Ақшаның пайда болуы, мәні және қызметі жайлы
КІРІСПЕ 2
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 3
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ 7
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ. 9
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ 9
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ 9
4. АҚША АЙНАЛЫМЫН ТҰРАҚТАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН НЫШАНДАРЫ 16
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 3
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ 7
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ. 9
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ 9
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ 9
4. АҚША АЙНАЛЫМЫН ТҰРАҚТАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН НЫШАНДАРЫ 16
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20
Ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі шешімін тапкан жок.
Экономикалык мектеп өкілдерінің бірі ерте дүниедегі грек ойшылы Аристотель ұсынған кағидаға сүйене отырып, ақшаны — белгілі шарт, адамдар арасындағы саналы келісім нәтижесі ретінде қарады. Басқа бағыт-тағы мектептің өкілдері ақшаны — мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетгі құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінін, табиғаты бойынша алтын мен күміске жататындығын айтқан.
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар құны катынасында қорытындылатын, құнын даму көрінісіне көз салып, оның қарапайым терең байқалатын бейнесін, көзді алатын ақшалай түріне дейін карау керек. Сонда ғана оның жұмбақтығы да жойылады».
Тауардың айырбасталу кезеңінде құның көрінісі төмендегідей түрге ие болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қауымдық қоғамда бірінші ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды. Бір тайпалар малмен айналысса, ал екіншілері - жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбасталар үшін экономикалық негіз пайда бола бастады. Мұндай айырбас алғашқыда кездейсоқ, бірегей сипатқа ие болды:
Т <Н> Т экв.
(1 қойға = 1 қап астық) экв.
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) езінің құнын басқа тауарда (1 қап астық) айырбасын көрсетсе, онда салыстырмалы құн түрінде болғаны, ал бір қапастық оның эквиваленті болып табылады, яғни эквивалентті түрде болғаны.
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен жүргізуте алып келді. Айырбаста екі ғана емес, одан да көптеген тауар түрлері қатысады. Құнның — толық немесе кеңейтілген екінші түрі қалыптасты.
Т(1 кое) —> 71 (1 қап астықка) экв.
—> 71 (1 балтаға) экв.
—> 71 (5 құмыраға) экв.
---> 71 (2 гр. алтынға) экв.
Осы катардағы тауарлар эквивалент болып табылалы. қойға кайта істеген коғамдық енбек шығындарын куәландырады.
Құннын кеңейтілген түрінің пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста киындықтар туындады.
Экономикалык мектеп өкілдерінің бірі ерте дүниедегі грек ойшылы Аристотель ұсынған кағидаға сүйене отырып, ақшаны — белгілі шарт, адамдар арасындағы саналы келісім нәтижесі ретінде қарады. Басқа бағыт-тағы мектептің өкілдері ақшаны — мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетгі құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінін, табиғаты бойынша алтын мен күміске жататындығын айтқан.
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар құны катынасында қорытындылатын, құнын даму көрінісіне көз салып, оның қарапайым терең байқалатын бейнесін, көзді алатын ақшалай түріне дейін карау керек. Сонда ғана оның жұмбақтығы да жойылады».
Тауардың айырбасталу кезеңінде құның көрінісі төмендегідей түрге ие болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қауымдық қоғамда бірінші ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды. Бір тайпалар малмен айналысса, ал екіншілері - жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбасталар үшін экономикалық негіз пайда бола бастады. Мұндай айырбас алғашқыда кездейсоқ, бірегей сипатқа ие болды:
Т <Н> Т экв.
(1 қойға = 1 қап астық) экв.
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) езінің құнын басқа тауарда (1 қап астық) айырбасын көрсетсе, онда салыстырмалы құн түрінде болғаны, ал бір қапастық оның эквиваленті болып табылады, яғни эквивалентті түрде болғаны.
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен жүргізуте алып келді. Айырбаста екі ғана емес, одан да көптеген тауар түрлері қатысады. Құнның — толық немесе кеңейтілген екінші түрі қалыптасты.
Т(1 кое) —> 71 (1 қап астықка) экв.
—> 71 (1 балтаға) экв.
—> 71 (5 құмыраға) экв.
---> 71 (2 гр. алтынға) экв.
Осы катардағы тауарлар эквивалент болып табылалы. қойға кайта істеген коғамдық енбек шығындарын куәландырады.
Құннын кеңейтілген түрінің пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста киындықтар туындады.
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 2
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 3
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ 7
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ. 9
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ 9
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ 9
4. АҚША АЙНАЛЫМЫН ТҰРАҚТАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН НЫШАНДАРЫ 16
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ
Ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі шешімін тапкан жок.
Экономикалык мектеп өкілдерінің бірі ерте дүниедегі грек ойшылы
Аристотель ұсынған кағидаға сүйене отырып, ақшаны — белгілі шарт, адамдар
арасындағы саналы келісім нәтижесі ретінде қарады. Басқа бағыт-тағы
мектептің өкілдері ақшаны — мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетгі
құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінін, табиғаты бойынша
алтын мен күміске жататындығын айтқан.
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, тауар құны катынасында
қорытындылатын, құнын даму көрінісіне көз салып, оның қарапайым терең
байқалатын бейнесін, көзді алатын ақшалай түріне дейін карау керек. Сонда
ғана оның жұмбақтығы да жойылады.
Тауардың айырбасталу кезеңінде құның көрінісі төмендегідей түрге ие
болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қауымдық қоғамда бірінші
ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар
тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды. Бір тайпалар малмен айналысса, ал
екіншілері - жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбасталар үшін экономикалық
негіз пайда бола бастады. Мұндай айырбас алғашқыда кездейсоқ, бірегей
сипатқа ие болды:
Т Н Т экв.
(1 қойға = 1 қап астық) экв.
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) езінің құнын басқа тауарда (1 қап
астық) айырбасын көрсетсе, онда салыстырмалы құн түрінде болғаны, ал бір
қапастық оның эквиваленті болып табылады, яғни эквивалентті түрде болғаны.
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен
жүргізуте алып келді. Айырбаста екі ғана емес, одан да көптеген тауар
түрлері қатысады. Құнның — толық немесе кеңейтілген екінші түрі қалыптасты.
Т(1 кое) — 71 (1 қап астықка) экв.
— 71 (1 балтаға) экв.
— 71 (5 құмыраға) экв.
--- 71 (2 гр. алтынға) экв.
Осы катардағы тауарлар эквивалент болып табылалы. қойға кайта істеген
коғамдық енбек шығындарын куәландырады.
Құннын кеңейтілген түрінің пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста
киындықтар туындады.
Мысалы. қойдың иесіне астық қажет, бірақ астық иесіне қой керек емес,
оған балта қажет, ал балта иесіне қой керек. Неғұрлым нарыкқа тауар көп
түскен сайын, қиындықтар да көбейе түседі. Бұл жағдайда астық иесі койды
алуға келіседі, сөйтіп өзінің істығына айырбастайды. Себебі оны (қойды)
балта иесі алуға ынталы. Осы жерде кой делдалдық, яғни жалпыға ортақ
жалпылама) рөль атра бастайды. Сөйтіп құнның үшінші түрі калыптасып. ол
жалпылама деп аталады.
Т1, (1 кап астықка) = 1 қойға (экв)
Т2 (1 балтаға)
Т3 (5 кұмыраға)
Т4 (2 гр. алтынға)
Кейініректе жалпылама эквиваленттік рөлді игілікті металдар (алтын,
куміс) атқара бастады, себебі оның өзіне тән бірқатар артықшылығы болады:
жеңіл бөлінетіндігі біртектілігі, жақсы сақталатындығы, ен маңызды
артықшылығы сол, осы металдардың аз ғана бөліктерінде көптеген еңбектің
сіңірілгені болып табылады. Құнның ақшалай түрін былай көрсетуге болады:
Ақшаны қалай түсінуге болады? Құн түрінің дамуы мынаны куәландыруды:
ақша Бұл техникалық айырбастау құралы емес, ол жалпылама эквиваленттік
(балама) рөль атқаратын тауар. Кез-келген тауар өзінің құнын ақшамен
көрсетеді. Ақша қандай кызметтер атқарады?
Ақшаның. бірінші қызметі — құн өлшемі. Ақшаның көмегімен басқа барлық
тауардың құнын көрсетуге болады. Осы қызметті ойша нағыз ақшалар атқарады.
Кез-келген тауардың құнын ақшалай түрде көрсету үшін, нақты ақшаны талап
ету керек емес. Тауар құнының ақшалай көрсетілуі баға деп аталады. Баға
сұраным мен ұсынымның әсерінен құннан ауытқуы мүмкін. Сондықтан тауар өз
құнына да және сұраным мен ұсынымнан да тәуелді.
Тауар құны мен алтын құнының тәуелділігі ерекше мүделікті байқатады.
Сұраным мен ұсыным бір-біріне сай келгенде баға екі мөлшердің яғни тауар
құнымен алтын құнынын ара-қатынастарымен анықталады.
Егер тауар бағасы тауар құнына қарайлай өссе, онда алтын Құннын тауар
бағасына деген байланысы кері пропорционалды тәуелділікке болады. Алтын
құны көп болса, тауар бағасы төмен болады және керісінше — алтынның құны
төмен болса, тауар бағасы жоғары болады.
Сөйтіп тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура пропорционалды
және алтын (ақша) құнына кері пропорционалды өзгереді.
Екінші кызметі — айналым құралы. Осы кызметті ақша қолма - қол түрінде
атқарады, себебі олар нақты тауар айырбасында делдалдық жасайды. Тауарды
ешкім сатқысы келмейді, егер онын айырбасталуына нақты ақша ұсынылмаса. Бұл
кызметті айналымдағы алтынды алмастыра отырып, ақша белгілері атқарады.Егер
айналым шығындары өсіп кетсе және есептеулер баяуласа және алтынның қоры
шашырайтын болса, онда алтын айналымы тиімсіз болар еді. Алтын қоры
мемлекет үшін әлемдік ақша резервтік (сақтық) қор ретінде қажет.
Үшінші қызметі — төлем құралы. Бұл қызметті тауарды - ақша несиеге
(төлемді ұзарта отырып) сатқан кезде, ақшаны қарызға бергенде, салықты, жер
рентасын, жалақыны, диведендті, пәтер төлемін және т.б. төлегенде атқарады.
Несие қатынастарының дамуымен байланысты жаңа айналым кұралы — несие
ақшалар пайда болды: вексель, банкнот, төлем тапсырысы, чек, пластикалық
карточка, электрондық ақша. Несие ақшалардың болуы қолма-қол ақшаларды
қатыстырмай - ақ қарызды жабудын өзара есептесу мүмкіндігін карастырады.
Ақшасыз есеп айырысу тауар айналымы тұтынысының қолма-қол ақша
белгілерін кәдімгідей қысқартады, сөйтіп әлеуметтік-экономикалық салдарға
соктырады: кассирлер мен күзетшілер саны сейфке сұраным көлік құралдары
қысқырады және ақша белгілерін басуға шығындар азаяды. Ең бастысы — өзара
есептесу процесі жеделдейді, ақша бірлігі тұрақтылығы шығымдала түседі.
Төртінші қызметі — казына жинау корлану құралы айналысын тоқтатады
және жиналады. Сөйтіп станок, машина, жабдыктарды немесе ұзақ мерзімге
пайдаланатын (төледидар, тоназыткыш және т.б.) тауарларды сатып алу үшін
қорланады. Акхианың қазына түрінде қорлануы әрбір тауар ендірүшінін белгілі
ақша резерві болу қажетгілігінен туындайды, сөйтіп өзін нарык
кездейсоктығынан сақтандырады. Бұл рөлді толык бағалы ақша (алтын)
орындайды. Ақшаның бұл кыЗметі ақша айналымын реттеу үшін маңызды.
Бесінші кызметі — ақшаның әлемдік ақша түрінде болуы. Әлемдік ақша
алтын және өнеркәсібі дамыған елдердегі тұракты валюта болып табылады.
Әлемдік аренада ақшаның айнылым құралы емес, төлем құралының рөлі
бірінші орында болады. Бұл алдымен халықаралык. несиенің дамуымен
түсіндіріледі. Халықаралық аренада ақша өзінен — К. Маркстің бейнелеп
айтуындай, — ұлттық шекпенін алып тастайды және өзінің ең алғашқы түріне
енеді — игілікті металл каймағы түрінде болады.
Тарих куәландырғандай, монетаньщ отаны ретіндегі Лидия мемлекеті болып
есептелінеді. Онда монета ең алғашқы рет шамамен б.д.д. 7-ші ғасырда ойып-
әрнектелген түрінде шықты. Ал монета термині Юнон-Монета храмы атымен
байланысты шықкдн, себебі Ертедегі Римде алғашқы монета сарайы сонда
болған.
Деньги үғымы түркілердін - күміс металды теңге деп атауынан
шыккан. Ол XV-ші ғасырдын басында Әмір Темірдің (хан) басқару кезеңінде
лайындалған. Ен алғашқы рет кағаз ақшалар ХІІ-ші ғасырда Кытайда пайда
болған, ал ХІІІ-ші ғасырда Шыңғысхан үкіметі кағаз ақша белгілерін алтынға
еркін айырбастаған.
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Ақшаның металдық теориясын меркантилизм мектебінің өкілі Томас Мэн
(1571-1641 жж.) жасаған. Осы теорияға сай — алтын мен күміс өзінің
табиғатына қарай және олардын табиғи қасиетінін күш-куаты бойынша — ақша
болып табылады. Ақшанын металдык теориясының дамуы тарихи тұрғыдан XVl-шы
және ХУІІ-шы ғасырларда болған. Ол Америкадан Еуропа елдеріне алтын мен
күмістің ағылуына байланысты жүзеге асқан. Тауар өндірісі мен құн нысаны
түрінің даму тарихы көрсеткендей, ақша — Бұл тауар өндірісі және құн түрі
дамуының өнімі. Алтын мен күміс өз бетінше акдіа емес, олар қай уақытта да
тауар өндірісіндегі адамдардын өндірістік қатынастарын көрсеткен уақытган
бастап ақша бола алады. Алтын мен күмістін ақша болуы олардьщ алтын және
күміс болуында емес, бастысы — олардың қоғамдык еқбектін, өнімі болуында.
Тауар құны алтынмен өлшенеді, себебі тауарға да және алтынға да қоғамдық
еңбек жұмсалған. Аздаған уыс алтында қоғамдык еңбектін көптеген мөлшері
баршылық.
Несие қатынастары және ақшасыз есеп айыруға көшу, несие ақшасының
пайда болуы акдіаға деген номиналистік көзкдрастың кеңірек тарауына алып
келеді. Ақшаның номиналистік теориясының негізгі идеясы мынаған саяды: ақша
тауар онімі емес, олар шартты белгі ғана болып табылады, бағальиіығып
мемлекет бекітеді. Сондықтан ақша белгісінің алтынмен ешқандай байланысы
жок. Номиналистік теорияны жактаушыларға ағылшын экономисі Дж.Кейнсті және
американ экономисі Пол Самуэльсонды жатқызамыз. Дж. Кейнс Еңбеьшен камту,
пайыз және ақшағіьщ жалпы теориясы (1936 ж.) кітабында мемлекеттің занды
төлем құралы ретінде ұсынатынын қарастырған. Алтын бағалылығын жасанды
санаған, алтын қүштарлығынан арылуға шақырған және мемлекет ретгейтін
қағаз ақшаны жактаған.
Американ экономисі Пол Самуэльсонның ойынша: Ақша — Бұл әлеуметгік
шартгылық. Демек, ақша номиналистік теория өкілдерінін ойынша, Бұл
зомбылық, бағалылықтағы жасанды төлем құралы, яғни алтынмен байланысы жоқ.
Бұрын айтканымыздай, осындай корытындының негізіне несие ақшаның пайда
болуын жаткьйамыз, себебі несие ақшалар арнайы тауар болып табылады және
олар (,айырбас құнына ие болады.
Сондықтан да мемлекет ішіндегі түпкі төлемнің сауда-саттығы кезінде
алтын талап етілмейді. Әлемдік нарыкка катысты айтар болсак, онда барлык,
төлем есептеулерінің құралы тек алтын ғана болып табылады.
Ең соңында тарихтың пайдалы сабақтарын еске алуға тура келеді.
Номиналистік теориянын алғашқы идеясы Ертедегі Римде пайда болған. Сол
кездің өзінде мынадай хабар өмір сүрген: егер корөль немесе императордың
акліаны ақша деп дәріптеген жарлығы болса, кез-келген ақшанын тұрі, тіпті
алтын монетаның өзі төлем күшіне енеді. Осы хабарды практикада Рим
императоры Гай Калигулла (37-41 бғ.д.) жүзеге асыруға талпынды. Оған барлық
өкімет бшіігі колында сияқты көрінді. Ол өзінін жылкысын сенат мәжілісіне
алып келді. Ол өзіне шын қызмет көрсететіндердін, оның аяғын сүйуді талап
етті. Ешкім оған карсылыкжасай алмады.
Ол кезде Индияда, Цейлонда, Африканын кейбір аудандарында ақша ретінде
каури деп аталған ерекше қабыршақ қолданылды. Олар өте сирек кездесетін,
оларды ендіру көптеген еңбекті талап етті, Сондықтанда олар ете кымбат
бағаланды. Рим кдзынасы тіпті азайған кезде, күштілігімен танылған
Калигулла жарлык шығарды: Менің нүскауыммен теңіз жағалауынан жиналған ұлу
кабыршағы ақша болып табылады. Алайда алып күш иесі императордын Бұл
жарлығынын күл-талканы шыкты: ешкім де Бұл үлу қабыршағын алмады, себебі
олар ақша емес еді.
Қазіргі әлемде Мұндай мысалдар көптеп кездеседі. Кейбір еддерде акліа
белгілері зомбылык курспен шығарылды және олар ешкдндай материалдык
бағалылықтармен қамтамасыз етілмеген. Бірақ Бұл жаңа ақша белгілерінін
курсы толықканды шетел валютасына карағанда жедел төмендеуде. Түрғындар
одан күтылуға тырысады, сөйтш толыкканды шетел ақша белгілерін ала
бастайды.
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ.
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Тауар айналымына қызмет жасайтын ақша айналымы, ақша айналымының
экономикалық занымен аныкталады және нақты тауар айналымын камтамасыз етуге
қажетті ақша санына (Аа) сай
болады және мынандай формуламен аныкталады:
Мұндағы EC - тауар бағасының сомасы;
A - бір есімдегі ақша бірлігі айналымының саны.
Нарық жағдайында айналымдағы ақша саны әрбір кезенде үш фактордыц
стихиялы өзара іс-әрекетімен - айналатын тауардын. массасымен, олардағы
бағаның қозғалысымен, ақша айналымының жылдамдығымен — анықталады.
Алайда ақша айналым құралы ретінде ғана қызмет жасап коймай, төлем
құралы қызметін де атқарады. Сондықтан да жоғарыда қарастырған айналым үшін
қажетті ақша саны формуласы (л„), кәдімгідей өзгеріске үшырап, төмендегідей
түрге ие болады:
мұндағы A — айналымда болатын ақша саны;
БС — өткерілуге жататын тауар бағасынын сомасы;
Н — несиеге еткерілетін тауар бағасынын сомасы;
Т — мерзімі келген төлемдер;
ӨЕ — өзара есеп айырысу;
Ш — бір өлшемді ақша бірлігі айналымыньщ
Шапшаңдығы
Тауар массасы мен айналымда бол#тын ақша бірлігі санының арасындағы
тепе-тендіктің бүзылуы, тауарды қамтамасыз ете алмайтын ақша бірлігінің
пайда болуы инфляцияны білдіреді -ақшаньщ сатып алу қабілетінің төмендеуі,
құнсыздануы. Бұл тауар бағасының жасырын немесе ашык өсуіне алып келді.
Экономикалық түрғьщан инфляция дегеніміз не? Инфляция (латыннын
inflatio — қампиған деген сөзі) — қағаз ақшанын. құнсыздануымен пайда
болатын әлеуметтік-экономикалык процестер жиынтығы. Инфляция жалпы баға
деңгейінің көтерілуімен байкалады. Бұның өзі, барлық бағанын, арнайы
көтерілуін көрсетпейді. Олардын баға индексімен өлшенетін жалпы деңгейі
өседі.
Инфляция — кешенді себептерден туындайды және олардын ең маңыздысы
мыналар басып табылады: мемлекеттік бюджеттін тапшылығы және оларды жабу
үшін кағаз ақшалар шығарылады; мемлекеттің өндірістік емес іЩэіғындар
(әсіресе әскери шығындар) деңгейінің жоғарылығы тұтыну игіліктерін шығаруды
артгырмайтын жене адам еңбегі шығынымен тікелей байланысты; тауар
тапшылығы, онын, сұранымды ұсынымнан алшақтауға алып келуі және осының
негізінде — бағаның өсуі; бірқатар өндірүшілердің монополиялық жағдайда
болуы, олардың өзінің өніміне тұтьшу сапасын арттырмай-ак немесе барынша
өте қымбат өнімді шығарумен жүзеге асырылуы; жалақы есуінін еңбек
өнімділігі өсуінен алшактығы және басқада бірқатар себептер. Бұл себептер
мемлекеттік тапшьшықтың түрақты ұдайы өндірілуін және артық ақша
эмисснясының (эмиссия — айналымға ақша мен бағалы кдғазды шығару) пайда
болуына көмектеседі. „,
Инфляцияныц бірнеше түрлері бар. Баға өсуі қарқыны көзқарасы
гүрғысынан инфляцияны төмендегідей түрге бөлуге болады: а) баяу; ү)
қарқынды; б) ұшкыр. Баяу инфляция кезінде бағалар баяу (жылына 10%-дан
аздау) өседі. Инфляция 2-3% болған жағдайда, нарык үшін орыңды қүбылыс
болып табылады. Мысалы, 1992-ші жылы инфляция: Францияда — 2,7%, Германия
мен АҚШ-та — 3,8% болды. Карқыиды инфляция кезінде баға жьілдам, ырғи-ырғи
(жылына 20-дан 200%-ға дейін) еседі. Мұндай инфляцияға жол бермеу керек,
себебі ол өте ауыр әлеуметтік-экономикалык. салдарға ұшындырады
(тұрғындардың өмір деңгейі төмендейді, кәсіпорын күйзеліске
үшырайдыжәнет.б). Ұшқырннфляциякезіндеайналымдағыақша ның саны мен баға
астрономиялык жылдамдыкпен (500-1000%) өседі. Қоғамнын экономикалык
тарихында ұшкыр инфляцияның ' таңкаларлык. мысалдары баршылык, (инфляция
Боливияда 1985-ші жылы — 3400%, Аргентинада 1990-шы жылы — 2000% болған).
Аргентина экономикасын ауыл шаруашылығы құткдрды. Бұл сала басқдсына
қарағанда едде басым болып, уақыттың белгілі кезеңін нарықтык
қатынастарынсыз-ак өмір сүруге мүмкіндік туғызды.
Шетел ғалымдарының ойынша, баяу инфляция экономиканы
көңілдендіруге әсерін тигізеді және күрделі қаржының өсуіне ықпал етіп,
жұмыссыздар армиясын жоя бастайды. Американ экономисі А. Манның айтуынша,
бағаның қалыпты әрі ұзак көтерілуі шаруашылык жағдайын жаксартады және
тұтыну кабілеттілігін арттырады. Шынында да инфляцияның бірінші кезенде,
кағаз ақша карқынын камтамасыз ету олардың эмиссия қарқынынан (сұлама
инфляцияны айггамыз) калған кезінде, арнайы инфляциялык конъюктура пайда
болып, тауар бағасының өсуі уакытша өндірісті ұлғайтып, тауар айналымын
ынталандырады. Алайда ақшаның құнсыздануынын, деңгейіне карай инфляция
өндіріс пен айналым процесін ұйымдастыруды тезірек бүзатын әсерлері е
(карқынды инфляция) тап болады. Сөйтіп. несие-каржы және валюта жүйесініа
(гиперинфляция) толык бүзылуына альш барады.
Нарықтық инфляциялык тепе-тецдігініц қандай түрді кабылдаиуына
байланысты инфляция типтерін ашық ... жалғасы
КІРІСПЕ 2
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 3
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ 7
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ. 9
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ 9
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ 9
4. АҚША АЙНАЛЫМЫН ТҰРАҚТАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН НЫШАНДАРЫ 16
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20
1. АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ
Ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі шешімін тапкан жок.
Экономикалык мектеп өкілдерінің бірі ерте дүниедегі грек ойшылы
Аристотель ұсынған кағидаға сүйене отырып, ақшаны — белгілі шарт, адамдар
арасындағы саналы келісім нәтижесі ретінде қарады. Басқа бағыт-тағы
мектептің өкілдері ақшаны — мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетгі
құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінін, табиғаты бойынша
алтын мен күміске жататындығын айтқан.
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, тауар құны катынасында
қорытындылатын, құнын даму көрінісіне көз салып, оның қарапайым терең
байқалатын бейнесін, көзді алатын ақшалай түріне дейін карау керек. Сонда
ғана оның жұмбақтығы да жойылады.
Тауардың айырбасталу кезеңінде құның көрінісі төмендегідей түрге ие
болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қауымдық қоғамда бірінші
ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар
тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды. Бір тайпалар малмен айналысса, ал
екіншілері - жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбасталар үшін экономикалық
негіз пайда бола бастады. Мұндай айырбас алғашқыда кездейсоқ, бірегей
сипатқа ие болды:
Т Н Т экв.
(1 қойға = 1 қап астық) экв.
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) езінің құнын басқа тауарда (1 қап
астық) айырбасын көрсетсе, онда салыстырмалы құн түрінде болғаны, ал бір
қапастық оның эквиваленті болып табылады, яғни эквивалентті түрде болғаны.
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен
жүргізуте алып келді. Айырбаста екі ғана емес, одан да көптеген тауар
түрлері қатысады. Құнның — толық немесе кеңейтілген екінші түрі қалыптасты.
Т(1 кое) — 71 (1 қап астықка) экв.
— 71 (1 балтаға) экв.
— 71 (5 құмыраға) экв.
--- 71 (2 гр. алтынға) экв.
Осы катардағы тауарлар эквивалент болып табылалы. қойға кайта істеген
коғамдық енбек шығындарын куәландырады.
Құннын кеңейтілген түрінің пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста
киындықтар туындады.
Мысалы. қойдың иесіне астық қажет, бірақ астық иесіне қой керек емес,
оған балта қажет, ал балта иесіне қой керек. Неғұрлым нарыкқа тауар көп
түскен сайын, қиындықтар да көбейе түседі. Бұл жағдайда астық иесі койды
алуға келіседі, сөйтіп өзінің істығына айырбастайды. Себебі оны (қойды)
балта иесі алуға ынталы. Осы жерде кой делдалдық, яғни жалпыға ортақ
жалпылама) рөль атра бастайды. Сөйтіп құнның үшінші түрі калыптасып. ол
жалпылама деп аталады.
Т1, (1 кап астықка) = 1 қойға (экв)
Т2 (1 балтаға)
Т3 (5 кұмыраға)
Т4 (2 гр. алтынға)
Кейініректе жалпылама эквиваленттік рөлді игілікті металдар (алтын,
куміс) атқара бастады, себебі оның өзіне тән бірқатар артықшылығы болады:
жеңіл бөлінетіндігі біртектілігі, жақсы сақталатындығы, ен маңызды
артықшылығы сол, осы металдардың аз ғана бөліктерінде көптеген еңбектің
сіңірілгені болып табылады. Құнның ақшалай түрін былай көрсетуге болады:
Ақшаны қалай түсінуге болады? Құн түрінің дамуы мынаны куәландыруды:
ақша Бұл техникалық айырбастау құралы емес, ол жалпылама эквиваленттік
(балама) рөль атқаратын тауар. Кез-келген тауар өзінің құнын ақшамен
көрсетеді. Ақша қандай кызметтер атқарады?
Ақшаның. бірінші қызметі — құн өлшемі. Ақшаның көмегімен басқа барлық
тауардың құнын көрсетуге болады. Осы қызметті ойша нағыз ақшалар атқарады.
Кез-келген тауардың құнын ақшалай түрде көрсету үшін, нақты ақшаны талап
ету керек емес. Тауар құнының ақшалай көрсетілуі баға деп аталады. Баға
сұраным мен ұсынымның әсерінен құннан ауытқуы мүмкін. Сондықтан тауар өз
құнына да және сұраным мен ұсынымнан да тәуелді.
Тауар құны мен алтын құнының тәуелділігі ерекше мүделікті байқатады.
Сұраным мен ұсыным бір-біріне сай келгенде баға екі мөлшердің яғни тауар
құнымен алтын құнынын ара-қатынастарымен анықталады.
Егер тауар бағасы тауар құнына қарайлай өссе, онда алтын Құннын тауар
бағасына деген байланысы кері пропорционалды тәуелділікке болады. Алтын
құны көп болса, тауар бағасы төмен болады және керісінше — алтынның құны
төмен болса, тауар бағасы жоғары болады.
Сөйтіп тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура пропорционалды
және алтын (ақша) құнына кері пропорционалды өзгереді.
Екінші кызметі — айналым құралы. Осы кызметті ақша қолма - қол түрінде
атқарады, себебі олар нақты тауар айырбасында делдалдық жасайды. Тауарды
ешкім сатқысы келмейді, егер онын айырбасталуына нақты ақша ұсынылмаса. Бұл
кызметті айналымдағы алтынды алмастыра отырып, ақша белгілері атқарады.Егер
айналым шығындары өсіп кетсе және есептеулер баяуласа және алтынның қоры
шашырайтын болса, онда алтын айналымы тиімсіз болар еді. Алтын қоры
мемлекет үшін әлемдік ақша резервтік (сақтық) қор ретінде қажет.
Үшінші қызметі — төлем құралы. Бұл қызметті тауарды - ақша несиеге
(төлемді ұзарта отырып) сатқан кезде, ақшаны қарызға бергенде, салықты, жер
рентасын, жалақыны, диведендті, пәтер төлемін және т.б. төлегенде атқарады.
Несие қатынастарының дамуымен байланысты жаңа айналым кұралы — несие
ақшалар пайда болды: вексель, банкнот, төлем тапсырысы, чек, пластикалық
карточка, электрондық ақша. Несие ақшалардың болуы қолма-қол ақшаларды
қатыстырмай - ақ қарызды жабудын өзара есептесу мүмкіндігін карастырады.
Ақшасыз есеп айырысу тауар айналымы тұтынысының қолма-қол ақша
белгілерін кәдімгідей қысқартады, сөйтіп әлеуметтік-экономикалық салдарға
соктырады: кассирлер мен күзетшілер саны сейфке сұраным көлік құралдары
қысқырады және ақша белгілерін басуға шығындар азаяды. Ең бастысы — өзара
есептесу процесі жеделдейді, ақша бірлігі тұрақтылығы шығымдала түседі.
Төртінші қызметі — казына жинау корлану құралы айналысын тоқтатады
және жиналады. Сөйтіп станок, машина, жабдыктарды немесе ұзақ мерзімге
пайдаланатын (төледидар, тоназыткыш және т.б.) тауарларды сатып алу үшін
қорланады. Акхианың қазына түрінде қорлануы әрбір тауар ендірүшінін белгілі
ақша резерві болу қажетгілігінен туындайды, сөйтіп өзін нарык
кездейсоктығынан сақтандырады. Бұл рөлді толык бағалы ақша (алтын)
орындайды. Ақшаның бұл кыЗметі ақша айналымын реттеу үшін маңызды.
Бесінші кызметі — ақшаның әлемдік ақша түрінде болуы. Әлемдік ақша
алтын және өнеркәсібі дамыған елдердегі тұракты валюта болып табылады.
Әлемдік аренада ақшаның айнылым құралы емес, төлем құралының рөлі
бірінші орында болады. Бұл алдымен халықаралык. несиенің дамуымен
түсіндіріледі. Халықаралық аренада ақша өзінен — К. Маркстің бейнелеп
айтуындай, — ұлттық шекпенін алып тастайды және өзінің ең алғашқы түріне
енеді — игілікті металл каймағы түрінде болады.
Тарих куәландырғандай, монетаньщ отаны ретіндегі Лидия мемлекеті болып
есептелінеді. Онда монета ең алғашқы рет шамамен б.д.д. 7-ші ғасырда ойып-
әрнектелген түрінде шықты. Ал монета термині Юнон-Монета храмы атымен
байланысты шықкдн, себебі Ертедегі Римде алғашқы монета сарайы сонда
болған.
Деньги үғымы түркілердін - күміс металды теңге деп атауынан
шыккан. Ол XV-ші ғасырдын басында Әмір Темірдің (хан) басқару кезеңінде
лайындалған. Ен алғашқы рет кағаз ақшалар ХІІ-ші ғасырда Кытайда пайда
болған, ал ХІІІ-ші ғасырда Шыңғысхан үкіметі кағаз ақша белгілерін алтынға
еркін айырбастаған.
2. АҚШАНЫҢ МЕТАЛДЫҚ ЖӘНЕ НОМИНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Ақшаның металдық теориясын меркантилизм мектебінің өкілі Томас Мэн
(1571-1641 жж.) жасаған. Осы теорияға сай — алтын мен күміс өзінің
табиғатына қарай және олардын табиғи қасиетінін күш-куаты бойынша — ақша
болып табылады. Ақшанын металдык теориясының дамуы тарихи тұрғыдан XVl-шы
және ХУІІ-шы ғасырларда болған. Ол Америкадан Еуропа елдеріне алтын мен
күмістің ағылуына байланысты жүзеге асқан. Тауар өндірісі мен құн нысаны
түрінің даму тарихы көрсеткендей, ақша — Бұл тауар өндірісі және құн түрі
дамуының өнімі. Алтын мен күміс өз бетінше акдіа емес, олар қай уақытта да
тауар өндірісіндегі адамдардын өндірістік қатынастарын көрсеткен уақытган
бастап ақша бола алады. Алтын мен күмістін ақша болуы олардьщ алтын және
күміс болуында емес, бастысы — олардың қоғамдык еқбектін, өнімі болуында.
Тауар құны алтынмен өлшенеді, себебі тауарға да және алтынға да қоғамдық
еңбек жұмсалған. Аздаған уыс алтында қоғамдык еңбектін көптеген мөлшері
баршылық.
Несие қатынастары және ақшасыз есеп айыруға көшу, несие ақшасының
пайда болуы акдіаға деген номиналистік көзкдрастың кеңірек тарауына алып
келеді. Ақшаның номиналистік теориясының негізгі идеясы мынаған саяды: ақша
тауар онімі емес, олар шартты белгі ғана болып табылады, бағальиіығып
мемлекет бекітеді. Сондықтан ақша белгісінің алтынмен ешқандай байланысы
жок. Номиналистік теорияны жактаушыларға ағылшын экономисі Дж.Кейнсті және
американ экономисі Пол Самуэльсонды жатқызамыз. Дж. Кейнс Еңбеьшен камту,
пайыз және ақшағіьщ жалпы теориясы (1936 ж.) кітабында мемлекеттің занды
төлем құралы ретінде ұсынатынын қарастырған. Алтын бағалылығын жасанды
санаған, алтын қүштарлығынан арылуға шақырған және мемлекет ретгейтін
қағаз ақшаны жактаған.
Американ экономисі Пол Самуэльсонның ойынша: Ақша — Бұл әлеуметгік
шартгылық. Демек, ақша номиналистік теория өкілдерінін ойынша, Бұл
зомбылық, бағалылықтағы жасанды төлем құралы, яғни алтынмен байланысы жоқ.
Бұрын айтканымыздай, осындай корытындының негізіне несие ақшаның пайда
болуын жаткьйамыз, себебі несие ақшалар арнайы тауар болып табылады және
олар (,айырбас құнына ие болады.
Сондықтан да мемлекет ішіндегі түпкі төлемнің сауда-саттығы кезінде
алтын талап етілмейді. Әлемдік нарыкка катысты айтар болсак, онда барлык,
төлем есептеулерінің құралы тек алтын ғана болып табылады.
Ең соңында тарихтың пайдалы сабақтарын еске алуға тура келеді.
Номиналистік теориянын алғашқы идеясы Ертедегі Римде пайда болған. Сол
кездің өзінде мынадай хабар өмір сүрген: егер корөль немесе императордың
акліаны ақша деп дәріптеген жарлығы болса, кез-келген ақшанын тұрі, тіпті
алтын монетаның өзі төлем күшіне енеді. Осы хабарды практикада Рим
императоры Гай Калигулла (37-41 бғ.д.) жүзеге асыруға талпынды. Оған барлық
өкімет бшіігі колында сияқты көрінді. Ол өзінін жылкысын сенат мәжілісіне
алып келді. Ол өзіне шын қызмет көрсететіндердін, оның аяғын сүйуді талап
етті. Ешкім оған карсылыкжасай алмады.
Ол кезде Индияда, Цейлонда, Африканын кейбір аудандарында ақша ретінде
каури деп аталған ерекше қабыршақ қолданылды. Олар өте сирек кездесетін,
оларды ендіру көптеген еңбекті талап етті, Сондықтанда олар ете кымбат
бағаланды. Рим кдзынасы тіпті азайған кезде, күштілігімен танылған
Калигулла жарлык шығарды: Менің нүскауыммен теңіз жағалауынан жиналған ұлу
кабыршағы ақша болып табылады. Алайда алып күш иесі императордын Бұл
жарлығынын күл-талканы шыкты: ешкім де Бұл үлу қабыршағын алмады, себебі
олар ақша емес еді.
Қазіргі әлемде Мұндай мысалдар көптеп кездеседі. Кейбір еддерде акліа
белгілері зомбылык курспен шығарылды және олар ешкдндай материалдык
бағалылықтармен қамтамасыз етілмеген. Бірақ Бұл жаңа ақша белгілерінін
курсы толықканды шетел валютасына карағанда жедел төмендеуде. Түрғындар
одан күтылуға тырысады, сөйтш толыкканды шетел ақша белгілерін ала
бастайды.
3. АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ЗАҢЫ.
АҚШАНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
КОНВЕРСИЯЛАНУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Тауар айналымына қызмет жасайтын ақша айналымы, ақша айналымының
экономикалық занымен аныкталады және нақты тауар айналымын камтамасыз етуге
қажетті ақша санына (Аа) сай
болады және мынандай формуламен аныкталады:
Мұндағы EC - тауар бағасының сомасы;
A - бір есімдегі ақша бірлігі айналымының саны.
Нарық жағдайында айналымдағы ақша саны әрбір кезенде үш фактордыц
стихиялы өзара іс-әрекетімен - айналатын тауардын. массасымен, олардағы
бағаның қозғалысымен, ақша айналымының жылдамдығымен — анықталады.
Алайда ақша айналым құралы ретінде ғана қызмет жасап коймай, төлем
құралы қызметін де атқарады. Сондықтан да жоғарыда қарастырған айналым үшін
қажетті ақша саны формуласы (л„), кәдімгідей өзгеріске үшырап, төмендегідей
түрге ие болады:
мұндағы A — айналымда болатын ақша саны;
БС — өткерілуге жататын тауар бағасынын сомасы;
Н — несиеге еткерілетін тауар бағасынын сомасы;
Т — мерзімі келген төлемдер;
ӨЕ — өзара есеп айырысу;
Ш — бір өлшемді ақша бірлігі айналымыньщ
Шапшаңдығы
Тауар массасы мен айналымда бол#тын ақша бірлігі санының арасындағы
тепе-тендіктің бүзылуы, тауарды қамтамасыз ете алмайтын ақша бірлігінің
пайда болуы инфляцияны білдіреді -ақшаньщ сатып алу қабілетінің төмендеуі,
құнсыздануы. Бұл тауар бағасының жасырын немесе ашык өсуіне алып келді.
Экономикалық түрғьщан инфляция дегеніміз не? Инфляция (латыннын
inflatio — қампиған деген сөзі) — қағаз ақшанын. құнсыздануымен пайда
болатын әлеуметтік-экономикалык процестер жиынтығы. Инфляция жалпы баға
деңгейінің көтерілуімен байкалады. Бұның өзі, барлық бағанын, арнайы
көтерілуін көрсетпейді. Олардын баға индексімен өлшенетін жалпы деңгейі
өседі.
Инфляция — кешенді себептерден туындайды және олардын ең маңыздысы
мыналар басып табылады: мемлекеттік бюджеттін тапшылығы және оларды жабу
үшін кағаз ақшалар шығарылады; мемлекеттің өндірістік емес іЩэіғындар
(әсіресе әскери шығындар) деңгейінің жоғарылығы тұтыну игіліктерін шығаруды
артгырмайтын жене адам еңбегі шығынымен тікелей байланысты; тауар
тапшылығы, онын, сұранымды ұсынымнан алшақтауға алып келуі және осының
негізінде — бағаның өсуі; бірқатар өндірүшілердің монополиялық жағдайда
болуы, олардың өзінің өніміне тұтьшу сапасын арттырмай-ак немесе барынша
өте қымбат өнімді шығарумен жүзеге асырылуы; жалақы есуінін еңбек
өнімділігі өсуінен алшактығы және басқада бірқатар себептер. Бұл себептер
мемлекеттік тапшьшықтың түрақты ұдайы өндірілуін және артық ақша
эмисснясының (эмиссия — айналымға ақша мен бағалы кдғазды шығару) пайда
болуына көмектеседі. „,
Инфляцияныц бірнеше түрлері бар. Баға өсуі қарқыны көзқарасы
гүрғысынан инфляцияны төмендегідей түрге бөлуге болады: а) баяу; ү)
қарқынды; б) ұшкыр. Баяу инфляция кезінде бағалар баяу (жылына 10%-дан
аздау) өседі. Инфляция 2-3% болған жағдайда, нарык үшін орыңды қүбылыс
болып табылады. Мысалы, 1992-ші жылы инфляция: Францияда — 2,7%, Германия
мен АҚШ-та — 3,8% болды. Карқыиды инфляция кезінде баға жьілдам, ырғи-ырғи
(жылына 20-дан 200%-ға дейін) еседі. Мұндай инфляцияға жол бермеу керек,
себебі ол өте ауыр әлеуметтік-экономикалык. салдарға ұшындырады
(тұрғындардың өмір деңгейі төмендейді, кәсіпорын күйзеліске
үшырайдыжәнет.б). Ұшқырннфляциякезіндеайналымдағыақша ның саны мен баға
астрономиялык жылдамдыкпен (500-1000%) өседі. Қоғамнын экономикалык
тарихында ұшкыр инфляцияның ' таңкаларлык. мысалдары баршылык, (инфляция
Боливияда 1985-ші жылы — 3400%, Аргентинада 1990-шы жылы — 2000% болған).
Аргентина экономикасын ауыл шаруашылығы құткдрды. Бұл сала басқдсына
қарағанда едде басым болып, уақыттың белгілі кезеңін нарықтык
қатынастарынсыз-ак өмір сүруге мүмкіндік туғызды.
Шетел ғалымдарының ойынша, баяу инфляция экономиканы
көңілдендіруге әсерін тигізеді және күрделі қаржының өсуіне ықпал етіп,
жұмыссыздар армиясын жоя бастайды. Американ экономисі А. Манның айтуынша,
бағаның қалыпты әрі ұзак көтерілуі шаруашылык жағдайын жаксартады және
тұтыну кабілеттілігін арттырады. Шынында да инфляцияның бірінші кезенде,
кағаз ақша карқынын камтамасыз ету олардың эмиссия қарқынынан (сұлама
инфляцияны айггамыз) калған кезінде, арнайы инфляциялык конъюктура пайда
болып, тауар бағасының өсуі уакытша өндірісті ұлғайтып, тауар айналымын
ынталандырады. Алайда ақшаның құнсыздануынын, деңгейіне карай инфляция
өндіріс пен айналым процесін ұйымдастыруды тезірек бүзатын әсерлері е
(карқынды инфляция) тап болады. Сөйтіп. несие-каржы және валюта жүйесініа
(гиперинфляция) толык бүзылуына альш барады.
Нарықтық инфляциялык тепе-тецдігініц қандай түрді кабылдаиуына
байланысты инфляция типтерін ашық ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz