Су-тіршіліктін қажетті шарты, тіршілік факторы

Жоспар

1. Су-тіршіліктін қажетті шарты, тіршілік факторы.
2. Жер су қоры.
3. Судың сандық мөлшерінің сарқылыуы мен ластану мәселелері.

Су бұл өмір.

Су ресурстарының экологиялық мәселелері.

Су-тіршіліктін қажетті шарты, тіршілік факторы.

Жердегі барлық су біртұтас. Олар атмосферамен, литосферамен қатар және қабат-гидросфераға бөлінеді. Ол тіршілік ортасы ретінде ерекше қасиеттермен сипатталады.

Судың қасиеттері. Биосферадағы маңызды процестерге әсерін анықтайтын судың өзіне тән қасиеттері:

1) Табиғат ресурсы және зат ретіндегі сарқылмайтыны. Жердегі барлық ресурстар жойылатын, шашырайтын болса, ал су әр түрлі күйге: сұйық, газ тәрізді және қатты күйге өтуіне байланысты мұндай қасиетке ие болатын бірден-бір ресурс.

2) Суға қату кезінде көлемінің артуы және сұиыққа өту кезінде көлемінің кемуі тән.

3) Ең жоғарғы тығыздығы +4с-да байқалады.

Табиғи және биологиялық процестердін маңызды қасиеттері осыған байланысты болады. Мысалы, су қоймаларының терең қатуының болмауы.

4) Жылу сиымдылығының және жылу өткізгіштігінің жоғары болуы.

5) Тек оң ғана емес, теріс температурада қатты күйден (мұз, қар) бірден бу тәрізді күйге өтеді. Мұндай құбылыс-сублимация деп аталады.

7) Дисперсті ортада, мысалы, ұсақ саңылаулы топырақтар немесе биологиялық құрылымдарда байланысқан немесе таралған күйге өтуі. Мұндай жағдайда судың қасиеттері өте күшті өзгереді (қозғалғыштығы, тығыздығы, қату не булану температурасы, беттік керілуі және т. б) Бұлардың табиғи және биологиялық жүйелердегі процестердін жүруі үшін маңызы зор.

8) Әмбебап еріткіш. Сондықтан, табиғатта абсолютті таза су жоқ. Судың аталған және басқа да қасиеттері биосфералық процестерге, тірі ағзалар мен олардың мекен ету орталарына орасан зор әсер етеді.

Су- атмосфераның оттегімен толығуының (фотосинтез процесінде) бірден-бірі көзі. Ол геологиялық (үлкен) және биологиялық (кіші) зат айналымдардағы химиялық элементтер мен қосылыстардың миграциясының

6) Булану мен еру кезінде жылу сіңіріледі және будан коденсация мен қату кезінде жылудың бөлініп шығуы тән. шарты болып табылады.

Қазіргі түсінік бойынша тіршілік суда пайда болған. Алғашқы кезеңдерде тірі ағзалар судан өте әлсіз бөлінген еді. Кейін ағзалар тәуелсіз су балансына өте бастады. Ағзалардың денесіндегі судың сапалық құрамы мен ондағы судың мөлшерін белгілі бір деңгейде ұстап тұратын құрылымдар пайда болды.

Қазіргі күнге дейін денесіндегі судың мөлшері қоршаған ортаның ылғалдылығына тәуелді (пойкилогидірлі) ағзалар (балдырлар) сақталған. Бірақ, қандай топқа жатпасын денесіндегі судың мөлшері 50% кем болмайды. Көптеген пойкилогидрлі ағзалардағы судың мөлшері 90% жоғары болуы мүмкін. Неғұрлым ағза жоғары ұйымдасса, соғырлым оның денесіндегі судың мөлшері тұрақты болады.

Адам ағзасындағы судың үлесі 60%-ға жуық, бірақ жекеленген мүшелер мен ұлпаларда ол 1%-96%-ға дейін (12-кесте) .

12-кесте

Адам денесіндегі судың мөлшері

Гомойогидрлі ағзалардың 10%-12% суды жоғалтуы, өлімге әкеліп соқтырады. Пойкилогидрлі ағзалар денесіндегі судың 90% дейін мөлшерін жоғалта алады.

Судың көтеген биологиялық маңызды қасиеттері нашар зерттелген. Еріген қар суының жақсы қасиеттерін адам ерте кезден байқаған. Мұндай су өсімдіктердің тіршілік күшін арттырады, өнімділігінің артуына әкеледі. Тау

Оттексіз су тірі ағзалардың өліміне әкеледі. Бірақ қыздыру арқылы белгілі бір дәрежеде оттегін айырылған суды қысқа уақыт аралығында пайдалану өсімдіктердің өнімділігін арттырған.

Байланысқан күйге өткен су өзінің төменгі температураларға қатынасын өзгертеді. Ол тек -15°С-20°С қатады. Бұл өсімдікке қыстағы судың мөлшерін ұстап тұра отырып, үсіп кетуден сақтауға мүмкіндік береді.

Жылу сыйымдылығының жоғары брлуы және булану кезіндегі жылуды сіңіруге қабілеттілігі биологиялық (өсімдіктердің транпирациясы, жануарлардың терлеуі) техникалық жүйелердегі салқындатушы агент болып табылады. Ол планетаның шектен тыс ысып кетуінен қорғаудың кепілі, ғаламдағы термодинамикалық дағдарыстың баламасы бола тұрып, қоршаған ортаның жергілікті жылулық ластануының негізгі агенті болып қабаттарының ұзақ өмір сүруі еріген қар суын пайдаланумен байланыстырылады. табылады.

Табиғи экожүйелердің тіршілігіндегі судың маңызы туралы онда түзілетін өнімнің су сыйымдылығына қарап, қорытынды жасауға болады. Ол транспирациялық коэффициент арқылы сипатталуы мүмкін.

Бидайдың бір тоннасын алуға 2500 т су, күрішке - 4560 т, мақтаға - 1 т, сиыр етіне - 3 т су жұмсалады.

Су адам үшін тек биологиялық қана емес, сонымен қатар, әлеуметтік те фактор болып табылады. Биологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін адамға тәулігіне 2-5 литр су қажет. Алғашқы кезде адам осы мөлшермен қанағаттанған. Шаруашылық қызметіне өтуге байланысты қажетті судың мөлшері арта түсті. Су шаруашылығын ұйымдастырудың қажеттілігі, мысалы, суармалы егіншілікке байланысты туады.

Мәліметтерге қарағанда ертедегі өркениеттер су шаруашылығын ұйымдастыра алмауы, суды дұрыс пайдалана алмауы себепті жойылып кеткен.

Су барлық дерлік технологиялық процесстердің бөлінбес элементі және шарты болып табылады. Оған пайдалану жылдамдығының жоғары болуы тән. Мысалы, 1 т болат өндіру үшін 30 т су, спиртке-300 т, целлюлозаға - 500 т, синтетикалық талшықтарды алуға 5000 т су қажет.

Қазір дүние жүзінде орташа шамамен алғанда тәулігіне әр адамға шаққана 1500-2000 литр су тұрмыстық-коммуналдық қажеттіліктерге жұмсалынады. Судың негізгі өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық мақсатында қолданылады.

Жылдан-жылға судың бағасы артып барады. Кларктың (АҚШ) мәліметтері бойынша соңғы 50 жылда мұнайдың бағасы 10 есе, ал тұрмыстық қажетті суға - шамамен 100 есе, ауыз суға - 1000 есе артқан. Ауыз суды шыны бөтелкелерде сату әдеттегі көрініске айнады. Табиғи таза су маңызды ұлттық көзіне айналып отыр.

Қазірдің өзінде су халықаралық қатынастардың шиеленісу себебіне айналып отыр. Мысалы, Колумбия өзенінің суы үшін АҚШ пен Канада арасында, Дунай өзенінің суын пайдалану үшін бірнеше мемлекеттер арасындағы шиеленістердің тууы белгілі.

Жердегі су қоры.

Жердегі судың әлемдік қоры орасан зор. Олар 1353985 мың км³ (13-кесте) . Егер гидросферадағы барлық суды біртекті етіп Жер бетіне жайсақ, оның қалындығы шамамен 2, 5 км болар еді. Әлемдік мұхит шегінде орташа тереңдік 11022 м (Мариан шұңғымасы) .

Жердегі судың басым көп бөлігі тұзды су, болып табылады. Ол жалпы қордың 97, 5% үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлемі де өте көп. Оның мөлшері 35 млн. км³-ге тең.

Әлемдік мұхиттың деңгейінің өзгермелі жағдайында Жердің су балансы төмендегідей болады. Планетаға түсетін жауын-шашын буланумен теңеседі. Екі шама да 577000 км³/жылына жуық. Мұхиттың булануы жауын-шашыннан 47000 км³/жылына артық. Құрылықта кері заңдылық байқалады - булану жауын-шашыннан 47000 км³/жылына кем. Осы су өзен ағыстарымен мұхитқа қайтарылады.

Қазіргі кезде әлемдік су балансы мұхит жағына қарай ығысқан. Соңғысы судың буланған мөлшерінен жыл сайын 430-550 км³ артық алады. Осының нәтижесінде мұхит деңгейі біртіндеп көтеріліп келеді (соңғы жүз жылда 15 см) . Қосымша ылғалдың 75% мұхиттар мұздықтардың еруі, 18, 5% - жер асты қорларының пайдалануы, 7% - көлдердің есебінен алады.

Құрлықтағы жауын-шашынның толық буланбауы (47000 км) жылудың жетіспеуінен емес, экожүйенің реттеушілік рөліне байланысты болатынын атап өту қажет. ³

1-кесте

Әлемдік су қоры

Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен

ластану мәселері

Қазір адам әр түрлі су көздерінен алып, тұщы судың табиғи қорының 0, 1-0, 15% -ын пайдаланады. Судың болмашы мөлшерінің алынуы сырт көзге судың жетпеуін туғызбау керек сияқты. Оның үстіне ол сарқылмайтын ресурс ретінде зат алмасуға қатысып, қайтадан су көздеріне қайтып келеді. Бүкіл гидросфера аумағында судың таусылуы мүмкін емес, бірақ бұл мәселе аймақтық тұрғыда болуы мүмкін.

35 млн. км³ тұщы судың шамамен 70%-ы мәңгі мұздықтар мен мәңгі қар түрінде болады. Бұл суды адам іс жүзінде пайдаланбайды. Олар «өлі» су қорын түзеді. Сонымен қатар топырақтағы су атмосфералық су мен тірі ағзалардағы су пайдаланылмайды. Батпақтардың суын пайдалану шектелген. Жердің терең қабаттарындағы суды игеру қиын. Тұтас алғанда адамзат шамамен 3 млн. км³ суды пайдалана алады. Бұл қоғамның техникалық мүмкіндіктеріне байланысты.

Табиғи су көздерін пайдаланғанда су ресурстарының қайта қалпына келу жылдамдығын есепке алу қажет.

14- кестедегі мәліметтер оның ең максималды шамасы өзен суларына тән екенін көрсетеді. (12-16 тәулік) . Көл сулары орташа шамамен 17 жылда, жарасты сулары тек 1400 жылдан соң қалпына келеді. Жер астының терең кабаттарындағы су қоры тіпті қалпына келмейд. Себебі атмосфера- жауын-шашын-кұрлық- зат жүйесіндегі зат алмасуға қатыспайды. Қазіргі кезде ең таза болып есепталетін жер асты сулары олардың қорының көп болуына қарамай тез таусылуы мүмкін.

2-кесте

Гидросфераның әр түлі категориялы суларының

қалпына келу жылдамдығы.

Техникалық және экологиялық жағынан ең тиімдісі - жылдам қайта келуі, жеңіл алынуы, территорияда салыстырмалы бірқалыпты орланысуы, жоғары дәрежеде өздігінен тазаруға қабілетіне байланысты өзен сулары болып табылады. Қазіргі кездегі суды пайдалану негізінен өзен көздерінен алынады.

Қазіргі дүние жүзі бойынша пайдаланылатын судың жалпы мөлшері 4000 км³ (4 трлн. м³) жақын. Судың негізгі бөлгі өнеркәсіпте, ауыл шарушылығында және басқа да салаларда қолданылаады.

Қайтымсыз суды қолдану негізінен суармалы егістікке тән. Бұл жерде ол 60-70% және одан да жоғары. Бұл кезде суды пайдаланудың негізгі мақсаты судың максималды булануымен байланысты және ол судың берірген аймақтың су алмасуынан шығарылуына әкеледі.

Судың жетіспеуі өзен ағыстарының біртекті болмауы нәтижесінде де орын алады. Оның негізгі көлемі су тасу кезінде байқалады (қоңыржай белдеудің жазық аудандарында - көктемде, тауда -мұздықтардың еруі кеэінде, жазда, экватор маңында - жауынды кезінде) .

Ағыстың ақытында әртектілігін нейтралдау үшін су қоймадарына су қорын жинайды. Бірақ бұл кезде де өзіндік теріс әсері болады. Олар ылғал айналымның бұзылуымымен, жерлерді алу, су қоймасының бетінен судың көп булануы және т. б. құбылыстармен байланысты. Олай болса Жердегі тұщы су қорының көп болуына қарамай, адам мен көптеген экожүйе үшін судың жетіспеуі мүмкін. Ол судың жетіспеуі мүмкін. Ол судың жекеленген категорияларының баяу қалпына келуіне, кеңістікте біртекті емес таралуына, уақыт бойынша су қорының динамикалығына (өзен суы үшін), қайтымсыз пайдалану және т. б. құбылыстармен байланысты болады. Уақыт өте келе судың жетіспеуін болдырмау жолдарын іздеу қажет.

Судың ластану мәселесі. Ластануға судың барлық категориялары:мұхит, континенттік, жерасты, әр түрлі дәрежеде ұшырайды.

Судың, әсіресе ауыз судың сапасы халықтың денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша судың сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн. адам (негізінен балалар ) өледі де, әр түрлі дәрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500млн-нан 1млрд. -қа дейін жетеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс