Шарын өзені Сары Тоғай бекетінің су өтімі қыисығын тұрғұзу және ағындыны есептеу.
Орындаған
3-ші курс студенті: Аманова Г. А.
Ғылыми жетекші: Жампеисова С. Р.
Нерма-бақылаушы:
Қарауға жіберілді
Құрлық гидрологиясы кафедрасының
Меңгерушісі т. ғ. к., доцент: Абдрахимов Р. Г.
«___»2008ж.
Жалпы ережелер
Су өтімі қисығын тұрғұзу және орташа тәуліктік су өтімін есептеу гидрометияның ең қиын және өте маңызды тапсырмаларының бірі. Күнделікті (орташа тәуліктік) су өтімін анықтау үшін жекелеген су өтімін өлшеу жұмыстары жүргізіледі. Орташа тәуліктік су өтімі тәуліктік, декадалық, айлық, жылдық жиынтық ағындыларды есептеу үшін, орташа көпжылдық ағындыны, жыл ішіндегі үлестірімін, су өтімінің сипаттамаларын, ең жоғарғы және ең төменгі ағындыны бағалау үшін қажет. Су өтімінің қисығы дегеніміз су өтімдері мен су деңгейлері байланысының кескіндемелік бейнесі. Жылдық су ағындысын есептеу үшін су өтімдерінің қисықтары 1 жылдыңдеректері бойынша тұрғызылады. Бұл жағдайда, қойылатын міндет су өтімінің дискретті өзгерісінің деректері бойынша ағынды гидрографын - жыл ішіндегі 01. 01 бастап 31. 12. дейінгі күнделікті (орташа тәуліктік) су өтімінің тізбегін тұрғұзу /4/.
Гидрометриялық зерттеулерде әдетте су өтімінің су денгейіне тәуелділігін Q=f(H) іздеу орын алған. Бұл жағдайда су өтімі физиқалық тәуелсіз айнымалы болып, ал су деңгейі оның функциясы болып табылады. Мұның себебі су деңгейлері жиі өлшенеді (негізінен тәулігіне екі рет), ал су өлшеу жұмыстарын жүргізудің қиындығына және көп уақыт алатындығына байланысты сирек өлшенеді /14/.
Су өтімі қисықтары өлшенген су өтімдерінің шамалары женә оларға сәйкес келетін су деңгейлері бойынша тұрғызылады. Су деңгейінің қандайда бір мәніне су отімінің белгілі бір мәні сәйкес келетін жағдайда тәуелділік бірқалыпты бір сызықпен бейнеленеді. Мұндай тәуелділік біртекті тәуелділік деп аталады. Сонымен қатар, бұл тәуелділік функционалды тәуелділік емес, жуықтап бір мәнді тәуелділік екенің атап өтіуміз керек, өйткені өлшенген су өтімдерінің нүктелері кескіндемеде бір сызықтың бойында жатпайды, біршама бытыранқы болып түседі. Бұл бытыраңқылық бір жағынан су өтімін және су деңгейін өлшеудің қателіктеріне екінші жағынан осы сипаттамалардың байланысын бұзатын бірқатар себептерге байланысты.
Бірқатар жағдайларда біртекті тәуелділі бұзылады да, су деңгейін қандайда бір мәніне су өтімінің бірнеше мәндері сәйкес келеді. Су деңгейі мен су өтімінің мұндай тәуелділігі әртекті тәуелділік деп аталады. Q=f(H) тәуелділігінің әртектілігі түрлі себептердің:
судың бірқалыпсыз қозғалысының;
мұздық түзілімдердің;
арнаны су өсімдіктерінің басуынан;
арнаның орнықсыздығынан (деформациялануынан) ;
айнымалы тежелудің әсерінен туындайды.
Мұндай жағдайларда Q=f(H) тәуелділігін анықтау өте күрделі жұмыс болып табылады.
Судың ағындысы деп, қандайда бір уақыт кезеніңде тәулік ішінде, онкүндік, ай, жыл ішінде, су тасқыны кезінде және т. б. кезендерде ағын судың көлденең қимасы арқылы ағып өткен судың мөлшерін айтамыз. Ағынды осы кезендер үшін орташаланған су өтімінің секундына текше метр (м
3
/с) немесе текше метр (м
3
) (ағындының үлкен мәндері км
3
өрнектеледі) мәндерімен өрнектіледі. Ағындыны сонымен қатар бір өлшем ауданнан (1км
2
) өткен судың мөлшері (ағынды модулі) немесе ағынды қабатты (мм) түрінде де өрнектеуге болады.
Тапсырманың мазмұны
Қандайда бір жыл үшін нақты гидрометриялық тұстама бойынша «Өлшенген су өтімдерінің» кестесі.
2) Осы гидрологиялық бекет бойынша берілген жылдағы «Күнделікті су деңгейінің» кестесі.
Қойылатын талап:
1) Су өтімдірінің қисығын тұрғызу.
2) Ағынды есебін жүргізу (Берілген жыл бойынша «күнделікті су өтімі» кестесін құрастыру) . Деректер ашық арна жағдайында біртекті Q=f(H) қисығын тұрғызу үшін іріктеліп таңдалған.
3) Қысқы кезең үшін күнделікті су өтімін қысқы кезең үшін тұрғызылған қисық бойынша немесе қисық сызықты интерполяция әдісі бойынша есептеу.
3.
Жұмысты орындау тәртібі
3. 1. Су өтімдері қисығын тұрғызу.
1) Ең алдымен бастапқы директерді талдаудан өткізу керек. Гидрометриялық зырылдауықпен толық әдіс бойынша өлшенген өтімдері сенімді болады, зырылдауықпен қысқартылған әдіс бойынша немесе қалтқылармен өлшенген, сонымен қатар ағыстың жылдамдығы баяу болғанда өлшенген су өтімдерінің сенімділігі аздау болады. Талдау кезінде судың жайылмаға шыққандығы жөніндегі деректер анықталады және өзенде мұздық түзілімдердің болатын кезеңі айқындалады.
2) Қисықтар өлшемі 203*288; 288*407 немесе 407*576мм миллиметрік қағаздың бетіне тікбұрышты координаттар жүйесінде тұрғызылады. Осы форматта су өтімдерінің Q=f(H) және олармен байланысы бар су қимасының аудандарының F=f(H), ағыстың орташа жылдамдықтарының V
op
= f(H) су деңгейіне тәуелділігі қисықтары, өзен енінің B=f(H) және су бетінің еңістіктерінің I=f(H) су деңгейіне тәуелділіктері қисықтарын біріктіріп тұрғұзу жүзеге асырылады. Шкаланың масштабы Q, F, V, B, I сипаттамаларының өзгерісінің ауытқу аралығына тәуелді және 2, 5 немесе 10 еселі болуы тиіс. Q=f(H) қисығын оның шеткі нүктелерін қосатын доғал сызық абсцисса осыне 45
0
тең көлбеу бұрышпен орналасатындай қылып тұрғұзу қабылданған, ал F=f(H) және V
op
= f(H) қисықтары үшін көлбеу бұрышы 60
0
тең болуы тиіс. Су деңгейінің шкаласы барлық қисықтар үшін ортақ. B=f(H) және I=f(H) қисықтар барлық жағдайларда бірдей тұрғызылмайды. Мысал ретінде Q=f(H), F=f(H) және V
op
= f(H) қисықтары 11-суретте /18/ бойынша келтірілген.
Су өтімі тербелесінің ауытқу аралығы өте үлкен болған жағдайда {Q
max
/Q
min
>20} қисықтын төменгі бөлігі, шамаменсу деңгейі тәрбелесінің ауытқу аралығының 20-30% анағұрылым үлкен масштаб (5-10 есе ірі) бойынша бөлек сызылады /4, 8, 14, 18 және т. б. /. Қисықта ең кіші және улкен су деңгейлерінің шамалары және олардың байқалған күнікөрсетіліуі тиіс. Су өтімдерінің нөмірлері бір жолақтың бойымен қисықтан 1-4см қашықтықта жазылады. Су өтімінің нөмірі мен нүктесі өтімі өлшенген деңгейдің тұсына қойылады. Егер қандайда бір деңгейге бірнеше су өтімі сәйкес келсе, онда бұл деңгейде нүктелердің нөмірлері су өтімінің шамаларының өсу ретіне қарай солдан оңға қарай орналасады.
Число
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Число:
1
I:
17, 1) х
II:
15, 8) х
III:
18, 3
IV:
61, 7
V:
66, 5
VI:
108
VII:
86, 6
VIII:
50, 3
IX:
40, 8
X:
43, 9
XI:
30, 5
XII:
26, 5
Число:
2
I:
16, 8) х
II:
15, 9) х
III:
18, 3
IV:
52, 6
V:
77, 6
VI:
99, 9
VII:
86, 6
VIII:
71, 3
IX:
51, 5
X:
43, 9
XI:
31, 4
XII:
25, 2
Число:
3
I:
16, 4) х
II:
15, 9) х
III:
17, 8
IV:
43, 9
V:
85, 3
VI:
81, 5
VII:
84, 0
VIII:
62, 9
IX:
46, 0
X:
43, 9
XI:
28, 7
XII:
25, 2х
Число:
4
I:
16, 0) х
II:
15, 9) х
III:
18, 3
IV:
36, 8
V:
120
VI:
84, 0
VII:
76, 4
VIII:
59, 3
IX:
46, 0
X:
43, 9
XI:
28, 7
XII:
17, 8х
Число:
5
I:
15, 7) х
II:
16, 0) х
III:
18, 3
IV:
34, 1
V:
121
VI:
78, 9
VII:
71, 3
VIII:
58, 2
IX:
47, 1
X:
42, 9
XI:
28, 7
XII:
17, 8х
Число:
6
I:
15, 4) х
II:
16, 0) х
III:
18, 7
IV:
35, 9
V:
105
VI:
78, 9
VII:
68, 9
VIII:
57, 1
IX:
50, 3
X:
41, 9
XI:
28, 7
XII:
16, 9х
Число:
7
I:
15, 0) х
II:
15, 6) х
III:
18, 3
IV:
39, 8
V:
89, 3
VI:
80, 2
VII:
61, 7
VIII:
52, 6
IX:
52, 8
X:
40, 8
XI:
28, 7
XII:
16, 4х
Число:
8
I:
14, 6) х
II:
14, 3) х
III:
18, 3
IV:
47, 1
V:
82, 7
VI:
86, 6
VII:
64, 1
VIII:
49, 2
IX:
59, 3
X:
40, 8
XI:
29, 6
XII:
17, 0) х
Число:
9
I:
14, 3) х
II:
14, 3) х
III:
19, 2
IV:
55, 9
V:
93, 2
VI:
104
VII:
65, 3
VIII:
49, 2
IX:
51, 5
X:
39, 8
XI:
28, 7
XII:
17, 5) х
Число:
10
I:
14, 0) х
II:
15, 6) х
III:
18, 3
IV:
84, 0
V:
93, 2
VI:
119
VII:
67, 7
VIII:
50, 3
IX:
51, 5
X:
38, 7
XI:
30, 5
XII:
18, 1) х
Число:
11
I:
13, 6) х
II:
14, 9) х
III:
17, 3
IV:
99, 9
V:
113
VI:
124
VII:
68, 9
VIII:
47, 1
IX:
54, 8
X:
37, 7
XI:
29, 6
XII:
18, 7) х
Число:
12
I:
13, 2) х
II:
15, 6) х
III:
19, 2
IV:
85, 3
V:
121
VI:
116
VII:
82, 7
VIII:
50, 3
IX:
51, 5
X:
36, 8
XI:
28, 7
XII:
20, 5) х
Число:
13
I:
12, 9) х
II:
14, 9) х
III:
20, 5
IV:
76, 4
V:
117
VI:
101
VII:
68, 9
VIII:
46, 0
IX:
49, 2
X:
37, 7
XI:
27, 2
XII:
21, 2) х
Число:
14
I:
13, 3) х
II:
16, 0) х
III:
25, 8
IV:
75, 1
V:
124
VI:
107
VII:
67, 7
VIII:
45, 0
IX:
47, 1
X:
38, 7
XI:
28, 0
XII:
20, 5) х
Число:
15
I:
15, 7) х
II:
16, 3) х
III:
32, 3
IV:
78, 3
V:
112
VI:
119
VII:
62, 9
VIII:
40, 8
IX:
47, 1
X:
37, 7
XI:
27, 2
XII:
21, 8) х
Число:
16
I:
14, 0) х
II:
14, 5) х
III:
53, 7
IV:
70, 1
V:
86, 6
VI:
103
VII:
58, 2
VIII:
39, 8
IX:
46, 0
X:
37, 7
XI:
28, 7
XII:
23, 2) х
Число:
17
I:
14, 4) х
II:
22, 1) х
III:
48, 1
IV:
66, 5
V:
82, 7
VI:
103
VII:
76, 4
VIII:
45, 0
IX:
45, 0
X:
37, 7
XI:
28, 0
XII:
21, 8) х
Число:
18
I:
14, 8) х
II:
25, 9) х
III:
34, 1
IV:
53, 7
V:
71, 3
VI:
104
VII:
73, 8
VIII:
46, 0
IX:
46, 0
X:
36, 8
XI:
27, 2
XII:
21, 8) х
Число:
19
I:
15, 2) х
II:
26, 4) х
III:
31, 4
IV:
43, 9
V:
62, 9
VI:
107
VII:
61, 7
VIII:
43, 9
IX:
50, 3
X:
35, 9
XI:
25, 8
XII:
23, 8) х
Число:
20
I:
15, 6) х
II:
25, 3) х
III:
24, 5
IV:
35, 0
V:
57, 1
VI:
91, 9
VII:
57, 1
VIII:
42, 1
IX:
X:
XI:
XII:
Число:
21
I:
15, 6) х
II:
25, 3) х
III:
33, 2
IV:
40, 8
V:
54, 8
VI:
91, 9
VII:
52, 6
VIII:
40, 8
IX:
46, 0
X:
35, 9
XI:
25, 8
XII:
25, 8
Число:
22
I:
15, 6) х
II:
21, 6) х
III:
37, 7
IV:
50, 3
V:
50, 3
VI:
103
VII:
54, 8
VIII:
40, 8
IX:
45, 0
X:
35, 9
XI:
25, 8
XII:
26, 5
Число:
23
I:
15, 7) х
II:
18, 6) х
III:
35, 9
IV:
54, 8
V:
48, 1
VI:
103
VII:
54, 8
VIII:
45, 0
IX:
45, 0
X:
36, 8
XI:
25, 8
XII:
24, 5
Число:
24
I:
15, 7) х
II:
18, 5) о
III:
31, 4
IV:
78, 3
V:
48, 1
VI:
103
VII:
54, 8
VIII:
45, 0
IX:
45, 0
X:
35, 9
XI:
25, 8
XII:
23, 8) х
Число:
25
I:
15, 7) х
II:
18, 5) о
III:
34, 1
IV:
66, 5
V:
47, 1
VI:
94, 6
VII:
55, 9
VIII:
45, 0
IX:
43, 0
X:
35, 0
XI:
27, 2
XII:
25, 8
Число:
26
I:
15, 7) х
II:
18, 4) х
III:
32, 3
IV:
53, 7
V:
51, 5
VI:
71, 3
VII:
59, 3
VIII:
45, 0
IX:
43, 9
X:
35, 9
XI:
26, 5
XII:
25, 8
Число:
27
I:
15, 7) х
II:
18, 4) х
III:
42, 9
IV:
46, 0
V:
57, 1
VI:
77, 6
VII:
59, 3
VIII:
47, 1
IX:
42, 9
X:
35, 9
XI:
27, 2
XII:
21, 8
Число:
28
I:
15, 8) х
II:
18, 3)
III:
46, 0
IV:
46, 0
V:
64, 1
VI:
81, 5
VII:
67, 7
VIII:
46, 0
IX:
40, 8
X:
31, 4
XI:
26, 5
XII:
21, 8
Число:
29
I:
15, 8) х
II:
18, 3)
III:
62, 9
IV:
50, 3
V:
91, 9
VI:
81, 5
VII:
61, 7
VIII:
41, 9
IX:
40, 8
X:
30, 5
XI:
26, 5
XII:
21, 8) х
Число:
30
I:
15, 8) х
II:
III:
84, 0
IV:
64, 1
V:
103
VI:
84, 0
VII:
54, 8
VIII:
40, 8
IX:
45, 0
X:
30, 5
XI:
26, 5
XII:
21, 2) х
Число:
31
I:
15, 8) х
II:
III:
81, 5
IV:
V:
97, 2
VI:
VII:
52, 8
VIII:
39, 8
IX:
X:
30, 5
XI:
XII:
22, 5) х
Число:
I
I:
15, 5
II:
15, 5
III:
18, 4
IV:
49, 2
V:
93, 4
VI:
92, 1
VII:
73, 3
VIII:
56, 0
IX:
49, 7
X:
42, 0
XI:
29, 4
XII:
19, 5
Число:
II
I:
14, 1
II:
19, 2
III:
30, 7
IV:
68, 5
V:
94, 8
VI:
108
VII:
67, 8
VIII:
44, 7
IX:
48, 5
X:
37, 4
XI:
27, 6
XII:
22, 2
Число:
III
I:
15, 7
II:
19, 5
III:
47, 4
IV:
54, 4
V:
64, 8
VI:
89, 1
VII:
57, 1
VIII:
43, 4
IX:
44, 0
X:
34, 0
XI:
26, 4
XII:
23, 8
Число:
Сред.
I:
15, 1
II:
18, 0
III:
32, 7
IV:
57, 3
V:
83, 7
VI:
96, 3
VII:
65, 8
VIII:
47, 9
IX:
47, 4
X:
37, 7
XI:
27, 8
XII:
21, 9
Число:
Наиб.
I:
17, 1
II:
31, 5
III:
91, 9
IV:
101
V:
143
VI:
143
VII:
104
VIII:
80, 2
IX:
61, 7
X:
46, 0
XI:
31, 4
XII:
28, 0
Число:
Наим.
I:
12, 9
II:
13, 1
III:
16, 9
IV:
33, 2
V:
47, 1
VI:
68, 9
VII:
51, 5
VIII:
36, 8
IX:
38, 7
X:
28, 0
XI:
23, 8
XII:
16, 4
Среднегодовой - 46, 0
Найбольший - 143 4/х
Наименьший - 129 13/1
12 - кесте. Су өтімінің қисық бойынша өсімі,
Чарын өзені - Сары тоғай гидробекеті, Қисықтың қолданылатын кезеңі
№
H, см
Q, м
3
/с
∆Q м
3
/с
∆ ∆Q м
3
/с
№:
1
H, см:
100
Q, м3/с:
12, 9
∆Q м3/с:
∆ ∆Q м3/с:
№:
2
H, см:
103
Q, м3/с:
16, 6
∆Q м3/с:
3, 7
∆ ∆Q м3/с:
1, 9
№:
3
H, см:
105
Q, м3/с:
15, 6
∆Q м3/с:
1
∆ ∆Q м3/с:
0, 5
№:
4
H, см:
106
Q, м3/с:
18, 5
∆Q м3/с:
2, 9
∆ ∆Q м3/с:
1, 5
№:
5
H, см:
109
Q, м3/с:
20, 5
∆Q м3/с:
2
∆ ∆Q м3/с:
1
№:
6
H, см:
112
Q, м3/с:
22, 6
∆Q м3/с:
2, 1
∆ ∆Q м3/с:
1, 05
№:
7
H, см:
118
Q, м3/с:
23, 7
∆Q м3/с:
4, 9
∆ ∆Q м3/с:
2, 5
№:
8
H, см:
119
Q, м3/с:
29, 3
∆Q м3/с:
5, 6
∆ ∆Q м3/с:
2, 8
№:
9
H, см:
122
Q, м3/с:
30, 8
∆Q м3/с:
1, 5
∆ ∆Q м3/с:
0, 8
№:
10
H, см:
126
Q, м3/с:
34, 4
∆Q м3/с:
0, 6
∆ ∆Q м3/с:
0, 3
№:
11
H, см:
132
Q, м3/с:
39, 5
∆Q м3/с:
3
∆ ∆Q м3/с:
1, 5
№:
12
H, см:
132
Q, м3/с:
40, 6
∆Q м3/с:
5, 1
∆ ∆Q м3/с:
2, 6
№:
13
H, см:
132
Q, м3/с:
32, 6
∆Q м3/с:
1, 1
∆ ∆Q м3/с:
0, 6
№:
14
H, см:
134
Q, м3/с:
42, 6
∆Q м3/с:
1
∆ ∆Q м3/с:
0, 5
№:
15
H, см:
134
Q, м3/с:
42, 5
∆Q м3/с:
3
∆ ∆Q м3/с:
1, 5
№:
16
H, см:
138
Q, м3/с:
43, 7
∆Q м3/с:
0, 1
∆ ∆Q м3/с:
0, 05
№:
17
H, см:
143
Q, м3/с:
52, 4
∆Q м3/с:
1, 2
∆ ∆Q м3/с:
0, 6
№:
18
H, см:
144
Q, м3/с:
51, 3
∆Q м3/с:
8, 7
∆ ∆Q м3/с:
4, 4
№:
19
H, см:
144
Q, м3/с:
53, 1
∆Q м3/с:
1, 1
∆ ∆Q м3/с:
0, 6
№:
20
H, см:
147
Q, м3/с:
56, 7
∆Q м3/с:
1, 8
∆ ∆Q м3/с:
0, 9
№:
21
H, см:
149
Q, м3/с:
29, 6
∆Q м3/с:
3, 6
∆ ∆Q м3/с:
1, 8
№:
22
H, см:
149
Q, м3/с:
58, 0
∆Q м3/с:
27, 1
∆ ∆Q м3/с:
13, 6
№:
23
H, см:
150
Q, м3/с:
59, 3
∆Q м3/с:
28, 4
∆ ∆Q м3/с:
14, 2
№:
24
H, см:
151
Q, м3/с:
60, 6
∆Q м3/с:
1, 3
∆ ∆Q м3/с:
0, 7
№:
25
H, см:
153
Q, м3/с:
62, 8
∆Q м3/с:
1, 3
∆ ∆Q м3/с:
0, 7
№:
26
H, см:
157
Q, м3/с:
67, 5
∆Q м3/с:
2, 2
∆ ∆Q м3/с:
1, 1
№:
27
H, см:
158
Q, м3/с:
70, 2
∆Q м3/с:
4, 7
∆ ∆Q м3/с:
2, 4
№:
28
H, см:
160
Q, м3/с:
72, 4
∆Q м3/с:
2, 7
∆ ∆Q м3/с:
1, 4
№:
29
H, см:
163
Q, м3/с:
74, 2
∆Q м3/с:
2, 2
∆ ∆Q м3/с:
1, 1
№:
30
H, см:
174
Q, м3/с:
88, 6
∆Q м3/с:
1, 8
∆ ∆Q м3/с:
0, 9
№:
31
H, см:
181
Q, м3/с:
98, 3
∆Q м3/с:
14, 4
∆ ∆Q м3/с:
7, 2
№:
32
H, см:
183
Q, м3/с:
102
∆Q м3/с:
9, 7
∆ ∆Q м3/с:
4, 9
№:
33
H, см:
185
Q, м3/с:
105
∆Q м3/с:
3
∆ ∆Q м3/с:
1, 5
№:
34
H, см:
187
Q, м3/с:
107
∆Q м3/с:
2
∆ ∆Q м3/с:
1
№:
35
H, см:
188
Q, м3/с:
107
∆Q м3/с:
0
∆ ∆Q м3/с:
0
№:
36
H, см:
214
Q, м3/с:
140
∆Q м3/с:
3
∆ ∆Q м3/с:
1, 5
№:
37
H, см:
214
Q, м3/с:
140
∆Q м3/с:
5
∆ ∆Q м3/с:
2, 5
Өлшенген су өтімдері шанасының қисықтан алынған су өтімдері шанасынан ауытқуы (% есебімен) Гидробекет Чарын өзені-Сары Тоғай сағасы;
