Шағын және орта бизнесті несиелеу туралы

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасында қаржы секторы өзінің дамуында жаңа сапалы деңгейінде тұр және оның дамуы мен сәтті қызмет етуінде көптеген реформалар жүзеге асырылады. Қазақстанның несиелік рейтингісінің жақсаруы осыған дәлел, яғни Қазақстанның қаржылық секторы сәтті дамуда.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі - Қазақстан экономикасының дамуының қазіргі жағдайында экономиканың барлық саласының дамуын қамтамасыз етуде актуалды мәселелерінің бірі болып шағын бизнес саласындағы несие саясаты қызметінің әсерлілігін көтеру, сонымен қатар оның қаржы-несиелік ұйымдармен, негізінен коммерциялық банктермен байланыс механизмін жетілдіру болып табылады. Кәсіпкерлік жағдай экономика дамуының шешуші факторы болып табылуы тиіс. Сонымен қатар шағын және орта бизнестің дамуының бөлшектеп талдануы оның мемлекет тарапынан қолдауды қажет етеді.

Кәсіпкерлік - нарықтық қатынастардың қасиеттері мен сапалық сипаттамасының жиынтығы. Сондықтан кәсіпкерліктің әртүрлі формаларын дамытпайынша нарыққа өту мүмкін емес.

Қазірге кезде отандық банктер қарыз алушылар үшін банктік өнімді пайдалануға әртүрлі жеңілдіктер жасауда, несие беру процесі ықшамдалып, пайыздық ставкалардың төмендеу тенденциясы байқалуда. Себебі қысқа мерзімді айналым капиталын толықтыру мақсатында бөлінген несиелер несиелік портфельінің көлемінің ауытқуына әсерін тигізеді.

Дипломдық жұмысының мақсаты - Қазақстандағы шағын бизнес саласындағы несиелеу саясатының теориялық және практикалық мәселелерді қарастыру, несиелеу проблемаларын талдау, бизнес пен оның субъектілерінің арасындағы қарым-қатынасты сараптау және жеке тәжірибесінен зерттеу.

Көрсетілген мақсаттарға жету үшін алдыма төмендегідей міндеттемелерді қойдым:

• Нарықтық экономика белсенді қатысушылары-шағын және орта бизнесті несиелеу саясатының мәні мен мағынасын терең білу, дамуына жасалынатын шараларды қарастыру;
• Мемелекет тарапынан кәсіпкерлік субъектілерінің бастамаларын қолдау жөніндегі бағдарламаға тоқталу;
• Шағын және орта бизнесті несиелеу саясатындағы тәжірибелік мәселелерін қарастыру, несиені алу кезінде туындайтын проблемалар;
• ҚР «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ң шағын және орта бизнес саласындағы несиелеу саясаты, ережелері мен жұмыста қолданылатын құжаттардың жұмыс істеуі мен типтік формасын көрсету;
• Шет елдік несие желісі аясындағы несиелеу ерекшеліктерін атап көрсету;
• Бизнес субъектілерін несиелеуді, оның Қазақстандағы жетілу болашағы жайында өз ойымды қорытындылау.

Жазылған дипломдық жұмыстың теориялық негізі - экономикамыздың зардаптарын шағын және орта бизнесті несиелеу саясатының даму жолдарымен, олардың субъектілерін зерттеу және дұрыс тұрғыда несиелендіру. Себебі, кәсіпкерлікті дамытудың маңыздылығы мемлекеттің экономикалық жетілуіне ықпал етуі және өндіріс, халықтың жұмыспен қамтылуына жеткілікті түрде қамтамасыз ете алуы жатады. Сол үшін кәсіпкерлік қызметті еліміздің шаруашылық қызметінің жандандырғыш күші. Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнес халықтың әл-ауқатының төмендеген кезінде, ел экономикасы макроэкономикалық дағдарысқа ұшыраған кезінде де өміршең күй танытты. Елдегі объективті және субъективті қиындықтар оның динамикалық дамуына кедергі етуде. Объективті қиындықтары экономикасының жаппай дағдарысқа ұшырауынан, бюджет тапшылығы, қаржылық ресурстар жетіспеушілігі, міне осы мәселелер шағын және орта бизнестің кең көлемде қарқын алуына кедергі етуде. Нарықтық экономикаға таяну жақындаған сайын, мемлекеттің инвестор ретіндегі рөлі төмендеуде. Мемлекет өз тарапынан бизнесті дамытуда қолайлы климат жасауы, заңдық-нормативтік актілерді жолға қоюы, шетелдік және отандық инвесторларды шағын және шағын және орта бизнесті дамыту жолында капитал құюына тартуы, шағын және орта бизнесті дамыту жолында капитал құюына тартуы, шағын және орта бизнесті қолдау мен дамыту бағдарламаларын қолдайтын микроэкономикалық саясатты жасауда.

Осы дипломдық жұмыстың негізгі мәселелерін үш бөлімге бөліп қарастырдым. Бірінші тарауда шағын және орта бизнес саласындағы несиелеу саясаты экономикалық өсудің басты факторы екенін анықтадым. Сонымен қатар шағын және орта бизнес субъектілерінің несиелеу саясатының дамуы толықтырудың іс жүзіндегі негізгі көздерінің бірі болып табылатындығы. Бұл бөлімде өзінің жалпы теориялық білімі негізінде материалды дұрыс реттеу мен жүйелендіруді іске асырды. Шағын және орта бизнес экономикалық өсудің басты факторы екені және оның пайда болу себептері мен жалпы экономикадағы алатын орны мен рөлі айқындалады. Мәліметтер әр түрлі әдебиет көздерінен алына отырып, сонымен қатар шағын және орта бизнес субъектілерінің несиелер алуы кәсіпорынның дамуы үшін қаражаттарды толықтырудың іс жүзіндегі негізгі көздерінің бірі болып табылатындығы жайлы мәлімдедім. Мемлекет тарапынан жүргізілінетін бағдарламалар мен қолдау шаралары аясынан көрсетілген көмек пен әлде де жасалынатын өзекті мәселелер көрсетілген. Бұл бөлімде маңызды жетіспеушіліктер айқындалмады, себебі әрбір ақпарат пен берілген материал нақты негізделіп, жүйеленді. Бұл өз кезегінде зерттеудің келесі бөлімдерін қалыптастыруына тиімді жұмыс желісін берді.

Екінші бөлімде шағын және орта бизнес субъектілерінің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің жалпы санындағы үлесі, салыстырмалы түрде алып қарағандағы ШОК субъектілері санының жыл сайынғы динамикасы мен өсу тенденциясын қарастырып көрсеткен. Қор мәселелері мен олардың атқаратын қызметінің өзектілігі көрсетіліп, атқарылатын жұмыс барысы айқындалады. Субъектілерді несиелеудің атқарылуы қордың ұйымдастырған және жүзеге асырылатын бағдарламалары арқылы көмегін тигізеді.

Дамыған индустриалды мемлекеттерде шағын бизнестің өзі ғана жалпы ішкі өнімнің 50% - дан астамын алатынын, ал елімізде шағын бизнесті және оған орта бизнесті қосқанның өзінде олардың ЖІӨ - гі сыбағалы үлесі 30% - дан аспайтыны айтылған және осы мәселелердегі қиыншылықтармен проблемаларды шешу өзектілігі қарастырылған. Бірақ шағын бизнес субъектілерінің елеулігі бөлшек сауда саласында байқалады. Осы саладағы олардың үлесі 90% - ға жетеді.

Мұндай жағдайдың қалыптасуын ең алдымен осы сектордың бәсекелестік еместік қабілетімен байланысты. Сондықтан шағын және орта кәсіпкерлік секторындағы қалыптасып отырған жағдайдың қандай екенін көру үшін әзірленген стратегиялық жоспарлар мен бағдарламалар көрсетілген. Бұл құбылыстарды танып білу және оны шешу мақсаты бұл бөлімнің негізі болып табылады.

Үшінші бөлімде шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеудегі оның процестегі орны. Яғни тәжірибе жүзінде әрбір кәсіпкерге өз бизнесінің бастамасының немесе одан әрі дамуына байланысты қандай ұсыныстарға тап болатынын қарастырдым. Қазіргі таңдағы пайда болған проблемаларды шешу жолдарын айқындадым.

Жұмысымның зерттеу объектісі болып - ҚР «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу саясатын жүзеге асыру тәжрибелері қарастырылады. Практикалық негізі ретінде қор мәліметтерінің айқындылығымен көрсеткіштерді білу дәрежесің субъектілердің саны мен олардың несиелеу саясаттарын көрсету.

Осы жұмыстың методологиялық негізі - шағын және орта бизнесті несиелеудегі саясатын талдау саласында еңбек еткен шетел және отандық практик-экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері болып табылады.

1. ШАҒЫН БИЗНЕС САЛАСЫНДАҒЫ БАНКТІҢ НЕСИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕУ ТҮСІНІГІ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ

Несие саясаты - бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметіндегі іс шаралардың жиынтығы.

Несие саясатының мақсаты мен тапсырмалары:

• несиелендіру бағытын таңдау;
• несиелік операцияларды қалыптастыру технологиясы;
• несиелендіру үрдісін бақылау жатады.

Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуінде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытында банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсетеді. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалардың өмірлік қызметін қамтамасыздандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасайды. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серіктестестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші ұйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық шаруашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаның дамуына көмектеседі. Мұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары - пайда табу мүддесін жүзеге асырады. [1]

Кез келген ел шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын қолданбай ел экономикасын жандандыру, халықтың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бір - шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестікті дамытуда, тауар және қызмет сұраныстарын қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздық мәселесін тежеуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес шешуші фактор ретінде маңызды роль атқарады. Шағын бизнес ірі бизнеске қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермелі жағдайға байланысты икемді, жаңадан жұмыс істеп тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.

Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын тереңірек білу үшін, ең алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект - кәсіпкер кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік. Кәсіпкерлік, шағын және орта бизнес негіздері теориясын ХVIII - XIX ғасырларда Ф. Кэне, А. Смит, Ж. Б. Сэй, кейінірек И. Шумпетер, Ф. Хайск, А. Чаянов және тағы басқа экономист - ғалымдар негізін қалаған.

Кәсіпкерлік қызмет - жеке тұлғаның өз күш қабілетін танытуының, белгілі бір мақсаттарды жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол осындай ақ адамдардың өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Кәсіпкерлік қызметке талдау жасау - оның жалпы экономикалық ой-пікір сияқты ұзақ тарихы мен терең тамырының бар екендігін көрсетеді. Көне тарих пен орта ғасыр ғалымдарында кәсіпкерлік туралы, оның индустриялық кезіне дейін қалай аталғанына қарамастан, ерекше ой пікір қалыптасқан. Экономикалық мағынада кәсіпкер ірі өндірістікнемесе құрылыс жобаларын басқарушы. Әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде кәсіпкерлік көптеген қоғамдық қатынастарды қамтиды. Мұның мәнінде экономикалық -құқықтық, психологиялық және тарихи тұстары бар. Бірақ, шағын және орта бизнестің, яғни кәсіпкерліктің негізі адам қызметінің экономикалық танымында еңбекті пайдалануға негізделеді. Шағын және орта бизнесті жүргізушілер экономикалық мүддені білдіретін, сонымен қатар оған қатысушылар міндетті шарт жасасып ұйымдастырады. Мұндай бизнес түрі ұжымдық деп есептеледі. Жеке кәсіпкерлерге қарағанда жауапкершілігі шектеулі серіктестер көптеген мәселелрді шеш алады. Кәсіпкерліктің потенциалдық мүмкіндіктерін толық бағалау үшін олардың субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің маңызы ерекше. Номиналдыға дамыған елдерде әрбір азаматтың кәсіпкерлікпен айналусыға құқығы бар. Алайда оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез келгенінің қолынан келе шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар жатады. Міне, осы адамдар экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыта алады.

Логикалық тұрғыда, бизнестің субъекті деп - қандай да болмасын жасалған мәміленің белсенді жағы, барлық жауапкершіліктің мінсіз алушысы болып табылады. Бизнес субъектісінің термині ағылшынның бизнесмен сөзінің эквивалентіне тең, келесілерге сүйенеді:

• Бизнес субъектісі ретінде жеке адамдар ( оларды жеке тұлғалар ретінде), фирмалар, сонымен қатар ұйымдар, кәсіпорындар, білрестіктер, қорлар, қоғамдастықтар (оларды көбінесе заңды тұлғалар ретінде қарастырады), сонымен бірге әрбір мемлекеттің өзінің ұлттық заңнамасына сәйкес жеке және заңды тұлға болмайтын басқа да субъектілер жатқызылады( оларға Қазақстан Республикасы оның субъектілері және муниципалды білім) ;
• Бизнес субъектілері жұмыс қызығушылығымен басқару арқылы заңға сәйкес қандайда болмасын жұмыс типімен және түрімен айналаса алады;
• Бизнес субъектілердің қызметі экстерриториалды болып табылады. Яғни мемлекеттердің ұлттық заңнамасының әртүрлілігіне қарамастан бизнес субъектілерінің бірбірімен жұмыс қарымқатынасын бұзбайды.
• Бизнес субъектісі - бұл тарихи формадағы адам қоғамынының тіршілік қасиетінің категориясы болып табылады; [2]

Кез келген банк несие берудің алдында несие саясатын анықтауы тиіс (өзінің басқа да қызметтеріне бағытталуы керек, яғни депозиттік, пайыздық, тарифтік, техникалық, кадрлық, клиенттерге қатысты, бәсекелестерге қатысыты және т. б. ), сонымен қатар несие саясатының тәжірибелік қызметіне ауысуын қадағалауы тиіс.

Шаруашылық субъектілердің несиелендірудегі несие саясаты - анықталған қаржылық қорытындыларға жету үшін банкпен жүргізілетін ақша-несие шараларының жүйесін білдіреді және банктік саясаттың бір элементі болып табылады.

Несиені беру мен алу сферасындағы банктің стратегиясы мен тактикасы оның несие саясатының негізі болып табылады. Несие саясаты стратегия бөлімінде несие нарығындағы нақты шаруашылық субъектілерді несиелендірудің мақсаттары мен принциптерін, приоритеттерін қосады, ал тактика бөлімінде несие мәмілелерін жүзеге асырғандағы оның мақсатын жүзеге асырудағы банкпен қолданылатын қаржылық және тағы басқа құралдары, несие процесін ұйымдастыру тәртібі.

Шетел тәжірибесінде несие саясатының қалыптасуы, біріншіден, директор кеңесімен бектілген стратегияны анықтау, екінщіден, шаруашылық субъектілерді несиелендірудің стратегиялық бағытталған қызметін жүзеге асыруды қамтамасыз ететін несиелік операцияларды жүзеге асыру.

Несиелендіру сферасында шаруашылық субъектілердің алдына қойған жеке мақсаттарында келесі шарттар негізгі рөлді атқарады:

• Келешек кезеңге шаруашылық субъектілер қызметінің жалпы мақсатын белгілеу, табыстылықпен және өтімділікпен байланысты;
• Мемлекет бойынша орталықтандырылған несие ресурстарын несиелік салымдардың жалпы сомасына қатынасымен қоса, несие нарығын дұрыс талдау;
• Шаруашылық субъектілердің ресурстік базасын дамыту перспективаларының анықтылығы;
• Несие портфелінің сапалығын дұрыс бағалау;
• Персонал біліктілігінің динамикалық деңгейін есептеу.

Шаруашылық субъектілерді несиелендірудегі коммерциялық банктердің несие процесін ұйымдастыру бір-бірімен тығыз байланысты принциптерге сүйенеді:

1) Клиентпен ұзақ мерзімді немесе бір реттік несиелік мәмілені анықтайтын өзара қатынас принципі (клиенттерге қызмет көрсету сапасын жоғарылату, олардың сұраныстарын қанағаттандыру) .

2) Несие ісіндегі банк приоритеті, яғни берілген ссудалардың түрімен, сондай-ақ несиені қайтарудағы қамтамасыз ету формасына байланысты болады.

3) Моральды құндылықтар жүйесі, оның ішінде, тәртіптік, өзара сенімділік, шындылығы.

Несие саясатын қалыптастырғанда банк объективті және субъективті факторларды есепке алуы тиіс.

Ақша-несие шараларының жүйесі болып табылатын несие саясатын қалыптастырудың бірінші сатысында банктің аналитикалық және маркетингтік қызметтері жүргізіледі. Онда мемлекеттегі макроэкономикалық жағдайды бағалау, потенциалды қарыз алушылардың қызметін бағалау, таңдап алынған несиелендіру бағытының жүйелі динамикасын талдау, ссуда алушылардың әр түрлі категорияларымен банк персоналдарының жұмысқа әзірлігін тексеру, банкішілік нормативті құжаттарын есепке алу жүзеге асырылады.

Шаруашылық субъектілерді несиелендірудегі коммерциялық банктердің несие саясаты несиелік потенциалдың көздерінен және экономикалық жағдайлардан негіз алады. Оны сәтті жүзеге асыру үшін банкке несиелік потенциалдың қаражатының ағымына әсер ететін факторларды есепке алу керек. Несиелік потенциалдың қаражатын қалыптастырғандағы банк саясатының тиімділігіне әсер ететін факторларды қарастыруы керек (кесте1. 1) [3] .

Кесте 1. 1

ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІЛЕРДІ НЕСИЕЛЕНДІРУДЕГІ БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН АНЫҚТАЙТЫН ФАКТОРЛАРЫ

Несиелік потенциал көздеріне келесі негізгі нысандар жатқызылады:

• Банк клиентінің санының өсуі,
• Банктегі клиент пен қатысушылардың қаражаттарының өсуі;
• Банктік ұйымдастырушылық желісінің өсуі;
• Мақсатты бағытталған банктің клиенттері мен қатысушылардың қаражатының бірігуі.

Банктік несие потенциалының тұрақтылығына ұйымдар мен кәсіпорындардың қаражаттарының өтімділігі, оны қолдану тиіміділгі көрсетіледі.

Банктің несие саясаты несиені рәсімдегенде, оны басқарғанда, ұсынғанда банк қызметкерлерімен басқарылатын процедураларды, параметрлерді, стандарттарды анықтайды, яғни несиелендіру процесін қосатын, несиені берудегі алдын ала жүргізілетін жұмыстарды регламенттейтін тұрақты құжатты жазбаша рәсімдегенде жүзеге асырылады.

Несие нарғында банк қызметкерінің аспектілерін регламенттейтін несие саясатының нақты кезеңінің (1 жылға дейін) меморандумын және келесілерді өзіне қосады:

1) Келешек кезеңге банктің несиелік жұмыстарының негізін бағыттау, несие тәуекелін сақтандыру және рентабельділігінің деңгейін қамтамасыз ететін несиелік қызметтің көрсеткіштерін, оның ішінде:

- Депозиттер мен несиелердің қатынасы;

- Активтер мен меншікті капиталдың қатынасы;

- Банктің жалпы актив портфелінің сегментінің лимиті (бір салаға, бір меншік формасына, несиелендірудің бір түріне лимиті) . Әдетте лимит көлемі жалпы несие портфелінің көлемінің 25%-нан астамын қосады;

- Клиенттік лимит (акционерлер үшін, өзара қытанас тарихы анықталған клиенттер үшін, жаңа клиенттер үшін, банктің клиенттері еместер үшін) ;

- Несиелендірудің географиялық лимиті;

- Қамтамасыз етілетін жұмыстарды жүргізудегі талаптар (кепіл түрі, рәсімдеу стандарты, бағалаудағы маржа) ;

- Құжаттық рәсімдеу және несиемен бірге жүргізілетін талаптар.

2) Несие беру тәртібінің ережесі;

- Несие пролцесінің ұйымдастырылуын;

- Несие мәмілелерінің жобасын дайындау стандарты мен қарыз алушылардан талап тетілетін құжаттар тізімін;

- Қамтамасыз етуді бағалауды жүргізетін ережелерді қарастырады.

Несиелендіру процесін регламенттейтін берілген құжаттар банктің несиелендіруге ішкі дайындығын көрсетеді.

Несиені бері мен алу сферасындағы банктің тактикасы мен стратегиясы несие саясатының негізін құрайды және келесі элементтерді қамтиды:

• Шаруашылық субъектілерді несиелендірудегі банктің несие портфелі қалыптасатын мақсатты анықтау (қамтамасыз етудің түрлері, мерзімдері, көлемдері және сапасы) ;
• Несиені өтеу, жүргізу, беру процесіндегі банк бөлімдерінің уәкілеттілігін суреттеу;
• Қажетті құжаттар тізімі;
• Несиені қамтамасыз етудің жүзеге асырылыуы мен бағалаудың негізгі ережелерін қабылдау;
• Несиелендіру операцияларын лимиттеу;
• Несие бойынша пайыздық мөлшерлемені қалыптастыру саясаты;
• Несие өтінішін бағалау әдістемесі,
• Қиындық туғызатын несиелерді сипаттау, оларға талдау жасау.

Несие саясатын жүргізу банктің ресурс құрылымымен байланысты, ал несие саясаты банктің өтімділігімен байланысты болады. Несие классификациясының негізгі критериі олардың қамтамасыз етілуі болып табылады, яғни гаранттың бар болуы кредиторға ссуданы қайтаруды және қарыз алушыдан белгілі бір соманың қайтарылуын қамтамасыз етеді. [4]

Шаруашылық субъектілерді несиелендірудегі банктік операциялардың нақты түрлерін реттеу және несиелендіру көлемін нормативтік шектеулер көлемімен жүргізіледі және де коммерциялық банктердің өзі өз келешек қарыз алушыларын, несие түрін, ссуда портфелін қалыптастыруын, пайыздық мөлшерлеме көлемін таңдайды. Несие операцияларының табыстылығының жоғарылауы және олар бойынша тәуекелдің төмендеуі екі қарама-қарсы мақсат.

Қаржылық қызметтің барлық сфераларындағыдай, жоғары тәуекелді операциялар инвесторларға тән ережені ұстауы керек - несиелендірудің жоғарғы табыстылығын және жеткілікті тәуекелді салымдарын аз тәуекел деңгейімен салыстыруы керек.

Несие тәуекелін төмендетудің міндетті талаптары - қарыздық портфельді диверсификациялау, онда экономиканың әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарға аз соманы қысқа мерзімге беру қарастырылады. Тәуекелді төмендетудің қосымша талаптарына несиені қайтарудағы қамтамасыз етілуін қарастыру, яғни кепіл затын, кепілдемені, сақтандыруды қамтамасыз ету. Бұл ережелерді сақтау барысында несиелік мәмілелердегі жоғалтуларды компенсациялайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс