейтіндіктерін ардын ала тергеу барысында жол берілген, соттың соңғы
шешеім шығаруына теріс әсер еткен бұзушылықтармен байланыстырады.
Осы тектес арызға Алматы қаласындағы СИ-1-де жатқан сотталғандар М.
(16.10.2004 жылғы кіріс № 88802), С. (16.10.2004 жылғы кіріс № 88902), А.
(16.10.2004 жылғы кіріс № 89002) шағымдары дәлел бола алады. Өз
арыздарында арыз иелері алдын ала тергеу барысында полиция қызметкерлерінің
тарапынан оларға дене және психиологиялық ықпал ету шаралары қолданылған,
уақытында адвокаттың берілмеуіне байланысты оларды қорғау құқықтары
бұзылған, қылмыстық іс жүргізу заңнамасының нормалары бұзылған. Алдын ала
тергеу жүргізу кезінде полиция қызметкерлеріне қатысты олардың заңсыз іс-
әрекеттері фактілері бойынша қылмыстық іс қозғау фактісі іс бойынша
жиналған дәлелдемелерді бағалау кезінде сот назарға алмаған. Бұл іс бойынша
ҚР Бас прокуратурасына сұрау салынды, алайда мәні бойынша шағымды қарау
мүмкін болмады, өйткені қылмыстық істер ҚР Жоғарғы Сотына жіберілген.
Астана қаласындағы ЕЦ-1661 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталған Р.
(09.11.2004 жылғы кіріс № 96702) шағымы да осыған ұқсас. Оны қылмыстық
жауапкершілікке тартудың мән-жайларын объективті қаралуына жәрдемдесуді
өтінеді. Өз арызында арыз иесі тергеу әрекеттері мен сот талқылауын
жүргізген кезде Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасының
нормалары бұзылғанын, ішкі істер органдарының қызметкерлері мен сот істің
мән-жайын жан-жақты әрі толық зерттеу және қарау үшін заңда көзделген
шараларды қабылдамағанын, мұның сот шешімінің негізсіз шығарылуына әсер
еткенін жазады. Уәкіл осы іс бойынша ҚР Бас прокуратурасына сұрау салады.
Шағымдардың жеке тобын өте жеңіл жаза берілгені туралы жазылған арыздар
құрайды. Ал Республиканың сот жүйесін дамыту тұжырымдамасы азаматтардың сот
жүйесіне сенімін нығайтуға бағытталған. Баланың құқығын бұзуға байланысты
соттың әделсіз шешімі туралы Б. (16.08.2004 жылғы кіріс № 15304-733 (2)
арызы Уәкілдің ерекше назарын аударды. Арыз иесінің кәмелетке толмаған
жиені зорланған, алайда осы қылмыстң жасалуына кінәлі адам, арыз иесінің
сөзі бойынша, аудандық соттың үкімімен тек шартты түрде екі жыл мерзімге
ғана сотталған. Осы ауыр қылмысты жасағаны үшін көзделген жазаның ең төмені
үш жылды құрайды. Осы арыз бойынша Уәкіл ҚР Бас прокуратурасына хат
жолдады. Есепті дайындау кезінде көрсетілген фактілер бойынша прокуратура
органдары тексеру жүргізуде.
Уәкілге келіп түскен арыздардың жартысы сот шешімдерін қайта қарау
мәселелерімен байланысты, мысалы, сот шешімінің көшірмесімен танысу және
алу құқығын бұзу. Уәкілге Маңғыстау облысының ГМ-1726 мекемесінде жазасын
өтеп жатқан сотталған М.(17.06.2004 жылғы кіріс № 51502) арызбен жүгінеді.
Өз арызында арыз иесі 2001 жылдың тамызынан бастап үш жыл бойы Оңтүстік
Қазақстан облысының сот органдарына аудандық сот үкімінің және оған қатысты
аудандық және облыстық соттардың шығарған кейінгі сот қаулыларының
көшірмелерін жіберуді өтініп, бірнеше мәрте жазбаша хат жазғанын көрсетеді.
Арыз иесі аталған сот шешімдерінің көшірмелерінің берілмеуін болып өткен
сот шешімдеріне қадағалау тәртібімен шағым беруге құқықтарын іске асыру
үшін кедергі жасалғандық деп есептейді. Арызды қарау сәтінде қолданыстағы
Уәкіл туралы ережеде Қазақстан Республикасы соттарының әрекеттеріне
шағымдарды қарау жоқ болғандықтан, бұл шағым тиесілігі бойынша Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сотына жағдайды талдау әрі қойылған мәселені шешуді
арыз иесіне жәрдемдесуді өтінген хат жіберілді.
Сот жүйесінің жетілдірілмеуі қоғам түсінген құқықтық мемлекет
қағидаттарының, сондай-ақ әділ сотқа аса мүдделі орта буынның жоқтығымен
байланысты. Сот жүйесін жетілдіру жөніндегі рееформалар қоғамның негізгі
әлеуметтік тобының өкілдеріне әділ сот экономикалық жағынан пайдалы
болғанда әрі олар талап еткенде ғана тиімді болады.
Шағымдарда жазылғандай, қоғам әлі де әділ сот талқылауы қағидаттарын
қабылдаған жоқ, ал халықаралық стандарттарға сәйкес олар құқықтық
мемлекеттің орталық конструкциясы болып табылады.
Әлі де әділеттілік процесі мен оның нәтижелерін араластыру, сонымен бірге
жалпы сот билігіне сенімсіздік еңсерілген жоқ.
Ақылға қонымды мерзімде сот талқылауына құқық, заңның негізінде құрылған
сотқа құқық, әділ сот төрелігіне қол жеткізу сияқты түсініктергі бәрі
жаппай түсінген жоқ. БҰҰ-ның Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің 198960
Қарарымен мақұлданған Сот органдары тәуелсіздігінің негізгі қағидаттарын
тиімді жүзеге асыру рәсімдеріне сәйкес сот жүйесін дамыту саласында БҰҰ
ресурстарын, олардың арасында сот төрелігін жүзеге асырудың тиімді
шараларын қолдану саласындағы зерттеулер, оқуға жәрдемдесуді пайдалануға
объективтік қажеттілік кездеседі.
Сот отырыстарының. шешімнің ашық болуы проблемасы да бар, яғни жариялылық
қағидаттарын іске асыру да соттардың бұқаралық ақпарат құралдарымен,
үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастығына ықпал етер еді.
Есеп беру кезеңі ішінде шаруашылық етуші субъектілердің қызметіне
байланысты келіп түскен арыздар саны (жазбаша арыздардың жалпы санынан 1,
43 %) 2003 жылмен салыстырғанда өзгерген жоқ. Коммерциялық ұйымдардың
қызметіне байланысты адамның құқық мәселелері әлі де өзекті.
Уәкілдің қызметінің өзгешелігі мемлекеттік органдар мен мемлекеттік
органдардың лауазымды адамдарының іс-әрекеттеріне шағымдарды іс жүргізуге
қабылдаудан тұрады. Мекеменің ден қою саласы коммерциялық ұйымдардың құқық
қатынастарынан туындайтын мәселелерге қолданылмайды. Осыған байланысты
көптеген жағдайларда Уәкілдің арыз иелеріне көмек көрсетуге құқықтық
мүмкіндігі бола бермейді. Алайда, келіп түскен арыздарға мекеменің
мамандары талдау жасайды, зерделеу нәтижесі бойынша арыз иелеріне өз
құқықтарын қорғаудың мүмкін тәсілдері туралы ұсынымдар жіберіледі.
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Шаруашылық етуші субъектілердің әрекетіне шағымдардың көпшілігі арыз
иелері шығарылған сот шешіміне қанағаттанбағаннан кейін құқықтарын сотта
қорғау тәсілін қолданғаннан кейін түседі. Әдетте, арыз иелері (кәсіпорын
қызметкерлері немесе акционерлері) шаруашылық етуші субъектілер жергілікті
билік органдарының, құқық қорғау органдарының үнсіз келісімімен жапай заңды
бұзатынын көрсетеді. Мәселен, Уәкілге ҚР Парламенті Мәжілісі Заң және сот-
құқықтық реформалар жөніндегі комитетінің төрағасы С.М.Жалыбин (22.11. 2004
жылғы кіріс № 101603) Қостанай облысы Қарабалық ауданындағы бір селоның
тұрғындарының мүддесі бойынша жүгінді. Село тұрғындары Б ЖШС және С ААҚ
басшылары Б. Мен С. олардың құқықтарын жиі бұзатынына шағымданады:
өкілеттіктерін асыра пайдалану, құрылтай құжаттарын бұрмалау, кәсіпорын
акционерлерімен кездесуден бас тарту. Шаруашылық басшылығы тұрғындардың жер
құқықтарын бұзғады: жер пайларын бөлу кезінде көптеген акционерлердің
қолдары қолжан жасалған. Селолықтардың жер пайларын пайдалануына
дивидендтер төлеу жүзеге асырылмайды. Арыз иелерінің сөзі бойынша, олар
жағдайды шешу туралы өтінішпен әкімге бірнеше рет жүгінген, алайда
жергілікті органдардың тарапынан ешқандай әсер болмаған. Осы шағым бойынша
селолықтардың құқықтарын қалпына келтіру шараларын қабылдау үшін Қостанай
облысының әкімдігіне және ҚР Бас прокуратурасына сауал жіберілді.
Баяндаманы дайындау сәтінде іс Уәкілдің қарауында жатыр.
Екінші мысал Р ТК директоры А. әрекетіне Ақмола облысындағы село
тұрғындарының бірі С. отбасының шағымы (06.01.2004 жылғы кіріс № 303)
болып табылады. Өз хатында арыз иелері өндіріс кооперативінің басшылығы
селода олардың өмірі мен қызметіне мақсатты түрде кедергі жасап отырғанын
жазады. Мәселен, А. жергілікті билік органдарының қолдауымен үйді
жекешелендіруге рұқсат бермеген, көліктегі жолақы құнын көбейткен,
коммуникация бойынша жөндеу жұмыстарын жүргізбеген, С. ерлі-
зайыптылардыңбірін жұмыстан шығарған. Кооперативтің қызметіндегі ережені
бұзып, арыз иелерін шөп және жылумен қамтамасыз етпейді. Бұл жағдайда Уәкіл
арыз иелеріне сотқа жүгінуді ұсынды.
Арыздардың екінші бір бөлігі - коммерциялық ұйымдардың өздерінің шарттық
міндеттемелерін бұзуға байланысты шағымдар. Мәселен, азаматша С.
(28.06.2004 жылғы кіріс № 54702) шетелде жұмысқа орналастыру үшін
делдалдық қызмет көрсететін Н ЖШС-ға барған. 2100 АҚШ долларын төлеп, бір
жыл мерзімге келісім-шартқа қол қойған С. Оңтүстік Кореядағы
заводтардыңбіріне жұмысқа орналасады. Алайда үш ай өткен соң визаның
қолданылу мерзімі аяқталғандықтан елден шығарылады. Фирма басшылығына
шарттың ережесі бұзылғандығы туралы мәселемен шыққанда, ешқандай нәтиже
бермеген. Осыдан кейін арыз иесі Уәкілге жүгінеді. Осы іс бойынша Уәкіл
арыз иесіне сот органдарына келісім-шарттың талаптарын бұзғандығы туралы
шағыммен жүгінуді ұсынады. Сондай-ақ шет мемелкеттерден жұмыс ұсынатын және
визаға алуға көмектесетін компаниялар көбінесе жұмысқа орналастыруға
кепілдік бермейді, өйткені олар жұмыс беруші емес, тек делдалдық қызмет
көрсетеді.
Азаматтардың құқықтарын бұзудың негізгі себептерінің бірі соңғыларының
экономикалық құқықтары мен азаматтық заңдарды білмеуі болып табылады.
Көбінес ешаруашылық етуші субъектілер жергілкті мемлекеттік органдармен,
құқық қорғау және сот органдарымен сыбайлас жемқорлықпен өзара қарым-
қатынастарының таралуына байланысты азаматтардың құқықтарын бұзады. Сөйтіп
халықтың мемлекеттік билік өкілдеріне, елде жүргізілетін экономикалық
реформаларға сенімінің азаюына әкеледі.
Арыздардың ерекше тобын жеке тұлғалар арасындағы мүліктік қатынастарды
қозғайтын шағымдар құрайды (жазбаша арыздардың жалпы санынан 0, 48 %).
Мұндай арыздардың көпшілігі некеден ажырасу істеріне, бірдесіп жинаған
мүлкін бөлуге, алименттік міндеттемелерге қатысты. Тәжірибеде балаларды
асырауға алименттерді өндіру туралы сот шешімдері (бұйрықтар) борышкердің
немесе оның тұратын жері туралы деректердің жоқтығынан орындалуы өте қиын
(З., 23.07.2004 жылғы кіріс № 65303). Ата-анасының біреуінің баланы
асыраудан бас тартуы – кең таралған құбылыс, әрине, бұл баланың құқығын
бұзу болып табылады. Сондықтан түрлі санаттағы адамдарды, соның ішінде сот
актілерін орындаудан және алимент төлеуден жалтарған ажауапкерлерді
іздестіру байланысты заң нормаларын нақтылау және осы бағытта барлық
мүдделі мемлекеттік органдардың жұмысын жүйелендіру қажет.
Алиментті өндіруге көмектесу туралы кейбір арыздар Уәкілдің жәрдемдесуінен
кейін оң шешіліп жатады. Олардың ішінде – Ж. арызы (20.04.2004 жылғы кіріс
№ 30403). Жалғызбасты ана, І топтағы мүгедек ұзақ уақыт бойы бұрынғы
күйеуінен алимент ала алмаған. Уәкілдің араласуынан кейін алимент бойынша
берешек толық өндірілді. Сонымен қатар көп балалы аналар мен мүгедектердің
тұрғын үй құқықтарын қорғау жөніндегі жұмыстардың нәтижесінде оны тұрғын үй
алуға кезекке тұрғандардың тізіміне енгізілгені туралы ақпар алынды.
Бұдан басқа, қаралып отырған арыздардың тобына қарыздарды өндіру,
шаруашылықдаулар, материалдық немесе моральдық залалдыөндіру туралы
шағымдар кіреді. Мәселен, Уәкілге азамат И. (29.07.2004 жылғы кіріс№ 678)
1998 жылы 9500 АҚШ доллары мөлшерінде қарызалған азаматша Р.-ға
шағымданады. Кейінгі жылдардың ішінде Р. азық-түлікпен және ішінара ақшалай
қаражатпен қарызды, яғни жалпы сомасы 8700 АҚШ долларын төлеген. Қалған
қарыздың бөлігін төлеуді ұзақ кідіртуге байланысты арыз иесі сот
органдарына талап арызбен жүгінеді. Нәтижесінде сот жауапкерге қалған
қарызды арыз қаралатын сәтте қолданылған бағам бойынша 256 АҚШ доллары
көлемінде өндіруді міндеттейді. Бұған талапкер келіспейді, өйткені қазіргі
доллар бағамы едәуір көтерілгендіктен, қалған қарызды бастапқы мөлшерде
қайтаруға мүмкіндік бермейді. Арыз иесіне көмек көрсетуге мүмкіндік
болмағандықтан, оған сот шешіміне шағым беру ұсынылды.
Алайда арыз иелері жиі көтеретін мәселелер осы құқықтар мен міндеттерді
қорғауды жүзщеге асыруы тиіс, бірақ өз функцияларын орындамайтын сол немесе
өзге мемлекеттік органдардың жұмысымен тығыз байланысты. Мұндай жағдайларда
Уәкіл өз құзыреті шегінде арыз иелерінің құқықтарын қорғауға ықпал етеді.
Сонымен бірге, азаматтардың мүлікттік құқықтарымен байланысты істерді
зерделеу қазіргі кезде азматтардың мүліктік құқықтарын қалпына келтіруге
тиімді көмек көрсету шығарылған шешімнің міндеттейтін сипатына байланысты
тек сот тәртібімен ғана мүмкін екендігін көрсетеді.
Кешірім жасау туралы өтінішке байланысты шағымдар аз ғана (жазбаша
арыздардың жалпы санынан 0,40 %).
Уәкілдің атына сотталған Ч-ға кешірім жасалуына жәрдемдесу туралы өтінген
хат келді (17.03.2004 жылғы кіріс № 16102). Өз хатында Қазақстан
Республикасы Президентінің жанындағы Кешірім дасау туралы комиссияға бұрын
жүгінгенін, кешірім жасау туралы өтінішті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс –шараларды жүргізу.
1. Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
К І Р І С П Е
“Біз өз халқымыздың тарихтағы өз бағыт- бағдарын табу жолындағы күрделі
ізденістерін айқын көзге елестете алуымыз үшін өткенімізді білуге
тиістіміз .
Біз аспаннан түскен, ауадан жаратылған жоқпыз, арттағы ұрпақтың
игілігі үшін атамекенді қаны мен терін аямай төгіп, азап пен арпалыста
алыса жүріп, аман алып қалған ата-бабалардың ұрпағымыз. Олардың бастан
кешірген абыройлы сәт тері біздің рухымызды асқақтатып, жеңістері мен
жәбірленген сәттері бізді де қателіктер мен адасушылықтардан сақтандырады
.
Уақыт талабына тек өткенді біліп, тарихқа қанығып барып , дұрыс жауап
таба аламыз. Цицерон айтқандай: “Тарих- тағдырымыз тәрбиешісі”. Есінен
айрылған адам соқыр және әлсіз . Соттағы мұрағат та сол сияқты. Ол болмаса
адамзат өткенге көз жіберу, бүгінгіні түсіну, ертеңгіні жасау
мүмкінкіншілігіне ие бола бола алмас еді.”.
“Соттағы мұрағат - өткеннің ескерткіші , онсыз адамзат құлықтық ден
мүлдем ада болған болар еді.
Соттағы мұрағат болмаса көптен-көп жазықсыз қаза тапқандардың аттарын
білу мүмкін емес еді”
Қазақстан Республикасаның бүгінгі таңдағы экономикалық дамуы ол
тікелей елбасымыздың ұстанған жаңа бағыттағы саясаты десек болады. Мінекей,
осындай жаңа бағыттағы саяси, экономикалық мәдени жүйеде елдің ел болып
қалуы тікелей оның мәдени құндылықтарына байланысты. Ал халықтың сана
құндылығының қайнар көзі соттағы мұрағаттарда екені мәлім. Ендеше соттағы
мұрағатты ұйымдастыру тәртібін талқылаймын.
1 Алматы облыстық мемлекеттік соттар мұрағатының тарихы
1.1 Алматы облыстық соттағы мұрағатының қалыптасу
кезеңдері
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағаты өзінің бастауын
( құрылған мерзімі дәл анықталмаған)
облыстық соттағы мұрағат қорынан алады. Онда соттағы мұрағат 1919 ж. жұмыс
істей бастағаны және оның штатында 4 қызметкері болғаны туралы
мәліметтер бар. Ал, облыстық соттағы мұрағат қорын құру туралы бұйрықта
оның Түркістан АССР халық ағарту комиссияратының Орталық соттағы мұрағат
басқармасының құрамына 1921 жылдың 25 қаңтарында кірді деп көрсетілген.
Құжаттарды жинап сақтау Жетісуда революцияға дейін де болған. Олар
соттағы мұрағат ісіне ынталылардың іс- әрекеттерінің арқасында сақталынып
қалды. Бұл құжаттар Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік соттағы
мұрағатқорларының едәуір бөлігін құрайды.
