Қазақстан Республикасының Университеттік білім беру жүйесінде тұлғаға этномәдениеттік білім беру мен тәрбие берудің ұлттық моделін құру

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: қай заманда болмасын адамзат баласының алдында тұратын ұлы мақсаттарының ең бастысы - өзінің өмірін, тәіжірибесін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. өйткені ұрпақ тәрбиесі қоғамның келешегін, ел іргесін берік ететін басты фактор болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстанда оқыту мен тәрбиелеу жүйесі үшін білім беру саласында этномәдени білім беру ісін жандандыру мәселсінің қажеттілігі күннен күнг артып отыр.

Этномәдени білім берудің өзіндік теориялық және әдіснамалық базасы бар. Этномәдени білім беру мәдениеттанудың әдіснамалық қағидалары, этнос, этнопедагогика, энопсихология, қазақ философиясы теориясының жиынтығын құра отырып, білім беру саласының мамандарын қажетті ұғымдық-терминологиялық аппарат пен, қазақ халқының маңызды этноерекшелігі бар сапалары туралы біліммен қаруландырады.

Қазақстан Республикасының этникалық қатынас саласындағы білім беру саясаты этномәдени білім бру бағытын таңдайды, ал ол өз кезегінде лнгвистикалық және мәдени плюрализмді, қазақстандық қоғамдастықтағы қарым-қатынас пен пікір алмасуды қамтамасыз етеді[1] .

Этномәдени білім беру идеясын жүзге асыруды білім беру жүйесіне этникалық компонентті ендіру жолымен қол жеткізуге болады.

Тарихқа көз жүгіртсек, кезінде этникалық білім беру мен тәрбиелеу идеялары ХХ ғасырдың көрнекті қазақ ағартушылары А. Байтұрсынов, М. Әуезов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ш. Құдайбердиев, Ж. Аймауытов, М. Қаратаев, С. Асфендияров пен ғылым мен мәдениеттің басқа қайраткерлерінің еңбектерінен көрініс тапқан.

ТМД елдерінд ұлттық білім берудің моделін іздеу этномәдени білім беру теориясын жасауға алып келді. Сонымен бірқатар ғалымдардың көзқарасынша (А. Ю. Белогуров, Г. Ф. Хасанова, В. К. Шаповалов, А. Б. Панькин, Ж. Ж. Наурызбай, Г. В. Палаткина және т. б. ) білім берудің этномәдени бағыттылығы жеке тұлғаны әлеуметтндіру мен этнизациялауда басты рөлге ие.

Ресейлік ғалым Е. А. Ангархаева педагогтардың этномәдени білім беру ұғымына «целосттный процесс профессионального роста учителя, направленный на преобразование мотивационно-ценностного отношения к содержанию оброзования, на расширение методичских знаний, совершенствование умений и навыков, необхадимых для развития творческого потенциала в процессе решния проблмы» деп түсініктеме береді[2] .

Ол этномәдени білім беру мазмұнының құрамдас элементтеріне мыналарды жатқызады: ұлттық сана, сат-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, материалдық мәдениет. Халық өнері, фольклор, әдебиет, тіл. Ғалымның ұсынған еңбегінде тіл ең басты орында [2] .

Қазақстан Республикасында оқушыларға этномәдени білім беру тұжырымдамасының негізін қалаған ірі ғалым Ж. Ж. Наурызбай зерттеуінде «этностық - мәдени білім беру», «оқушылардың этностық мәдени білімділігі» ұғымдарына теориялық анықтама бріп, қазақстанда оқушылардың этностық-мәдени білімінің әдіснамалық және теориялық негіздері, мақсаты, құрылымы, қағидалары мен шарттарын айқындаған. Қазақстан Республикасындағы тіл мәдениеті мен тіл құрылымының тұжырымдамасын берген.

Мәдени-этникалық білім берудің стратегиясы өзара өрілген екі мақсатты: этниалық тектестікті және мемлекеттік интеграцияны жүзге асыруға бағытталады. Мәдени-этникалық негізгі міндттері жан-жақты мәдениетті тұлғаны тәрбиелеу және көп тілді тұлғаны қалыптастыру.

Қазақстанда мәдени-этникалық білім жүйесін қалыптастыруға қажетті алғышарттар - бұл үшін қолайлы жағдай жасау, яғни мәдени-этникалық білім кеңістігі - отбасы, ана тәрбиесі, мектепке дейінгі балалар мекемесі, мектеп, жоғары оқу орны, ұлттық мәдени орталықтар, үйірмелер мен курстар.

Сонан соң, автор мәдени-этникалық білімнің мазмұндық мағынадағы құрылымын ұсынады да, оған жеке-жеке түсінік береді.

Оның анықтауынша, этномәдени білім беру мазмұны үш звеноның этномәдени тәрбие - этномәдени әағарту ісі - этномәдени білім берудің бір бірімен байланысын қамтиды [3] .

Зерттеудің мақсаты: Қазақстан Республикасының Университеттік білім беру жүйесінде тұлғаға этномәдениеттік білім беру мен тәрбие берудің ұлттық моделін құру.

Зерттеудің міндеттері:

Студенттерге Қазақстандағы Этномәдени білім беру мен тәрбие берудің қалыптасуы мен дамуы жөніндегі ғылыми түсініктер қалыптастыру;
Қазақстан Республикасының университеттік білім беру саласында этномәдени білім беру мен тәрбие берудің ұлттық моделін құру.

Зерттеу обьектісі: Қазақстан Республикасының Университеттік білім беру жүйесінде тұлғаға этномәдениеттік білім беру мен тәрбие беру.

Зерттеудің пәні: Қазақстан Республикасының университеттік білім беру жүйесінде тұлғаға этномәдени білім беру мен тәрбие беруді нығайту.

Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер университеттегі этномәдени білім беру мен тәрбие беруді іске асырудың мазмұнын саралауды оның тарихидамуына жүгіндірсе, Қазақстан Республикасының білім беру саласына этномәдени білім беру мен тәрбие беру тұжырымдамасы дайындалса, Қазақстанда университеттік білім беруде этномәдени білім беру мен тәрбие берудің ұлттық моделі құрылса, онда этномәдени білім беру мен тәрбие беруді іске асырудың амалдарын іріктеуіне мүмкіндіктер туады, өйткені этномәдени білім беру мен тәрбие берудің дамуы бүгінгі рухани құндылыққа сәйкес келеді.

Зерттеудің жетекші идеясы: Қазақстан Республикасының университеттік білім беру саласында этномәдени білім беру мен тәрбие беру үдерісін ұйымдастыруда . . .

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері:

Зерттеу көзі: зерттеу мәселесі бойынша, тарихи, мәдениеттану, әлеуметтану, психологиялық, педагогикалық, этнопедагогикалық, тәрбие туралы ғылыми әдебиттрді талдау,

Зерттеу әдістері:

Тарихи шындыққа қол жеткізу, оның тағылымы мен тәжірибесін дөп басып ұғыну қашанда адамзат баласы үшін жауапкершілігі жоғары міндет болып келді. Бұл міндетті атқарудың қиыншылығы да аз емес еді. Бірде тарихи фактілердің, ақпараттардың, құжаттар мен деректердің тапшылығы қиыншылық туғызса, келесіде жоғары да аталғандардың жобадан тыс көп болуы ғылыми ойдың жинақталуына, жүйеленуңіне бөгет жасады. Бірақ, соған қарамастан, тарихи-педагогикалық үрдістердің қалыптасуы мен дамуын зерттеудің қажеттігі күннен күнге артып отыр.

Нақты тарихи-педагогикалық үдерістерді зерттеу белгілі бір тарихи дәуірлерге мүмкіндік береді. Кез келген ғылымда ғылыми тұрғыдан дәуірлерге бөлу - тарихты оқып-үйренудің алғышарты емес, керісінше оның оқып үйренудің нәтижесі болып табылады.

«Дәуір дегеніміз - уақыттың белгілі бір кезеңі. Дәуір табиғатта, қоғамда, ғылымда, өнерде, т. б. құбылыстарда өзіндік айрықша қасиет, сипаттарымен ерекшеленеді, даму барысында жаңа санамен тұлғаланады» деп жазылған «Қазақ кеңес энциклопедиясында».

Кеңестік мектеп пен педагогиканың даму кезеңдері мәселелері ХХ ғасырдың елуінші жылдары қарқынды қарастырыла бастады. Ғылыми ортада осы кезеңнің белгілі педагогика тарихының өкілдері Н. А. Константинов, Ф. Ф. Королев, В. Я. Струминский, Ш. Ганелин және т. б. мақалалары қызу пікірталастар туғызды.

Жоғарыда аталған ғалымдардың осы проблемаға қатысты бірқатар мақалаларының болуына қарамастан, аталған проблеманы анықтаудағы нақты өлшемдер мен біріңғай пікірлер болмады.

Осы замндағы тарихи-педагогикалық зерттеулерге мынадай жағымсыз тенденция: бұрынғы тәжірибені терістеу, кейбір әдіснамалық негіздердің қарапайымдылығы мен бір жақтылығы және бұл осы уақыттың көптеген қоғамдық ғылымдарына тән еді.

Осы уақыттағы педагогикалық журнал беттеріндегі пікірталастардан мектеп тарихы мен педагогиканың даму кезеңдері бойынша түрлі кереғар пікірлер мен көзқарастарды кездестіруге болады.

Кейбір авторлар дәуірлерге бөлуді анықтауда фактілер мен құбылыстардың арасында бір бірімен байланысы жоқ құбылыстар фактілерді ұсынды. 1960 жылдардың басына дейін пікірталастар жалғасты.

Тек 1958 жылдың желтоқсан айында педагогиканың тарихшыларының жиылысында отандық мектеп пен педагогиканың тарихының он томдығын басып шығару туралы Ф. Ф. королев бастаған комиссия құрылды. Бұл комиссия қоғамның дамуындағы негізгі жағдайлар бейнеленгеназамат тарихында қабылданған кезеңдерге бөле отырып негізін басшылыққа алды.

Бірақ, өкінішке орай, барлық білім беру жүйесінің (жалпы білім беретін мектептен бастап жоғары мектепке дейін) даму кезеңдері қамтылмады. Ірі ғалымдардың пікірінше, кезеңдерге бөлуді ірілендіру білім беру жүйесінің негізгі буындарының ерекшеліктерін бейнеледі.

Кеңестік мектеп пен педагогиканың даму кезеңдерінің мынадай сызбасы ұсынылды.

Мектептің түпкілікті жаңаруының басталуы мен кеңестік педагогиканың қалыптасуы (1917-1920) .
Кеңестік мектеп пен маркстік-лениндік педагогиканы тұрақтандыру үшін күрес (1921-1930) .
Жалпыға бірдей бастауыш және жеті жылдық білім беруді жүзееге асыру, ғылым негіздерін берік игеру үшін күрес (1930-1941) .
Екінші дүниежүзілік соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы мектеп пен педагогика, жалпыға бірдей он жылдық білім беруді енгізу (1941-1956) .

1956 жылдан әрі қарай оқытуды өндірістік еңбекпен байланыстыру негізінде мектептік жаңа білім берумен және педагогика ғылымдарының алдында жаңа міндеттерді қоюмен байланысты жаңа кезең ұсынылады.

Әрине, ұсынылған сызба аталғанпроблеманы түпкілікті шеше алмайды. Ол бұрынғы Одақ республикасындағы мектеп жүйесі мен педагогиканы қамтыды. әр республикадағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуының өзіндік ерекшелігі болды. Бұл қазақстанға да тән еді.

Этномәдени білім беру дамуының кезеңдері Қазақстан тарихында болып жатқан үрдістерге сәйкес келеді.

Тарихи педагогикалық үрдістерді дәуірге бөлу, оның ішінде этномәдени білім беру кезеңдері қоғамның әлеуметтік экономикалық даму кезеңдерімен сәйкес келеді.

«Кезең - . . . ».

Қазақстанда этномәдени білім беруді дәуірлерге бөлу проблемасында В. Г. Храпченковтың ғылыми ізденістері қызығушылық туғызды. Автор кеңестік тарих ғылымының даму дәуірлерін зерттеген тарихшылардың көзқарасын басшылыққа ала отырып, бұл мәселеде түрлі көз қарастардың барлығын тереңнен саралап шығудың қажеттігін меңзейді.

Ол академик М. В. Нечкина ұсынған тарихи ғылымдардың даму кезеңдерін анықтаудағы негізгі қағидаларын: кеңестік мектеп, кеңестік педагогикалық ғылымдар тарих ғылымдар дамуын ескереді.

Жоғарыда аталғандарды басшылыққа ала отырып, В. Г. Храпченков отандық мектеп пен педагогиканың дамуындағы мына кезеңдерді бөліп көрсетеді:

1917-1920 жылдардың ортасы;
1920 жылдардың ортасы мен 1930 жылдардың ортасы;
1930 жылдардың ортасы мен 1940 жылдардың алғашқы жартысы;
1940 жылдардың екінші жартысы мен 1950 жылдардың ортасы;
1950 жылдардың ортасы мен 1970 жылдардың ортасы.

Бірақ, автор тарихи педагогикалық зерттеулердің дәуірлерге бөлу проблемасын қарастырғанда тек жалпы кеңестік мектеп пен педагогиканың даму дәуірлеріне назар аударады, ал ұлттық ерекшеліктер назардан тыс қалған.

Қазақстандағы отандық білім беру жүйесінің даму кезеңдерінің сипаттамасын бере отырып, А. К. Игибаеа білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуына ықпал ететін факторларды атап өтеді. Оларға мыналар жатқызылады:

Қарастырылып отырған кезеңдегі ҚСРО мен Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық және мәдени даму;
Сауаттылық деңгей, жұртшылықтың білімдік ахуалы;
Жалпы білім беру жағдайы, оның ішінде ҚСРО мен Қазақстандағы жалпы және кәсіби білім берудің даму ерекшеліктері;

Сонымен қатар автор білім беру жүйесінің даму үрдісінің кезеңдерін анықтаудағы өлшемдерді атап көрсеткен.

Әкімшіліктік-аймақтық өзгерістер және олардың білім беру жүйесінің қалыптасуына әсері.
Білім беру мекемелерінің типтері.
Республиканың халықшаруашылығы үшін кәсіби кадрларды даярлау және қайта даярлау.
барлық деңгейде білім беру үрдісінің бағдарламалық мазмұндық базасы.
оқу мекемелерінің барлық типтерінің оқыту үрдісін әдістемелік қамтамасыз ету.

Белгілі ғалым Игебаеваның бөліп көрсеткен кезеңдеріне назар аудардық.

Бірінші кезең (1860-1920 жылдар) . Қазақстанда білім беру жүйесі негіздерінің қалыптасуының бастамасы. Педагогикалық ойлардың дамуы.

І кезең (1860-1890 жылдар)

ІІ кезең (1890-1910 жылдар)

ІІІ кезең (1910-1920 жылдар)

Екінші кезең (1920-1930 ж) . жалпыға бірдей бастауыш оқудың жүзеге асырылуы. Білім берудің заңнамалық базасының қалыптасуы.

Үшінші кезең (1930-1950 жылдардың ортасы) . Мектеп жүйесінің дамуы. Қазақстанда орта және жоғары кәсіби мектептердің қалыптасуы және дамуы. Оқытудың барлық басқыштарында білім мазмұнын концептуалдық жағынан қайта қарау.

І кезең (1930-1941 жылдар)

ІІ кезең (1941-1945 жылдар)

ІІІ кезең (1945-1950 жылдардың ортасы) .

І-дәуір - білім беру жүйесі негіздерінің қалыптаса бастауы (1860-1920 ж. ж) . осы дәуірде Қазақстанда типі, мазмұны, бағыты бойынша әр түрлі білім беру мекемелері пайда болып, кейіннен олар Қазақстанның білім беру жүйесінің негізі болып табылады. Осы кезеңдегі білім беру жүйесіне сословиялық, білім беру мекемелерінің этникалық жағынан әртүрлілігі, таптық тән.

ІІ-дәуір (ХХ ғасырдың 20-шы жылдары мен 30-жылдарының басы) . Бұл дәуір Қазақстанда болып жатқан білім беру үдерістері қиыншылықтар мен қарама-қайшылыққа толы болды. Білім беру жүйесі қалыптасып, орта және жоғары оқу орындары ашылды, жаңа кеңестік мектептердегі білім беру мазмұнының теориялық негіздері жасалды.

Білім беру жүйесіне мемлекеттік бақылау тұрақтандырылды. Білім берудің жаңа жүйесін тұрақтандыруда басты назар бастауыш мектепке аударылды.

ІІІ-дәуір (ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының басы - 50-шы жылдарының ортасы) . Бұл кезеңде үлкен жетістіктермен қатар кемшілік тұстар да баршылық еді.

Бұл жылдары білім беру жүйесін идеологияландыру, саясаттандыру ерекше болды. Осы тұста қазақ интелегенциясын қаймақтары атылды, аштықтан қаншама мың адам қырылды, мыңдаған қазақстандықтар туған жерлерін тастап кетуге мәжбүр болды.

Соғыс жылдары да білім беру жүйесі көп қиыншылыққа тап болды. Бірақ, соған қарамастан, орта білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие міндеттерін шешуде, ғылыми педагогикалық кадрларды даярлауа, түрлі типтегі және деңгейдегі білім беру мекемелерін дамытуда біршама жетістіктерге қол жетті.

Қазақстандағы ХІХғасырдан ХХ ғасырдың ортасына дейінгі білім беру мен педагогиканың дамуын оқып-үйрену үрдісін талдай келсек, ғалымдар оны үш кезеңге бөліп қарастырады: ревалюцияға дейін (ХІХ ғ. аяғы - 1920ж. ) ; кеңестік (1920-1991 ж. ж. ) және кеңестік дәуірден кейін (1991 ж. қазіргі күнге дейін) .

Қ. Сейталиев «Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен дамуы (1920-1991 ж. ж. ) » докторлық диссертациясында Қзақстан Республикасының нақтылы тарихи жағдайында жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен дамуы алғаш рет тарихи педагогикалық тұрғыдан жинақталып берілген. Еңбекте жоғары педагогикалық білім беруді бүгінгі таңда қайта құрудың және реформалаудың тұжырымдамасы теориялық тұрғыдан негізделген. Автор зерттеу жұмысының хронологиялық шеңберінде негізгі бес кезеңді бөліп көрсетеді: 1920-1930 ж. ж. ; 1931-1940 ж. ж. ; 1941-1945 ж. ж. ; соғыстан кейінгі алғашқы онжылдықтар - 1945-1955 ж. ж. ; 50 ж. ж. аяғы мен 90 ж. ж. бас көзі.

Әрбір тарихи кезеңнің өзіне тән сапалық белгілерін ажыратып көрсеткен. Ғалым С. Қалиев ғылыми тұжырымдарға сүйене келе, қазақтың халықтық педагогикасының тарихын адамзат мәдениетінің даму кезеңдерімен байланыстыра қарастырып, сегіз дәуірге бөліп көрсетеді: а) алғашкы қауымдық құбылыс кезеңіндегі тәрбие (б. д. д. ҮІІ ғ. - б. д. Ү ғ. ) ; б) Ұлы түркі қағанаты кезіндегі тәлім-тәрбие (ҮІ ғ. - ІХ ғ. аралығы) ; в) Араб шығыс мәдениеті, орта ғасыр ойшылдарының тәлімгерлік ой-пікірлері (Х-ХІҮ ғ. ғ. аралығы) г) Қазақ халқының кезіндегі ұлттық тілім-тәрбие жыраулар поэзиясындағы тәлімдік ойлар (ХҮ - ХҮІІІ ғ. ғ. ) ғ) Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңіндегі тәлім-тәрбие мен ағартушылық идеялардың өркен жаюы (ХҮІІІ-ХХ ғ. 20-жылдары) ; д) кеңестік дәуірдегі ұлттық ғылыми педагогиканың дамуы (1920-1990 ж. ж. ) е) Тәуелсіз Қазақстан мемлекеті кезіндегі тәлім-тәрбие көріністері (1991 ж. кейінгі кезең) .

Сонымен біз түрлі тарихи-педагогикалық феномендерде дәуірлерге бөлуге қатытсты еңбектерге талдау жасау негізінде (Г. Ахметова, Е. Жұматаева, Р. Мұхитова, Қ. Сейталиев, А. Сембаев, Г. Храпченков, В. Храбченков, С. Қалиев, А. Игибаева, А. Ильясова, А. Қайдарова, т. б. ) этномәдени білім берудің дамуын дәуірлерге бөлінді.

Мұрағат материалдарын, құжаттар мен әдебиеттерді зерттеп, талдау және зерттеу барысындағы қол жеткізген нәтижелер, Қазақстан Республикасында этномәдени білім беру мазмұнының қалыптасуы мен дамуына республикадағы саяси-әлеуметтік және экономикалық өзгерістер ықпал еткенін анық байқатты.

С. Қалиевтың халық педагогикасын дәуірлерге бөлуде адамзат мәдениетінің даму кезеңдерімен байланыстырылғандығын ескере отырып, этномәдени білім берудің тарихи дамуын көрсетуге болады. Себебі, Қазақстанда этномідени білім беру ғылымдағы теоретикалық өңдеулермен ғана емес, халық педагогикасындағы эмперикалық тәжірибесімен де байланысты.

Қазақстандағы этномәдени білім беру проблемасының дамуын (арнайы іргелі ғылыми зерттеулер шеңберінде) шартты түрде екі кезең көрсетілген:

бірінші кезең: ХХ ғасырдың 60-90жылдары тарихи-педагогикалық бағыт, Қазақстандағы жалпы білім берудің даму тарихына арналған зерттеулерде көмескі көрініс берді;
екінші кезең: ХХ ғасырдың 90 жылдарынан бүгінгі күнге дейін - ғылыми-педагогикалық бағыт.

Қазақстанда арнайы этнопедагогикалық зерттеулер жүзеге аса бастады. Бұл кезең Қазақстан Республикасында этномәдени білім берудің жанданған тұсы десе де болады. өйткені, тәуелсіздікпен бірге халқымыздың тілі, діні, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары арқылы оқыту мен тәрбиелеуге қатысты іргелі ғылыми еңбектер дүниеге келді. Осы дәуірде мемлекеттік тілге қатысты заңдар, Қазақстан Республикасындағы қазақ мектебінің тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының этномәдени тұжырымдамалары, Қазақстан Республикасының «Мәдени мұра» бағдарламасы және т. б. нормативтік құжаттар мен ресми құжаттар жарық көрді.

Еліміздің ғылыми-техникалық қуаты едәуір қарқын алып, білім берудің ұлттық моделі құрылды, мемлекеттік «Білім» бағдарламасы, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы күшіне енді.

Қазақ халқының тарихи мәдени өмірінде өзіндік із қалдырған, республикада халық ағарту ісі мен жоғары педагогикалық ұлттық мектепті қалыптастыруда және оның іргетасын қалауда белсене атсалысқан халқымыздың адал перзенттері М. Жұмабаевтың, А. А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ш. Құдайбердиев, Ж. Аймауытовтың педагогикалық мұраларының этномәдени білім беруде ғылыми әрі практикалық мәні орасан зор. Ұлы ойшылдардың педагогикалық мұралары бүгінгі заман талабымен үндесіп жатыр. Ұзақ жылдар бойы «ұлтшылдық» әдебиеттің өкілі деген айып тағылып, жазықсыз жапа шеккен қазақ әдебиеті мен мәдениетінің көрнекті қайраткерлерінің бірі Ж. Аймауытов жазушылығымен қоса қазақ топырағында тұңғыш педагогика, психология, көркемөнерғылымдары саласында қалам тартып, құнды-құнды ғылыми-зерттеу еңбектерін жазуымен, бірнеше оқулықтар мен оқу құралдарының авторы болуымен дараланған ірі тұлға. Оның еңбектерінде әлеумет тәрбиесінен бастап ұлттық тыныс-лік, адамгершілік, еңбек тәлімі, ата-ана орны, бала мінезінің алуан қырлары, тәрбие жұмысы мен тағыда басқа келелі тақырыптар көтерілген. Автор ең алдымен бала тәрбиесіндегі отбасының рөліне ерекше тоқталады. Баланы бұзуға, яғни түзетуге себеп болатын бір шарт жас күнде көрген өнеге. Ол өнеге әке-шешенің тәрбиесі арқылы қалыптасады. Ата-ананың берген тәрбиесі баланың мінезіне салған ізіне байланысты. «Ұяда нені көрсе, ұшқанда соны іледі» деп атамыз қазақ тауып айтқан. Балаға қайырымдылықты, қаталдықты, өтірікшілікті беретін кім? Ол, әрине, ата-ананың тәрбиесі. Баланың бойына басынан сіңген мінезді қайта түзету қиындық келтіреді. «Сүтпен сіңген мінез сүйекпен кетеді деген сөз ата-ана тәрбиесінің күштілігін көрсетеді . . . »-деп автор бала мінезін қалыптастырудағы жанұя мүшелерінің, әсіресе әке-шешенің ықпалын айқын ашып берді.

Ол бала мінезін жас шыбыққа теңейді. Жас кезде дұрыс тәрбие алмаған бала өскенде қисық ағаш сияқты өсетінін, отбасында теріс тәрбиеленген баланы қайта тәрбиелеудің үлкен қиындық келтіретінің айтады. Ж. Аймауытов өнегелі отбасынан бұзық мінезді баланың шығуы немесе тәрбиесі нашар отбасынан да тәрбиелі, өнегелі баланың өсуі мүмкін дей келеді де, бұл айтылғандар өскен ортаның, замандас, жолдас-жора, құрбы-құрдастың ықпалынан, соларға еліктеуден болатынын дәлелдейді. «Сүтпен сінген мінез сүйектен өтеді». Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. «Күнін босқа өткізбей, таза пайдаланған жас жігіт тәрбиесі танымды жеміс беруіне күдіктенбесін: еңбекпен алған тәрбие, қай түрлі болсада берік болмақ. Ерінбей еңбек еткен жас күндердің күнінде замандастар ішінде жетіккісі болуында сөз жоқ. Бұл шындықты жастар жасынан тоқыған дұрыс».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.