Халықаралық валюталық қор

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Халықаралық валюталық қордың халықаралық экономикадағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 ХВҚ: мақсаттары, міндеттері, құрылымы мен қызмет ету бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 ХВҚ несиелеу механизімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қордың қаржылық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15

2.ХВҚ және экономикалық даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 ХВҚ және валюталық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 ХВҚ елдер экономикасын реформалаудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Халықаралық валюталық қор және Қазақстан ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Қолданылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33

Халықаралық ұйымдардың дүниеге келуі мен дамуы халықаралық экономикалық қатынастарының интенсивті дамуға ауысуының әлемдік құбылысқа айналуының тікелей нәтижесі мен соның көрінісі. Әр елдің егемен болуы үшін еш елдің заңдары халықаралық дауларды шешуге негіз бола алмайды деген сөз. Бұл салада түсініктеме беру, келісім, ынтымақтастық және т. б. сол сияқты түрлерде жүргізілетін іс-қимыл керек. Осы жағдайларға сәйкес халықаралық ұйымдар түріндегі институттар пайда болады.
Қазіргі заманда дүние жүзінде саяси және экономикалық тұрақтылық пен әлеуметтік бахуаттылықты қамтамасыз етуге арналған мыңдаған халықаралық ұйымдар бар. Олар бүкіл әлемдік, болмаса аймақтық, үкіметаралық болмаса қоғамдық ұйымдар болуы мүмкін. Бірақ олардың санының күрт өсуі көптеген сұрақтарды, әсіресе экономикалық мәселелерді, халықаралық реттеудің керектілігін көрсетеді.
Курстық жұмыста барлық халықаралық ұйымдардың іс-әрекетін қарастыру мүмкіншілігінің жоқ болу салдарынан Қазақстанмен ынтымақтастық қарым-қатынастағы Халықаралық валюталық қордың қызмет аясы мен жалпы мақсаттары жайында әңгіме қозғалған.
Халықаралық валюталық-қаржылық және несиелік ұйымдар валюталық-есептік қарым-қатынастардың қызметін реттеуге мүмкіндік береді; мемлекеттер арасында валюталық-қаржылық қатынастарды орнату үшін форум ретінде танымал(бұл қызмет күшейіп келеді); даму тенденциялары бойынша ақпаратты зерттейді, сарптайды және жалпылайды, дүниежүзілік шаруашылықтың маңызды мәселелері бойынша ұсыныстарын жасайды.
Халықаралық валюталық қор – халықаралық макроэкономиканы реттейтін ықпалды халықаралық ұйым, мамандандырылған үкіметаралық мекеме. Бұл қорды құрудың негізгі мақсаты мүше елдердің қаржылық тәртібін күшейту мен валюталық бағамдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету болады. Валюталық бағамдардың тұрақтылығын мүше елдер бағаларды тұрақтандырып, төлем балансының теңдестігін қамтамасыз ететін ақша-несие саясаты арқылы қамтамасыз ету керек.
Сонымен ХВҚ екінші дүниежүзілік соғыстың аяғына қарай іс-әрекет ете бастады. Қазір бұл халықаралық қаржы ұйымына айналды. Оның негізгі мүддесі - қаржылық тұрақтылық пен валюта айырбастау бағамын қолдау және мүше-елдердің валюталық ынтымақтастығын күшейту. ХВҚ құрудың басты мақсаттары 30-ы мен 40-шы жылдары орын алған валютаның айырбасталмауы, сауда және төлемдерді шектеу, шетел валюталар нарығының тұрақсыздығын жою қажеттігі болатын.
Сондықтан бұл қордың жұмысын қарастыру ерекше қызығушылық туғызады. Курстық жұмыс барысында ХВҚ-дың міндеті мен мақсаттарынан бастап қазіргі уақытта бұл қордың Қазақстан туралы ой-пікірлері қарастырылған.

1. http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006379/1006379a1.htm

2. http://www.mvf.ru/o_fonde.php

3. Герчикова И. Н. «Международные экономические организации: регулирование микрохозяйственных связей и предпринимательской деятельности». Учеб. пособие – М.: Издательство АО «Консалтбанкир», 2000. – 624 с.

4. Киреев А. П. Международная экономика. В 2-х ч. – ч II. Международная макроэкономика: открытая экономика и макроэкономикое программирование. Учебное пособие для вузов. – М.: Международные отношения, 1999. – 488с.

5. www.konpax.net

6. Халықаралық экономикалық қатынастар: Оқу құралы / Жалпы редакциясын басқарған Р. Е. Елемесов. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 389 б.

7. http: // www.sakhorov.ru

8. http: // www.top.rbc ru/index./2007/

9. http://usinfo.state.gov/russian

10. Темиргалиев Б. Б. Основы внешнеэкономической деятельности Республики Казахстан (Издание 2-е, переработанное и дополненное) – Алматы, 2003 г. – 504 с.
11. http://www.rucbr.ru/bank1
12. http://rusref.nm.ru/indexpubpakhomov.htm
13.http://www.almaty.marketcenter.ru/News/News.asp?NewsID=3972&View=Yes&NewsList=Yes

14. http://www.aikyn.kz/site.php?lan=kaz&id=151&pub=3932
15.http://oko-planet.spb.ru/?open&h=1&p=5_3&type=viewmes&site=1B2B6
16. Алма Мухамеджанова, «Инфляцияны ауыздықтау және қарыз алуды шектеу шаралары қажет». Айқын газеті, №11, 02.11.2006.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Халықаралық валюталық қордың халықаралық экономикадағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 ХВҚ: мақсаттары, міндеттері, құрылымы мен қызмет ету
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 ХВҚ несиелеу
механизімі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .9
1.3 Қордың қаржылық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15

2.ХВҚ және экономикалық даму
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1 ХВҚ және валюталық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 ХВҚ елдер экономикасын реформалаудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Халықаралық валюталық қор және
Қазақстан ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

Қолданылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .33

Кіріспе

Халықаралық ұйымдардың дүниеге келуі мен дамуы халықаралық
экономикалық қатынастарының интенсивті дамуға ауысуының әлемдік құбылысқа
айналуының тікелей нәтижесі мен соның көрінісі. Әр елдің егемен болуы үшін
еш елдің заңдары халықаралық дауларды шешуге негіз бола алмайды деген сөз.
Бұл салада түсініктеме беру, келісім, ынтымақтастық және т. б. сол сияқты
түрлерде жүргізілетін іс-қимыл керек. Осы жағдайларға сәйкес халықаралық
ұйымдар түріндегі институттар пайда болады.
Қазіргі заманда дүние жүзінде саяси және экономикалық тұрақтылық пен
әлеуметтік бахуаттылықты қамтамасыз етуге арналған мыңдаған халықаралық
ұйымдар бар. Олар бүкіл әлемдік, болмаса аймақтық, үкіметаралық болмаса
қоғамдық ұйымдар болуы мүмкін. Бірақ олардың санының күрт өсуі көптеген
сұрақтарды, әсіресе экономикалық мәселелерді, халықаралық реттеудің
керектілігін көрсетеді.
Курстық жұмыста барлық халықаралық ұйымдардың іс-әрекетін қарастыру
мүмкіншілігінің жоқ болу салдарынан Қазақстанмен ынтымақтастық қарым-
қатынастағы Халықаралық валюталық қордың қызмет аясы мен жалпы мақсаттары
жайында әңгіме қозғалған.
Халықаралық валюталық-қаржылық және несиелік ұйымдар валюталық-есептік
қарым-қатынастардың қызметін реттеуге мүмкіндік береді; мемлекеттер
арасында валюталық-қаржылық қатынастарды орнату үшін форум ретінде
танымал(бұл қызмет күшейіп келеді); даму тенденциялары бойынша ақпаратты
зерттейді, сарптайды және жалпылайды, дүниежүзілік шаруашылықтың маңызды
мәселелері бойынша ұсыныстарын жасайды.
Халықаралық валюталық қор – халықаралық макроэкономиканы реттейтін
ықпалды халықаралық ұйым, мамандандырылған үкіметаралық мекеме. Бұл қорды
құрудың негізгі мақсаты мүше елдердің қаржылық тәртібін күшейту мен
валюталық бағамдарының тұрақтылығын қамтамасыз ету болады. Валюталық
бағамдардың тұрақтылығын мүше елдер бағаларды тұрақтандырып, төлем
балансының теңдестігін қамтамасыз ететін ақша-несие саясаты арқылы
қамтамасыз ету керек.
Сонымен ХВҚ екінші дүниежүзілік соғыстың аяғына қарай іс-әрекет ете
бастады. Қазір бұл халықаралық қаржы ұйымына айналды. Оның негізгі мүддесі
- қаржылық тұрақтылық пен валюта айырбастау бағамын қолдау және мүше-
елдердің валюталық ынтымақтастығын күшейту. ХВҚ құрудың басты мақсаттары 30-
ы мен 40-шы жылдары орын алған валютаның айырбасталмауы, сауда және
төлемдерді шектеу, шетел валюталар нарығының тұрақсыздығын жою қажеттігі
болатын.
Сондықтан бұл қордың жұмысын қарастыру ерекше қызығушылық туғызады.
Курстық жұмыс барысында ХВҚ-дың міндеті мен мақсаттарынан бастап қазіргі
уақытта бұл қордың Қазақстан туралы ой-пікірлері қарастырылған.
Курстық жұмыстың мақсаты ХВҚ-дың іс-әрекет механизмдерін зерттеп,
білу. Бұл ұйымның дүниежүзілік экономикалық процесстерде қатысу дәрежесін
және Қазақстан Республикасының дамуында Қордың үлесін анықтау болып
табылады. ХВҚ-дың қызметі жөнінде экономист ғалымдардың көзқарастарын
қарастыру.
Жұмыстың міндеті ХВҚ-дың іс-әрекет ету нәтижесінің тиімділігін
анықтау.
Жоғарыда аталып өткен мақсаттар мен міндеттерге жауап беру үшін
жұмыстың бірінші тарауында ХВҚ-дың мақсаттары, міндеттері, құрылымы, қызмет
ету бағыттары туралы баяндалады. Одан әрі тарауда Қордың несиелеу
механизімі мен қаржылық саясаты көрестілген. Жұмыстың екінші тарауында ХВҚ-
дың әлемдегі валюталық жүйемен өзара байланысы, оның іс-әрекеті нәтижесінде
мемлекеттер экономикасындағы реформалар орны және Қазақстанмен
ынтымақтастық қарым-қатынасы туралы әңгіме қозғалады.

1. Халықаралық валюталық қордың халықаралық экономикадағы рөлі.

1.1 ХВҚ: мақсаттары, міндеттері, құрылымы мен қызмет ету бағыттары

Халықаралық валюталық қор, ХВҚ (International Monetary Fund, IMF) –
Халықаралық макроэкономиканы реттейтін ықпалды халықаралық ұйым.
ХВҚ – ның жарғысына 44 елдің өкілдері 1944 жылы Бреттон-Вудсте қол
қойды. Қазіргі уақытта ХВҚ мүшелерінің саны 185 елді құрап отыр.
Халықаралық валюталық қор халықаралық валюталық саясат пен айырбастау
бағамдарын бақылау арқылы әлемдік валюталық тұрақтылықты қадағалайды.
Сонымен қатар ХВҚ мүше-мемлекеттерінің халықаралық валюталық қатынастардың
іс-әрекеттеріне бақылау жасап, керек болған жағдайда оларға несие түрінде
көмек көрсетеді.
Әуел баста ХВҚ белгіленген валюталық бағам жүйесін бақылайтын механизм
ретінде құрылды, бірақ ақырын негізгі мақсаты халықаралық экономикада
тұрақтылыққа жету болып табылатын халықаралық ұйымға трансформацияланды.
ХВҚ қызметі экономикалық іс-әрекетті реттеуге деген монетарлы
көзқарасқа негізделеді. Бұған ұйымның келесі негізгі функцияларын жүзеге
асыру арқылы қол жеткізіледі:
Бақылау (surveillance) — мүше елдердің валюталық бағам орнату саясаты
және осымен байланысты макроэкономикалық саясатты бақылауды жүзеге асыру
құқығын қарастыратын ХВҚ-ның қызметі. Әр бір ел ХВҚ-дың сұрауы бойынша
өзінің экономикалық іс-әрекетіне бақылау жасауға мүмкіндік беретін керекті
ақпараттарды ұсынуға міндетті. Ол әдетте шынайы ақшалай, бюджеттік және
сыртқы секторлар туралы, сонымен қатар үкіметтің құрылымдық саясаты
(жекшелендіру, еңбек нарығы, қоршаған орта) туралы бөлшекті ақпараттан
тұрады. Бақылаудың негізгі мақсаты валюталық бағамның тұрақтылығына әсер
ету мүмкіндігі бар потенциалды қауіпті макроэкономикалық дисбаланстарды
дер кезінде анықтау және дүниежүзілік ең жақсы тәжірибені қолдана отырып ел
үкіметіне оларды жою туралы кеңес беру болып табылады. [1]
Қаржылық көмек (financial assistance) – төлем балансын қаржыландырумен
қиындық көріп отырған және осы қиындықтардан өтуге деген ниетті көрсететін
реформалар бағдарламасын ХВҚ-ға ұсынған мүше елдің ХВҚ-дың қаржылық
ресурстарын қолдануы. ХВҚ-дың қаржылық ресурстары өз ресурстарынан
(квотаға сәйкес ХВҚ-дың жарғылық капиталына әр бір мемлекеттің
салымдарынан), ХВҚ-дың ресурстарын пайдаланғаны үшін пайыздық кірістерден
және бірқатар қарыздық құралдардан тұрады. ХВҚ несиесі шетел валютасын
ұлттық валютамен сатып алуды білдіреді; несиені қайтару – керсінше айырбас.
ХВҚ несиелері бөлшектеп (транштармен) беріледі. ХВҚ- дың қаржылық
ресурстарын пайдалану ХВҚ-мен келісілген экономикалық реформалар
бағдарламасының іске асу мөлшеріне байланысты бөлшектеп берілуін көздейді.
Несиелік транштер (екіншісінен бастап) осы бағдарламада белгіленген
критерийлерді орындағаннан кейін ғана алынуы мүмкін. Бұл ХВҚ транштерінің
қасиетін қаржыландырудың шарттылығы деп атайды. ХВҚ-дың қаржылық
ресурстарына қол жетудің барлық түрлері ХВҚ эксперттерінің және мемлекет
үкіметінің өзара бірігуі арқылы төлем балансымен байланысты қиындықтарды
жеңуге бағытталған экономикалық реформалар бағдарламасы шеңберінде
жасалынатын белгілі шарттарды орындауға негізделген.
Техникалық көмек (technical assistance) – ХВҚ-ға мүше елдерге ақша,
валюталық саясат пен банктік қадағалау, бюджеттік және салықтық саясат,
статистика, қаржылық және экономикалық заңдарды жасау мен кадрларды
дайындау саласында көмек көрсету. Техникалық көмек орталық банктер мен
қаржы министірлігіне және статистикалық органдарға ондай көмекті сұраған
елдерге миссияларды жіберу, бұл органдарға 2-3 жылға эксперттерді жіберу,
дайындалып жатқан заңдық құжаттарға тексеру жұмысын жүргізу арқылы жүзеге
асады.
Арнайы қарыздану құқықтарын шығару, АҚҚ (special drawing rights, SDR)
– 1969 жылы ХВҚ құрастырған және мерзімді түрде мүше елдер арасында олардың
ХВҚ-ғы квоталарына пропорционалды үлестірілетін халықаралық резервтік
активтерді қарызға алудың арнайы құқықтары. Халықаралық экономикада АҚҚ
дүниежүзілік резервтердің 2% құрай отырып, келесі функцияларды: 1) алтын
мен шетел валютасымен қатарлас халықаралық резерв 2) ХВҚ және кейбір басқа
халықаралық ұйымдар қолданатын есептесу бірлігі 3) кейбір елдерде валютаны
бекітетін валюта 4) бірқатар жекеменшік қаржылық құралдардың диноминаторы
қызметін іске асырады. [1]
Қордың мақсаттары:
• Қаржылық салада халықаралық ынтымақтастыққа жәрдемдесу;
• Халықаралық сауданың кеңеюі мен балансталған өсуіне, сәйкесінше мүше
елдердің экономикалық жағдайының жақсаруы мен жұмысбастылықтың
өсуіне жәрдемдесу;
• Мүше елдердің валюталық саясаттын координациялау мен келісу,
валютылық бағамдарды және валютаның қайтымдылығын қолдау арқылы
халықаралық валюта жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету; валюталық
салада мүше елдер арасында реттік қарым-қатынасты қамтамасыз ету;
• Валюта бағамдары мен тепе-теңдігін анықтау; валютаның бәсекелестік
құнсыздануына жол бермеу;
• Мүше елдер арасында ағымдағы операциялар бойынша және валюталық
шектеулерді жойған кезде көпжақты төлеу жүйесін құруда көмек
көрсету;
• Төлем баланстарын реттеу мен валюта бағамдарын тұрақтандыру үшін
шетел валютасында қарыз бен несие ұсыну арқылы мүше елдерге көмек
көрсету;
• Мүше елдердің халықаралық төлем баланстары тұрақсыздығының деңгейін
төмендету және ұзақтығын қысқарту;
• Мүше елдерге қаржылық және валюталық сұрақтарда кеңестік көмек
ұсыну;
• Мүше елдердің халықаралық валюталық қарым-қатынаста өзін-өзі ұстау
кодексін орындауға бақылау жүргізу.
Халықаралық валюталық қор халықаралық валюталық жүйенің
институционалды негізі болып табылады. Ол мүше елдер арасында валюталық
есеп қарым-қатынастарын реттеу үшін құрылған.
ХВҚ-ға мүшелік елдің Халықаралық қайта құру және даму банкіне (ХҚДБ,
МБРР) кіруге алғышарт болып табылады.
Қор ХҚДБ-мен, ДСҰ-мен, Халықаралық есеп айырысу банкімен тығыз қарым-
қатынаста.
ХВҚ-дың қызметтерін қысқаша төмендегіше суреттеуге болады:
1. Халықаралық өтімді қоры жеткіліксіз, болмаса төлем қабілеті төмен мүше
елдерге өтімді қаржылық құралдар беру;
2. Сауданың еркіндігін күшейтіп, келісімдер еркін түрде жүргізілуі үшін
мүше-елдердің сауда мен төлем жүйесін қадағалап отыру. [2, 115 б]
ХВҚ-ды басқару Келісім баптарына сәйкес жүргізіледі. ХВҚ-дың басқару
құрамына Басқарушылар кеңесі, Уақытша комитет, Даму комитеті, Атқарушы
комитет, Басқарушылар және персонал кіреді.
ХВҚ-дың ең жоғарғы басқару органы - әр бір мүше-ел басқарушы мен оның
орынбасары арқылы таныстырылған, Басқарушылар кеңесі (Board of Governors)
болып табылады. Әдеттегідей, олар қаржы министрлері мен орталық банктердің
басқарушыларынан құрылады. Кеңесті жүргізу ісіне Қордың қызметі бойынша
кілтті сұрақтарды шешу кіреді. Олар: Келісім баптарында ішкі өзгертулер,
мүше-елдердің кіруі мен шығуы, олардың капиталдағы үлесін орнату мен қайта
қарау, орындаушы директорларды таңдау. Әдетте, басқарушылар сессияға жылына
бір рет жиналады, бірақ кез келген уақытта отырыстар ұйымдастырып, почта
арқылы дауыс берулеріне болады. ХВҚ-да салмақталған дауыс саны қағидасы
жұмыс істейді: дауыс беру арқылы мүше-елдің Қор қызметіне әсер ету
мүмкіндігі олардың капиталдағы үлесімен анықталады. Әр мемлекет капиталдаға
салым көлеміне байланыссыз 250 базалық дауысты және сол салым соммасының
әр бір 100 мың АҚҚ үшін қосымша бір дауысты иемденеді. Бұндай тәртіп
дамыған мемлекеттерді көпшілік шешімді дауыстармен қамтамасыз етеді.
Әдетте, шешімдер Басқарушылар кеңесінде қарапайым көпшілік дауыс арқылы
(жартысынан аз емес), ал оперативтік немесе стратегиялық сипатқа ие маңызды
сұрақтар бойынша арнайы көпшілік (сәйкесінше мүше-елдердің 70 немесе 80%
дауыстары) арқылы қабылданады. АҚШ пен ЕО дауыстарының үлес салмағы
қысқартылғанына қарамастан, олар максималды көпшілікті (85%) қажет ететін
Қордың кілтті шешімдеріне тыйым сала алады. Бұл АҚШ батыстың алдағы
мемлекеттерімен қоса ХВҚ-ғы шешім қабылдау процесіне бақылау жасап, олардың
қызметін өз мүдделерін ойластыра келіп бағыттауға мүмкіндігі бар екенін
білдіреді. Ал дамушы мемлекеттерге келсек, олар да үйлесіп қызмет ететін
болса теориялық тұрғыда өздерін қанағаттандырмайтын шешімнің қабылдануын
болдыртпауы мүмкін. Бірақ әр ұлтты көп мемлекеттерге келісімге келу қиын.
2004 жылдың ақпанында Қор басқарушыларының кездесуінде ХВҚ-дың шешім
қабылдау механизімінде дамушы мемлекеттер мен ауыспалы экономикасы бар
мемлекеттердің тиімдірек қатысу мүмкіндіктерін кеңейту туралы айтылды.
ХВҚ-дың ұйымдастырушылық құрылымында Халықаралық валюталық және
қаржылық комитет – ХВҚК (International Monetary and Financial Committee,
IMFC) маңызды орын алады. (1974 жылдан бастап 1999 жылға дейін оның орнында
Халықаралық валюталық жүйе сұрақтары бойынша әлемдік комитет болды.) Ол ХВҚ-
дың 24 басқарушысынан тұрады және өздерінің сессияларына жылына екі рет
жиналады. Бұл комитет Басқарушылар кеңесінің кеңестік органы болып табылады
және директивті шешімдер қабылдау үшін құзыреті жоқ. Бірақ ол маңызды
функциялар атқарады: Атқарушы кеңестің қызметін бағыттайды; ХВҚ-дың қызметі
мен халықаралық валюталық жүйенің іс-әрекетіне байланысты стратегиялық
шешімдерді өндіреді; Басқарушылар кеңесіне ХВҚ Келісімдерінің баптарына
жөндеулер енгізу туралы ұсыныстар жасайды. [2]
Осыған ұқсас қызметті даму бойынша Комитет те атқарады – ДБ
(Дүниежүзілік банк) және Joint IMF – (World Bonk Development Committee)
Қорының басқарушылар кеңесінің біріккен министірлік комитеті. Басқарушылар
кеңесі өзінің көптеген құзыреттерін Атқарушы кеңеске (Executive Board)
делегерлейді, яғни саяси, оперативті және әкімшілік сұрақтар шеңберін
қамтитын, оның ішінде мүше-елдерге несие ұсыну және олардың валюталық бағам
саясатына бақылау жүргізу, ХВҚ-дың жұмысын атқару үшін жауапкершілік
жүктелген директорат болып табылады. ХВҚ Атқарушы кеңесі Қордың
қызметкерлер штатын басқаратын (2004 жылдың қыркүйегіндегі мәлімет бойынша
– 140-тан астам елдерден 2700 адам шамасында) реттеуші-директорды
(Managing Director) бес жылдық мерзімге таңдайды.Ол Европалық мемлекеттер
өкілінің бірі болу керек. Реттеуші-директор (2004 жылыдың мамырынан бастап)
- Родриго Рато (Испания), ал оның бірінші орынбасары (2001 жылдан бастап) -
Энн Крюгер (США) болды.
Қазіргі уақытта ХВҚ құрамына 185 мемлекет кіреді.
Жарғылық капиталы 212,8 млрд. АҚҚ құрайды (қаржылық 2004 жылдың соңына
қарай 1 АҚҚ шамамен 1,45 АҚШ долларына тең болды). Мүше-елдердің салымдары
есебінен құрастырылады. Олар әдетте квотасының 25% АҚҚ-мен немесе басқа
мемлекеттердің валютасымен, ал қалған 75% ұлттық валютамен төлейді. Квота
көлеміне қарай ХВҚ-дың басқарушы органдарында мүше-елдер арасында дауыстар
үлестіріледі. Ең үлкен квота иегері АҚШ – 17,14% дауыс, Жопония - 6,15%,
ГФР - 6,01%, Ұлыбритания және Франция - 4,96%, Ресей - 2,75% дауыс.
Ең көп дауысы бар мемлекеттер: АҚШ – 17,78%; Германия – 5,53%; Жопония
– 5,53%; Ұлыбритания – 4,98%; Франция – 4,98%; Сауд Аравиясы – 3,45%;
Италия – 3,09%; Ресей – 2,9%.
ЕО-ға кіретін 15 мемлекеттің ХВҚ дауыс үлесі – 28,8%, ал өнеркәсібі
дамыған 29 мемлекет (Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін
мемлекеттер, ОЭСР) 63,4% дауысты иемденеді. Ал Қор мүшелерінің 84%-дан
астамын құрайтын елдердің үлесі 36,6% ғана.[2]

1.2 ХВҚ-дың несиелеу механизімі

Қор ұсынатын несиелердің қайнар көзі мүше елдердің валютасы түріндегі
ақша қаражаттары, жазылу арқылы қалыптасқан және ортақ ресурстар Шотында
(General Resources Account) орналасқан борыштар арқылы жұмылдырылған АҚҚ
болып табылады. Осы шоттың құралдары арқылы Қордың қаржылық операциялары
іске асырылады. Бұл операциялардың екі түрі бар: (1) мәміле (transaction) –
елдерге Қор ресурстарынан валюталық құралдарды ұсыну және (2) операция
(operation) – қарыз құралдары арқылы делдалдық қаржылық және техникалық
қызмет көрсету. ХВҚ-дың қаржылық операциялары мүше елдердің тек ресми
органдарымен (қазынашылықтармен, орталық банктермен, валюталық
тұрақтандырғыш қорлармен) жүргізіледі. ХВҚ-дың ортақ ресурстарына қол
жетерлікті реттейтін ережелер барлық мүшелерге бірдей. Ереже келесіні
тұжырымдайды: ағымдағы операциялар бойынша төлемдер үшін шетел валютасын
қажет ететін ел валютаның оған төлем балансының жағдай және халықаралық
ликвидтік резерв бойынша немесе осы резервтердің қысқару тенденциясы бар
екендігі бойынша Қорға дәлелдер ұсынуы керек. Ол сатып алуды (purchase)
немесе оның қарызға алынуын (drawing) ортақ Шот ресурстарынан СПЗ немесе
шетел валютасы түрінде жүргізеді. Бір мезгілде айырбас ретінде қарыз алушы
ел берілген мемлекеттің орталық банкінде ХВҚ-дың шотына өзінің ұлттық
валютасының эквивалентті соммасын аударады. Бұл операцияның нәтижесінде Қор
одан несие алуға мәжбүр мемлекеттің ұлттық валюта қорын ұлғайтады; сонымен
қатар басқа елдер қоры немесе АҚҚ қарыз алушы ел өз қолданысына алатын
соммаға қысқарады. ХВҚ-на көбінесе конверттелінбейтін валютасы бар елдер
несие алуға ұсыныс жасағандықтан Қор басқа мемлекеттер тарапынан сұранысы
жоқ конверттелінбейтін ұлттық валютаның сәйкес мөлшердегі кепіліне
валюталық несиелер ұсынады және олар ортақ ресурстар Шотында қалады.
Белгіленген мерзім өткеннен кейін мүше-ел кері операция жүргізуге міндетті
- өз ұлттық валютасын Қордан сатып алып, оған қаражаттарды шетелдік
валютада немесе АҚҚ түрінде қайтару керек. Әдетте практикада өткен мерзімде
несиеге алынған қарызды қайтаруды білдіретін бұл операция валюта сатып
алған күннен бастап 314-тен 5 жылға дейін мерзімде жүргізілуі тиіс. Одан
басқа Қор үшін артық болып келетін өзінің валютасын төлем балансының
жақсаруы және валюталық резервтердің ұлғаюы барысында қарыз-мемлекет
мерзімнен бұрын сатып алуды жүргізу керек деген шарт бар. Егер ХВҚ-ғы
қарыз-мемлекеттің ұлттық валютасын басқа мүше-елмен сатып алынатын болса,
онда оның Қор алдындағы қарызы жабылады. [3, 118 б]
Несиені ұсынғаны үшін ХВҚ келісім соммасынан 0,5% көлеміндегі бір
реттік комиссиондық алым және белгілі төлем (charge) немесе нарықтық
бөлініске негізделетін пайыздық қойылымды алады.
Мақсаттық бағытқа және несиелеу шарттарына байланысты Қор әртүрлі
несиелеу механизмдерін қолданады(facility, қор сияқты аударылады). Әр бір
сондай механизм шеңберінде елдің Қордағы квотасына қарай берілетін
несиенің соммасын шектейтін лимиттер орнатылады. Елдердің рұқсат етілетін
сәйкес лимит шегінде қаржылық ресурстарға қол жетерлігі әр бір нақты
жағдайда елдегі қалыптасқан жағдайға байланысты түрліше анықталады.
Несиелік механизмдерді келесі төрт категорияға бөлуге болады:
(1) Жай механизм;
(2) Арнайы компенсациялық механизм;
(3) Төтенше көмек;
(4) Табыс деңгейі төмен елдерге көмек беру мезанизімі.
(1) Жай механизмдер өз құрамына мыналарды қосады:
• Резервтік механизмдер үлесі;
• Несиелік механизмдер үлесі;
• Резервтік несиелер туралы келісімдер;
• Кеңейтілген қаржыландыру механизімі;
• Қосымша қаржыландыру механизімі;
Резервтік механизмдер үлесі (Reserve Tranche) мүше-ел квотаның 25%
(1978 жылғы Ямай келісіміне дейін алтын бөлік болды) көлеміндегі алғашқы
шетел валюта бөлшегін алуы Қордың билігінде ортақ ресурстар Шотында
шоғырланған ұлттық валюта қоры соммасынан ХВҚ-да берілген елдің квота
мөлшерінен асу ретінде анықталады. Егер Қор басқа мемлекеттерге қаржы ұсыну
үшін мүше-елдің салынған ұлттық валютасының бір бөлігін пайдаланатын болса,
онда сәйкесінше резервтік үлес көлемі ұлғаяды. Сонымен қатар елдің бар
несиелік механиздерінің шеңберінде Қордан шетелдік валюта сатып алу салдары
болып табылатын ұлттық валютаның бөлігі есепке алынбайды, яғни резервтік
үлестің мөлшерін азайтпайды. Елдің резервтік үлес шекарасында валюта алуы
оң баланс жағдайының қажеттігімен немесе макроэкономикалық саясатпен
байланысты шарттастырылған.
Қосымша несиелік келісімдер шеңберінде Қорға мүше-ел ұсынған борыштар
соммасы оның несиелік позициясын қалыптастырады. Резервтік үлес пен
несиелік позиция бірігіп оның Қордағы резервтік позициясын қалыптастырады
(Reserve Position in the Fund). Резервтік позиция шеңберінде елдер ХВҚ- дан
автоматты түрде бірінші талабынан кейін-ақ қаражыттарды ала алады. Ондай
қаражаттарды сатып алу Қордың алдын ала келісімімен шарттастырылмайды.
Резервтік позицияны пайдалану несиелік операция ретінде емес, оның Қорға
шотқа жазылу ретінде салынған шетелдік валютаны қайта алу деп
қарастыралады. Сәйкесінше елден комиссондық және пайыздық төлемдерді төлеу
және алынған валюта қаражаттарын қайтару талап етілмейді.
Несиелік механизмдер үлесі (Credit Tranche Policy) Қордың ортақ
ресурстарын пайдаланудың маңызды каналы болып табылады. Мүше-елмен
резервтік үлестен жоғары мөлшерде алыну мүмкіндігі бар квота көлемінің
100% құрайтын шетел валютасындағы қаржылар төрт несиелік үлеске бөлінеді –
әр бір рет квотаның 25% құрайтын транштер (Credit Tranches). Қордағы өзінің
несиелік үлестерін пайдалануға бел байлаған мемлекет сол кезде резервтік
үлесін толығымен немесе бөлшектеп қолдануы не болмаса сақтап қалуы мүмкін.
Бұл резервтік және несиелік үлестерді толық пайдалану нәтижесінде
мемлекеттің Қордан ала алатын шетел валютасының шекті мөлшері оның
квотасының 125% құрайтынын білдіреді. ХВҚ несие алушы мемлекетке
экономикалық қиындықтардан өту туралы шарттарды орындауға байланысты
белгілі талаптар қояды. Сонымен қатар несиелік үлестердің төмендегілерден
жоғарыларға өту барысында талаптар деңгейі үнемі өсіп отырады. Несие алушы
мемлекет міндеттемелеріне кіретін қаржылық-экономикалық шараларды өткізу ол
ХВҚ-ға жіберетін ниет туралы хат (Letter of Intensions) деп аталатын
арнайы құжатта тіркеледі. Егер ХВҚ ел несиені Қордың мақсаттарына қарама-
қайшы қолданады немесе оның талаптарын орындамайды деп ұйғарса, онда ол
ХВҚ-дың ресурстарын пайдалануды шектеуі немесе пайдалану құқығынан толық
айыруы мүмкін.
Бірінші несиелік үлесті пайдалану оның сұрауын Қор қабылдағаннан кейін
бірден сұраған соммасын толық алатын шетел валютасын тікелей сатып алу
формасында да, Қормен резервтік несие туралы келісімге келу арқылы да іске
асуы мүмкін. Бұндай келісімдер 1952 жылдан бастап қолданыла бастады. Одан
кейінгі мемлекеттің Қордан шетел валютасын сатып алуы жоғарғы несиелік
үлестерді (Upper Credit Tranches ) пайдалануы ретінде қарастырылады. Бұл
жағдайда ХВҚ белгілі уақыт аралығында төлем балансымен байланысты
қиындықтарды шешуге шынайы мүмкіндіктің барына сенім туғызатын саясатты
жүргізу туралы талап қойылады. Жоғары несиелік үлестер шотына қаражаттарды
бөлу әдетте мүше-елдермен резервтік несие туралы келісу жолымен
жүргізіледі. [3,120 б]
Резервтік несиелер туралы келісімдер (Stand-by Arrangements) немесе
стэнд-бай келісімі, сонымен қатар кеңейтілген несиелер туралы келісім
(Extended Arrangements ) – Қормен мүше-мемлекет жасасқан келісімдер. Бұл
келісімдер бойынша мемлекеттің ХВҚ-дан автоматты түрде шетел валютасын
келісілген сомма көлемінде, келісімде көрсетілген шарттарды орындаған кезде
келісім жұмыс істейтін кез келген уақыт аралығында ұлттық валютағы
айырбасталып алынатынына кепілдік беріледі. Бұндай несие беру практикасы
несиелік сызық ашумен бірдей.
Қазіргі жағдайда стэнд-бай несиелерінің негізгі мақсаты мүше-елдер
жүзеге асыратын макроэкономикалық тұрақтандырушы бағдарламаларды несиелеу
болып табылады. Енді Қормен жоғарғы несиелік үлестер шеңберінде резервтік
немесе кеңейтілген несиелер түрінде берілетін валютаны фактілі алу белгілі
деңгейлерге бөлінген. Бұл шетелдік валюта келісім жұмыс істеу барысында
белгіленген уақыт аралықтарында бөлшектеп (транштармен) берілетінін
білдіреді. Қарыз мемлекеттің келісімді орындау барысы арнайы мақсаттық
критерийлер арқылы ХВҚ-мен бақыланады. Келесі макроэкономикалық
көрсеткіштерге бұл критерийлер таралады: несиелік-ақшалық саясат,
мемлекеттік қаржы, мемлекеттік қарыз, сауда және валюталық шектеулар
саясаты, сонымен қатар шетел несиелерін пайдалану саласы мен сыртқы
валюталық резервтер деңгейі жатады. Келісімде келісілген шарттастырылған
мақсатты критерийлер мен басқа да шарттардың орындалғаны туралы Қор
тіркемегенше мемлекет келесі валюталық транш ала алмайды. Егер Қор мемлекет
белгіленген макроэкономикалық критерийлерге жеткен жоқ деп, сәйкесінше
келісілген шараларды орындамады деп ұйғарса, Қор елге валюталық ресурстарды
ұсынуды тоқтатады. Бұл жағдайда Қор мемлекетке сәйкес экономикалық қысым
көрсету арқылы белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған келесі шараларды
қабылдауды талап етеді. Сонымен қатар тараптар жүзеге асып отырған іс-
әрекеттер бағдарламасын қайта қарау және критерийлерді өзгерту туралы
келісуі мүмкін. Бұл қарыз алушы мемлекетке ХВҚ-дан ары қарай қаражат алуға
мүмкіндік береді.
Стэнд-бай келісімдері бойынша несиелер әдетте 12-24 айға беріледі.
Стэнд-бай келісімдері негізінде жасалған шетел валютасын сатып алулар
сатып алу күнінен бастап үш жылдан кейінгі қайтару арқылы екі жылдық мерзім
ішінде қайтарылуы міндетті. Тәжірибе көрсеткеніндей, стэнд-бай
келісімдері бойынша бөлінетін қаражат мөлшері олардың фактілі қолдану
соммасынан асып түседі. Бұндай келісім біткеннен кейін мүше-ел
пайдаланбаған несие соммасын Қорға қайтарылады. Жалпы, резервтік несиелер
үлесіне ХВҚ-дағы барлық несиелік операциялардың жартысына жуығы сәйкес
келеді. [3, 121 б]
Кеңейтілген қаржыландыру механизімі (Extended Fund Facility – EFF)
резервтік және несиелік үлестер механизмдерін толықтырады. Ол кеңейтілген
қаржыландырудың орта міндетті бағдарламалары (EFF) негізінде саясаттың
орындалуына кедергі келтіретін баға қалыптастыру, сауда, өндіріс
салаларындағы макроэкономикалық мәселелерден туындаған төлем баланстың
қиыншылықтарынан өту мақсатымен үш жылғы периодқа жүргізілетін несиелеу.
Кеңейтілген несие туралы келісім негізінде Қордан көмек сұраған мүше-
мемлекет келісім жұмыс істейтін бүкіл мерзімге экономикалық саясаттың
мақсаттары көрсетілген бағдарлама, сонымен қатар қойылған мақсаттарға жету
үшін келесі он екі айлық мерзімге іске асуға белгіленген шаралар тізімін
жыл сайын ұсынып отыруы қажет. Қордан шетелдік валютаны алу бөлшектеп
(траштармен) жүргізіледі. Және келесі траншты алу үшін бұрын ХВҚ-мен
келісілген бағдарламаның орындалғандығы туралы негізделген қорытынды ұсыну
қажет. EFF несиелері ХВҚ-дың жай (өзіндік) ресурстарының есебінен
жүргізіледі. Пайдаланылған валюталық қаржылардың қайтарылуы әр бір сатып
алу күнінен бастап 412- ден 10 жыл мерзімінде он екі бірдей төлем арқылы
жүргізілуі тиіс.
Қосымша қаржыландыру механизімі (Supplementary Financing Facility –
SFF) 1977 жылы енгізілді. Ол қосымша қаржыландыру жүргізу үшін Қордың қарыз
құралдарын қолдануын білдіреді. Қарыз құралдары он үш мүше-елдің әр түрлі
валютасында, Швейцария ұлттық банкінің 4,6 млрд. долл соммасындағы және
бес мұнай экспорттаушы елдің 3,2 млрд. долл соммасындағы борыштар түрінде
көрініс табады. Қосымша қаржыландыру төлем балансының созылмалы тапшылығына
ие және жай қарыз ресурстары есебінен жай несие алу лимиттерін таусқан
елдерге ұсынылды. Бұл механизм мүше-елдердің масштабты тұрақтандырушы
экономикалық бағдарламаларды орындауы үшін және сонымен қатар қарыз алушы
мемлекеттің Қордың келесі шарттарымен келісуін қарастырыды: несиелерді
бөлек транштармен ұсыну; әр бір траншты алар алдында Қормен келісілген
бағдарламаның орындалғандығы туралы қорытындыны өткізу.
Қор SFF механизімінің шеңберінде жай және қосымша қаржыларды алдын-ала
орнатылған қатынаста бөледі. Мүше-елдер қосымша қаржыландыруды жоғары
несиелік үлестерді немесе кеңейтілген несиелерді қолдануды білдіретін
резервтік несиелер түрінде ғана пайдалана алады. Бұл несиелер нарықтық
шарттарға жақын жағдайда беріледі; несиелердің ұзақтығы 12 айдан асады,
тіпті 3 жылға дейін де өсетін.
(2) Арнайы компенсациялық механизм құрамына мыналар кіреді:
• Компенсациялық қаржыландыру;
• Жүйелік өзгертулерді қаржыландыру;
• Буферлік қорларды қаржыландыру.
Компенсациялық қаржыландыру ХВҚ қабылдаған келісімдермен сәйкес
жүргізілетін реформа қарқынын қолдауға бағытталған және экспорттық табыстың
залалын компесациялау үшін; қызметтерге кеткен шығындарды жабу үшін;
импортталатын бидай бағасының күрт өсуімен байланысты залалды жабу үшін;
егер залал уақытша сипатта болып, мүше-елдерге тәуелсіз сыртқы жағдайларға
байланысты пайда болса, онда қаржыландыру компенсациялық қаржыландыру және
күтілмеген жағдайлар кезінде қаржыландыру Қорларынан – CCFF (Compensatory
and Contingency Financing Facility) жүзеге асырылады. Компенсациялық
қаржыландыруға жататын қызметтер тізіміне жататындар: мұнай құбырларын
пайдаланудан түскен түсімдер; каналдар арқылы кемелерді өткізу үшін
төлемдер; кеме қатынасынан түсетін табыстар; құрылыс; сақтандыру.
Жүйелік өзгерістерді қаржыландыру жүйелік трансформация Қорынан - STF
(Systemic Transformation Facility) жүргізіледі. Ол экономикалық
реформаларды жүзеге асыру мен нарықтық экономикаға өтумен байлансты
қиындықтарды шешуге бағтталған.
Буферлі қорларды қаржландыру 1969 жылыдан бері жұмыс істеп келе жатқан
буферлі запастар қорынан - BSFF (Buffer Stock Financing Facility)
жүргізіледі. Ол мүше елдер дүниежүзілік тауар нарықтарындағы қолайсыз
коньюктура салдарынан төлем балансымен байланысты қиындықтар сезген
жағдайда тауар келісімдерімен сәйкес өзінің халықаралық буферлі запастарды
құруға қатысуды қаржыландыру мақсатында жұмыс істейді. Несие квотаның 45%-
на эквивалентті сомма шекарасы көлемінде 3-5 жылға дейін беріледі. Бұндай
несиелер какао, каучук, қант, шойынның буферлік запастарын құру үшін
ұсынылған.
(3) Төтенше көмек (Emergency Assistance) ойламаған стихиялық апаттар
пайда болғанда мүше елдерде төлем балансымен байланысты мәселелерді шешуге
көмек көрсету мақсатымен тауарларды көптеп сатып алу формасында жүреді.
(4) Табысты деңгейі төмен елдерге көмек механизімі құрылымдық қайта
құру қоры (Structural Adjustment Facility) мен кеңейтілген құрылымдық қайта
құру қорынан - ESAF (Enhanced Structural Adjustment Facility) қаржылық
ресурстарды ұсынуды білдіреді.
Құрылымдық қайта құру қоры - САФ (SAF) құрылымдық және
макроэкономикалық орта мерзімді бағдарламаларды қайта құруды жүргізуде
созылмалы төлем баланс тапшылығын сезетін кедей елдерге көмек көрсетуге
бағытталған қарыздарды ұсынуға мақсатталған. ХВҚ мұндай елдерге тұрақты
экономикалық даму сатысына жетуге, төлем балансымен байланысты қиындықтарды
жеңуге, кредиторлармен қарым-қатынасты реттеуге, сыртқы сауда мен төлемдер
салаларында шектулерді алы тастауға көмектесу мақсатын көздейді. Қарыздар
жылдық 0,5% бен 10 жыл ішінде қайтарылу шартымен ұсынылады. Несиелер
лимиті болып квотаның 50% белгіленді. Ресурстар көзі - Сенім қорымен (Trust
Fund) берілген несиелерді жабу болып табылады. [3, 123]
Кеңейтілген құрылымдық қайта құру қоры - ЕСАФ (Enhanced Structural
Adjustment Facility, ESAF) 1987 жылдан бастап САФ-тың ізбасары болды. Оның
мақсаттары САФ-тың мақсаттарымен бірдей. Олар мүше елдердің ресурстарға қол
жетерлік деңгейімен, қарыз алушы мемлекетте құрылымдық қайта құрудың жүру
масштабы мен жүзеге асу қарқынымен; мониторинг процедурасы және
қаржыландыру көздерімен ерекшеленеді.
Несиелер төлем баланстарын реттеуде тиімді шаралар қолданып, алдағы
уақыттағы құрылымдық реформаларды жүргізу экономикалық саясаты
қанағаттанарлықтай нәтиже берген елдерге 4 жылғы мерзімге беріледі.
Несиелер квотаның 190% мөлшеріне дейін 3 жылға, ерекше жағдай кезінде квота
мөлшерінің 225%-на дейін беріледі.
Қордың мүше-елдерге несие беруі соңғыларының белгілі саяси-
экономикалық шарттарды орындауларымен байланысты. Ондай тәртіп
шарттастырылған (conditionality) атауына ие болды және ол ХВҚ орнатқан
белгілі қағидаларға сүеніп құрылған. Олар:
1. Қор ұсынған қаржылардың қайтымдылығы. ХВҚ қарамағындағы қаржылық
құралдар пулы барлық мүше-елдерге қол жетімділігі бірдей деп
ұйғарылады. Сондықтан басқа мүшеден уақытша және белгілі
шарттарға сәйкес пул арқылы қаржыларды алатын әр бір мүше-ел
төлем балансы мен тапшылық мәселесінің шешілу барысына қарай
қайтару керек.
2. Қаржылар қайтарылуының шынайлылығын дәлелдеу, пулдан қаржылық
құралдарды Қор ұсынғанға дейін мүше-ел төлем балансымен
байланысты мәселелерді шешу нәтижесі арқылы қаржыларды
қайтарудың шынайлылығын дәлелдеу керектігін көздейді; қаржыларды
қайтару қарызды жабудың қалыпты мерзімі аралығында қамтамасыз
етілуі қажет.
3. ХВҚ-дан қарыз алушы мемлекет донор-мемлекетке қаржыларды қайтару
үшін және жедел шығындарды жабу үшін қажетті алым соммасын
төлейді. Заем үшін де, ХВҚ-дан алған несиесін жабу үшін де
пайыздық қойылымдар ынтымақтастық қызығушылықтармен
шарттастырылғандықтан нарықтыққа қарағанда біршама төмен; Қордың
қаржыларды беру процесі шетел валютасын сату немесе СПЗ (ұлттық
валютаға айырбасталады) арқылы жүзеге асады, қарызды жабу кері
ретпен жүреді – шетел валютасын сатып алу жолымен. Несиелеу
мерзімі әдеттегідей 3-5 жылмен шектелген, ал заемның жеке
түрлері бойынша 7-10 жыл. Төленген капиталдан берілетін несиелер
үшін негізгі пайыз мерзімді түрде қайта қарастырылып отырады.
Мүше-елдер ХВҚ-дан алған қаржыларын қайтаратындықтан Қор ресурстары
жаңартылымдылық негізде пайдаланылады. ХВҚ құрамына кіретін әр бір мемлекет
шетел валютасын ХВҚ капиталындағы (резервтік үлес) квотасының 25% мөлшеріне
дейін ешбір шектеусіз және шартсыз алу құқығы бар. Бұл соммадан асатын
заемдарды ұсыну ХВҚ-дың экономикалық және әлеуметтік саясат салаларындағы
ұсыныстарын орындаумен шарттастырылады.Квоталар жүйесі келесі мақсаттарды
орындауға арналған:
• Қаржылық қиындық көріп отырған мүше-елдерге заемдарды ұсыну
мақсатында қолданылатын қаржылық құралдар пулын құру;
• Қор жарна салушы мүшеге ұсынылуы мүмкін заем мөлшерін
немесе мерзімді түрде өткізілетін АҚҚ-ды бөлу кезінде алуы
мүмкін сомманы анықтау үшін есептік базис рөлін күшейту;
• Әр бір мүше-елге берілетін дауыстар санын анықтау.

1.3 Қордың қаржылық саясаты

Халықаралық қайта құру және даму банкі (ХҚДБ) тек кедей дамушы елдерге
заем берсе, ХВҚ басқа мемлекеттердегі кредиторлар алдындағы қысқа мерзімді
қаржылық міндеттемелерді жабу үшін шетел валютасының жетіспеушілігін сезіп
отырған немесе төлем балансын тұрақтандыру немесе экономикалық реформаларды
жүзеге асыру үшін қаржылық құралдарды қажет ететін кез келген мүше-елге
қаржылық құралдар ұсынуы мүмкін. Өз қызметінде ХВҚ заемды қажет етіп
отырған елдің өз саясатын ХВҚ ұсыныстарымен үлестіруді жүзеге асыруды
көздейтін қатаң қаржылық саясат ұстанады. ХВҚ жасаған ұсыныстар дамушы
елдерге де, ауыспалы экономикасы бар елдерге де жатқызылады. Оларда
орындалуы міндетті белгілі бір критерийлер қалыптастырылған.
1. Қарыздың макроэкономикалық саясаты пайыз бен
қарыздың негізгі бөлігін төлеудің басты факторы
ретінде төлем балансының активті сальдосын
қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс.
2. Мемлекеттік шығындарды шектеу есебінен ішкі
сұранысты тұрақтандыру.
3. Заемдарды өндірістік саланы қаржыландыруға
пайдалану; өндірістік саладан алынатын табыс
есебінен пайыз бен қарыздың негізгі бөлігін төлеу.
4. Инфляцияны ұстау мен ақталмаған мемлекеттік
шығындарды қысқарту есебінен мемлекеттік бюджеттің
тапшылықсыздығын (тепе-теңдігін) қамтамасыз ету.
5. Мемлекеттік шығындарды жабу үшін салықтардың
жиналуын қамтамасыз ететін және кәсіпкерлік пен
инвестициялауды дамытуға көмектесетін тиімді
салықтық саясат жүргізу.
6. Девальвация, ал жеке жағдайларда ақшалай
реформаларды жүргізуді білдіретін ақша айналымын
тұрақтандыру.
7. Халық шаруашылығының бәсеклестік деңгейін көтеретін
құрал ретінде нарықтық механизмдер мен
бәсекелестікті максималды пайдалануды қамтамасыз
ету; еңбек ақы мен бағаны бақылауды алып тастау,
ішкі нарыққа еркін ену мен импортталатын тауарлар
тарапынан бәсекелестік.
8. Ұзақ мерзімді дамудың негізі ретінде экономиканың
құрылымдық қайта құрылуын жүргізу. Бұл саладағы
шаралар құрамына мынар кіреді: өнеркәсіптік
кәсіпорындарды мемлекетсіздендіру және оларды
бюджеттен несиелік қаржыландыруға көшіру; экспорттық
салаларды салықтық ынталандырушылар арқылы да,
экспорттық өнімдердің тиімділігін арттыратын
девольвация есебінен де дамыту; табысты шығаруға
кепілдеме ұсыну арқылы және салық салудың деңгейін
төмендету жолымен тура шетел инвестициялардың
келуіне көмектесу.
9. Саяси биліктің тұрақтылығын қамтамасыз ету, өйткені
биліктің ауысуы ішкі міндеттемелердің, заемдарды
қосқанда, қол жетерлік туралы сұрақтың шешілуін
талап етеді. [3,126]
ХВҚ өз ұсыныстарын жасаған кезде бір жағынан елдегі ақша массасының
көлемі мен жиынтық сұраныс көлемі арасындағы өзара тәуелдігінен, екінші
жағынан төлем баланс жағдайынан шығатын монетарлық концепцияны басшылыққа
алады. Қор төлем баланс теңсіздігінің негізгі себебін ең біріншіден
мемлекеттік бюджет тапшылығы мен ақша массасының шамадан тыс ұлғаюынан
пайда болатын елде төлем қабілеті бар жиынтық сұраныстың шамадан тыс көп
болуымен түсіндіреді. ХВҚ өз ұсыныстарымен заемдарды қайтармау тәуекелін
төмендететін қарыз алушы елдерде қолайлы макроэкономикалық жағдайдың пайда
болуына жәрдемдеседі. Бұл тәуекел мемлекеттік экономикалық саясатты
жүргізумен байланысты болғандықтан, ХВҚ өз әрекеттерімен саяси биліктің
тұрақтылығымен тікелей байланысты саяси тәуекелдің төмендеуіне ықпал
жасайды деп айтуғы әбден болады.
Халықаралық қаржылық нарықта кредитор ретіндегі дамыған мемлекеттерде
саяси тәуекелді жеке заемдар бойынша сақтандыру механизімі бар. Ол нақты
донор-елдің саяси түзуіне және оның қарыз мемлекетпен қарым-қатынасына
негізделген. Бұл қарым-қатынастар ынтымақтастық туралы келісімшарт
жасасумен нығайтылатыны сирек емес. Мемлекеттік кепілдемемен қамтамасыз
етілмеген заемдарды берген кезде саяси тәуекел толығымен кредитор-банкке
жүктеледі. Оның тәуекел деңгейін бағалауына байланысты несие бағасы
анықталады. Саяси тәуекелден басқа кәсіпкерлік тәуекел де есепке алынады.
Әдетте ол белгілі жоба үшін тікелей жекеменшік компанияларға немесе
коммерциялық банктерге зеамдар ұсынған кезде пайда болады. Бұл жағдайларда
кредитор-банк немесе оның несие алушы елдегі бөлімшесі мен қарыз алатын
компания немесе банк арасында тікелей байланыс орнату маңызды рөл атқарады.
Қаржыландыру көздерінің жұмылдырылуына негіз болатын банк ісінің
халықаралық стандарттары үлкен маңызға ие болып, қолданылуды. Қазіргі
жағдайда сыртқы қаржылыландыруда сыртқы қаржыландыру критерийлері мен осы
саладағы халықаралық стандарттардың жасалуына көмектескен трансұлттық
банктер (ТҰБ) ерекше маңызға ие болып отыр. [3, 127]
Париж клубымен бірге қарызгерлердің төлем қабілеттігін
жоғарлату, оның ішінде олардың төлем баланстарын түзету, шараларын
ойластыруда ХВҚ дамушы және шығыс европалық елдерге заем ұсынатын
маңызды орган ретінде белгілі. ХВҚ өзінің несиелеу жүйесін
жақсартуға тырысады және алдына тек біршама кедей дамушы
мемлекеттерге ғана емес, дамыған мемлекеттерге де қаржыландыруды
жеңілдету мақсатын қойған.
Вашингтонда өткен келісөздің соңында қазір ХВҚ-дың саясатын анықту
бойынша комтетті басқаратын Ұлыбританияның қаржы министірі Гордон Браун
тарихы 61 жылды құрайтын бұл институт қазіргі жаһандық шындыққа батыл
бейімделуді қажет етіп отырғанын айтты.
Олар ХВҚ жаһандық экономикаға сәйкес келетін, ХВҚ жаңа құрылған
кездегі мақсаттарға қарағанда басқа міндеттерді қоюға талпынатынын айтты,
әсіресе ол дағдарыстардың алдын алуға және олардан шығуға жол іздеуге көп
көңіл бөлу керектігін атап көрсетті.
Әр түрлі елдерде валюта айырбастау саясатында Қорға елеулі орын беру
туралы ұсыныстар әсіресе АҚШ-та жиі айтылады.
АҚШ пен Қытайдың дефицит көлемі 202 млрд. долларды құрады, ал
американдық өндірушілер мен саясаткерлері юаньді әдейі ең төменгі деңгейде
ұстап тұрғанын және ол қытайлық экспортерлерге өте қолайлы екенін айтып,
Пекинді айыптайды. Міне осындай жағдайда ХВҚ өзіне (яғни АҚШ-қа) көбірек
билік сұрайды.
Қордың үйлестіруші-директоры Родриго де Рато ХВҚ саясатын анықтайтын
комтеттің рұқсатын алып, Қорға мүше-елдер арасында дауыстарды үлестіру
жүйесіне өзгеріс енгізу туралы айтты. Ол кейбір мемлекеттердің Қордағы
үлесін көбейту керектігін айтты. Өзінің құрылу күнінен бастап ХВҚ АҚШ,
Европа және Жопонияның экономикалық мәселелерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.