1924 ж. қазан айында Орта Азия және Қазақстан республикаларының
ұлттық – мемлекеттік межеленуіне байланысты Жетісу губерниясы Қазақ АССР-
ның құрамына қосылды. Жетісу губерниялық соттағы мұрағат ( 1928 ж. бастап
Алматы округтық) Қазақ АССР-ның Орталық Аймақтық соттағы мұрағатының
басқаруына өтіп, 1929 ж. соңынан 1933 жылдың желтоқсанына дейін соның
құрамында болды.
1933 ж. қазан айының 26-да Алматы облыстық атқару комитетінің бөлімі
ретінде облыстық соттағы мұрағат басқармасы құрылды.Сонымен қатар,бұрынғы
облыстық соттағы мұрағаты округі қорлары негізінде Алматы облысының
Мемлекеттік соттағы мұрағаты құрылды. Облыстық мемлекеттік соттағы
мұрағатының бірінші бұйрығы 1934 ж. қаңтар айының 8-де шықты.
1935 ж. наурыз айының 9-да Алматы облысының аудандарында 16 аудандық
соттағы мұрағат құрылған.
1939 ж. ақпан айының 1960 ж. тамыз айына дейін облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат Қазақ ССР IIХК Алматы облыстық соттағы мұрағат
басқармасының қарамағында болды, 1960 ж. 19 тамызынан қайтадан Алматы
облыстық атқару комитетінің соттағы мұрағат бөліміне берілді. Ұзақ уақыт
соттағы мұрағат құжаттары сақтауға қолайсыз ғимараттарда орналасты.
1920 жылдары соттағы мұрағат құжаттары қазіргі Достық пен Толе би
көшелерінің қиылысындағы бұрынғы пансион ғимаратында тұрды. Қазақстан
астанасы Қызыл –Ордадан Алматыға көшірілуіне байланысты соттағы мұрағат
қаланың әртүрлі орындарында орын ауыстырып тұрды, ал 1930 ж. Темекі көпесі
Ледяшевтің аулусында (қазіргі Гоголь және Пушкин көшелерінің қиылысы) орын
тапты. 1950 жылдың соңында, 1960 ж. басында облыстық соттағы мұрағат
қаланың бұрынғы аухатты кісілерінің бірінің үйінде орналасты . Бұл ағаш
бөренесінен жасалған бір қабатты үйдің астыңғы кең бөлмесінде (құжаттар
сақталды) және үлкен бөлмеде барлық соттағы мұрағат ұжымы, сонымен қатар
зерттеушілерде жұмыс істеді.Үйдің ауласында бұрынғы үй иесінің флигелі
(асханасы) болды. Флигельде соттағы мұрағат бөлімінің бастығының кабинеті
орналасты. Ал үйдің өзі Фурманов көшесі мен Гоголь көшесінің бұрышында
орналасты. Ақырында облыстық соттағы мұрағат 1962 ж. арнаулы салынған Абай
даңғылы 39 үйдегі ғимаратта Орталық мемлекеттік соттағы мұрағаттар мен
Республика Соттағы мұрағат Басқармасымен бірге орналасты.Мұнда соттағы
мұрағат жалпы көлемі 1045 ш.м ұзындығы 11212 м. стеллаждары бар, құжаттарды
сақтауға қажет температура мен ылғалдылықты қамтамасыз ететін , жақсы
жабдықталған жеті сақтау қоймалары бар.
Республикада мезгілді болып тұратын әкімшілік- аумақтық өзгерістерге
(Талдықорған облысының бірнеше рет таратылуы және қайтадан құрылуы, кейбір
аудандардың бір облыстан екінші облысқа өтуі )кейбір соттағы мұрағаттар
қоры бір соттағы мұрағаттан екінші соттағы мұрағатқа ауысып отырды.
1962 ж. Аудандық сот соттағы мұрағаттар таратылып , қорлары облыстық
соттағы мұрағатқа сақтауға түсті, сөйтіп облыстық соттағы мұрағат аудандық
мекемелердің, майда кәсіпорындардың ( артельдер, дүкендер , т.б ) қорларын
да сақтайтын болды.
Бұл жағдай соттағы мұрағаттың шағын ұжымын әлеуметтік – құқықтық
сұраныстарды орындауда аса көп жұмыс атқаруға мәжбір етті . Кейбір жылдары
соттағы мұрағаттан 3 мыңнан астам соттағы мұрағаттық анықтамалар берілетін
еді . Кейде оларды орындауға барлық соттағы мұрағат қызметкерлері және
директоры қоса қатысатын .
Сонымен қатар, құнды құжаттарды сараптау, қорларды біріктіру немесе
бөлу, ғылыми ақпараттық анықтамаларды жетілдіру, құжаттарды есепке алу және
пайдалану жұмыстары атқарылды .
1977 ж. құрыла бастаған облыстық соттағы мұрағат бөлімшелері соттағы
мұрағат қорын сақтайтын орындардың жүгін жеңілдетті және халыққа жақындата
түсті . 1981 ж. желтоқсанында жаңа құрылған Алматы қаласының Орталық
мемлекеттік соттағы мұрағатына қалалық мекемелер мен ұйымдардың қорлары
берілді. 1985 ж. шаруашылық есептегі аудандық жеке құрам бойынша соттағы
мұрағаттар құрыла бастады, олардың міндеті аудандық ауылдық бөлімдегі
мекемелердің, ұйымдардың және кәсіпорындардың жеке құрам бойынша құжаттарын
жинау және сақтау , әлеуметтік – құқықтық сұраныстарды орындау, жергілікті
мекемелермен ұйымдардың іс жүргізуін қадағалау жұмыстары еді. Бұның бәрі
облыстық соттағы мұрағатқа облыстық дәрежедегі қорларды мемлекеттік
сақтауға қабылдау мөлшерін көбейту , оларды жетілдіру шараларын жасауға
иәжбүр етті .
1992 ж. ақпан айынан бастап Алматы облыстық мемлекеттік соттағы
мұрағатты Алматы облыстық әкімшілігінің соттағы мұрағаттар және құжаттама
басқармасының қарамағына, ал 1995 жылдың қазан айынан бастап Алматы
облысының Әкімі аппаратына берілді. 1996 жылы қаңтар айында соттағы
мұрағаттар және құжаттама басқармасы облыс әкімінің соттағы мұрағат бөлімі
болып өзгертілді. Ол 1997 ж. таратылып, 2000 ж. Алматы облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат басқармасы болып қайтадан құрылды, облыстық мемлекеттік
соттағы мұрағат штатынан бөлінді .
2001 ж. 1 қаңтарында Алматы облысының мемлекеттік соттағы
мұрағатының құрамында 15 бөлімшелері болды, олардың Қабанбай ауылында
орналасқан Үшарал, Қапшағай қаласында орналасқан Іле ауданы мен Қапшағай
қаласының құжаттарын сақтайтын Қапшағай бөлімшесінен басқалары аудан
орталықтарында орналасқан .
Алматы мемлекеттік соттағы мұрағаты облыс аумағында жұмыс істеген
және істейтін меншік түрінде қарамастан мекемелермен ұйымдардың қызметінде
жинақталатын құжаттарды сақтайды ( басқа мемлекеттік соттағы мұрағаттардың
профиліне жататын мекемелер мен ұйымдардың құжаттарын санамағанда ).
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағатында негізінен облыстық
мекемелер мен ұйымдардың, кейбір таратылған аудандардың құжаттары, ал
бөлімшелерінде аудандардағы құжаттар жинақталған .
1.2 Соттағы мұрағаттың алғашқы қызметкерлері
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағатының бастауында Брызгалов
Иван Львович ( 1859-1935 жж.) болды. Ол азамал соғысы жылдары соттағы
мұрағатты сақтауда үлкен роль атқарды . Алдымен жәй қызметкер, сонан соң
Жетісу облыстық соттағы мұрағат бюросының меңгерушісі болды. Тарихшы,
ұстаз, қоғам қайраткері . 1903-1907 жж. Верный қаласының әкімі болды.
Соттағы мұрағатшылар еркімен жалданған, жұмысты талап ететін деңгейде
білетін, Соттағы мұрағат жұмыстарымен жетік таныс, қол ұшын беруге, жазуға
дайын адамдар екен Олар мәселелерді шешуде ғажап тапқырлық танытатын, түп
нұсқаны жеткізушілер және соттағы мұрағаттарды даналаушылар. Тарихшылар
өздерінің монографияларының алғы сөзінде бұл даналаушыларға алғыстарын
айтып, олардың ғылымға қосқан үлкен үлесін жоғары бағалауға қажет санайды.
Алматы облыстық мемлекеттік соттағы мұрағаты 1640 қордың, 523553 сақтау
бірліктерінің, соттағы мұрағат бөлімшелері – 3005 қордың, 751573 сақтау
бірліктерінің сақталуын және пайдалануын қамтамасыз етеді . Бұл құжаттарда
Қазақстан Республикасының ең көлемді аймағының бірі Жетісу өлкесінің тарихы
туралы ас мол және бай мәліметтер жинақталған . Онда облыстың саяси,
экономикалық , әлеуметтік, мәдени дамуы және бүкіл ХХ ғасырдағы облыстың
жағдайын баяндайтын құжаттар сақталуда .
Соттағы мұрағат қорында Кеңес өкіметінің қалыптасуы, азамат соғысы
және Қалпына келтіру кезеңдерінің тарихынан көлемді аумақты қамтитын
мәліметтер жинақталған, себебі Жетісу облысына ( губерниясына ) 1924 ж
.дейін Қырғыз елінің кейбір аудандарына енетін .
Көптеген соттағы мұрағат құжаттары 1924-1925 жж. Орта Азия және
Қазақстан республикаларының ұлттық – мемлекеттік межеленуін баяндайды
Өнеркәсіпті мемлекеттік меншіктеу, мемлекеттік және кооперативтік
сауданың, тамақ өнеркәсібінің өсуі халық шаруашылығының облыстық және
уездік Кеңестерінің, жергілікті шаруашылық бөлімдерінің, экономикалық
кеңестерінің, өнеркәсіп, жоспарлау және сауда мекемелерінің, ұйымдарының
қорларында көрсетілген .
2 Соттағы мұрағат ісін ұйымдастыруда іс –шараларды жүргізу.
2. Соттағы мұрағат ақпараттарын қолданудағы негізгі бағыттары
Соттардың әрекетіне және әрекетсіздігіне, сот шешімімен келіспейтіндігіне
шағымдар бұрынғыдай Уәкілге келіп түскен арыздардың ең көп бөлігін құрайды
(Уәкілге келіп түскен жазбаша шағымдардың 21,65 %). әрі мұндай шағымдардың
саны үнемі өсіп отырады: 2004 жылдың төрт тоқсаны ішінде тиіснше 13,96 %,
17, 66 %, 16,01 % және 22 %.
Соттағы мұрағатта сақталатын құжаттарға мыналар жатады:
1. Арыз
2. Түсініктеме
3. Қылмыстық жаза
4. Қылмыскердің құжаттары
5. Сот шешімі
6. Қылмыстық іс құжаттары
7. Видео жазбалар және т.б.
Уәкілдің қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актіде Қазақстан
Республикасы соттарының әрекеттеріне мен шешімдеріне араласау
көзделмегендіктен 2004 жылы қаралып отырған істер санаты іс жүргізуге
қабылданған жоқ. Алайда, кейбір жағдайларда Уәкіл Қазақстан Республикасы
Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілген Адам
құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 29-тармағының 2-тармақшасын
басшылыққа ала отырып, ҚР Бас прокуратурасына өтініш иесі сілтеме жасаған
құқықтарды бұзу фактілерін қарауды өтінеді.
Өңірлер бойынша соттардың әрекетіне немесе әрекетсіздігіне заматтардың
шағымдарын талдау өткен жылғыдай оңтүстік облыстардағы соттардың жұмысы,
арыз иелерінің пікірінше, қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр. Ағымдағы
жылы шағымдардың көпшілігі Павлодар және Қарағанды облысындағы сот
органдарының жұмысына қатысты алынды.
Арыз иелерінің сот органдарының әрекетіне риза болмауына, әдетте, мына
мәселелер негіз болады:
жасалған қылмыс ауырлығын жазалаудың сәйкессіздігі;
істі қараған кездегі судьяның объективті болмауы;
дәлелдемелерді бағалау кезінде, сондай-ақ қолда бар дәлелдемелерді зерттеу
рәсімдерін жүргізген кезде судьяның жеткілікті көңіл бөлмеуі;
кінәсіздік презумпциясы қағидатын соттардың сақтамауы;
соттардың талаптардың іс жүргізушілік нормалары мен қарау мерзімдерін
бұзуы.
Соттардың қызметіне шағымдардың ішіндегі көп пайызын азаматтардың сот
шешімдерімен келіспейтіндігіне байланысты арыздар құрайды (арыздардың жалпы
санынан 17, 75 %). Көбінесе сот шешімімен келіспеу туралы арыздарда арыз
иелері соттардың нақты әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне шағымданады.
Мұндай шағымдар арыздардың жалпы санынан 5, 3 % жуығын құрайды.
Мәселен, Уәкілге К. арызы (26.05.2004 жылғы кіріс № 43702) арызы келіп
түсті. Арыз иесі азамат М. ұрғаннан кейін мүгедек болып қалғанын көрсетеді.
Алайда соңғысына қатысты қылмыстық іс былыққа ұшырап, бірнеше мәрте
тоқтатылған, сотта істің қаралуы іс жүргізу нормалары, мерзімдер сақталмай,
бір жылға созылған. Ал бұл үкімнің заңдылығы мен негізділігіне әсер етіп,
М. жасаған әрекеті үшін жауапкершіліктен заңсыз босатылған. Осы қылмыстық
істі қарау мерзімінің созылуына байланысты облыстық сотқа арыз иесі бірнеше
мәрте жазған арызына бас тарту берілген. Уәкіл ҚР Бас прокуратурасына сұрау
салады. ҚР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына прокуратура
органдары айыпталушыға қатысты сот қаулыларын қайта қарау туралы наразылық
енгізеді, нәтижесінде оған бас тартылады.
Түрлі мәселелермен Уәкілге К. (9.02.2004 жылғы кіріс № 57204-79 (3)
бірнеше мәрте жүгінеді. Өз арызында арыз иесі оған тағылған қылмыстың
жасалуына сот кінәлі деп негізсіз танығанын жазады. Уәкіл осы мәселе
бойынша ҚР Бас прокуратурасы хатпен жүгінді. Іс-әрекеттің нәтижесі ҚР Бас
прокуратурасының К. ісі бойынша сот қаулысының күшін жою мәніне қадағалау
тәртібімен ҚР Жоғарғы Сотына наразылық енгізу туралы ұсыным енгізу болып
табылады. Осыдан кейін арыз иесі оның отбасында болған оқиғаларға
байланысты бұқаралық ақпарат құралдарында тегін жариялау және соттың оның
шағымын қабылдамау фактісі бойынша жүгінеді. Соның негізінде Уәкіл ҚР Бас
прокуратурасына сауал жасады. Нәтижесінде соттың шағымды қабылдамау туралы
қаулысына облыстық сотта аппеляциялық тәртіппен шағым жасалып, ҚР Жоғарғы
Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқа төрағасы алқаға үкімді қайта қару
туралы ұсыным енгізді. Үкім қайта қаралып, К. іс-әрекетінде қылмыс құрамы
болмағандықтан ақталды.
Соттардың қызметіне шағымдардың екінші ірі санаты – азаматтардың сот
шешімдерімен келіспейтіндігін жазған арыздары және олар өздерінің
келіспейтіндіктерін ардын ала тергеу барысында жол берілген, соттың соңғы
шешеім шығаруына теріс әсер еткен бұзушылықтармен байланыстырады.
Осы тектес арызға Алматы қаласындағы СИ-1-де жатқан сотталғандар М.
(16.10.2004 жылғы кіріс № 88802), С. (16.10.2004 жылғы кіріс № 88902), А.
(16.10.2004 жылғы кіріс № 89002) шағымдары дәлел бола алады. Өз
арыздарында арыз иелері алдын ала тергеу барысында полиция қызметкерлерінің
тарапынан оларға дене және психиологиялық ықпал ету шаралары қолданылған,
уақытында адвокаттың берілмеуіне байланысты оларды қорғау құқықтары
бұзылған, қылмыстық іс жүргізу заңнамасының нормалары бұзылған. Алдын ала
тергеу жүргізу кезінде полиция қызметкерлеріне қатысты олардың заңсыз іс-
әрекеттері фактілері бойынша қылмыстық іс қозғау фактісі іс бойынша
жиналған дәлелдемелерді бағалау кезінде сот назарға алмаған. Бұл іс бойынша
ҚР Бас прокуратурасына сұрау салынды, алайда мәні бойынша шағымды қарау
мүмкін болмады, өйткені қылмыстық істер ҚР Жоғарғы Сотына жіберілген.
Астана қаласындағы ЕЦ-1661 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталған Р.
(09.11.2004 жылғы кіріс № 96702) шағымы да осыған ұқсас. Оны қылмыстық
жауапкершілікке тартудың мән-жайларын объективті қаралуына жәрдемдесуді
өтінеді. Өз арызында арыз иесі тергеу әрекеттері мен сот талқылауын
жүргізген кезде Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасының
нормалары бұзылғанын, ішкі істер органдарының қызметкерлері мен сот істің
мән-жайын жан-жақты әрі толық зерттеу және қарау үшін заңда көзделген
шараларды қабылдамағанын, мұның сот шешімінің негізсіз шығарылуына әсер
еткенін жазады. Уәкіл осы іс бойынша ҚР Бас прокуратурасына сұрау салады.
Шағымдардың жеке тобын өте жеңіл жаза берілгені туралы жазылған арыздар
құрайды. Ал Республиканың сот жүйесін дамыту тұжырымдамасы азаматтардың сот
жүйесіне сенімін нығайтуға бағытталған. Баланың құқығын бұзуға байланысты
соттың әделсіз шешімі туралы Б. (16.08.2004 жылғы кіріс № 15304-733 (2)
арызы Уәкілдің ерекше назарын аударды. Арыз иесінің кәмелетке толмаған
жиені зорланған, алайда осы қылмыстң жасалуына кінәлі адам, арыз иесінің
сөзі бойынша, аудандық соттың үкімімен тек шартты түрде екі жыл мерзімге
ғана сотталған. Осы ауыр қылмысты жасағаны үшін көзделген жазаның ең төмені
үш жылды құрайды. Осы арыз бойынша Уәкіл ҚР Бас прокуратурасына хат
жолдады. Есепті дайындау кезінде көрсетілген фактілер бойынша прокуратура
органдары тексеру жүргізуде.
Уәкілге келіп түскен арыздардың жартысы сот шешімдерін қайта қарау
мәселелерімен байланысты, мысалы, сот шешімінің көшірмесімен танысу және
алу құқығын бұзу. Уәкілге Маңғыстау облысының ГМ-1726 мекемесінде жазасын
өтеп жатқан сотталған М.(17.06.2004 жылғы кіріс № 51502) арызбен жүгінеді.
Өз арызында арыз иесі 2001 жылдың тамызынан бастап үш жыл бойы Оңтүстік
Қазақстан облысының сот органдарына аудандық сот үкімінің және оған қатысты
аудандық және облыстық соттардың шығарған кейінгі сот қаулыларының
көшірмелерін жіберуді өтініп, бірнеше мәрте жазбаша хат жазғанын көрсетеді.
Арыз иесі аталған сот шешімдерінің көшірмелерінің берілмеуін болып өткен
сот шешімдеріне қадағалау тәртібімен шағым беруге құқықтарын іске асыру
үшін кедергі жасалғандық деп есептейді. Арызды қарау сәтінде қолданыстағы
Уәкіл туралы ережеде Қазақстан Республикасы соттарының әрекеттеріне
шағымдарды қарау жоқ болғандықтан, бұл шағым тиесілігі бойынша Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сотына жағдайды талдау әрі қойылған мәселені шешуді
арыз иесіне жәрдемдесуді өтінген хат жіберілді.
Сот жүйесінің жетілдірілмеуі қоғам түсінген құқықтық мемлекет
қағидаттарының, сондай-ақ әділ сотқа аса мүдделі орта буынның жоқтығымен
байланысты. Сот жүйесін жетілдіру жөніндегі рееформалар қоғамның негізгі
әлеуметтік тобының өкілдеріне әділ сот экономикалық жағынан пайдалы
болғанда әрі олар талап еткенде ғана тиімді болады.
Шағымдарда жазылғандай, қоғам әлі де әділ сот талқылауы қағидаттарын
қабылдаған жоқ, ал халықаралық стандарттарға сәйкес олар құқықтық
мемлекеттің орталық конструкциясы болып табылады.
Әлі де әділеттілік процесі мен оның нәтижелерін араластыру, сонымен бірге
жалпы сот билігіне сенімсіздік еңсерілген жоқ.
Ақылға қонымды мерзімде сот талқылауына құқық, заңның негізінде құрылған
сотқа құқық, әділ сот төрелігіне қол жеткізу сияқты түсініктергі бәрі
жаппай түсінген жоқ. БҰҰ-ның Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің 198960
Қарарымен мақұлданған Сот органдары тәуелсіздігінің негізгі қағидаттарын
тиімді жүзеге асыру рәсімдеріне сәйкес сот жүйесін дамыту саласында БҰҰ
ресурстарын, олардың арасында сот төрелігін жүзеге асырудың тиімді
шараларын қолдану саласындағы зерттеулер, оқуға жәрдемдесуді пайдалануға
объективтік қажеттілік кездеседі.
Сот отырыстарының. шешімнің ашық болуы проблемасы да бар, яғни жариялылық
қағидаттарын іске асыру да соттардың бұқаралық ақпарат құралдарымен,
үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастығына ықпал етер еді.
Есеп беру кезеңі ішінде шаруашылық етуші субъектілердің қызметіне
байланысты келіп түскен арыздар саны (жазбаша арыздардың жалпы санынан 1,
43 %) 2003 жылмен салыстырғанда өзгерген жоқ. Коммерциялық ұйымдардың
қызметіне байланысты адамның құқық мәселелері әлі де өзекті.
Уәкілдің қызметінің өзгешелігі мемлекеттік органдар мен мемлекеттік
органдардың лауазымды адамдарының іс-әрекеттеріне шағымдарды іс жүргізуге
қабылдаудан тұрады. Мекеменің ден қою саласы коммерциялық ұйымдардың құқық
қатынастарынан туындайтын мәселелерге қолданылмайды. Осыған байланысты
көптеген жағдайларда Уәкілдің арыз иелеріне көмек көрсетуге құқықтық
мүмкіндігі бола бермейді. Алайда, келіп түскен арыздарға мекеменің
мамандары талдау жасайды, зерделеу нәтижесі бойынша арыз иелеріне өз
құқықтарын қорғаудың мүмкін тәсілдері туралы ұсынымдар жіберіледі.
2.2 Соттағы мұрағатың ұйымдастыру тәртібі
Шаруашылық етуші субъектілердің әрекетіне шағымдардың көпшілігі арыз
иелері шығарылған сот шешіміне қанағаттанбағаннан кейін құқықтарын сотта
қорғау тәсілін қолданғаннан кейін түседі. Әдетте, арыз иелері (кәсіпорын
қызметкерлері немесе акционерлері) шаруашылық етуші субъектілер жергілікті
билік органдарының, құқық қорғау органдарының үнсіз келісімімен жапай заңды
бұзатынын көрсетеді. Мәселен, Уәкілге ҚР Парламенті Мәжілісі Заң және сот-
құқықтық реформалар жөніндегі комитетінің төрағасы С.М.Жалыбин (22.11. 2004
жылғы кіріс № 101603) Қостанай облысы Қарабалық ауданындағы бір селоның
тұрғындарының мүддесі бойынша жүгінді. Село тұрғындары Б ЖШС және С ААҚ
басшылары Б. Мен С. олардың құқықтарын жиі бұзатынына шағымданады:
өкілеттіктерін асыра пайдалану, құрылтай құжаттарын бұрмалау, кәсіпорын
акционерлерімен кездесуден бас тарту. Шаруашылық басшылығы тұрғындардың жер
құқықтарын бұзғады: жер пайларын бөлу кезінде көптеген акционерлердің
қолдары қолжан жасалған. Селолықтардың жер пайларын пайдалануына
дивидендтер төлеу жүзеге асырылмайды. Арыз иелерінің сөзі бойынша, олар
жағдайды шешу туралы өтінішпен әкімге бірнеше рет жүгінген, алайда
жергілікті органдардың тарапынан ешқандай әсер болмаған. Осы шағым бойынша
селолықтардың құқықтарын қалпына келтіру шараларын қабылдау үшін Қостанай
облысының әкімдігіне және ҚР Бас прокуратурасына сауал жіберілді.
Баяндаманы дайындау сәтінде іс Уәкілдің қарауында жатыр.
Екінші мысал Р ТК директоры А. әрекетіне Ақмола облысындағы село
тұрғындарының бірі С. отбасының шағымы (06.01.2004 жылғы кіріс № 303)
болып табылады. Өз хатында арыз иелері өндіріс кооперативінің басшылығы
селода олардың өмірі мен қызметіне мақсатты түрде кедергі жасап отырғанын
жазады. Мәселен, А. жергілікті билік органдарының қолдауымен үйді
жекешелендіруге рұқсат бермеген, көліктегі жолақы құнын көбейткен,
коммуникация бойынша жөндеу жұмыстарын жүргізбеген, С. ерлі-
зайыптылардыңбірін жұмыстан шығарған. Кооперативтің қызметіндегі ережені
бұзып, арыз иелерін шөп және жылумен қамтамасыз етпейді. Бұл жағдайда Уәкіл
арыз иелеріне сотқа жүгінуді ұсынды.
Арыздардың екінші бір бөлігі - коммерциялық ұйымдардың өздерінің шарттық
міндеттемелерін бұзуға байланысты шағымдар. Мәселен, азаматша С.
(28.06.2004 жылғы кіріс № 54702) шетелде жұмысқа орналастыру үшін
делдалдық қызмет көрсететін Н ЖШС-ға барған. 2100 АҚШ долларын төлеп, бір
жыл мерзімге келісім-шартқа қол қойған С. Оңтүстік Кореядағы
заводтардыңбіріне жұмысқа орналасады. Алайда үш ай өткен соң визаның
қолданылу мерзімі аяқталғандықтан елден шығарылады. Фирма басшылығына
шарттың ережесі бұзылғандығы туралы мәселемен шыққанда, ешқандай нәтиже
бермеген. Осыдан кейін арыз иесі Уәкілге жүгінеді. Осы іс бойынша Уәкіл
арыз иесіне сот органдарына келісім-шарттың талаптарын бұзғандығы туралы
шағыммен жүгінуді ұсынады. Сондай-ақ шет мемелкеттерден жұмыс ұсынатын және
визаға алуға көмектесетін компаниялар көбінесе жұмысқа орналастыруға
кепілдік бермейді, өйткені олар жұмыс беруші емес, тек делдалдық қызмет
көрсетеді.
Азаматтардың құқықтарын бұзудың негізгі себептерінің бірі соңғыларының
экономикалық құқықтары мен азаматтық заңдарды білмеуі болып табылады.
Көбінес ешаруашылық етуші субъектілер жергілкті мемлекеттік органдармен,
құқық қорғау және сот органдарымен сыбайлас жемқорлықпен өзара қарым-
қатынастарының таралуына байланысты азаматтардың құқықтарын бұзады. Сөйтіп
халықтың мемлекеттік билік өкілдеріне, елде жүргізілетін экономикалық
реформаларға сенімінің азаюына әкеледі.
Арыздардың ерекше тобын жеке тұлғалар арасындағы мүліктік қатынастарды
қозғайтын шағымдар құрайды (жазбаша арыздардың жалпы санынан 0, 48 %).
Мұндай арыздардың көпшілігі некеден ажырасу істеріне, бірдесіп жинаған
мүлкін бөлуге, алименттік міндеттемелерге қатысты. Тәжірибеде балаларды
асырауға алименттерді өндіру туралы сот шешімдері (бұйрықтар) борышкердің
немесе оның тұратын жері туралы деректердің жоқтығынан орындалуы өте қиын
(З., 23.07.2004 жылғы кіріс № 65303). Ата-анасының біреуінің баланы
асыраудан бас тартуы – кең таралған құбылыс, әрине, бұл баланың құқығын
бұзу болып табылады. Сондықтан түрлі санаттағы адамдарды, соның ішінде сот
актілерін орындаудан және алимент төлеуден жалтарған ажауапкерлерді
іздестіру байланысты заң нормаларын нақтылау және осы бағытта барлық
мүдделі мемлекеттік органдардың жұмысын жүйелендіру қажет.
Алиментті өндіруге көмектесу туралы кейбір арыздар Уәкілдің жәрдемдесуінен
кейін оң шешіліп жатады. Олардың ішінде – Ж. арызы (20.04.2004 жылғы кіріс
№ 30403). Жалғызбасты ана, І топтағы мүгедек ұзақ уақыт бойы бұрынғы
күйеуінен алимент ала алмаған. Уәкілдің араласуынан кейін алимент бойынша
берешек толық өндірілді. Сонымен қатар көп балалы аналар мен мүгедектердің
тұрғын үй құқықтарын қорғау жөніндегі жұмыстардың нәтижесінде оны тұрғын үй
алуға кезекке тұрғандардың тізіміне енгізілгені туралы ақпар алынды.
Бұдан басқа, қаралып отырған арыздардың тобына қарыздарды өндіру,
шаруашылықдаулар, материалдық немесе моральдық залалдыөндіру туралы
шағымдар кіреді. Мәселен, Уәкілге азамат И. (29.07.2004 жылғы кіріс№ 678)
1998 жылы 9500 АҚШ доллары мөлшерінде қарызалған азаматша Р.-ға
шағымданады. Кейінгі жылдардың ішінде Р. азық-түлікпен және ішінара ақшалай
қаражатпен қарызды, яғни жалпы сомасы 8700 АҚШ долларын төлеген. Қалған
қарыздың бөлігін төлеуді ұзақ кідіртуге байланысты арыз иесі сот
органдарына талап арызбен жүгінеді. Нәтижесінде сот жауапкерге қалған
қарызды арыз қаралатын сәтте қолданылған бағам бойынша 256 АҚШ доллары
көлемінде өндіруді міндеттейді. Бұған талапкер келіспейді, өйткені қазіргі
доллар бағамы едәуір көтерілгендіктен, қалған қарызды бастапқы мөлшерде
қайтаруға мүмкіндік бермейді. Арыз иесіне көмек көрсетуге мүмкіндік
болмағандықтан, оған сот шешіміне шағым беру ұсынылды.
Алайда арыз иелері жиі көтеретін мәселелер осы құқықтар мен міндеттерді
қорғауды жүзщеге асыруы тиіс, бірақ өз функцияларын орындамайтын сол немесе
өзге мемлекеттік органдардың жұмысымен тығыз байланысты. Мұндай жағдайларда
Уәкіл өз құзыреті шегінде арыз иелерінің құқықтарын қорғауға ықпал етеді.
Сонымен бірге, азаматтардың мүлікттік құқықтарымен байланысты істерді
зерделеу қазіргі кезде азматтардың мүліктік құқықтарын қалпына келтіруге
тиімді көмек көрсету шығарылған шешімнің міндеттейтін сипатына байланысты
тек сот тәртібімен ғана мүмкін екендігін көрсетеді.
Кешірім жасау туралы өтінішке байланысты шағымдар аз ғана (жазбаша
арыздардың жалпы санынан 0,40 %).
Уәкілдің атына сотталған Ч-ға кешірім жасалуына жәрдемдесу туралы өтінген
хат келді (17.03.2004 жылғы кіріс № 16102). Өз хатында Қазақстан
Республикасы Президентінің жанындағы Кешірім дасау туралы комиссияға бұрын
жүгінгенін, кешірім жасау туралы өтінішті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz