Құс тұмауына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Құстың тұмауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... .17
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу шаралары мен күресу шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.5Аурудың жұғу жолдары мен зардаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Құстың тұмауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... .17
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу шаралары мен күресу шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.5Аурудың жұғу жолдары мен зардаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар «Ветеринария туралы заңның» талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін «Ветеринария туралы заңды» қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
- жаңа «Ветеринария туралы заңның» мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар «Ветеринария туралы заңның» талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін «Ветеринария туралы заңды» қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
- жаңа «Ветеринария туралы заңның» мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
1 Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Сайдулдин Т. Алматы, 1999. -195б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: /Кононов И.В. Мәскеу, «Колос» баспасы, 1972.-125б.
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Бердімұратов Ж. Алматы, Қайнар, 1976. - 188б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Әмірбек Е. Алматы- 2006. -179б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін, /Ілиясов Б.К. Алматы - 2001.-173б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-198б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қасымов Е.И. Алматы - 2006.- 166б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных: учебник для вузов /Конопаткин А.А. Москва, Колос , 1984.-282б.
9 Қатерлі құс тұмауын балау туралы зертханалық әдістеме көрсеткіш. Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі, 2005.
10 Қатерлі құс тұмауын алдын алу және оны жою шараларын жүргізу туралы ветеринариялық ережелер (Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі, 2006.
11 Кутумбетов Л.Р. «Жаршы» 2007 №7 «Қазақстанда болған қатерлі құс тұмауы»
12 Тасболатқызы А.О. Қазақ ғалымдары құс тұмауының дәруін тапты» Айқын, 2007.- 6 маусым
13Тілегенова И.Т. «Құс тұмауы неге дүрлікті» Денсаулық 2006-6
14Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009.- 126б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: /Кононов И.В. Мәскеу, «Колос» баспасы, 1972.-125б.
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Бердімұратов Ж. Алматы, Қайнар, 1976. - 188б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Әмірбек Е. Алматы- 2006. -179б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін, /Ілиясов Б.К. Алматы - 2001.-173б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-198б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қасымов Е.И. Алматы - 2006.- 166б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных: учебник для вузов /Конопаткин А.А. Москва, Колос , 1984.-282б.
9 Қатерлі құс тұмауын балау туралы зертханалық әдістеме көрсеткіш. Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі, 2005.
10 Қатерлі құс тұмауын алдын алу және оны жою шараларын жүргізу туралы ветеринариялық ережелер (Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі, 2006.
11 Кутумбетов Л.Р. «Жаршы» 2007 №7 «Қазақстанда болған қатерлі құс тұмауы»
12 Тасболатқызы А.О. Қазақ ғалымдары құс тұмауының дәруін тапты» Айқын, 2007.- 6 маусым
13Тілегенова И.Т. «Құс тұмауы неге дүрлікті» Денсаулық 2006-6
14Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009.- 126б.
Аннотация
Ветеринария ісін ұйымдастыру пәнінен Құс тұмауына қарсы
ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар тақырыбы бойынша жазылған курстық
жұмыс 33 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе бөлімі, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу,
техникалық қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және
қамтылды.
Белгілер мен қысқартулар
Г-грамм
Сағ-сағат
Мм-миллиметр
Квт-киловольт
Кг-килограмм
О-градус
Мкм-микрометр
Км-километр
Т-тонна
Мс-метрсекунд
млн - миллион
т.б. - тағы басқа.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың
алдын алу және оларды
жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Құстың
тұмауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік
көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ..17
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу шаралары
мен күресу
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0
1.5Аурудың жұғу жолдары мен
зардаптары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2016ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2016ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2016ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2016ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2016ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған
экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен
өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын
толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы
ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік
саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар Ветеринария туралы заңның талқыланып, 1995 жылы
қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық
талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде
ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл
ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты
негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы
қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы
дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды.
Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі
аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе
жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға
шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын
ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою
жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны
анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық
өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет
көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы
кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-
қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға
сай келетін Ветеринария туралы заңды қайта талқылап, қабылдануының
себебі болды.
- жаңа Ветеринария туралы заңның мақсаты - ветеринарлық-санитарлық
жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және
ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін,
халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен
қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
- мемлекеттік қадағалау қызметін жақсарту үшін бір жағынан
ветеринарияның барлық саласын лицензиялайтын институттың құрылуы; ал
екінші жағынан мемлекеттік қадағалау пунктерінде тексерілетін жүктерді
дайындау, өңдеу, сақтау жұмысымен айналысатын бүкіл мемлекет
территориясындағы барлық субъектілерді қамтиды және мемлекеттік
ветбөлімнен ауыл аймағына дейін инсректорлық вертикаль құрылады.
- заңның халықаралық ветеринарлық талаптарға жауап беруі, Қазақстанның
Бүкіл әлемдік сауда ұйымы құрамына кіруіне себеп болады.
Қатерлі (аса зардапты) құс тұмауы зардаптылығы ерекше қауіпті, құстардың
барлық түрлеріне залалды, өте жұқпалы вирустық ауру. Аталып отырған тұмау
басқа мал түліктері мен құстарда, жабайы аңдар мен адам баласында
кездесетін кәдіміі түмау сияқты халықаралық таксономиялық айқындауыш
бойынша Orthomyxoviridea туысына жататын вирустық қоздырушылардың себебінен
туындайды. Осы вирустар өздерінің құрамдарының және биологиялық
қасиеттерінің ерекшеліктеріне сай А, В, С типтеріне бөлінеді. Құс
тұмауының қоздырушыларының барлығы А типіне жатады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – құс тұмауына қарсы ветеринариялық-
санитариялық іс-шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ
аурулардың алдын алу және оларды жою
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар
мен адамға ортақ аурулардың алдын алу жөніндегі міндеттері
Жеке және заңды тұлғалар:
1) Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы
заңдармен белгіленген жануарлар ауруларының алдын алуды
және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын
жүктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ветеринариялық
ережелерді сақтай отырып, ветеринариялық және әкімшілік-
шаруашылық іс-шараларды жүзеге асыруға;
2) Зоопарктердегі, цирктердегі, омарталардағы,
аквариумдардағы жануарларды қоса алғанда, жануарлардың
ветеринариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес
ұсталуын, өсірілуін және пайдалануын жүзеге асыруға;
3) Аумақты, мал шаруашылығы қора-жайларын, сондай-ақ
жемшөпті, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты
сақтауға және өндеуге арналған ғимараттарды
ветеринариялық-санитариялық ережелер мен нормативтерге
сәйкес ұстаған, қоршаған ортаның ластануына жол
бермеуге;
4) Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді
ұстауға, өндіруге, пайдалануға, дайындауға, сақтауға,
өңдеу мен өткізуге байланысты мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау объектілерін орналастыру, салу, қайта жаңғырту
және пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ оларды
тасымалдау кезінде зоогигиеналық және ветеринариялық
талаптарды сақтауға;
5) Ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіруді және оларға
ветеринариялық паспорттарды рәсімдеуді қамтамасыз етуді;
6) Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдарына жаңадан
сатып алынған жануарлар, туған төлдер, олардың сойылғаны
мен сатылғаны туралы хабарлауға;
7) Ветеринариялық мамандарға олардың талап етуі бойынша
диагностикалық зерттеулер мен вакцина егуді жүзеге асыру
үшін жануарларды беруге;
8) Бірнеше жануар кенеттен өлген, бір мезгілде ауырған
немесе ветеринариялық мамандарға хабарлауға және
ветеринариялық мамандар келгенге дейін ауру деп күдік
келтірген жануарларды оқшаулап ұстау жөнінде шаралар
қолдануға;
9) Ветеринариялық инспекторларға мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді ветеринариялық тексеру
үшін кедергісіз беруге;
10) Ветеринариялық инспекторлардың жануарлардың және адамның
денсаулығына қауіп төндіретін мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді залалсыздандыру, өңдеу
жөніндегі талаптарын орындауға;
11) Союдың алдында ветеринариялық тексеру жүргізбей
жануарларды өткізу үшін союға және сойғаннан кейінгі
ұшалары мен мүшелеріне ветеринариялық-санитариялық
сараптама жасамай өткізуге жол бермеуге;
12) Ветеринариялық мамандарға өздерінің қызметтік
міндеттерін орындауына жәрдем көрсетуге;
13) Жаңа, жетілдірілген ветеринариялық препараттарға
жасалған ғылыми-техникалық құжаттаманы ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісуге
міндетті.
Ветеринариялық іс-шаралар
1.Ветеринариялық іс-шаралар:
1) ануарлар мен ортақ ауруларды қоса алғанда, жануарлар ауруларының
пайда болуы мен азықтан улануының алдын алу, жануарлардың,
жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттың, ветеринариялық
препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ұсталынуының
Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының
талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық-
санитариялық тұрғыдан қолайлы аумақта өткізілетін іс-шаралар;
2) Шектеу іс-шараларын немесе карантинді қоса алғанда, жануарлардың
аса қауіпті ауруларын жою және олардың таралуын алдын алу
мақсатымен індет ошағында және қолайсыз пунктте жүргізілетін іс-
шаралар болып бөлінеді.
1. Ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүзеге асыру тәртібін
ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді, жеке
және заңды тұлғалардың оны орындауы міндетті болып табылады.
Шектеу іс-шаралары және карантин
1. Шектеу іс-шаралары немесе карантин жануарлардың жұқпалы аурулары
пайда болған жағдайда, тиісті аумақтық бас мемлекеттік
ветеринариялық инспекторының нұсқауы бойынша, жергілікті атқарушы
органның шешімімен белгіленеді.
2. Жануарлардың шектеу іс-шаралары немесе карантин белгіленетін
жұқпалы ауруының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган бекітеді.
3. Ветеринариялық іс-шаралары кешені өткізілген жағдайда, шектеу іс-
шараларын немесе карантинді тоқтату туралы шешімді тиісті аумақтың
бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының ұсынуы бойынша
жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
4. Тиісті аумақтардың мемлекеттік ветеринариялық инспекторларының
ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы органның шешімімен карантин
тақтартылғаннан кейін Қазақстан Республикасының ветеринария
саласындағы заңдарында көзделген жағдайларда шектеу іс-шаралары
белгіленуі мүмкін.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры
1. Індет ошақтарын жою және жануарлардың Қазақстан Республикасының
үкіметі бекітетін тізбеге енгізілген аса қауіпті ауруларының таралу
қауіпінің алдын алу кезінде пайдаланылатын, үнемі жаңартылып
отыратын ветеринариялық препараттардың республикалық қоры болып
табылады.
2. Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры бюджеттік
бағдарламалар шеңберінде сатып алынған ветеринариялық препараттар
көлемінен жасалады. Ветеринариялық препараттардың түрлері бойынша
қордың нормативін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді.
3. Ветеринарялық препараттардың республикалық қорын қалыптастыру мен
пайдалану тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер
1. Ветеринариялық нормативтер (ветеринариялық, ветеринариялық-
санитариялық немесе зоогигиеналық нормалар) ветеинариялық немесе
ветеринариялық-санитариялық факторды жануарлардың және адамның
денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі тұрғысынан сипаттайтын
көрсеткіштердің жол беруге болатын сандық немесе сапалық мәнін
белгілейді.
2. Ветеринариялық нормативтер Қазақстан Республикасының ветеринария
саласындағы заңдарына сәйкес жүргізілетін зерттеулер негізінде
белгіленеді.
3. Ветеринариялық нормативтер індеттердің объективті және негізделген
монитарингін жүргізу, ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайда
қол жеткізуге арналған ветеринариялық іс-шаралардың көлемі мен
сипатын жоспарлау, сондай-ақ жануарлар ауруларының пайда болу,
таралу және оларды жою мүмкіндіктерін болжау үшін негіз болып
табылады.
4. Ветеринариялық нормативтерді ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган бекітеді және олар ветеринария саласындағы
қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті
болып табылады.
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді алып қою, жою,
залалсыздандыру(зарарсыздандыру) және өңдеу
1. Жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін
жануарлар, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізат, олардың
қауіптілік дәрежесіне қарай, ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі
бекіткен тәртіппен міндетті түрде алып қоюға және жойылуға, не
алып қойылмай міндетті түрде залалсыздандырылуға және өңдеуге
тиісі.
2. Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін
жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты міндетті
түрде алып қою және жою жүргізілетін жануарлардың аса қауіпті
ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
3. Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін
жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты,
ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды
алып қоймай-ақ, міндетті түрде залалсыздандырлуға және өңдеу
жүргізілетін жануарлар ауруларының тізбесін ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
4. Жеке және заңды тұлғалардың жануарлардың және адамның
денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан
алынатын өнімдер мен шикізатты алып қою және жою салдарынан
өздеріне келтірілген залалды Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілеген тәртіппен өтеттіруге құқығы бар.
Азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауды,
өсіруді, пайдалануды, өндіруді, дайындауды, сақтауды, өңдеуді, тасымалдау
мен өткізуді жүзеге асыратын азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға
ортақ аурулардан қорғау тәртібін Қазақстан Республикасының азаматтардың
денсаулығын сақтау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық
атқарушы органымен келісе отырып, ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді.
Ауылшаруашылық жануарларын, базарларды, мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді өндіру, дайындау, сақтау, өңдеу және өткізу
жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру
1. Ауылшаруашылық жануарлары ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жануарлар ауруларының
класификациясы мен диагностикас жөніндегі ветеринариялық
дауалаудың жүзеге асырылуын бақылау мақсатымен әрбір жануарға
қадағалау жүргізуге мүмкіндік беретіндей міндетті
бірдейлендіруге тиіс.
2. Базарлар, жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын
өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттардың, жемшөп
пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі
ұйымдар мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын
жүктердің Қазақстан Респулликасының ветеринаария саласындағы
заңдарының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен
бірдейлендіруге тиіс.
3. Базарларды және жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан
алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды,
жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу
жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру тәртібін ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер және ветеринария мамандарын
даярлау мен олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қызметі
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер
1. Жануарларды пайдалану рәсімдерін, сондай-ақ ветеринария саласындағы
ғылыми-зерттеулер жүргізілетін үй-жайлар мен аумақтарды қоса
алғанда, ветеринария саласындағы ғылыми зерттеулер Қазақстан
Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сай
болуы керек.
2. Ғылыми-зерттеулер нәтижесінде әзірленген немесе жетілдірілген
ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың
ветеринариялық нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатымен олар
байқаудан өткізілуі тиіс.
3. Микроорганизмдердің Қазақстан Республикасында бар, сондай-ақ ғылыми-
зерттеулер нәтижесінде, жануарлар ауруларының диагностикасы кезінде
алынған штаммдарды ветеринарияда пайдаланатын сақтаулы
микроорганизмдер штаммдарының Ұлттық коллекциясында сақталуы тиіс
[14].
1.2Құстың тұмауы
Құстың тұмауы (grippus avium) – септицемия, домбығу, тыныс және ас
қорыту мүшелерінің зақымдануымен ерекшеленетін жұғымтал ауру. Құс тұмауының
вирустары құстарда, жылқыларда, шошқаларда кездеседі. Жабайы құстар,
әсіресе суда жүзетін үйрек, қаз және т.б. құстар әдетте құс тұмауымен
ауырмайды, бірақ індеттің таралу көзі болып табылады. Үй құстары құс
тұмауына шалдыққан жағдайда ауру жасырыны түрде өтіп, құстардың өліміне
соқтырады.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Перрончито (1880ж) тауықтың
сүзегі деген атпен сипаттады. Кейіннен бірқатар елдерде байқалып, құстың
европалық немесе кәдімгі обасы деп аталды. Аурудың қоздырушысы вирус
екендігін 1901 жылы Чентани дәлелдеді, ал 1951 жылы бұл вирус Influenza
virus екендігі анықталды да, ауру тұмау деп аталатын болды.
Құс тұмауын адамдардың алғаш жұқтыруы 1997 жылы Гонконгта тіркелген.
Онда құс тұмауы вирусының Н5N1 түрімен 189 адам науқастанып, 6 адам қайтыс
болған. Н5N1 вирусының 2003 жылы басталған індеті Оң түстік – Шығыс Азия
мемлекеттері – Вьетнамда, Камбоджада, Қытайда, Индонезияда, Лаоста,
Пәкістанда, Кореяда, Тайландта, Тайвань мен Жапонияда тараған. Бүкіл дүние
жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, 2003 жылдан бері құс
тұмауымен 100 – ден аса адам сырқаттанған. Олардың жартысынан көбі өлген.
Ресми деректер бойынша 2005 жылдың жетінші айында әлемде құс тұмауына
шалдыққан 67 адам тіркелген, олардың 60-ы – Вьетнамда, 4-і – Камбоджада, 3-
і – Индонезияда, оның ішіде 25 адам өлген. Аталған кеселге негізінен 25
жасқа дейінгі жастар шалдыққан.
2001 жылдың мамыр айында Қытайдан солтүстік Кореяға импортталған үйрек
етінен құс тұмауы вирусының Н5N1 түрі табылған.
Құс тұмауының А, В деп аталатын вирустарының ішінде, әсіресе, Н5 және
Н7 түрлері аса қауіптілері болып табылады. Ол алғаш кезде ұзақ уақыт адамға
қауіпсіз саналып келген.
Тұмаудың А вирус түрі құстарды қоса есептегенде шошқалармен жылқыларда,
тюльендер мен киттерде болуы ықтимал. Құс тұмауы вирусы әдетте адамға
құстан тікелей берілмейді және адамдар арасында айналысқа түспейді деген
ұстаным бар.
Вирустардың ішінде адамға қауіптісі Н1, Н2, Н3 және N1, N2 түрлері болып
табылады. Атап көрсететін жайт құс тұмауы жабайы құстар арасында ауру
туғызбағанымен, үй құстарын қырып салады. Ол адамнан адамға жұқпайды
делінеді, бірақ ауырған құстармен байланыстың салдары адам үшін қайғылы
аяқталуы ғажап емес.
Құс тұмауының қоздырушысы – Influenza A Influenza virus –
ортомиксовирустар туыстығына жататын, құрамында РНК бар, сүтқоректілер мен
құстарға ортақ тұмау вирусының тобына жатады.
Табиғатта кең тараған бұл вирустың әртүрлі штамдарының арасынан,
анықталмаған себептерден кейбіреулері доминанттық басымдылыққа ие болып
жаппай қоздырады. Вирустың көптеген варианттарының зардартылығы әр түрлі
болады да, құстардың әрбір түрі мен жасында әртүрлі ауру тудырады. Вирустың
мутациялық өзгерістерге ұшырауына байланысты оның вируленттілігі күшейген.
Сыртқы ортада вирус біршама төзімді. Н5N1 вирусы минус 70ºС – тан төмен
температурада көптеген жылдар бойы сақтала алады. Бірақ ол жақсы пісірілген
кезде жойылатыны анықталған. Төменгі температура мен лиофильді кептіргенде
2 жылға дейін сақталады. 5% тұз қышқылы, 4% фенол, 3% хлорлы әк, 2%
күйдіргіш натрий, 5% карбол қышқылы ерітінділері вирусты 5 минут ішінде
бейтараптайды.
Індеттік ерекшеліктері. Құстардың тұмауы эпизоотия және энзоотия түрінде
байқалады. Тұмаумен барлық үй, синантроптық және жабайы құстар ауырады.
Вирустың көптеген штамдары ауырмаған жыл құстарынан, әсіресе ұя басатын
жерлерінде бөлініп алынады. Үй және жабайы құстардың арасында құстарға,
адамға жануарларға тән тұмау вирустарының штамдары айналымда болады.
Шаруашылыққа құс тұмауының вирусы жеммен, құрал – жабдықтармен
әкелінеді, әсіресе жұмыртқа мен құс етін салған ыдыстар қауіпті. Алдымен
балапандар немесе күйі нашар ересек құстар ауырады. Пассаждан өтіп, күшейіп
алған вирус кейіннен күйі жақсы құстарды да жаппай ауыртады. Вирус тыныс
жолы, ауыз, тері асты, бұлшық ет арқылы енгізгенде ауру қоздырады. Сөйтсе
де ауру негізінен тыныс жолдары арқылы беріледі.
Ауру қоздырушысының негізгі бастауы – ауырған және ауырып жазылған (2
ай вирус алып жүреді) құстар. Вирус денеден барлық секреттер мен экскреттер
арқылы және жұмыртқамен бөлінеді. Аурудың таратушы факторлары
шаруашылықтағы кемірушілер, мысық, жабайы құстар болып табылады.
Дерттенуі. Вирус тыныс жолдарына енген соң жылдам көбейіп, қанға өтеді
де, эритроциттерге жабысып бүкіл денеге тарайды. Көбейген вирус ішкі
үлпершек ағзаларда шоғырланады. Қоздырушы денені жайлаған кезде лимфоидты
ағзалар зақымдынып, организмнің қорғаныс қабілеті тежеледі. Бұның өзі
вирустың одан әрі көбейіп, виремияның өрбуіне жағдай туғызады. Вирус
көбейген кезде зиянды заттар пайда болып, құс организмі уланып, одан өлімге
әкеп соғады.
Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңінің ұзақтығы 2 – 5 күн. Ауру
басталғанда күйзеліп, тұмсығынан сора ағады. Эксудат алғашында серозды –
катарлы болып, кейіннен серозды – іріңге айналады. Аққан сора тұмсық
тесігінің айналасында тобарсып кеуіп, құстың тынысы қиындайды. Синусит және
синовит байқалады. Кей жағдайда көздің қабықтары қабынып, құстың басы
ісінеді.
Мекен тауықтар жұмыртқалауын тоқтатады, бірақ жазылған соң қайтадан
жұмыртқалай бастайды. Тыныс мүшелерінің зақымдануымен қатар ауырған
құстарда дияреяның симптом комплекстері байқалады. Саңғырығы сұйылып, түсі
қоңыр – жасыл болады. Атаксия байқалып, невроз құрыстану байқалады, құс бір
орында айналшықтап, мойыны мен қанаттары дірілдейді. Аурудың клиникалық
белгілері онша білінбей, жеңіл өтуі де мүмкін.
Ал адамдар арасында құс тұмауының белгілері кәдімгі тұмаумен
ауырғандағыға ұқсастықтан бастап, көз инфекциясы, өкпенің қабынуы т.б.
өлімге қатер төндіретін ауыр сырқаттар белгілерінде көрініс береді.
Адамдағы ауру белгілері біртектес. Ол кәдімгі тұмаумен ауырғандағыдай:
дененің қызуы көтеріледі, адам қалтырып тоңады, бұлшық еттері ауырады,
жөтеледі, тамағы ауырады, т.с.с. Инкубациялық кезең үш күннен аспайды.
Вирус кәдімгі лабороториялық тексерулерде анықталмайтындықтан, диагноз
өте кеш қойылуы ықтимал. Сондықтан сырқат асқынып үлгереді. Оның салдары
аса ауыр. Адам вирусты жұқтырғаннан 6-8 күн өтісімен – ақ қайтыс болады.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Аурдың ұзақтығына байланысты
әртүрлі болуы мүмкін. Негізінен жұтқыншақ, мойын, кеуде және аяқтарының
тері астында қанталаған жалқақтар кездеседі. Тері астында, бұлшық
еттерінде, жүрегінде, ішкі ағзаларында жаппай немесе жекелеген қанталаулар
ұшырайды. Екінің бірінде ринит, фарингит және конъюктивит, одан да жиірек
ішек – қарында қанталаулар байқалады.
Құстың тұмауы кезінде гастроэнтерит, перитонит, перикардит, бронхит,
аэросаккулит, өкпенің домбығуы, ішкі ағзаларда қанның іркілуі, бұлшық
еттердің көкшілденуі үнемі дерлік байқалады. әсіресе мида болатын
өзгерістер: гемморагиялық менингит, шашыранды қанталау, ошақты домбығу,
мидың босаңсуы осы ауруға тән.
Балау. Індеттік ерекшеліктері, клиникалық және патологоанатомиялық
белгілері бойынша тұмауға тек алдын ала диагноз қоюға болады. Қорытынды
диагноз қою үшін ауру жіті өткен кезде өлген құстың өкпесі, бауыры, миы,
т.б. алынған патологиялық материалды зертханаға жібереді. өлекседен
материалды зертханаға жібереді. Өлекседен материалды тез арада алып,
суықпен немесе 50% глицеринмен консервілейді. Тауықтан серологиялық тексеру
үшін қанды екі мәртебе қосарлап, аурудың әртүрлі кезеңінде алады.
Вирус бар материалды әдеттегі жолмен даярлап, буферлі ерітіндімен езіп,
1 мл сұйыққа 5 мың ӘБ пенициллин қосып 9 – 12 күндік тауық эмбрионының
алантоис қуысына жібереді. 48 сағат өткен соң аллантоис сұйығын алып, оны
вирусқа гемагглютинацияны тежеу реакциясында тексереді. Сонымен қатар тауық
эмбрионының көп қабатты торша өсінділерін жұқтырады. Биосынама қоюүшін 2 –
4 айлық балапанға 0,5 – 1 мл патматериал езіндісін бұлшық етіне жібереді. 3
– 5 күн өткенде балапанда аурудың белгілері байқалып, кейде өліммен тынады.
Егер вирустың уыттылығы төмен болса, 4 – 10 күннен кейін антиденелердің
титрінің көтерілуінен басқа белгі байқалмайды [1,2,3].
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік көрсеткіштер
Қатерлі (аса зардапты) құс тұмауы зардаптылығы ерекше қауіпті,
құстардың барлық түрлеріне залалды, өте жұқпалы вирустық ауру. Аталып
отырған тұмау басқа мал түліктері мен құстарда, жабайы аңдар мен адам
баласывда кездесетін кәдіміі түмау сияқты халықаралық таксономиялық
айқындауыш бойынша Orthomyxoviridea туысына жататын вирустық
қоздырушылардың себебінен туындайды. Осы вирустар өздерінің құрамдарының
және биологиялық қасиеттерінің ерекшеліктеріне сай А, В, С типтеріне
бөлінеді.
Құс тұмауының қоздырушыларының барлығы А типіне жатады.
Топтарға кіретін құс тұмауының вирустық қоздырушылары өздерінің сыртқы
қабатындағы гемагглютинин атты белоктық құрамасының өзгешеліктеріне қарай
16 және нейраминидаза атты белоктық құрамасының өзгешеліктеріне байланысты
9 түрге бөлінеді. Айтылған белоктарды өзара айыру үшін бас латын әріптері
Н (гемагглютинин) және N (нейраминидаза), ал олардың түрлері цифрлармен
(Н1-16 және N1-9) белгіленеді. Барлық тұмау вирусының морфологиялық және
құрылымдық сипаттамасы В.Н.Сюриннің, Шульц, Компанс және Лайвердің
деректерінен көрсетуі бойынша келтірілген 1-ші
суреттегідей болып келеді. Осылай айқындалатын тұмау қоздырғышарының
арасында қатерлі немесе аса зардапты құс тұмауын тудыратын вирустардың
қатарына көбіне, осы күнге дейінгі алынған деректерге қарағанда,
гемагглютининдері Н5 және Н7 формуласымен белгіленетін қоздырушы түрлері
жатады. Олардың ішінде Н7N1 және Н7N7 формулаларымен белгіленетін екі түрі
өткен ғасырдың 80-ші жылдарына дейін жиі кездесіп, үй құстары арасында көп
қырғын тудырып отырды. Сол уақыт аралығында құс тұмауы және оның
қоздырушысы туралы ғылыми деректердің жеткіліксіздігінен вирустың бұл екі
түрі қоздырған ауруды тұмаудан ерекшелеп, құс обасы деп таныған болатын.
Кейінгі кездегі зерттеулердің арқасында құс тұмауы мен құс обасының
қоздырушылары бір екені анықталды да, олар жәй тұмау және аса зардапты
(қатерлі) тұмау болып бөлектендірілді. Кейбір тұмаулардың аса зардапты
болу себебі оны қоздырушы вирустың сыртқы қабатындағы гемагглютининнің
тізбек құрамындағы амин қышқылдарының ағза жасушаларын зарарлау кезінде
өзара ажырау орнының (сайт) орналасуына байланысты екені анықталды және
де сол ажырау сайтының орны озгергіш екені көрсетілді. Ауру қоздырушысының
гемагглютининіндегі ажырау сайты індетттік жағдайда, немесе індетаралық
мерзім кезінде түрлі әсерлердің салдарынан өзгеруі мүмкін. Сондықтан бұндай
жағдайда вирустың зарарлығы мен қауіптілігі де өзгеріске түседі. Осындай
жай тұмаудың аса қатерлі түрге ауысу жағдайы өткен ғасырдың соңғы
жылдарында бірнеше рет анық байқалған. Мысалы, Италияда вирустың залалдығы
төмен Н7 N1 түрі 9 айдан соң қатерлілігі жоғарылап, құстарды қырғынға
ұшыратқан. Ал АҚШ-та осы вирустың залалдығы төмен Н5 N 2 түрі 6 айдан соң
аса қатерлі түрге көшіп, ауырған құстардың 90 пайызын қырған. Болмысынан
қатерлі және қоздырушысының айтылған өзгерістерге ұшырау салдарынан пайда
болған аса қатерлі құс тұмауының, кейбір жағдайларды есепке алмағанда,
адамдар арасында жаппай таралып, оларды қырғынға ұшырату қаупі төмен. Бұл
қауіптілік басым көпшілігінде тек құстарға ғана бағынышты. Бірақ, аса
қатерлі құс тұмауының пайда болуы адам баласына залалды тұмаудың пайда
болуына тікелей ықпал ететіні анық. Қатерлі құс тұмауы вирусының адамдарға
деген заладдығы мен қауіптігі, яғни эпидемиологиялық маңызы, оның
генотипінің құрамына алмаса құрылу (реассортанттану) салдарының арқасында
адам ағзасында, немесе кейбір малдар (шошқалар) мен жан-жануарлардың
ағзасында ауру тудыруға бейімделген жай тұмау вирустарының геңдік
құрылымдары енген жағдайда күрт артады [1,2,3,4,5].
Қазіргі күнге дейін осындай реассортациялық өзгеріске түсіп, жер
бетінде эпидемиялық және пандемиялық қырғын тудырған бірнеше жағдайды
мысалы ретінде келтіруге болады. Ол аты шулы "Испанка", "Азия" және
"Гонконг" тұмаулары. Қазіргі күндегі зерттеулердің нәтижесінде осы
пандемиялық тұмауларды қоздырушылардың гендерінің құрамына адам тұмауы
вирустарымен қатар құс тұмауы вирусының да гендік құрылымдары бар
болғандығы анықталып отыр. Өткен ғасырдың басынан бастап, осы қазірге дейін
адамдар мен құстар арасында эпидемиялық және эпизоотиялық маңыздарымен
айқындала көрініп экономикалық және әлеуметтік тұрғыда ғасыр тарихында зор
әсер қалдырған құс тұмауы вирусының себепшілігінен өріс алған тұмаулардың
сипаттамасы және олардың қоздырушылары туралы көптеген зерттеулер
жүргізілген.
Қоздырушылардың геномдық тізбектерін қазіргі кездегі арнайы
әдістердің көмегімен зерттегенде, олардың барлығының құрамында құс тұмауы
вирусының гендері анықталған. Бірақ, олардың ішінде алғашқы үшеуінің
құрамында құс тұмауы вирусының гендерінің құрамаларымен қатар адам
тұмауының да ген тізбектері жолыққан. Ал қалған уақыттарда болған
тұмаулардың қоздырушыларының құрамы таза құс тұмауы вирусының ген
тізбектерінен тұрады. Осы геңдік құрылымдарына сай тұмау алғашқы үш
жағдайда адамдар арасында кеңінен тарап, оларды көп қырғынға ұшыратса, таза
құс тұмауы вирусы тудырған іңдеттерде ауру басым көпшілігінде үй құстары
арасында кездесіп, тек кейбір жағдайларда ғана адамдарды ауруға шалдықтырып
отырған.
Арнайы деректердің көрсетпелеріне қарағанда 1997 жылы болған
"Гонконг" індеті кезінде ауру құстардан жұққан тұмаудың салдарынан ауырған
адамдардың 30% қаза болса, соңғы Н5N1 вирусының салдарынан 2003 жылдың
желтоқсан айынан бастап туындап отырған панзоотиялық індетте бұндай
көрсеткіш 50% шамасынан асып отыр. Таза құс тұмауының вирусы ауру құстардай
адамдарға жұғып, оларды ауыр дертке шалдықтырғанымен, бұндай тұмаудың
адамнан адамға жұққаны туралы мәлімет осы күнге дейін кездескен жоқ.
Бұл вирустың адамнан адамға жұғу қасиеті оның геномыңда реассортанттың
өзгерістің болуына тікелей қатысты деп қазіргі күні танылып отыр. Соңғы
ғылыми деректердің болжауына қарағанда, реассортанттық вирустың пайда
болуына, қатерлі құс тұмауы вирусының адамның немесе кейбір жануарлардың
жәй тұмау вирусымен іңдеттік процесс кезінде адамның, немесе жануарлардың
ағзаларын қосарлана көбеюі тікелей себепші болады деп танылады. Ал
бұндай жағдай қатерлі құс тұмауының індеті өршіген кезде туындайтыны айдан
анық. Сондықтан қатерлі түмаудан аддын ала қамдану мащ сатывда
бүкіләлемдік денсаулық сақтау үйымы, халықаралық індеттік бюро және әрбір
мемлекеттің тиесілі ғылыми-өндірістік салалары тұмаудың адамдар мен
құстардың арасында пайда болу жағдайларын тіркеуге алып, мұқият сараптап
отырады. Осы мәліметтердің ішінде қатерлі құс тұмауының жиілене кездесу
намикасына қатысты деректер келтірілген. Кестеде келтірілген дере осы
аурудың соңғы 50 жылға таяу зімде бірнеше есе жиілене кездесе ба ғаньш
айқындап, жоғарьща айтылған түмауы қоздырушысының реассортанті түрі пайда
болу қаупінің жоғарылай түскенін көрсетеді [1,2,3,4,5].
Осы күнге дейін адам баласы арасында кәдімгі адам тұмауы
қоздырушысының салдарынан жаппай қырғын болды де мәлімет жоқ. Ал аса
вирусының себебінен адамдардың жаппай қыруға шалдығып өлім-жітімге
ұшырамайтынына соңғы деректер күмән бола алады, және де оған қазіргі күнде
құс арасында өршуі басыла қоймай келе жатқан Нвирусы тудырып отырған
қатерлі тұмаудың эпизоотиялық көрсеткіштері дәлел. Бұл вирус 1997 жылы
кездескен Н5N1 және 2003 жылдың басывда орістеген Н7N7 қүс түмауы
қоздырушысының түрлері сияқты тек қүстар арасында жыдцам тарап, тек кейбір
жағдайларда ғана адамдарды ауыр залалға үшыратып келеді. Қазіргі күнге
дейін бұл қүс түмауының вирусының салдарынан 200-ден аса адам ауырьш, оның
170-сі өлімге ұшырады. Бүл жерде ерекше ажарлық жағдай, ол осы ауырған және
аурудың салдарынан өлген адамдардың басым көпшілігі тек Оңтүстік Шығыс Азия
едцерінде кездесуінде.
Індеттің тағы бір срекшелігі - аурудың ауырған адамнан басқа адам
баласына жүқпауында. Осыған орай және тарихта кездескен 3 пандемиялық түмау
қоздырушыларының геномдық өзгешеліктеріне қарай отырып, қүс түмауының адам
арасында қауштілігі оны қоздырушының геном қүрамында озгешелік пайда
болғанда артады деуді сснімді айтуға болады. Ал сол өзгерістердің қандай
жағдайда, қай уақытга жөне ненің осерінен болатыны қазіргі уақытта әлі
толығынан анықтала қоймай отыр.
Бірақ қазіргі күні Н5N1 түрдегі қүс түмауы нирусының геномдық өзгеріске
түсу қабілеті өте жоғары дөрежеде деп танылады. Осыған орай халықаралық
денсаулық сақтау үйымы 2004 жылдан бері адамзатты құс тұмауының қырғынынан
арашалап алып қалу мақсатында аурудың алдын алу және онымен күресу
шаралары мен шараларын игеруге барлық елдерді шақыруда. Қазіргі құс
тұмауының реасассортациялық өзгеріске түсе қалған жағдайда, кейбір ғалым
тұлғалардың болжамы бойынша, адам баласына келтірер зияны олардың 80%
жуығын аурумен қамтиды [1,3,5,6].
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу
шаралары мен күресу шарттары
Қатерлі құс тұмауы 2005 жылдың тамыз айында Солтүстік Қазақстан,
Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қарағаңды облыстарында үй құстары арасында пайда
болып, оларды өлім-жітімге ұшыратты. Тұмау, ветеринария департаментінің
індетке қарсы ұйымдастырған шараларының арқасында, алғаш орын алған
төңіректерден асып өріс ала алмады.
Ауруға шалдыққан құстар еркін жайылымда болып, ауыл маңайларындағы
көлшіктер мен өзендердегі жабайы қүстардың мекендерін төңіректеген больш
шыкды. Түбегейлі індеттік зертгеулер түмаудың жабайы қүстармен Қьггай
елінен келіп енгенін анықтады. Індетпен күресу шарасы ретінде ауру шыққан
елді мекендердегі ауырған, сол ауруларға жақындаған деген үй құстарының
барлығы, ветеринарлық-санитарлық төртіптерді сақтай отыра, түгелдей
қырылып, арнайы пештерде ертелініп жойылды. Ауру пайда болған төңіректер
вирустан залалсыздаңдыру әрекеттерінде шалынды, ауру шыққан өңір індет
кезінде тосқауылдық әрекеттермен жабылады Қолданылған арнайы шаралардың
арқасында қатерлі тұмау еркін өріс ала алмай бірнеше аптаның ішінде алғаш
пайда болған індеттік ошақтарында жойылды жөне де өндірістік түршдағы қүс
шаруашылықтары аурудан аман қадды. Халықты ауру туралы хабардар ету үшін
арнайы хабарламалар теледидар, радио баспасөз қызметі арқылы және мамандар
кеңесі ретінде ауызша-жазбаша таратылып түсіндірілді. Халықтың назарын
аурудың қауіптілігіне аудару ішін мүндай шаралар осы күнге дейін
жүргізіліп келеді.
Елімізде кездесіп отырған құс тұмауының жабайы құстармен таралып
отырғаны 2006 жылдың ерте көктемінде осы тұмаудың себебінен Каспий
теңізі өңірінен 6 жабайы аққудың өлексесін ұшыратқанда тағы белгілі болды
ды. Бірақ бұл жерде және қазіргі таңға дейін мемлекетіміздің басқа
аймақтарында құстары арасында қатерлі тұмау кездескен жоқ. Қатерлі тұмаудың
алдын алуда жөн. Онымен күресу шараларын жүгізуде ветенария департаменті
мен оның мамандарының істеген әрекеттерінің және қазіргі кезде қолданып
жатқан шараларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ветеринария ісін ұйымдастыру пәнінен Құс тұмауына қарсы
ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар тақырыбы бойынша жазылған курстық
жұмыс 33 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе бөлімі, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу,
техникалық қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және
қамтылды.
Белгілер мен қысқартулар
Г-грамм
Сағ-сағат
Мм-миллиметр
Квт-киловольт
Кг-килограмм
О-градус
Мкм-микрометр
Км-километр
Т-тонна
Мс-метрсекунд
млн - миллион
т.б. - тағы басқа.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың
алдын алу және оларды
жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Құстың
тұмауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік
көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ..17
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу шаралары
мен күресу
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0
1.5Аурудың жұғу жолдары мен
зардаптары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .31
Қорытынды ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2016ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2016ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2016ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2016ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2016ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған
экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен
өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын
толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы
ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік
саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар Ветеринария туралы заңның талқыланып, 1995 жылы
қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық
талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде
ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл
ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты
негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы
қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы
дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды.
Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі
аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе
жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға
шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын
ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою
жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны
анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық
өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет
көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы
кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-
қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға
сай келетін Ветеринария туралы заңды қайта талқылап, қабылдануының
себебі болды.
- жаңа Ветеринария туралы заңның мақсаты - ветеринарлық-санитарлық
жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және
ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін,
халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен
қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
- мемлекеттік қадағалау қызметін жақсарту үшін бір жағынан
ветеринарияның барлық саласын лицензиялайтын институттың құрылуы; ал
екінші жағынан мемлекеттік қадағалау пунктерінде тексерілетін жүктерді
дайындау, өңдеу, сақтау жұмысымен айналысатын бүкіл мемлекет
территориясындағы барлық субъектілерді қамтиды және мемлекеттік
ветбөлімнен ауыл аймағына дейін инсректорлық вертикаль құрылады.
- заңның халықаралық ветеринарлық талаптарға жауап беруі, Қазақстанның
Бүкіл әлемдік сауда ұйымы құрамына кіруіне себеп болады.
Қатерлі (аса зардапты) құс тұмауы зардаптылығы ерекше қауіпті, құстардың
барлық түрлеріне залалды, өте жұқпалы вирустық ауру. Аталып отырған тұмау
басқа мал түліктері мен құстарда, жабайы аңдар мен адам баласында
кездесетін кәдіміі түмау сияқты халықаралық таксономиялық айқындауыш
бойынша Orthomyxoviridea туысына жататын вирустық қоздырушылардың себебінен
туындайды. Осы вирустар өздерінің құрамдарының және биологиялық
қасиеттерінің ерекшеліктеріне сай А, В, С типтеріне бөлінеді. Құс
тұмауының қоздырушыларының барлығы А типіне жатады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – құс тұмауына қарсы ветеринариялық-
санитариялық іс-шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ
аурулардың алдын алу және оларды жою
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар
мен адамға ортақ аурулардың алдын алу жөніндегі міндеттері
Жеке және заңды тұлғалар:
1) Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы
заңдармен белгіленген жануарлар ауруларының алдын алуды
және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын
жүктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ветеринариялық
ережелерді сақтай отырып, ветеринариялық және әкімшілік-
шаруашылық іс-шараларды жүзеге асыруға;
2) Зоопарктердегі, цирктердегі, омарталардағы,
аквариумдардағы жануарларды қоса алғанда, жануарлардың
ветеринариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес
ұсталуын, өсірілуін және пайдалануын жүзеге асыруға;
3) Аумақты, мал шаруашылығы қора-жайларын, сондай-ақ
жемшөпті, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты
сақтауға және өндеуге арналған ғимараттарды
ветеринариялық-санитариялық ережелер мен нормативтерге
сәйкес ұстаған, қоршаған ортаның ластануына жол
бермеуге;
4) Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді
ұстауға, өндіруге, пайдалануға, дайындауға, сақтауға,
өңдеу мен өткізуге байланысты мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау объектілерін орналастыру, салу, қайта жаңғырту
және пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ оларды
тасымалдау кезінде зоогигиеналық және ветеринариялық
талаптарды сақтауға;
5) Ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіруді және оларға
ветеринариялық паспорттарды рәсімдеуді қамтамасыз етуді;
6) Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдарына жаңадан
сатып алынған жануарлар, туған төлдер, олардың сойылғаны
мен сатылғаны туралы хабарлауға;
7) Ветеринариялық мамандарға олардың талап етуі бойынша
диагностикалық зерттеулер мен вакцина егуді жүзеге асыру
үшін жануарларды беруге;
8) Бірнеше жануар кенеттен өлген, бір мезгілде ауырған
немесе ветеринариялық мамандарға хабарлауға және
ветеринариялық мамандар келгенге дейін ауру деп күдік
келтірген жануарларды оқшаулап ұстау жөнінде шаралар
қолдануға;
9) Ветеринариялық инспекторларға мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді ветеринариялық тексеру
үшін кедергісіз беруге;
10) Ветеринариялық инспекторлардың жануарлардың және адамның
денсаулығына қауіп төндіретін мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді залалсыздандыру, өңдеу
жөніндегі талаптарын орындауға;
11) Союдың алдында ветеринариялық тексеру жүргізбей
жануарларды өткізу үшін союға және сойғаннан кейінгі
ұшалары мен мүшелеріне ветеринариялық-санитариялық
сараптама жасамай өткізуге жол бермеуге;
12) Ветеринариялық мамандарға өздерінің қызметтік
міндеттерін орындауына жәрдем көрсетуге;
13) Жаңа, жетілдірілген ветеринариялық препараттарға
жасалған ғылыми-техникалық құжаттаманы ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісуге
міндетті.
Ветеринариялық іс-шаралар
1.Ветеринариялық іс-шаралар:
1) ануарлар мен ортақ ауруларды қоса алғанда, жануарлар ауруларының
пайда болуы мен азықтан улануының алдын алу, жануарлардың,
жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттың, ветеринариялық
препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ұсталынуының
Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының
талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық-
санитариялық тұрғыдан қолайлы аумақта өткізілетін іс-шаралар;
2) Шектеу іс-шараларын немесе карантинді қоса алғанда, жануарлардың
аса қауіпті ауруларын жою және олардың таралуын алдын алу
мақсатымен індет ошағында және қолайсыз пунктте жүргізілетін іс-
шаралар болып бөлінеді.
1. Ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүзеге асыру тәртібін
ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді, жеке
және заңды тұлғалардың оны орындауы міндетті болып табылады.
Шектеу іс-шаралары және карантин
1. Шектеу іс-шаралары немесе карантин жануарлардың жұқпалы аурулары
пайда болған жағдайда, тиісті аумақтық бас мемлекеттік
ветеринариялық инспекторының нұсқауы бойынша, жергілікті атқарушы
органның шешімімен белгіленеді.
2. Жануарлардың шектеу іс-шаралары немесе карантин белгіленетін
жұқпалы ауруының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган бекітеді.
3. Ветеринариялық іс-шаралары кешені өткізілген жағдайда, шектеу іс-
шараларын немесе карантинді тоқтату туралы шешімді тиісті аумақтың
бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының ұсынуы бойынша
жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
4. Тиісті аумақтардың мемлекеттік ветеринариялық инспекторларының
ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы органның шешімімен карантин
тақтартылғаннан кейін Қазақстан Республикасының ветеринария
саласындағы заңдарында көзделген жағдайларда шектеу іс-шаралары
белгіленуі мүмкін.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры
1. Індет ошақтарын жою және жануарлардың Қазақстан Республикасының
үкіметі бекітетін тізбеге енгізілген аса қауіпті ауруларының таралу
қауіпінің алдын алу кезінде пайдаланылатын, үнемі жаңартылып
отыратын ветеринариялық препараттардың республикалық қоры болып
табылады.
2. Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры бюджеттік
бағдарламалар шеңберінде сатып алынған ветеринариялық препараттар
көлемінен жасалады. Ветеринариялық препараттардың түрлері бойынша
қордың нормативін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді.
3. Ветеринарялық препараттардың республикалық қорын қалыптастыру мен
пайдалану тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер
1. Ветеринариялық нормативтер (ветеринариялық, ветеринариялық-
санитариялық немесе зоогигиеналық нормалар) ветеинариялық немесе
ветеринариялық-санитариялық факторды жануарлардың және адамның
денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі тұрғысынан сипаттайтын
көрсеткіштердің жол беруге болатын сандық немесе сапалық мәнін
белгілейді.
2. Ветеринариялық нормативтер Қазақстан Республикасының ветеринария
саласындағы заңдарына сәйкес жүргізілетін зерттеулер негізінде
белгіленеді.
3. Ветеринариялық нормативтер індеттердің объективті және негізделген
монитарингін жүргізу, ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайда
қол жеткізуге арналған ветеринариялық іс-шаралардың көлемі мен
сипатын жоспарлау, сондай-ақ жануарлар ауруларының пайда болу,
таралу және оларды жою мүмкіндіктерін болжау үшін негіз болып
табылады.
4. Ветеринариялық нормативтерді ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган бекітеді және олар ветеринария саласындағы
қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті
болып табылады.
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді алып қою, жою,
залалсыздандыру(зарарсыздандыру) және өңдеу
1. Жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін
жануарлар, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізат, олардың
қауіптілік дәрежесіне қарай, ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі
бекіткен тәртіппен міндетті түрде алып қоюға және жойылуға, не
алып қойылмай міндетті түрде залалсыздандырылуға және өңдеуге
тиісі.
2. Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін
жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты міндетті
түрде алып қою және жою жүргізілетін жануарлардың аса қауіпті
ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
3. Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін
жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты,
ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды
алып қоймай-ақ, міндетті түрде залалсыздандырлуға және өңдеу
жүргізілетін жануарлар ауруларының тізбесін ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
4. Жеке және заңды тұлғалардың жануарлардың және адамның
денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан
алынатын өнімдер мен шикізатты алып қою және жою салдарынан
өздеріне келтірілген залалды Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілеген тәртіппен өтеттіруге құқығы бар.
Азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауды,
өсіруді, пайдалануды, өндіруді, дайындауды, сақтауды, өңдеуді, тасымалдау
мен өткізуді жүзеге асыратын азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға
ортақ аурулардан қорғау тәртібін Қазақстан Республикасының азаматтардың
денсаулығын сақтау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық
атқарушы органымен келісе отырып, ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді.
Ауылшаруашылық жануарларын, базарларды, мемлекеттік ветеринариялық
қадағалау бақылайтын жүктерді өндіру, дайындау, сақтау, өңдеу және өткізу
жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру
1. Ауылшаруашылық жануарлары ветеринария саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жануарлар ауруларының
класификациясы мен диагностикас жөніндегі ветеринариялық
дауалаудың жүзеге асырылуын бақылау мақсатымен әрбір жануарға
қадағалау жүргізуге мүмкіндік беретіндей міндетті
бірдейлендіруге тиіс.
2. Базарлар, жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын
өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттардың, жемшөп
пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі
ұйымдар мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын
жүктердің Қазақстан Респулликасының ветеринаария саласындағы
заңдарының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен
бірдейлендіруге тиіс.
3. Базарларды және жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан
алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды,
жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу
жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру тәртібін ветеринария
саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер және ветеринария мамандарын
даярлау мен олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қызметі
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер
1. Жануарларды пайдалану рәсімдерін, сондай-ақ ветеринария саласындағы
ғылыми-зерттеулер жүргізілетін үй-жайлар мен аумақтарды қоса
алғанда, ветеринария саласындағы ғылыми зерттеулер Қазақстан
Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сай
болуы керек.
2. Ғылыми-зерттеулер нәтижесінде әзірленген немесе жетілдірілген
ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың
ветеринариялық нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатымен олар
байқаудан өткізілуі тиіс.
3. Микроорганизмдердің Қазақстан Республикасында бар, сондай-ақ ғылыми-
зерттеулер нәтижесінде, жануарлар ауруларының диагностикасы кезінде
алынған штаммдарды ветеринарияда пайдаланатын сақтаулы
микроорганизмдер штаммдарының Ұлттық коллекциясында сақталуы тиіс
[14].
1.2Құстың тұмауы
Құстың тұмауы (grippus avium) – септицемия, домбығу, тыныс және ас
қорыту мүшелерінің зақымдануымен ерекшеленетін жұғымтал ауру. Құс тұмауының
вирустары құстарда, жылқыларда, шошқаларда кездеседі. Жабайы құстар,
әсіресе суда жүзетін үйрек, қаз және т.б. құстар әдетте құс тұмауымен
ауырмайды, бірақ індеттің таралу көзі болып табылады. Үй құстары құс
тұмауына шалдыққан жағдайда ауру жасырыны түрде өтіп, құстардың өліміне
соқтырады.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Перрончито (1880ж) тауықтың
сүзегі деген атпен сипаттады. Кейіннен бірқатар елдерде байқалып, құстың
европалық немесе кәдімгі обасы деп аталды. Аурудың қоздырушысы вирус
екендігін 1901 жылы Чентани дәлелдеді, ал 1951 жылы бұл вирус Influenza
virus екендігі анықталды да, ауру тұмау деп аталатын болды.
Құс тұмауын адамдардың алғаш жұқтыруы 1997 жылы Гонконгта тіркелген.
Онда құс тұмауы вирусының Н5N1 түрімен 189 адам науқастанып, 6 адам қайтыс
болған. Н5N1 вирусының 2003 жылы басталған індеті Оң түстік – Шығыс Азия
мемлекеттері – Вьетнамда, Камбоджада, Қытайда, Индонезияда, Лаоста,
Пәкістанда, Кореяда, Тайландта, Тайвань мен Жапонияда тараған. Бүкіл дүние
жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, 2003 жылдан бері құс
тұмауымен 100 – ден аса адам сырқаттанған. Олардың жартысынан көбі өлген.
Ресми деректер бойынша 2005 жылдың жетінші айында әлемде құс тұмауына
шалдыққан 67 адам тіркелген, олардың 60-ы – Вьетнамда, 4-і – Камбоджада, 3-
і – Индонезияда, оның ішіде 25 адам өлген. Аталған кеселге негізінен 25
жасқа дейінгі жастар шалдыққан.
2001 жылдың мамыр айында Қытайдан солтүстік Кореяға импортталған үйрек
етінен құс тұмауы вирусының Н5N1 түрі табылған.
Құс тұмауының А, В деп аталатын вирустарының ішінде, әсіресе, Н5 және
Н7 түрлері аса қауіптілері болып табылады. Ол алғаш кезде ұзақ уақыт адамға
қауіпсіз саналып келген.
Тұмаудың А вирус түрі құстарды қоса есептегенде шошқалармен жылқыларда,
тюльендер мен киттерде болуы ықтимал. Құс тұмауы вирусы әдетте адамға
құстан тікелей берілмейді және адамдар арасында айналысқа түспейді деген
ұстаным бар.
Вирустардың ішінде адамға қауіптісі Н1, Н2, Н3 және N1, N2 түрлері болып
табылады. Атап көрсететін жайт құс тұмауы жабайы құстар арасында ауру
туғызбағанымен, үй құстарын қырып салады. Ол адамнан адамға жұқпайды
делінеді, бірақ ауырған құстармен байланыстың салдары адам үшін қайғылы
аяқталуы ғажап емес.
Құс тұмауының қоздырушысы – Influenza A Influenza virus –
ортомиксовирустар туыстығына жататын, құрамында РНК бар, сүтқоректілер мен
құстарға ортақ тұмау вирусының тобына жатады.
Табиғатта кең тараған бұл вирустың әртүрлі штамдарының арасынан,
анықталмаған себептерден кейбіреулері доминанттық басымдылыққа ие болып
жаппай қоздырады. Вирустың көптеген варианттарының зардартылығы әр түрлі
болады да, құстардың әрбір түрі мен жасында әртүрлі ауру тудырады. Вирустың
мутациялық өзгерістерге ұшырауына байланысты оның вируленттілігі күшейген.
Сыртқы ортада вирус біршама төзімді. Н5N1 вирусы минус 70ºС – тан төмен
температурада көптеген жылдар бойы сақтала алады. Бірақ ол жақсы пісірілген
кезде жойылатыны анықталған. Төменгі температура мен лиофильді кептіргенде
2 жылға дейін сақталады. 5% тұз қышқылы, 4% фенол, 3% хлорлы әк, 2%
күйдіргіш натрий, 5% карбол қышқылы ерітінділері вирусты 5 минут ішінде
бейтараптайды.
Індеттік ерекшеліктері. Құстардың тұмауы эпизоотия және энзоотия түрінде
байқалады. Тұмаумен барлық үй, синантроптық және жабайы құстар ауырады.
Вирустың көптеген штамдары ауырмаған жыл құстарынан, әсіресе ұя басатын
жерлерінде бөлініп алынады. Үй және жабайы құстардың арасында құстарға,
адамға жануарларға тән тұмау вирустарының штамдары айналымда болады.
Шаруашылыққа құс тұмауының вирусы жеммен, құрал – жабдықтармен
әкелінеді, әсіресе жұмыртқа мен құс етін салған ыдыстар қауіпті. Алдымен
балапандар немесе күйі нашар ересек құстар ауырады. Пассаждан өтіп, күшейіп
алған вирус кейіннен күйі жақсы құстарды да жаппай ауыртады. Вирус тыныс
жолы, ауыз, тері асты, бұлшық ет арқылы енгізгенде ауру қоздырады. Сөйтсе
де ауру негізінен тыныс жолдары арқылы беріледі.
Ауру қоздырушысының негізгі бастауы – ауырған және ауырып жазылған (2
ай вирус алып жүреді) құстар. Вирус денеден барлық секреттер мен экскреттер
арқылы және жұмыртқамен бөлінеді. Аурудың таратушы факторлары
шаруашылықтағы кемірушілер, мысық, жабайы құстар болып табылады.
Дерттенуі. Вирус тыныс жолдарына енген соң жылдам көбейіп, қанға өтеді
де, эритроциттерге жабысып бүкіл денеге тарайды. Көбейген вирус ішкі
үлпершек ағзаларда шоғырланады. Қоздырушы денені жайлаған кезде лимфоидты
ағзалар зақымдынып, организмнің қорғаныс қабілеті тежеледі. Бұның өзі
вирустың одан әрі көбейіп, виремияның өрбуіне жағдай туғызады. Вирус
көбейген кезде зиянды заттар пайда болып, құс организмі уланып, одан өлімге
әкеп соғады.
Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңінің ұзақтығы 2 – 5 күн. Ауру
басталғанда күйзеліп, тұмсығынан сора ағады. Эксудат алғашында серозды –
катарлы болып, кейіннен серозды – іріңге айналады. Аққан сора тұмсық
тесігінің айналасында тобарсып кеуіп, құстың тынысы қиындайды. Синусит және
синовит байқалады. Кей жағдайда көздің қабықтары қабынып, құстың басы
ісінеді.
Мекен тауықтар жұмыртқалауын тоқтатады, бірақ жазылған соң қайтадан
жұмыртқалай бастайды. Тыныс мүшелерінің зақымдануымен қатар ауырған
құстарда дияреяның симптом комплекстері байқалады. Саңғырығы сұйылып, түсі
қоңыр – жасыл болады. Атаксия байқалып, невроз құрыстану байқалады, құс бір
орында айналшықтап, мойыны мен қанаттары дірілдейді. Аурудың клиникалық
белгілері онша білінбей, жеңіл өтуі де мүмкін.
Ал адамдар арасында құс тұмауының белгілері кәдімгі тұмаумен
ауырғандағыға ұқсастықтан бастап, көз инфекциясы, өкпенің қабынуы т.б.
өлімге қатер төндіретін ауыр сырқаттар белгілерінде көрініс береді.
Адамдағы ауру белгілері біртектес. Ол кәдімгі тұмаумен ауырғандағыдай:
дененің қызуы көтеріледі, адам қалтырып тоңады, бұлшық еттері ауырады,
жөтеледі, тамағы ауырады, т.с.с. Инкубациялық кезең үш күннен аспайды.
Вирус кәдімгі лабороториялық тексерулерде анықталмайтындықтан, диагноз
өте кеш қойылуы ықтимал. Сондықтан сырқат асқынып үлгереді. Оның салдары
аса ауыр. Адам вирусты жұқтырғаннан 6-8 күн өтісімен – ақ қайтыс болады.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Аурдың ұзақтығына байланысты
әртүрлі болуы мүмкін. Негізінен жұтқыншақ, мойын, кеуде және аяқтарының
тері астында қанталаған жалқақтар кездеседі. Тері астында, бұлшық
еттерінде, жүрегінде, ішкі ағзаларында жаппай немесе жекелеген қанталаулар
ұшырайды. Екінің бірінде ринит, фарингит және конъюктивит, одан да жиірек
ішек – қарында қанталаулар байқалады.
Құстың тұмауы кезінде гастроэнтерит, перитонит, перикардит, бронхит,
аэросаккулит, өкпенің домбығуы, ішкі ағзаларда қанның іркілуі, бұлшық
еттердің көкшілденуі үнемі дерлік байқалады. әсіресе мида болатын
өзгерістер: гемморагиялық менингит, шашыранды қанталау, ошақты домбығу,
мидың босаңсуы осы ауруға тән.
Балау. Індеттік ерекшеліктері, клиникалық және патологоанатомиялық
белгілері бойынша тұмауға тек алдын ала диагноз қоюға болады. Қорытынды
диагноз қою үшін ауру жіті өткен кезде өлген құстың өкпесі, бауыры, миы,
т.б. алынған патологиялық материалды зертханаға жібереді. өлекседен
материалды зертханаға жібереді. Өлекседен материалды тез арада алып,
суықпен немесе 50% глицеринмен консервілейді. Тауықтан серологиялық тексеру
үшін қанды екі мәртебе қосарлап, аурудың әртүрлі кезеңінде алады.
Вирус бар материалды әдеттегі жолмен даярлап, буферлі ерітіндімен езіп,
1 мл сұйыққа 5 мың ӘБ пенициллин қосып 9 – 12 күндік тауық эмбрионының
алантоис қуысына жібереді. 48 сағат өткен соң аллантоис сұйығын алып, оны
вирусқа гемагглютинацияны тежеу реакциясында тексереді. Сонымен қатар тауық
эмбрионының көп қабатты торша өсінділерін жұқтырады. Биосынама қоюүшін 2 –
4 айлық балапанға 0,5 – 1 мл патматериал езіндісін бұлшық етіне жібереді. 3
– 5 күн өткенде балапанда аурудың белгілері байқалып, кейде өліммен тынады.
Егер вирустың уыттылығы төмен болса, 4 – 10 күннен кейін антиденелердің
титрінің көтерілуінен басқа белгі байқалмайды [1,2,3].
1.3Қатерлі құс тұмауы қоздырушысы, індеттік көрсеткіштер
Қатерлі (аса зардапты) құс тұмауы зардаптылығы ерекше қауіпті,
құстардың барлық түрлеріне залалды, өте жұқпалы вирустық ауру. Аталып
отырған тұмау басқа мал түліктері мен құстарда, жабайы аңдар мен адам
баласывда кездесетін кәдіміі түмау сияқты халықаралық таксономиялық
айқындауыш бойынша Orthomyxoviridea туысына жататын вирустық
қоздырушылардың себебінен туындайды. Осы вирустар өздерінің құрамдарының
және биологиялық қасиеттерінің ерекшеліктеріне сай А, В, С типтеріне
бөлінеді.
Құс тұмауының қоздырушыларының барлығы А типіне жатады.
Топтарға кіретін құс тұмауының вирустық қоздырушылары өздерінің сыртқы
қабатындағы гемагглютинин атты белоктық құрамасының өзгешеліктеріне қарай
16 және нейраминидаза атты белоктық құрамасының өзгешеліктеріне байланысты
9 түрге бөлінеді. Айтылған белоктарды өзара айыру үшін бас латын әріптері
Н (гемагглютинин) және N (нейраминидаза), ал олардың түрлері цифрлармен
(Н1-16 және N1-9) белгіленеді. Барлық тұмау вирусының морфологиялық және
құрылымдық сипаттамасы В.Н.Сюриннің, Шульц, Компанс және Лайвердің
деректерінен көрсетуі бойынша келтірілген 1-ші
суреттегідей болып келеді. Осылай айқындалатын тұмау қоздырғышарының
арасында қатерлі немесе аса зардапты құс тұмауын тудыратын вирустардың
қатарына көбіне, осы күнге дейінгі алынған деректерге қарағанда,
гемагглютининдері Н5 және Н7 формуласымен белгіленетін қоздырушы түрлері
жатады. Олардың ішінде Н7N1 және Н7N7 формулаларымен белгіленетін екі түрі
өткен ғасырдың 80-ші жылдарына дейін жиі кездесіп, үй құстары арасында көп
қырғын тудырып отырды. Сол уақыт аралығында құс тұмауы және оның
қоздырушысы туралы ғылыми деректердің жеткіліксіздігінен вирустың бұл екі
түрі қоздырған ауруды тұмаудан ерекшелеп, құс обасы деп таныған болатын.
Кейінгі кездегі зерттеулердің арқасында құс тұмауы мен құс обасының
қоздырушылары бір екені анықталды да, олар жәй тұмау және аса зардапты
(қатерлі) тұмау болып бөлектендірілді. Кейбір тұмаулардың аса зардапты
болу себебі оны қоздырушы вирустың сыртқы қабатындағы гемагглютининнің
тізбек құрамындағы амин қышқылдарының ағза жасушаларын зарарлау кезінде
өзара ажырау орнының (сайт) орналасуына байланысты екені анықталды және
де сол ажырау сайтының орны озгергіш екені көрсетілді. Ауру қоздырушысының
гемагглютининіндегі ажырау сайты індетттік жағдайда, немесе індетаралық
мерзім кезінде түрлі әсерлердің салдарынан өзгеруі мүмкін. Сондықтан бұндай
жағдайда вирустың зарарлығы мен қауіптілігі де өзгеріске түседі. Осындай
жай тұмаудың аса қатерлі түрге ауысу жағдайы өткен ғасырдың соңғы
жылдарында бірнеше рет анық байқалған. Мысалы, Италияда вирустың залалдығы
төмен Н7 N1 түрі 9 айдан соң қатерлілігі жоғарылап, құстарды қырғынға
ұшыратқан. Ал АҚШ-та осы вирустың залалдығы төмен Н5 N 2 түрі 6 айдан соң
аса қатерлі түрге көшіп, ауырған құстардың 90 пайызын қырған. Болмысынан
қатерлі және қоздырушысының айтылған өзгерістерге ұшырау салдарынан пайда
болған аса қатерлі құс тұмауының, кейбір жағдайларды есепке алмағанда,
адамдар арасында жаппай таралып, оларды қырғынға ұшырату қаупі төмен. Бұл
қауіптілік басым көпшілігінде тек құстарға ғана бағынышты. Бірақ, аса
қатерлі құс тұмауының пайда болуы адам баласына залалды тұмаудың пайда
болуына тікелей ықпал ететіні анық. Қатерлі құс тұмауы вирусының адамдарға
деген заладдығы мен қауіптігі, яғни эпидемиологиялық маңызы, оның
генотипінің құрамына алмаса құрылу (реассортанттану) салдарының арқасында
адам ағзасында, немесе кейбір малдар (шошқалар) мен жан-жануарлардың
ағзасында ауру тудыруға бейімделген жай тұмау вирустарының геңдік
құрылымдары енген жағдайда күрт артады [1,2,3,4,5].
Қазіргі күнге дейін осындай реассортациялық өзгеріске түсіп, жер
бетінде эпидемиялық және пандемиялық қырғын тудырған бірнеше жағдайды
мысалы ретінде келтіруге болады. Ол аты шулы "Испанка", "Азия" және
"Гонконг" тұмаулары. Қазіргі күндегі зерттеулердің нәтижесінде осы
пандемиялық тұмауларды қоздырушылардың гендерінің құрамына адам тұмауы
вирустарымен қатар құс тұмауы вирусының да гендік құрылымдары бар
болғандығы анықталып отыр. Өткен ғасырдың басынан бастап, осы қазірге дейін
адамдар мен құстар арасында эпидемиялық және эпизоотиялық маңыздарымен
айқындала көрініп экономикалық және әлеуметтік тұрғыда ғасыр тарихында зор
әсер қалдырған құс тұмауы вирусының себепшілігінен өріс алған тұмаулардың
сипаттамасы және олардың қоздырушылары туралы көптеген зерттеулер
жүргізілген.
Қоздырушылардың геномдық тізбектерін қазіргі кездегі арнайы
әдістердің көмегімен зерттегенде, олардың барлығының құрамында құс тұмауы
вирусының гендері анықталған. Бірақ, олардың ішінде алғашқы үшеуінің
құрамында құс тұмауы вирусының гендерінің құрамаларымен қатар адам
тұмауының да ген тізбектері жолыққан. Ал қалған уақыттарда болған
тұмаулардың қоздырушыларының құрамы таза құс тұмауы вирусының ген
тізбектерінен тұрады. Осы геңдік құрылымдарына сай тұмау алғашқы үш
жағдайда адамдар арасында кеңінен тарап, оларды көп қырғынға ұшыратса, таза
құс тұмауы вирусы тудырған іңдеттерде ауру басым көпшілігінде үй құстары
арасында кездесіп, тек кейбір жағдайларда ғана адамдарды ауруға шалдықтырып
отырған.
Арнайы деректердің көрсетпелеріне қарағанда 1997 жылы болған
"Гонконг" індеті кезінде ауру құстардан жұққан тұмаудың салдарынан ауырған
адамдардың 30% қаза болса, соңғы Н5N1 вирусының салдарынан 2003 жылдың
желтоқсан айынан бастап туындап отырған панзоотиялық індетте бұндай
көрсеткіш 50% шамасынан асып отыр. Таза құс тұмауының вирусы ауру құстардай
адамдарға жұғып, оларды ауыр дертке шалдықтырғанымен, бұндай тұмаудың
адамнан адамға жұққаны туралы мәлімет осы күнге дейін кездескен жоқ.
Бұл вирустың адамнан адамға жұғу қасиеті оның геномыңда реассортанттың
өзгерістің болуына тікелей қатысты деп қазіргі күні танылып отыр. Соңғы
ғылыми деректердің болжауына қарағанда, реассортанттық вирустың пайда
болуына, қатерлі құс тұмауы вирусының адамның немесе кейбір жануарлардың
жәй тұмау вирусымен іңдеттік процесс кезінде адамның, немесе жануарлардың
ағзаларын қосарлана көбеюі тікелей себепші болады деп танылады. Ал
бұндай жағдай қатерлі құс тұмауының індеті өршіген кезде туындайтыны айдан
анық. Сондықтан қатерлі түмаудан аддын ала қамдану мащ сатывда
бүкіләлемдік денсаулық сақтау үйымы, халықаралық індеттік бюро және әрбір
мемлекеттің тиесілі ғылыми-өндірістік салалары тұмаудың адамдар мен
құстардың арасында пайда болу жағдайларын тіркеуге алып, мұқият сараптап
отырады. Осы мәліметтердің ішінде қатерлі құс тұмауының жиілене кездесу
намикасына қатысты деректер келтірілген. Кестеде келтірілген дере осы
аурудың соңғы 50 жылға таяу зімде бірнеше есе жиілене кездесе ба ғаньш
айқындап, жоғарьща айтылған түмауы қоздырушысының реассортанті түрі пайда
болу қаупінің жоғарылай түскенін көрсетеді [1,2,3,4,5].
Осы күнге дейін адам баласы арасында кәдімгі адам тұмауы
қоздырушысының салдарынан жаппай қырғын болды де мәлімет жоқ. Ал аса
вирусының себебінен адамдардың жаппай қыруға шалдығып өлім-жітімге
ұшырамайтынына соңғы деректер күмән бола алады, және де оған қазіргі күнде
құс арасында өршуі басыла қоймай келе жатқан Нвирусы тудырып отырған
қатерлі тұмаудың эпизоотиялық көрсеткіштері дәлел. Бұл вирус 1997 жылы
кездескен Н5N1 және 2003 жылдың басывда орістеген Н7N7 қүс түмауы
қоздырушысының түрлері сияқты тек қүстар арасында жыдцам тарап, тек кейбір
жағдайларда ғана адамдарды ауыр залалға үшыратып келеді. Қазіргі күнге
дейін бұл қүс түмауының вирусының салдарынан 200-ден аса адам ауырьш, оның
170-сі өлімге ұшырады. Бүл жерде ерекше ажарлық жағдай, ол осы ауырған және
аурудың салдарынан өлген адамдардың басым көпшілігі тек Оңтүстік Шығыс Азия
едцерінде кездесуінде.
Індеттің тағы бір срекшелігі - аурудың ауырған адамнан басқа адам
баласына жүқпауында. Осыған орай және тарихта кездескен 3 пандемиялық түмау
қоздырушыларының геномдық өзгешеліктеріне қарай отырып, қүс түмауының адам
арасында қауштілігі оны қоздырушының геном қүрамында озгешелік пайда
болғанда артады деуді сснімді айтуға болады. Ал сол өзгерістердің қандай
жағдайда, қай уақытга жөне ненің осерінен болатыны қазіргі уақытта әлі
толығынан анықтала қоймай отыр.
Бірақ қазіргі күні Н5N1 түрдегі қүс түмауы нирусының геномдық өзгеріске
түсу қабілеті өте жоғары дөрежеде деп танылады. Осыған орай халықаралық
денсаулық сақтау үйымы 2004 жылдан бері адамзатты құс тұмауының қырғынынан
арашалап алып қалу мақсатында аурудың алдын алу және онымен күресу
шаралары мен шараларын игеруге барлық елдерді шақыруда. Қазіргі құс
тұмауының реасассортациялық өзгеріске түсе қалған жағдайда, кейбір ғалым
тұлғалардың болжамы бойынша, адам баласына келтірер зияны олардың 80%
жуығын аурумен қамтиды [1,3,5,6].
1.4 Қазақстанда болған құс тұмауы, оны балау, алдын алу
шаралары мен күресу шарттары
Қатерлі құс тұмауы 2005 жылдың тамыз айында Солтүстік Қазақстан,
Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қарағаңды облыстарында үй құстары арасында пайда
болып, оларды өлім-жітімге ұшыратты. Тұмау, ветеринария департаментінің
індетке қарсы ұйымдастырған шараларының арқасында, алғаш орын алған
төңіректерден асып өріс ала алмады.
Ауруға шалдыққан құстар еркін жайылымда болып, ауыл маңайларындағы
көлшіктер мен өзендердегі жабайы қүстардың мекендерін төңіректеген больш
шыкды. Түбегейлі індеттік зертгеулер түмаудың жабайы қүстармен Қьггай
елінен келіп енгенін анықтады. Індетпен күресу шарасы ретінде ауру шыққан
елді мекендердегі ауырған, сол ауруларға жақындаған деген үй құстарының
барлығы, ветеринарлық-санитарлық төртіптерді сақтай отыра, түгелдей
қырылып, арнайы пештерде ертелініп жойылды. Ауру пайда болған төңіректер
вирустан залалсыздаңдыру әрекеттерінде шалынды, ауру шыққан өңір індет
кезінде тосқауылдық әрекеттермен жабылады Қолданылған арнайы шаралардың
арқасында қатерлі тұмау еркін өріс ала алмай бірнеше аптаның ішінде алғаш
пайда болған індеттік ошақтарында жойылды жөне де өндірістік түршдағы қүс
шаруашылықтары аурудан аман қадды. Халықты ауру туралы хабардар ету үшін
арнайы хабарламалар теледидар, радио баспасөз қызметі арқылы және мамандар
кеңесі ретінде ауызша-жазбаша таратылып түсіндірілді. Халықтың назарын
аурудың қауіптілігіне аудару ішін мүндай шаралар осы күнге дейін
жүргізіліп келеді.
Елімізде кездесіп отырған құс тұмауының жабайы құстармен таралып
отырғаны 2006 жылдың ерте көктемінде осы тұмаудың себебінен Каспий
теңізі өңірінен 6 жабайы аққудың өлексесін ұшыратқанда тағы белгілі болды
ды. Бірақ бұл жерде және қазіргі таңға дейін мемлекетіміздің басқа
аймақтарында құстары арасында қатерлі тұмау кездескен жоқ. Қатерлі тұмаудың
алдын алуда жөн. Онымен күресу шараларын жүгізуде ветенария департаменті
мен оның мамандарының істеген әрекеттерінің және қазіргі кезде қолданып
жатқан шараларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz