Халықаралық еңбек ұжымының, еңбек қатынастарын реттеудегі маңызы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Халықаралық еңбек ұжымының, еңбек қатынастарын реттеудегі маңызы

Орындаған 3 курс студенті М. С. Ізбасар

Ғылыми жетекші Д. У. Рыскалиев

Норма бақылаушы Ж. Карашева

Кафедра меңгерушісінің

Рұқсатымен қорғауға жіберілді

з. ғ. к., доцент «___» 2011ж. Т. М. Абайдельдинов

Алматы, 2011жыл

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ СТАНДАРТТАРЫ: «ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ»; ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ»; «ЖҰМЫС ТҮРІН ЕРКІН ТАҢДАУ ҚҰҚЫҒЫ»; ҰҒЫМДАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ . . . 7

1. 1 Халықаралық Еңбек Ұйымының мақсаты және міндеттері . . . 7

1. 2 «Халықты жұмыспен қамту»; еңбек қауіпсіздігі»; «жұмыс түрін еркін таңдау құқығы»; халықаралық стандарттары ретінде жалпы сипаты . . . 17

2 ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ТУРАЛЫ ХЕҰ-НЫҢ КОНВЕНЦИЯЛАРЫНЫҢ СИПАТЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗАҢДАРЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРЫНА САЙ ҮЙЛЕСІМДІЛІГІ . . . 27

Халықты жұмыспен қамту - еңбек құқығының негізгі мақсаты:

түсінігі және сипаты . . . 27

2. 2 Халықаралық Еңбек Ұйымының негізгі конвенциялары мен ұсынымдарының жалпы сипаты . . . 39

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 51

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР МЕН НОРМАТИВТІК

ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР . . . 55

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) - әлеуметтік әділеттілік қағидаларын, халықаралық қолдау тапқан адам құқықтары мен еңбек саласындағы құқықтарды алға тартуды мақсат еткен БҰҰ жүйесінің арнай агенттігі. 1919 жылы құрылған ХЕҰ, 1946 жылы БҰҰ-ның бірінші арнайы агенттігі атанды. ХЕҰ негізгі еңбек құқығы саласында ең төменгі стандарттарды қалыптастырып, конвенция және ұсыныс түріндегі халықаралық еңбек нормаларын жасайтын арнайы орган. Қазақстан Халықаралық Еңбек Ұйымына 1993 жылы мүше болды (бұдан әрі - ХЕҰ) . 1995 жылдан бастап ХЕҰ Қазақстандағы Өкілдігі жұмыс істейді. ХЕҰ негізгі қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметіне, жұмыс берушілер (кәсіпорын иелері) және еңбекшілер (кәсіподақтар) ұйымына еңбек қатынастары, Жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғау саласында практикалық қолдауды қамтамасыз ету болып табылады. ХЕҰ халықаралық еңбек нормаларын ратификациялау мен оларды орындауға қажетті саясатты құру және кеңестер, ұсыныстар, басқа да бағытталған, арнайы оқу бағдарламалармен қамтамасыз ету арқылы техникалық көмек көрсетуде жәрдемдеседі.

Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары [1] .

ҚР Констициясының 24 бабының 1 бөлігіне сай: Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар [1] . Және ҚР Еңбек Кодексінің 1 бабының 1 бөлігінің 15 тармағына сәйкес: еңбек - адам мен қоғамның өміріне жəне қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетті материалдық, рухани жəне басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам қызметі [2, 3-5б. ] .

Қазақстан Республикасы, халықаралық деңгейде, халықаралық қауымдастықтар мен анықталған қағидаттарды қолдайтын мемлекет ретінде 1992 жылдың 2 наурызында БҰҰ-ның, 1993 жылдың 31 мамырында Халықаралық Еңбек Ұйымының (ары қарай, мәтін бойынша - «ХЕҰ») мүшесі болып танылды. БҰҰ-ның негізгі мақсаты - құрылу сәтінде, барша адамазаттың құндылығын қорғау және дамыту болып айқындалды. 1948 жылғы 10 желтоқсандағы Жалпылық адам құқығы жөніндегі Декларация (ары қарай Жалпылық Декларация) адамзаттың дамуы жөніндегі негізгі тұжырымдама ретінде адамның азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар мен бостандықтарын айқындайтын алғашқы, фундаменталдық құжат ретінде танылады. Жалпылық Декларация, халықаралық деңгейде адам құқығын қорғау жүйесін жетілдіруге серпіліс берді және мемлекеттермен, олардың халықаралық міндеттілігі шегінде, осы актіге байланысты, адам құқығын қамтамасыз етуге бағытталған заңнамалық актілердің қабылдануына септігін тигізді [3, 28б. ] .

Халықаралық құқық доктаринасында жеке тұлғаның еңбегін қолдану және халықты жұмыспен қамту саласында кемсітушілікке жол бермеу - позитивті құқық ретінде танылады. Теңдік туралы жалпылық құқық қағидатының түсінігі БҰҰ-ның негізгі құжаттарымен айқындалған. 1948 жылғы Жалпылық Декларацияның 2 бабына сәйкес “әрбір адам Декларациямен жарияланған барлық құқықтармен және бостандықтармен қандайда бір айырмашылықтарға, яғни, кәсібіне, жынысына, тіліне, дініне, саяси және басқа сеніміне, ұлттық немесе әлеуметтік тегіне, мүліктік немесе басқа да жағдайларына қарамастан иемденуі керек. Осы аталған қағидат 1966 жылғы 16 желтоқсанда қабылданған «Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы» Халықаралық Пактінің 2 бабымен бекітілген. Осы Пакт Қазақстан Республикасымен 2005 жылдың 21 қарашасында бекітілді.

Теңдік және кемсітушілікке жол бермеу қағидаты (ары қарай: теңдік қағидаты) халықаралық еңбек құқығының (стандартының) негізгі қағидаты ретінде ескерілген. 1944 жылғы Филадельфияда қабылданған (филадельфия декларациясы) Ұсынымда ХЕҰ-ның түпнұсқалық қағидаты жария етілді - “барлық адамдар нәсіліне, сеніміне немесе жынысына қарамастан өзінің жағдайын, өзінің рухани дамуын еркін жағдайда, экономикалық тұрақтылықта және тең мүмкіндік жағдайында көтермелеуге құқылы”.

Теңдікке деген кепілдікті қаматамсыз ету мәселесі бойынша жоғарыда аталған халықаралық актілерге қосымша, салалық бағытта, кемсітушіліктің барлық нысандарын жоюға бағытталған ережелерді қамтитын құжаттар қабылданды. Олардың қатарында, нәсілдікті кемсітушілік мәселесі бойынша БҰҰ-ның 1965 жылғы «Нәсілдікті кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы» Конвенциясы басшылыққа алынады. Аталған Конвенцияның 5-бабына сәйкес БҰҰ-на мүше мемлекеттер нәсілдікті кемсітушіліктің барлық нысанына тиым салуға міндеттенеді. Тиісінше нәсіліне, түсіне, ұлттық немесе этникалық тегіне қарамастан әрбір тұлғаның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын, олардың қатарында - еңбек ету құқығын, еңбекке ақы төлеудегі теңдігін және заң алдындағы теңдігін қамтамасыз етуге міндеттенеді [4, 18б] .

Жыныстық тегіне байланысты жеке санаттағы қызметкерлердің құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуі 1981 жылғы «Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы» ХЕҰ-ның Конвенциясы басшылыққа алынады. Жыныстық айырмашылығы бойынша кемісітушілікке тиым салу және оған жол бермеу мәселесі ХЕҰ-ның басқа да актілерімен реттеледі. 1951 жылғы № 100 «Тең сыйақы туралы» Конвенцияға сәйкес қызметкердің жыныстық басқа да айырмашылықтарына қарамастан тең өнімді, сапалы еңбегі үшін, теңдік негізде сый ақыға деген әркімнің құқығы қамтамасыз етілуге тиіс; № 156 «Еңбекшілердің отбасылық міндеттері туралы» Конвенция отбасылық міндеттерді орындау шеңберінде, соған байланысты әркімнің еңбектік құқықтарын қамтамасыз ету және сол себепті кемісітушілікке жол бермеу мәселесі реттеледі; 1994 жылғы №175 «Толық емес жұмыс уақыты жағдайында жұмыс істеу туралы» ХЕҰ-ның Конвенциясы отбасылық міндеттері бар әйелдердің еңбегін қолдануға байланысты туындайтын қатынастарға қолданылады. Қызметкер мигранттарға қатысты кемісітушілікке жол бермеу және сол мигранттардың қатысуымен туындайтын еңбектік қатынастарды реттеуде теңдікті қамтамасыз ету сұрақтары №143 «Жұмысшы мигранттар туралы» Конвенциямен реттеледі. Аз ұлттарды жұмыспен қамту мәселесі 1989 жылғы «Тұрғылықты және тайпалық халықтар туралы» Конвенциямен реттеледі. Осы Ковенцияға сәйкес, ұлттық, нәсілдік және діни сенімділігінің айырмашылықтарына қарамастан, әркімнің жұмыспен тең қамтамасыз етілуі және, соған байланысты, тең мүмкіндіктермен иемдену құқығын жүзеге асырудың қағидаттары анықталған.

Ғаламдану кезеніңде, халықаралық стандарттарға сай, әрбір мемлекет адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын толық көлемде қамтамасыз етуге міндетті. Қолданылатын шектеулер, халықаралық стандарттарға сай, әркімнің ар-ожданына, абыройына, қадір-қасиетіне, мемлекеттің мүддесіне нұқсан келтірмейтін шамада ғана анықталуы керек [4, 18б. ] .

Халықаралық еңбек құқығы халықаралық деңгейде белгіленген құқықтың ең маңызды ережелерін, сондай-ақ, олардың қабылдануы мен қолданылуына байланысты іс жүргізу ережелерін қарайды [5, 3б. ] .

Еңбек туралы халықаралық Конвенцияларға қол қою жөнінен алғашқы қадамдар ХІХ ғасырдың бас кезінен бастау алған. Халықаралық дәрежеде қабылданған стандарттар арқылы қолдау таппайынша, еңбек заңдары жекелеген елдерде нық орнатылуы мүмкін емес деп есептелді. Алғашқы екі Конвенция 1906 жылы Берндегі дипломатиялық Конференциямен қабылданды. 1919 жылдың Бейбітшілік туралы келісім-шарттары Халықаралық Еңбек Ұйымының (ХЕҰ) құруын қамтамасыз етті, оның неігізгі мақсаты Конвенциялар мен Ұсыныстар қабылдау болып табылды

Содан бері, Халықаралық Еңбек Ұйымы әдетте жылына бір мәрте үнемі шақырылып отырды. ол 176 Конвенция және 183 Ұсыныс қабылдады [6, 29б. ] .

1944 жылы Филаделфиядағы Конференция Ұйымның мақсаттары мен ниеттерін қайта белгілеу туралы Декларация қабылданған болатын, ол кейіннен ХЕҰ Конституциясына енгізілді. Декларация, атап айтқанда, «еңбек өнім болып табылмайды», «өзін өзі көрсету және ассоциациялар еркіндігі ұдайым өрлеу үшін маңызды болып табылады», «бір жердегі кедейшілік барлық жердегі жақсы тұрмыс үшін қауіп төндіреді» және «барлық адамдар нәсіліне, діні мен жынысына қарамастан жақсы тұрмыс кешуге және еркіндік пен лайық жағдайында рухани нығаюға, экономикалық жағынан қамтамасыз етілуге және тең мүмкіндікке құқығы бар» деп белгіледі [7, 31б. ] .

Зерттеудің объектісі. Халықаралық Еңбек Ұйымының еңбек саласындағы маңызы, оның атқаратын қызметі, қабылданған Конвенциялары мен Ұсыныстары, Халықаралық еңбек құқығының стандарттары.

Зерттеу жұмысының мақсаты және міндеті. Халықаралық Еңбек Ұйымының халықаралық еңбек құқығында алатын орны, атқаратын қызметіне ғылыми талдау жасау.

Зерттеудің дерек көздері: дипломдық жұмыс дайындау барысында, ҚР нормативтік құқықтық актілері, Халықаралық еңбек құқығына байланысты әдебиеттер, диссертациялық жұмыстар, баспада жарық көрген зерттеулер, Халықаралық Еңбек Ұйымының Конвенциялары мен Ұсыныстары қолданылып талдау жасалынды.

Дипломдық зерттеудің ғылыми негізділігі. Қазіргі таңда халықаралық еңбек стандарттарын бекіту, және отандық заңнаманы сәйкестендіру маңызды мәселе болып келеді. Соған сәйкес Халықаралық Еңбек Ұйымының келесідей конвенцияларын қабылдау қажеттігі болып тұр: 1. ХЕҰ-ның 1925 жылғы № 18 «Кәсіптік ауру туралы» Конвенциясын. 2. ХЕҰ-ның 1937 жылғы № 62 «Құрылыстағы техникалық қауіпсіздік туралы» Конвенциясы, 1937 жылғы № 53 Ұсынысын; 3. ХЕҰ-ның 2000 жылғы № 183 «Аналарды қорғау туралы» Конвенциясымен, 1952 жылғы № 191 «Аналарды қорғау туралы» Ұсынысы; 4. ХЕҰ-ның 1990 жылғы № 171 «Түнгі жұмыс туралы» Конвенциясы; 5. ХЕҰ-ның 1964 жылғы және 1980 жылғы қайта қаралған № 121 «Өндірістік жарақат алған жағдайда жәрдемақы туралы» Конвенциясы;

1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ СТАНДАРТТАРЫ: «ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ»; ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ»; «ЖҰМЫС ТҮРІН ЕРКІН ТАҢДАУ ҚҰҚЫҒЫ»; ҰҒЫМДАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ

1. 1 Халықаралық Еңбек Ұйымының мақсаты және міндеттері

Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) - әлеуметтік әділеттілік қағидаларын, халықаралық қолдау тапқан адам құқықтары мен еңбек саласындағы құқықтарды алға тартуды мақсат еткен БҰҰ жүйесінің арнай агенттігі. 1919 жылы құрылған ХЕҰ, 1946 жылы БҰҰ-ның бірінші арнайы агенттігі атанды. ХЕҰ негізгі еңбек құқығы саласында ең төменгі стандарттарды қалыптастырып, конвенция және ұсыныс түріндегі халықаралық еңбек нормаларын жасайды.

БҰҰ жүйесінде ХЕҰ-ның үшжақты бірегей құрылымы бар, ондағы жұмыс берушілер мен жұмысшылардың бірлестіктері ХЕҰ-ның басшы органдарының жұмысында үкіметтермен тең дауысқа ие. Женевадағы Халықаралық еңбек бюросы ХЕҰ-ың секретариаты, оның жедел штаб-пәтері, зерттеу және баспа орталығы.

Қазақстан Халықаралық Еңбек Ұйымына 1993 жылы мүше болды (бұдан әрі - ХЕҰ) . 1995 жылдан бастап ХЕҰ Қазақстандағы Өкілдігі жұмыс істейді.

ХЕҰ офисінің негізгі қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметіне, жұмыс берушілер (кәсіпорын иелері) және еңбекшілер (кәсіподақтар) ұйымына еңбек қатынастары, Жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғау саласында практикалық қолдауды қамтамасыз ету болып табылады.

ХЕҰ халықаралық еңбек нормаларын ратификациялау мен оларды орындауға қажетті саясатты құру және кеңестер, ұсыныстар, басқа да бағытталған, арнайы оқу бағдарламалармен қамтамасыз ету арқылы техникалық көмек көрсетуде жәрдемдеседі.

Қазақстан Өкілдері көрнекті және практикалық тәжірибе алу мақсатымен түрлі елдерде өтетін халықаралық конференциялардың жұмысына, семинарларға, симпозиумдарға шақырылып тұрады.

ХЕҰ халықаралық Оқу Орталығындағы оқу курстар жұмыстарын одан әрі жетілдіруге пайдалы. Оқу орталығында тұрақты негізде республиканың әлеуметтік серіктестіктің үш жақ өкілдері біліктіліктерін арттырады.

ХЕҰ еңбек туралы заң жобасының, халықты жұмыспен қамту туралы заң жобасының, еңбекті қорғау саласындағы қамсыздандыру туралы заң жобасының, Еңбек Кодексінің және басқа да заңдар жобасының сараптамасын жасап, халықаралық еңбек нормативтеріне негізделіп Қазақстан Республикасының Үкіметіне түсініктер, сипаттамалар берді.

Қазақстан ХЕҰ адам құқықтарының негізгілері жөніндегі барлық Конвенцияларын бекітті.

Бұл қауымдастық еркіндігі және коллективтік келіссөздер (№№ 87 және 98 Конвенциялар), еріксіз еңбек (№№ 29 және 105 Конвенциялар), мүмкіндіктер мен үндеулер теңдігі (№№ 100 және 111 Конвенциялар), балалар еңбегі (№ 138 Конвенциясы) бойынша Конвенциялар. 2010 жылы Женевада Қазақстанның әлеуметтік серіктестіктің үш жақ өкілдері Халықаралық еңбек ұйымымен 2010-2012 жылдарға арналған Лайықты еңбек бағдарламасына қол қойды.

Аталған бағдарлама дүниежүзілік қаржы және экономикалық дағдарысты ескере отырып, әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы ынтымақтастық жөніндегі алдыңғы бағдарламалардың жалғасы болып келеді. Бағдарлама Мыңжылдық даму мақсаттары ережесімен және даму мақсатында көмек көрсету жөніндегі БҰҰ Шеңберлік бағдарламасын (UNDAF) басшылыққа алады.

Бағдарлама Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясында, 2024 жылға дейін Қазақстанның орнықты дамуға өту Концепциясы және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2010-2014 жылдарға арналған Стратегиялық жоспар сияқты үкіметтің орта мерзімді және ұзақ мерзімді стратегияларында белгіленген ұлттық артықшылықтарға негізделген.

Ынтымақтасудың басым бағытының негізінде жұмыс орындары туралы ХЕҰ Ғаламдық пактісінің принциптерін жылжыту жатыр.

Бағдарламада алға қойылған мақсаттарға және үш бағыт бойынша нәтижелерге қол жеткізу үшін қажетті басты индикаторлар мен стратегиялар нақты тұжырымдалған:

- халықаралық стандарттарға сәйкес еңбек қатынастары саласындағы мәселелерді реттеу;

- ер мен әйелдердің тиімді жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғауға жәрдемдесу;

- үшжақты ынтымақтастықты және әлеуметтік диалогты одан әрі дамыту.

Бағдарламаны іске асыру бойынша ХЕҰ және Қазақстан Республикасының үшжақты әріптестерінің конструктивті ынтымақтастығы нәтижелерге қол жеткізуді және әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы жағымды өзгерістермен қамтамасыз етеді.

Бастапқы Халықаралық Еңбек құқығының пайдасына келтірілген негізгі дәлел байланысты. Еңбек шарттары туралы халықаралық келісімдер қызметкерлердің есебінен бәсекеге жол бермейді және әділ бәскелестікке дұрыс ықпал жасайды деп сесптелінді. белгілі бір уақыт аралығында бұл дәлелдерге елеулі мән берілген жоқ, өйткені шығындар мен заттардың нақты бағылары еңбек шығындарына қарағанда көптеген басқа факторларға байланысты деп саналған еді. Экономиканың дүниежүзілік деңгейде көтерілуіне байланысты саудаға қатысты еңбек стандарттарының рөлі мен тиімділігі жөніндегі мәселе қайта алдыңғы қатарға шығып, шиеленісті даудың тақырыбына айналды. ХЕҰ (МОТ) мен жуырда құрылған Дүниежүзілік Сауда Ұйымы әрекеттерінің үйлесімділігіне қатысты, еңбек стандарттарын сақтауды талап ету мүмкіндігін қосатын мәселе пікірталастың ортасына түсіп отыр.

Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяғында әлеуметтік әділетсіздікке қарсы әрекет бейбітшілік ісіне қызмет атқарады деген дәлел қарастырылуға ұсынылды. Бүгінде, халықаралық еңбек құқығының маңызды қозғаушы күші әлеуметтік әділдік болып табылады. ХХ ғасыр ішінде еңбек жағдайының жақсара түскеніне қарамастан, тіпті дамыған елдердің өзінде де шешілмеген әлеуметтік мәселелер әлі орын алып келеді. Қанау мен мұқтаждық бүкіл дүние жүзі бойынша жұмыс адамдарына ықпал етуін жалғастырып отыр. Әлеуметтік әділеттілік жөніндегі ұғым ұдайы дамуда және қазір адамзаттың жалпы жақсы тұрмыс құруына да қатысы бар.

Халықаралық еңбек құқығының осы негізгі мақсаттарға қосымша атқаратын қызметі теңдестірілген экономикалық және әлеуметтік өрлеуге көмектесу, халықаралық сипаттағы еңбек мәселелерін реттеу және үкіметтерге, қызметкерлер мен кәсіпкерлерге нұсқау құралы ретінде қызмет атқару болып табылады.

Қазақстанда нарықтық экономикалық қатынастардың қалыптасуы және соған байланысты әлеуметтік, экономикалық және саяси қатынастардың өзгеруі жағдайында халықты әлеуметтік қорғаудың тиімді жүйесі айқындалды. Осы мәселеде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабының 1 тармағына сәйкес - адамның өмірі, құқытары мен бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы, 28 бабының 1 тармағына сәйкес - Қазақстан Республикасы азаматының әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі. Осы принциптерге сәйкес Қазақстан Республикасында, халықаралық стандарттарға сәйкес, халықты әлеуметтік қорғаудың тиімді жүйесін қалыптастыру, құру мемлекеттің негізгі міндет ретінде танылады. Мемлекеттің нарықтық экономикаға өтуінің бастапқы сатысында, инфляциялық үдерістің белең алуы және соған байланысты бюджеттік тапшылықтың салдарына байланысты бірінші кезекте халықты әлеуметтік қорғау мәселесіне мемлекет ерекше көңіл бөледі. Аталған міндеттер бағытында айқындалған іс-шаралардың дер кезінде қолға алынуы және соған байланысты, әлеуметтік салада жүргізіліп жатқан реформалар, қазіргі жағдайда қарқынды дамып келеді. Қазіргі жағдайда қалыптасқан халықты әлеуметтік қорғау жүйесі үнемі жетілдіруді қажет етеді. Осы саланы жетілдіруге мемлекеттік қазынадан жүзеге асырылады

Соңғы жылдардағы экономика саласында орын берген оңтайлы өзгерістер мен тұрақты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар әлеуметтік қорғаудың кешенді жүйесін құруға мүмкіндік берді.

Қазақстан ХЕҰ-ның мүшесі ретінде халықты әлеуметтік қамсыздандыру туралы осы халықаралық ұйымның бірқатар конвенцияларын бекітті. Негізінде, әлеуметтік саясаттың түпкілікті қағидаттары ХЕҰ-ның Жарғысымен айқындалған. Еңбек саласындағы негізгі қағидаттар және әркімнің жұмыспен қамтылу құқығының ұғымы және нышандары халықаралық еңбек конфедерациясының 86-сессиясында қабылданған Декларациясымен анықталды.

Декларациямен бекітілген төрт қағидат ХЕҰ-на мүше елдердің барлығына бірдей міндетті болып табылады, олар: бірлестіктердің еркіндігі және ұжымдық келіссөздер жүргізу құқығын тану; күштеп еңбекті қолданудың барлық нысанын жою; балалар еңбегіне тиым салу; еңбекті қолдану және халықты жұмыспен қамту саласында кемсітушілікке жол бермеу.

Халықаралық еңбек құқығы жүйесінде айқындалған халықаралық еңбек стандартының доктринасы позитивті құқық ретінде анықталған және, соған байланысты, еңбек құқығының қайнар көздері арасында мемлекетпен бекітілген халықаралық шарттар, олардың құрамында: декларациялар, пактілер, конвенциялар ерекше орын алады.

ХЕҰ-ның негізгі мақсаты, әлеуметтік әділеттілік қағидатына негіз, бейбітшілікті орнықтыру және әлемде экономикалық, әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету болып табылады. ХЕҰ-ның Жарғысымен және Филадельфия Декларациясымен анықтылған әлеуметтік саясаттың түпкілікті қағидаттары, жоғарыда аталған мақсаттарға жетудің құқықтық негіздемелері ретінде танылады. Олар әркімнің еңбек етуде тазалық талаптарына сай қауіпсіздік жағдайымен, тұрақты даму жағдайында өмір сүру деңгейімен, адам мен азаматтың еңбек ету қабілеттігін сақтауды қамтамасыз ету. Ұлттық заңнама нормаларын халықаралық нормаларға сәйкес үйлестіру мәселесінде ХЕҰ-ның конвенцияларының жалпылық және салалық маңыздылығын ажырата білуіміз қажет. Жалпылық негізде, яғни барлық еңбектік қатынастарға таралатын конвенцияларға келесі конвенциялар жатады: 1958 жылғы 25 маусымдағы №111 «Еңбек және жұмыспен қамту саласында кемсітушілікке қатысты»; 1949 жылы 1 шілдедегі №95 «Жалақыны қорғауға қатысты; 1951 жылы 29 маусымдағы №100 «Ерлермен әйелдердің тең бағалы еңбегі үшін тең ақы төлеу» т. б . . . Конвенциялар, халықаралық шарттар ретінде, халықты жұмыспен қамту саласында адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын анықтайтын халықаралық құқықтың қайнар көздері ретінде танылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4 бабының 1 тармағына сәйкес басқа да нормативтік құқықтық актілердің нормаларымен қатар Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық болып халықаралық шарттардың нормалары танылады. Осы баптың 3 тармағына сәйкес «республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады» [1] .

Конвенциялардың сипатын анықтауда жұмыспен қамтылған тұлғалардың субъектілік құрамына байланысты және сол актілердің (конвенциялардың) мазмұнына сәйкес жұмыспен қамту саласында халықтың әлеуметтік топтарының жекелеген санаттарының құқықтық мәртебесі анықталады. Олардың қатарын 1981 жылғы №151 «Отбасылық міндеттемелермен байланысты еңбек қатынастары туралы» Конвенция; 1983 жылғы №159 «Мүгедектерді жұмыспен қамту және оларды кәсіби сауықтыру туралы» Конвенциялары құрады [38] .

Қазіргі уақытта, әлемнің көптеген елдерінде, халықаралық еңбек құқығы ұлттық еңбек құқығының жекеленген институты ретінде нәтижелі түрде бекіді.

Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық негізде реттеу - халықаралық құжаттармен бекітілген үлгілер (стандарттар) ретінде танылады. Халықаралық шарттарға қосылған мемлекеттер сол үлгілерді ұлттық еңбектік заңнамада ескереді. Яғни, еңбекті қолданудың халықаралық стандарттары БҰҰ-ның құжаттарымен және, сонымен қатар, ХЕҰ-ның актілерімен бекітіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.