Өрбу физиологиясы

Жоспар
Кіріспе

1. Өрбу физиологиясы
2. Жыныс әрекеттерінің реттелісі
3. Нейроэндокриндік реттелу
4. Жыныстық құштарлық
5. Жасқа байланысты жыныс ерекшеліктері
6. Қорытынды

Жер бетіндегі тіршіліктің үздіксіздігі тірі организмдердің ұрпақ жаңғырту қасиетіне негізделген. Соның нәтижесінде адамзаттың барлық өмір сүрген уақытында өмірден кеткен ұрпақтардың онына жаңа ұрпақтар келеді. Мұны адамның жыныс әрекеттік жүйесі атқарады.
Бұл жүйе жыныс клеткаларының (гамета) жетілуі, жыныстық құштарлық (либидо), салт жоралары (ритуал), ұрықтану, жүктілік, босану, сүтпен емізу (лактация), ұрпақ тәрбиелеу іспеттес процестерінен құралады. Осының бәрі организмнің жыныстық әрекеттерінің әркелкі көріністерін қамтитын біртұтас әрекеттік жүйе арқылы реттеледі.
Жыныстық әрекеттік жүйенің ерекшелігі ер мен әйел организмінің әртүрлі өзі реттелетін механизмдерінен тұрады. Олар биологиялық және әлеуметтік нәтижеге жету, яғни өрбу мен түр жалғастыру үшін қарама-қарсы жынысты серіктердің өзара белсенді әрекеттесуін түзеді.
Табиғатта өрбу маусымдық, рефлекстік, оралымды болып үш түрге бөлінеді. Жалпы аналық организмде жыныстық ырғақтылық ерекше қалыптасқан. Аталық организмдердің тұқымдылығы мен жыныстық құштарлығы солардың ерекшеліктеріне бейімделеді.
Жыныстық әрекеттік жүйенің қызметі арнайы ішкі сөлініс бездерінде түзілетін жыныстық гормондардың (андроген, эстроген) қандағы мөлшеріне тәуелді келеді. Жыныс гормондары ұлпадағы заталмасу процестерімен қатар, жалпы жыныстық әрекеттік жүйені тікелей қоздырады. Жыныс гормондарының сөлінісі планета әсерлеріне сәйкес болады.
Жыныс саласының анатомиялық құрылымы мен физиологиялық әрекетін жыныс мүшелерімен бірге орталық және шеткі жүйке жүйесі, ішкі сөлініс бездерінің, яғни нейроэндокриндік аппараттың әртүрлі бөлімдері қамтамасыз етеді.
Жыныс мүшелері (генеталий): жыныс бездері (гонада), ұрық жолдары, жатыр, қосалқы жыныс бездері және шағылысу (копуляция) мүшелерінен тұрады.
Жыныс бездері аралас әрекетті бездерге жатады. Олардың сыртқы сөлініс қызметі – жыныс клеткаларын (сперматозоидтар мен аналық клеткасын) бөліп шығару, ішкі сөлініс әрекеті – қан мен лимфаға өтетін жыныс гормондарын түзу.
Аталық жыныс мүшелері прокреациялық (ұрпақ жанғырту) қызметатқарады. Олардың әрбір бөлігінде сперматогенез (аталық клетканың түзілуі, жетілуі және қор сақталуы) жүзеге асады. Ішкі сөлініс қызметі аталық шәует безінде жыныс гррмондары – андрогендерді түзуіне байланысты. Олардың ішінде негізгісі және ең белсендісі – тестостерон. Андростерон темтостероннан 6-10 есе әлсіз келеді.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Өрбу физиологиясы
2. Жыныс әрекеттерінің реттелісі
3. Нейроэндокриндік реттелу
4. Жыныстық құштарлық
5. Жасқа байланысты жыныс ерекшеліктері
6. Қорытынды

Өрбу физиологиясы

Жер бетіндегі тіршіліктің үздіксіздігі тірі организмдердің ұрпақ
жаңғырту қасиетіне негізделген. Соның нәтижесінде адамзаттың барлық өмір
сүрген уақытында өмірден кеткен ұрпақтардың онына жаңа ұрпақтар келеді.
Мұны адамның жыныс әрекеттік жүйесі атқарады.
Бұл жүйе жыныс клеткаларының (гамета) жетілуі, жыныстық құштарлық
(либидо), салт жоралары (ритуал), ұрықтану, жүктілік, босану, сүтпен емізу
(лактация), ұрпақ тәрбиелеу іспеттес процестерінен құралады. Осының бәрі
организмнің жыныстық әрекеттерінің әркелкі көріністерін қамтитын біртұтас
әрекеттік жүйе арқылы реттеледі.
Жыныстық әрекеттік жүйенің ерекшелігі ер мен әйел организмінің әртүрлі
өзі реттелетін механизмдерінен тұрады. Олар биологиялық және әлеуметтік
нәтижеге жету, яғни өрбу мен түр жалғастыру үшін қарама-қарсы жынысты
серіктердің өзара белсенді әрекеттесуін түзеді.
Табиғатта өрбу маусымдық, рефлекстік, оралымды болып үш түрге бөлінеді.
Жалпы аналық организмде жыныстық ырғақтылық ерекше қалыптасқан. Аталық
организмдердің тұқымдылығы мен жыныстық құштарлығы солардың ерекшеліктеріне
бейімделеді.
Жыныстық әрекеттік жүйенің қызметі арнайы ішкі сөлініс бездерінде
түзілетін жыныстық гормондардың (андроген, эстроген) қандағы мөлшеріне
тәуелді келеді. Жыныс гормондары ұлпадағы заталмасу процестерімен қатар,
жалпы жыныстық әрекеттік жүйені тікелей қоздырады. Жыныс гормондарының
сөлінісі планета әсерлеріне сәйкес болады.
Жыныс саласының анатомиялық құрылымы мен физиологиялық әрекетін жыныс
мүшелерімен бірге орталық және шеткі жүйке жүйесі, ішкі сөлініс бездерінің,
яғни нейроэндокриндік аппараттың әртүрлі бөлімдері қамтамасыз етеді.
Жыныс мүшелері (генеталий): жыныс бездері (гонада), ұрық жолдары,
жатыр, қосалқы жыныс бездері және шағылысу (копуляция) мүшелерінен тұрады.
Жыныс бездері аралас әрекетті бездерге жатады. Олардың сыртқы сөлініс
қызметі – жыныс клеткаларын (сперматозоидтар мен аналық клеткасын) бөліп
шығару, ішкі сөлініс әрекеті – қан мен лимфаға өтетін жыныс гормондарын
түзу.
Аталық жыныс мүшелері прокреациялық (ұрпақ жанғырту) қызметатқарады.
Олардың әрбір бөлігінде сперматогенез (аталық клетканың түзілуі, жетілуі
және қор сақталуы) жүзеге асады. Ішкі сөлініс қызметі аталық шәует безінде
жыныс гррмондары – андрогендерді түзуіне байланысты. Олардың ішінде
негізгісі және ең белсендісі – тестостерон. Андростерон темтостероннан 6-10
есе әлсіз келеді.
Еркектер организмінде андрогендер өмір бойы сперматогенезді және
қосымша жыныс белгілердің дамуын қамтамасыз етеді.жыныстық жетілу
кезеніндежыныс мүшелері өсіп, еркектерге тән дене тұлғасы, жүн жамылғысы,
дауыс үні және т.б. қалыптасады.
Аталық жыныс гормондары белок синтезін жеделдетеді, зор анаболиктік
қасиеті болады. Олардың әсері еркектердің қаңқасың, бұлшықеттерін, ішкі
ағзаларын өсіреді.
Андрогендер шәует безімен қатар бүйрекүсті бездерінде түзіледі. Ол
әсіресе балиғаттық шаққа дейін байқалады. Еркектердің организмінде
эсторгендер де түзіледі. Эстрадиол, тетостерон сияқты, аталық безінде, ал
эстрон бүйрекүсті безінің ізашарларынан жасалып шығады.
Аналық бездер жамбас аймағында орналасып, жатырдың жалпақ дәнекері
арқылы оның түтігіне бекінеді. Аналық без үш түрлі қызмет арқарады.
Гаметалық (ұрық жетілдіру) – аналық бездерінде жұмыртқа клеткасын түзу және
жетілдіру. Жаңа туған кезде аналық бездерде бірнеше жүз мыңнан 2 млн-ға
жуық әлі жетілмеген жұмыртқа клеткаларынан құралатын фолликулалар
(көпіршіктер) болады, олар жалаң қабатты эпителиймен қоршалған, қабырғалары
ішкі сөлініс қызметін атқарады. Жыныстық кемелдену шақта қалыпты
физиологиялық атрофиядан кейін 40-60 мың фолликула қалады. Балиғаттық кезең
аяқталған соң гипофиз гормондарының ықпалынан әрбір ай сайын 300-400
фолликула дамиды. Алайда әйелдердің 30-35 жылға созылатын бала көтеретін
шағында небары 400 фолликула пісіп жетіледі, қалғаны атрезияға душар
болады. Сөйтіп, әйелдердің бала көтеретін жасында барлығы 300-500 жұмыртқа
клеткасы жыныстық кемеліне жетеді.
Әйелдердің бала көтеретін кезеңінде аналық бездің қыртыс қабатында
фолликулалардың жетілуі, овуляция (жұмыртқа клеткасының шығуы), орнына сары
дене түзілуі, оның жүктілікке байланысты тғдыры оралымды түрде қайталанып
отырады.
Аналык бездерде ішкі сөлініс (эндокриндік) кызметін атқарады.
Фолликулада қуыс пайда болған сәттен жыныс гормондары эстрогендер (эстрон,
эстрадиол, эстрол) тузеді.
Әйел организмінде фолликуланың даму және жетілу кезеңдері жыныс
оралымыньң ерекшеліктері мол эстрогендік кезін тудырады.
Жыныс оралымыньң орта кезінде гипофиздің және баска түрткілердің
әсерінен грааф көпіршігі жарылып (овуляция), құрсақ, қуысына жумыртқа
клеткасы шығады. Жарылған фолликуланың қабырғасы қабысып, оның орнында
бірнеше сатыдан өтетін сары дене пайда болады . Осыдан кейін жыныс
оралымының лютеин кезі басталады.
Сары дене еттекірдің және жүктіліктің кезінде әртүрлі қызмет атқарады.
Еттекір сары денесінің әрекеттік мерзімі 12-14 күн. Жасөспірімдік және
климакс (еттекірі тоқтаған) кезенінде сары дененің белсенділігі төмендеп,
тіршілік мерзімі қысқарады. Сары дене бүкіл әйел организмінің оралымды
құбылыстарының ырғағына әсер ететін прогестерон және эстроген гормондарын
түзеді. Овуляциядан кейін 7-8 күні қанда прогестеронның және несепте
прегнандиолдың мөлшері өседі. Ал еттекір келер алдында прогестеронның
мөлшері өте азайып, жатырдың кілегейлі қабықшасындағы қан тамырларының
ішкі қабаты сылынып түседі. Жатырдың кілегейлі қабығы ісініп,
жалаңаштанған қан тамырларынан қан құйылады да, еттекір келеді. Бұл процесс
3-5 тәулікке созылады да, әрбір туар ай сайын қайталанып отырады.

Жыныс әрекетінің реттелісі

Организмнің жыныс әрекеттерінің реттелу механизмдері орталық жүйке
жүйесінің жоғарғы бөлімдерінің гипоталамус арқылы жасайтын күрделі
ықпалдарынан тұрады. Гипоталамус бұл ықпалдарды гипофиз арқылы жүзеге
асырады. Жыныс мүшелерінің қызметің шартты және шартсыз рефлекстер
реттейді. Шартсыз рефлекстің афференттік жолдары орталық жүйке жүйесіне
жыныс аппаратының эрогендік рецепторларынан ақпарат жеткізеді, ал оның
афференттік ықпалдары гипоталамус пен гипофизді іске қосады. Эрогендік
рецепторлар жыныс мүшелерінде шоғырланады.
Жынстың шартсыз рефлекс орталықтары жұлын деңгейінде орналасады. Алайда
олар мидың жоғарғы бөлімдері қатысатын күрделі рефлекстердің құрамына
кіреді.
Жұлынның бел және сегізкөз сегменттерінде жыныс мүшелерінің ширығу
(эрекция) және шәует шығару (эякуляция) орталықтары болады. Жыныс
орталықтарының жоғарғы қозғыштығы оргазм (құшырлану) сезіммен аяқталады.
Осы орталықтардың қозу толқыны жоғары өрістеп, оргазм тудыратын гипоталамус
пен лимбия жүйесін белсендіреді.
Бұл эмоциялық әсерленіс кезінде нақтылы вегетативтік өзгерістер
байқалады: жүреутің систолалық көлемі 130-170 %-ке өседі, пульс (кейде
минутына 150-180-ге дейін) тыныс (минутына 40-қа дейін) жиіленеді, қан
қысымы (систорлалық қысым қалыпты жағдайдан с. т. б. 60-100 мм-ге
дистолалық қысым 20-50 мм-ге дейін) көтеріледі. Оргазмнан кейін жалпы қажу,
босансу, байыз табу, ұйқышылдық байқалады. Оргазм ерлер мен әйелдерде
әртүрлі болады, жеке ерекшеліктері байқалады және көптеген түрткілерден
тәуелді келеді. Медициналық тұрғыдан алып қарағанда, оргазм организмге
жағымды әсер етеді. Жыныстық қанағат сезім болмаған жағдайда жиі невроз
пайда болады.
Жыныстық әрекеттердің қалыптасуына шаррты рефлекстік әсерленістер
қатысады. Шартты рефлекстік жыныстық (сексуалды) тітіркендіргіштер
талдағыштар арқылы әсер етеді. Шартты рефлекстік әсерленіс көбінесе ер
адамда аса жетілген.
Жалпы шартты рефлекстік жыныс тітіркендіргіштерінің организмнің
жыныстық қозғыштығын күшейтуі немесе төмендетуі нейроэндокриндік жүйенің
әсеріне және нейропсихикалық саланың жағдайына байланысты болады.

Нейроэндокриндік реттелу

Жыныс әрекеттік жүйенің нейроэндокринді аппараты әрбір жас кезендеріне
қолайлы жыныс гормондарының деңгеін, организмнің өсу, даму, жыныс
құштарлығын, өрбу процестерін қамтамасыз етеді.
Жыныс гормондарының организмге жасайтын әсерінің көлемі зор. Олар
калетка геномын (текқорын), бөлінуін, ағзалар мен тканьдердің қайта
жаңғыруын (регенерациясын), өсу және даму, иммундық әсерленісін, зат
алмасуының барлық түрін, мінез-құлығы мен эмоциясын реттейді, ақыры
генотиптің (тектүрдің) фенотипке (белгітүрге) алмасуын жүзеге асырады.
Организмнің ұрпақ жаңғырту және гормон түзу қасиеті гипоталамус-гипофиз
және шеткі сөлініс бездерінен тұратын күрделі құрамалардан тұрады.
Гормондар әсерінің алғашқы жүзеге асатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.