Сезім жөнідегі түсінік

І. Жалпы бөлім:
Сезім жөнідегі түсінік
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Сезім ерекшеліктері
В) Сезім қызметтері
С) Сезім негіздері
Д) Сезім түрлері
ІІІ. Қорытынды бөлім:
Сезімдердің адамның жан.дүниесін суреттеуі

Қоршаған ортада кезіккендердің бәрі адамда оларға деген қандай да бағамдау қатынасы мен сезімдер пайда етеді. Олардың бірі ұнап – қуантса, екіншісі – қапаландырып, жеккөрушілік тудырады. Сезім түрі сан-алуан. Төңіректегі нысандардың жеке қасиеттері мен сапаларының өзі де адамның белгілі сезіміне себепші болады. Сезім ауқымы өте кең: өкініш пен қанағаттану, қуаныш пен қорқыныш, таңдау мен жиіркену – мұндай сезім түрлерін шексіз келтіруге болады. Сезім – бұл адамның қоршаған болмыс заттары мен құбылыстарымен қатынас жасауынан туындаған әрқилы формада көрініс беретін толғаныс, күйзелістері. Адам сезімі тіршілік үшін керекті де пайдалы қасиет. Ұлы ғұлама Ә.Науаи «Сезімсіз адам –кесек, махаббатсыз адам –есек», - деген екен. Көп сезімдерге адамның өзі құштар.
Психологтар көп заманнан бері осы сезім мәселесінің төркінін ашумен айналысуда. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда бұл сұрақ төңірегінде ортақ көзқарас пайымдалмады, дегенмен интеллектуалистік теория бағыты кең өріс алды. Бұл бағыт мәні – адамдағы барша органикалық көріністердің негізі психикалық құбылыстардан деген тұжырымнан шығарылды. Неміс психологы Гербарттың пікірінше барша сезімдік дүниенің ірге тасы елестер деп саналды. Бұл теорияға орай сезім-елестер арасындағы байланыстарға сай қарама-қайшылықтарға жауап ретінде жүзеге келеді.
Неміс ғалымы В.Вундт та осы бағытты қолдады, бірақ оның тұжырымдары эклектикті, яғни әртүрлі психологиялық қарама-қарсы көзқарастарды қалай болса, солай қоса салуға негізделген еді. Оның пікірінше эмоция – бұл алдымен сезімнің елес жүрісіне тікелей ықпал етуімен сипатталатын адамның ішкі өзгерістері, ал кей жағдайда, ішкі өзгерістердің сезімге әсері. Ал органикалық процестер-эмоцияның салдары ғана.

«Жалпы психология» Адаммұратова Алматы 1996
«Жалпы психология» Жарыбаев Қ. (оқулық) Алмыты 2004
«Ұлттық психология» Елікбаев Н.
«Жалпы психология» Тәжібаев Т.
«Инженер қызметінің педагогикасы мен психологиясы» оқу әдістемелік құралы Ғ.И. Әбдиева алматы 2003
«Психология» Немов Р.С. М 1996
«Психология» под ред. Дружинина В.Н. С-Петербург 2001

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
І. Жалпы бөлім:
Сезім жөнідегі түсінік
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Сезім ерекшеліктері
В) Сезім қызметтері
С) Сезім негіздері
Д) Сезім түрлері
ІІІ. Қорытынды бөлім:
Сезімдердің адамның жан-дүниесін суреттеуі

Сезім

Сезім жөнінде түсінік
Қоршаған ортада кезіккендердің бәрі адамда оларға деген қандай да
бағамдау қатынасы мен сезімдер пайда етеді. Олардың бірі ұнап – қуантса,
екіншісі – қапаландырып, жеккөрушілік тудырады. Сезім түрі сан-алуан.
Төңіректегі нысандардың жеке қасиеттері мен сапаларының өзі де адамның
белгілі сезіміне себепші болады. Сезім ауқымы өте кең: өкініш пен
қанағаттану, қуаныш пен қорқыныш, таңдау мен жиіркену – мұндай сезім
түрлерін шексіз келтіруге болады. Сезім – бұл адамның қоршаған болмыс
заттары мен құбылыстарымен қатынас жасауынан туындаған әрқилы формада
көрініс беретін толғаныс, күйзелістері. Адам сезімі тіршілік үшін керекті
де пайдалы қасиет. Ұлы ғұлама Ә.Науаи Сезімсіз адам –кесек, махаббатсыз
адам –есек, - деген екен. Көп сезімдерге адамның өзі құштар.
Психологтар көп заманнан бері осы сезім мәселесінің төркінін ашумен
айналысуда. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда бұл сұрақ төңірегінде ортақ көзқарас
пайымдалмады, дегенмен интеллектуалистік теория бағыты кең өріс алды. Бұл
бағыт мәні – адамдағы барша органикалық көріністердің негізі психикалық
құбылыстардан деген тұжырымнан шығарылды. Неміс психологы Гербарттың
пікірінше барша сезімдік дүниенің ірге тасы елестер деп саналды. Бұл
теорияға орай сезім-елестер арасындағы байланыстарға сай қарама-
қайшылықтарға жауап ретінде жүзеге келеді.
Неміс ғалымы В.Вундт та осы бағытты қолдады, бірақ оның тұжырымдары
эклектикті, яғни әртүрлі психологиялық қарама-қарсы көзқарастарды қалай
болса, солай қоса салуға негізделген еді. Оның пікірінше эмоция – бұл
алдымен сезімнің елес жүрісіне тікелей ықпал етуімен сипатталатын адамның
ішкі өзгерістері, ал кей жағдайда, ішкі өзгерістердің сезімге әсері. Ал
органикалық процестер-эмоцияның салдары ғана.
Эмоцияның қазіргі заман тарихы У.Джемстің 1884 жылғы жарияланған Эмоция
деген не атты мақаласынан басталды. У.Джемс бұған байланыссыз Г.Ланге
пайымдаған теория бойынша: сезімнің туындау себебі – сыртқы ырықты
қозғалыстар, сонымен бірге, ішкі ыырықсыз жүрек толғаныстарынан болатын
адамның кейіп өзгерістерінен. Осы өзгерістерден туындайтын адам
әсерлерінің бәрі –эмоциялық күйді танытады. Сонымен, эмоция салдары болған
дене шетіндегі органикалық өзгерістер, ғалымдар ойынша, сезімдер себебіне
ауысады. Осыдан эмоциялардың ырықты реттелуінің қарадүрсін түсініктемесі
беріледі: мысалы, ұнамды эмоцияға тән әрекеттерді әдейі жасаумен қажет
болмаған қасірет сезімін басуға болады-мыс.
Джемс –Ланге тұжырымы бірқанша қарсы көзқарастар пайда етті. Негізгі сын
айтқан У.Кеннон әртүрлі сезімдерге байланысты жауап әрекеттер бір-біріне
өте ұқсас, сондықтан олар адамның сан-алуан эмоциялық қасиеттеріне сай келе
бермейді.
Психологтардың үлкен тобы сезімді жай-күйлік қалып аймағынан шығарып,
дененің әсер еткен жағдайға, оқиғаға болған жауап әрекеті деп танығанды
жөн көреді. Мұндай түсінік Ч,Дарвин еңбектерінде де берілген.
Ендігі бір оқшауланған теориялар тобы сезім табиғатын адамның ақыл-
ой (когнитив) мүмкіндіктерімен байланыстырады. Олар ішінде Л.Фестингердің
сана үйлесімсіздігі теориясы өз алдында. Бұл б көзқарастың мәні: адам бір
нысан жөнінде біріне бірі психологиялық қарсы екі пайым ортасында таңдау
ете алмай, күйзеліс эмоциясына түседі. Яғни санадағы білімдер
үйлесімсіздігінен жағымсыз сезім пайда болады. Ал іс-әрекеттің нақты
нәижесі мен көзделген ниет өзара сәйкес келсе, адамда жағымды сезім туады.
Ақыл-ой үйлесімсіз-дігінен құтылудың екі жолы бар: 1) өз ниетіңді шындыққа
сәйкес өзгерту;2) ниетке сай болатындай әрекеттің жаңа жолдарын іздестіру.
Сонымен когнитивтік теория адамның сезімдік кейпін оның әрекет,
қылықтарының негізгі себепшісі ретінде қарастырады.

Сезім ерекшеліктері
Адам сезімі дара тұлғалық қасиет. Осыған орай әр адам нақты жағдайда
бір зат не құбылысқа өзінше баға беріп, белгілі бір, екінші адамдағыға
ұқсамайтын көңіл-кейпіне беріледі. әрқандай сезім жеке тұлғаның мәнді
сипатын білдіреді.
Сезімдер адамның қоршаған дүниеге қатынасын ғана білдіріп қоймастан,
ол жөніндегі ақпарат көзі де болып табылады. Бұл тұрғыдан нысан бейнесі
эмоцияның танымдық тарапы болады да, ал сол мезеттегі адам кейпі сезімнің
субъектив элементін танытады.
Сезімдер адамның қасиеттерімен тығыз байланысты. Субъекті қажеттілігі
және сол қажет-тілікті қанағаттандыруға бағытталған ерекше қызметіне орай
сезімдер екі ірі топқа бөлінеді. Біріншісі – қажет заттардың объектив
мазмұнына жаңа, айрықша мән қосып, оларды қанағаттандыру әрекетінің сеп-
түрткісіне айналдырушы сезімдер мұндай толғаныстардың пайда болуы үшін аса
қажетсіну және оған сай заттар қолда болуы керек. Көңіл-күй серпінісі
қажеттілікпен үйлесе келе, іс-әрекеттің бастауын береді, оған ынталандырады
және бағыт-бағдарлы жетекшісіне айналады. Осылайша мұндай сезімдер іс-
әрекеттікпен сәйкестікке түседі. Бұл эмоциялар психологияда жетекші ниеттер
аталған. (В.КВилюнас).
Екінші эмоциялы құбылыстар тобына – жетекші ниет, яғни басталған ішкі
не сыртқы іс-әрекет ізімен туындайтын сезімдер кіреді. Бұлар сол
әрекеттердің орындалуына тиімді не кедергі болған жағдайларға, жеткен
нәтижелерге немесе қалыптасқан не мүмкін болар ситуацияларға субъектінің
қатынасын сипаттайды. Мұндай сезімдік толғаныстар жетекщі ниеттерге
негізделгенінен әдейі немесе ырықты деп аталады. Осыдан, көзделген мақсатқа
жетуде алда шыққан кедергі бір түрлі сезім туындатса, енді сол кедергі
жаудан құтылуда пайдалы болуымен екінші бір сезім пайда етеді, яғни ырықты
сезімдер нақты жағдайға, сол сәттегі өмірлік маңыздылыққа орай мән алады.
Сонымен, сезім екі себептен пайда болады, біріншісі – адамның объектіге
қатынасын айқындайтын қажеттіліктер; екіншісі – адамның осы нысанның тиісті
қасиеттерін түсініп, оны санада бейнелеу қабілеті. Объектив және субъектив
жағдайлардың өзара байланысынан адамның қоршаған дүниеге саналы баға
беруімен қатар жеке эмоционал көзқарасының себептері ашылады.
Сезімдердің өзіндік ерекшелігі олардың қарама-қарсылықты сипатынан
көрінеді.
Сезімдерге ғана тән аса маңызды сипат – олардың бірігімді ( интегралды)
келуі. Сезім бүкіл денені билеп, адам кейпін ерекше әсерге бөлейді. Барша
дене қызметтерінің басын бір сәтте біріктірумен сезім өздігінен организмге
пайдалы, не зиян әсердің хабаршы қызметін атқарады. Сезімдік сигнал әсер
орны мен дененің жауап әрекеті айқындалмай жатып та санаға жетуі мүмкін.
Сезімдердің және маңызды бір ерекшелігі – олардың денедегі тіршілік
әрекеттермен тікелей байланыста болуы. Сезім ықпалынан адамның ішкі тән
қызметтері өзгеріске түседі.
Сезімдер тарихи-әлеуметтік негізге ие. Олар әртүрлі халықтарда,
әртүрлі кезеңдерде мән-мағынасы мен көріну формасын ауыстырып отырған.
Қоғам дамуымен сезімдер де өзгеріп барады. Сезім ұдайы қозғалыста болып,
тұрақты және ауыспалы элементтердің тұтастай бірлігінен құралады. Бұл
сезім желісінде, бір жағынан- бір ізді қысқа мерзімді толғаныстар
құрылымын: пайда болу, өрбу, шыңына жету, сөну, екінші жағынан-әртүрлі
толғаныстар түйдегінен түзілген ұзақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.