Жеке тұлғаның даму психологиясы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жеке тұлғаның психологиялық дамуы.

Әлеуметтік қатынастар субъекті әрі әлеуметтік мәнді қасиеттердің иегері ретінде әрбір адам- жеке тұлға болып сипатталады.

«Жеке тұлға» түсінігімен қатар біздің қолданымымызда «адам», «жеке адам», «даралық» терминдері бірге жүр. Бұл түсініктердің әрқайсысы өз ерекшеліктерімен ажыратылады, бірақ бір- бірімен тығыз байланысты. Осылардың ішінде ең жалпыланған, көп қасиеттердің бірігуін - «адам» түсінігі қамтилы. Адам- өмір дамуының ең жоғарғы деңгейінің көрінісі, қоғамдық еңбек барысының жемісі әрі табиғат пен әлеуметтік болмыс тұтастығын аңдататын тіршілік иесі. Алайда адам әлеуметтік текті мәнге ие болғанымен, ол жалпы табиғат туындысы ретінде- дара адамдық сипаты жағынан жады мақұлұқ дүниесіне бөлекткнбейді.

Дара адам- «Homo sapiens» тектілердің өкілі, адамдық даму нышандарының иесі- нақты адам.

Даралық- нақты адамның табиғи және әлеуметтік қабылдаған қайталанбас ерекшкліктері мен қасиеттері.

«Жеке тұлға» түсінігіне байланысты ең алдымен адамның қоғамдық мәнді сапалары еленеді. Адамның әлеуметтік мәні оның қоғаммен байланысында қалыптасады да көрініс береді.

Әрқандай қоғаға орай адамның қасиет, сапа өлшемдері әрқилы келеді. Қоғам социологиясы нақты қоғамның психологиялық ьипін анықтап отырады.

Жеке тұлға көп сатылы құрылымға ие. Осыдын жеке тұлға, адам психологиялық құрылымның ең жоғарғы да жетекші деңгеці қажнттілік себеп аймағы- жеке тұлғаның бағыт- бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, озіне қатынасынан және қоғамдық, еңбектік міндеттерінен туындайды.

Сонымен бірге жеке адам үшін мәнді құбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз қатынас мүмкіндіктерін іске асыру қабілеті де үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз кезеңінде адамның іс- әрекеттік икемділігіне, оның қабілеті, білімі және ептілігіне, көңіл- күй, ерікті және ақыл- ой сапаларымен байланысып жатады.

Адам өмірге дайын қабілет, мінез және қызығуларымен келмейді, бұлардың бәрі белгілі табиғи негізде адамның өмір барысында қалыптасады. Адам тәнінің негізі, яғни генотипі оның анатомиялық- физиологиялық ерекшкліктерін, жүйке жүйесінің қозғалысын белгілейді. Биологиялық құрылым иесі - адам өткен әулеттердің білім, салт, заттай және рухани мәдениеті күйінде топталған өмір тәжірибесін игерумен ғана жеке тұлға дәрежесіне көтеріледі.

Жеке тұлға дамуы- өз мүмкіндіктерін үздіксіз кеңітіп қажеттіліктерін арттырып баруымен байланысты.

Осы дыму деңгейі нақты адамға тән болған қарым- қатынастар аймағымен өлшенеді. Даму дәрежесі мардымсыз, тұлғаның адам аралық қатынастарыда өте жай күнделікті тіршілік күйбеңінен аспайды. Ал даму деңгейі жоғары болған адам өзінің рухани мәртебелілігімен, қоғамдық мәнді құндылықтарымен ерекшеленеді.

Әрбір жеке тұлға өзінің қоғамдағы өмірлік әдептерін реттеумен күнделікті тіршілік проблемаларын шешіп береді. Бірдей қиыншылық, кедергілердің шешімін әр адам өз әдіс- тәсілдерімен табуы мүмкін. Осыдан, жеке адамды танып, білу үшін сол адамның алдында тұрған өмірлік міндеттерін, оларды іске асыру жлдары мен өмір барысында ұстанған принциптерін жете білу қажет.

Қоғамдық қатынастарға араласып және оларды басшылыққа ала отырып, адам ол қатынастардың ықпалына қалып қоймайды. Әрқан, дай жеке тұлға өз дербестігі мен ерекшелігіне ие.

Жеке тұлғаның дербестігі оның ең жоғарғы психикалық сапасы рухани дүниесімен ұштасады. Рухани дүние дегеніміз адам мәнінің ең биік көрінісі, оның жалпы адамзаттық инабат парызды түсіне білуі болмыстағы өз орнына сай қызмет ете алуы. Жеке адамның рухани жетілгендігі- бұл жоғарғы дәрежедегі саналық жетілу, ізгі мұраттарды басшылыққа алу, сонымен бірге, жаман ниеттер мен мезеттік шен- шекпеннен, жалған белсенділік пен өтірік- өсектен өзін аулақ ұстай алуы. Ал адамнң мұндай қасиет, сапаларды өз бойынша дарытуы көбіне қоғамдық салтқа тәуелді. Қоғамның даму дәрежесі неғұрлым төмен болса ел ішінде баршаны бірдей теңестіру принціпі өріс алады да, ондай қоғам мүшелерінің көбі құлдық бағыну күйінен арыла алмайды. Дербестігінен айырылып, өз бетінше ой жүгіркен адам, өз тұлғалық дамыту ниетінен ажырап қалады.

Жеке адам сапалары ол адамның араласқан қатынастар өрісіне әртүрлі әлеуметтік өмір аймағында қызмет ете алу қабілетіне байланысты келеді. Шығармашыл тұлға тікелей қоршаған әлеумет шеңберінде қалып қоймай, өзін ауқымды қоғам аймағы негізінде қалыптастыруға ұмтылыс жасайды. Мұндай адам бойында өзі жасаған қауымның, тіпті бүкіл қоғамның болашақ өркениеті көрініп ол өз дәуірінің сапалық деңгейінен көш ілгері жүреді, жеке адамның өз дербестігіне ие болуы оның тұйық әлеуметтік топқа бағынышты еместігін көрсетумен бірге сол адамның жоғарғы деңгейде кемелденгендігінің дәлелі.

Жеке адамның дамуы, яғни оның әлеуметтік ұнамды қасиеттерінің қалыптасуы белгілі қоғамдық қолдау мен әлеуметтік қажетсінуді қажет етеді.

Дара адамның жеке адам санатына көтерілуі үшін маңызды факторлар:

- идентификация- яғни жеке адамның өзін басқа адамдармен теңестіре, қоғам талабына сай болу ниетімен қалыптасып бару процессі

- персонализация- жеке адамның өз басының басқа адамдар өмірінде қадірі барын түсіне білуі, сонымен бірге, нақты әлеуметтік топта өзінің кісілік мүмкіндіктерін іске асыра алуы.

Басқа әлеумет мүшелерімен жеке адам өз «Мені» негізінде қатынас түзеді. Ғылымда «жеке адамның рефлекциясы» деп аталған бұл «мен» ұғымы өз ішінде әр адамның өз жөніндегі танымын, өз мүмкіндіктерін және өз қадірін сезе білу сияқты сапаларын қамтиды. Жеке адамның өзіне- өзі берген бағасының астам не төмен болуынан сол адамның тұрмыс салтын анықтап оның тұрақты қылық әрекеттерін белгілейді.

Әрқандай жеке адам өзінің өмірлік салтын, жеке құндылық бағыттарына орай тіршілік жағдайларын өзгертудің қайта құрудың жалпыланған, тұрақты тәсілдер жүйесін түзіп барады. Осыдан адамның тұрмыс, тіршілік салты оның жалпы өмір сүру, қоғамдағы өз орнын иеленудің бағдарына айналады. Әлеуметтік құнды салт- бағыттан адамның жоғары инабатты, жасампаздық өмірі, рухани- этикалық, рухани- эстетикалық дүниетанымы туындайды. Адам өмірі осыдан бір мезеттік ықпалдар билігінде қалып қоймай ішкі заңдылықты ниет- себептер жүйесін арқау етеді, өзінің әлеуметтік мәнді, мағыналы мұраттарын барластыра, саналы бағытта жасау мүмкіндігін алады.

Тұрмыс- салт бағыты тұрақтанбаған адам күнделікті күйбеңнен аса алмайды, осыдан мүмкіндіктерін толық жүзеге асыры алмай, өміршеңдігі кемиді, рухани- адамгершілік талаптары тарылады.

Жеке адамдағы барша өмірлік күйзеліс- ауытқулар оның өзіндік «Менін» танымаудан, объективті мәнді жеке басының құнды тараптарын сезіне алмаудан келіп шығады. Жеке адам болмысының ең айқын көрсеткіші- оның өз психикалық жағдайын басқара алу және әрекет- қылықтарын қоғам қалыптастырған өлшемдерге икемдесіре білу қажет.

Жеке адам тұрақты қасиеттер жиынтығымен дараланады, тұлғаның барша ерекшеліктері оның тума, нәсілдік, жеке- әлеуметтік мәдени сапаларынының бірлігінен қалыптасады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.