Мал буаздығына азық сапасының әсері

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1Мал буаздығына азық сапасының әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Жаңа туған төл ауруларын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3Ұрықтану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.4 Буаздықты анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология - жыныстық процестердің, ұрықтандырудың буаздықтың, туудың, туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары, жаңа туған төл ауруларының, сондай-ақ бедеуліктің, қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды көшіріп, қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету.
Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия, генетика, гистология және эмбриология, физиология, биоорганикалық және биологиялық химия, ветеринарлық латын терминологиясы, мал азықтандыру, мал шаруашылығы патологиялық физиология, фармакология, микробиология және иммунология, вирусология, оперативті хирургия, ветеринарлық гигиена, клиникалық диагностикалау рентгенмен, жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген.
Гинекологиялық ауруларға диагноз қою үшін міндетті түрде сарпайды, қынап кіре берісін, қынап, жатыр мойыны, жатыр тармақтары, түтіктері мен жұмыртқалықтарды зерттейді.
Сарпай мен қынап кіре берісін қолмен ұстап, ашып көреді. Қынапты зерттеу үшін қынап айнасын қолданады және оған жарық беретін қондырғы орнатады. Қынап, қынап кіреберісі мен шүртекейдің төңірегіне қарағанда оның кілегей қабығы ісінген қабығы ісінген бе, түсі өзгерген бе, құрғақ немесе ылғалды ма, жара, күлдіреуіктер, абцесстер, ұсақ түйіндер жоқ па, жиналған жалқаяқ бар ма, ауырсына ма, осының бәріне көңіл бөлу керек.
Аналық жыныс безінің көлемі, сыртқы пішіні, тығыздығы, температурасы, күлдіреуіктер немесе фолликулдің, сары дененің болуы, ісінуі, ұстағанда малдың ауырсынуы, жұмыртқалықтың әртүрлі физиологиялық немесе патологиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.
Мал шаруашылығын қарқындатудың бірден – бір дұрыс жолы – малды өз төлінен өсіру болып табылады. Бірақ, оған жыл сайынғы жүздеген мың аналық бас малдың қысыр қалуы үлкен зиянды әсерін тигізіп отыр.
Ішіндегі төлі кішкене кезінде, енесінің организмі буаздық күйде оңай үйлесіп оның үстіне жақсы оттап, жеген азығы бойына бұрынғысынан жақсы сіңетін болғандықтан тіпті көзге түскендей ет алып оңалады. Ал буаздық мезгілінің екінш жартысында, әсіресе аяқ кезінде өсіп келе жатқан іштегі төл қоректік заттарды бұрынғысынан көп керек етеді, сондықтан буаз жануардың күнделікті рационын көбейтіп беріп отыру қажет.
Азық рационын көбейткенде, буаз жануар тым семіріп кетпеуі үшін шамадан тыс жегізе бермеу керек, өйткені семіру ішіндегі төлінің нашар өсуіне себепші болып тууын қиындатады.

1.Құрбанов С., Құрбанова К. " Ауылшаруашылық малдарының акушерлік, гинекология және қолдан ұрықтандыру " Шымкент 2010 ж

2. Н.Омарқожаұлы, " Мал азығын бағалау және малды азықтандыру" Алматы 2005 ж

3. Жоланов, М.Н. Мал акушерлігі және гинекологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / М.Н. Жоланов, Қ.У. Қойбағаров, О.Т. Туребеков, М.Ә. Мадияров - Алматы 2005.-114б.

4. Студенцов, А.П. Ветеринарное акушерство и гинекология сельхоз. животных: учебное пособие для вузов / А.П.Студенцов. М:1970.-133с.

5. Кузнецов, В.И. Мал дәрігері анықтамалығы: / В.И. Кузнецов Москва, Колос, 1979. -134с.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология пәнінен Мал буаздығына азық сапасының әсері тақырыбына жазылған бұл курстық жұмыс аннотация, нормативтік сілтемелер, анықтамалар, қысқартылған сөздер, кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 2 кестеден тұрады. Курстық жұмыс 26 беттен тұрады.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Мал буаздығына азық сапасының әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Жаңа туған төл ауруларын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.3Ұрықтану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.4 Буаздықты анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.

Ф.7.14-02

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2012ж.

Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні

Шымкент 2012 ж.

Ф. 7. 14 - 03

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2012ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№
Курстық жұмыстың мазмұны

Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1

2

3

4

5

6

7

Әдебиет: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)

Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______

Ф. 7. 14 - 04

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты - жөні)
_______________2012ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2012ж.

Белгілер мен қысқартулар

%- пайыз
мин- минут
Мгкг-милиграммкилограмм
Гкг-граммкилограмм
Кг-килограмм
Г-грамм
Млкг-милилитркилограмм

Кіріспе

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология - жыныстық процестердің, ұрықтандырудың буаздықтың, туудың, туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары, жаңа туған төл ауруларының, сондай-ақ бедеуліктің, қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды көшіріп, қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету.
Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия, генетика, гистология және эмбриология, физиология, биоорганикалық және биологиялық химия, ветеринарлық латын терминологиясы, мал азықтандыру, мал шаруашылығы патологиялық физиология, фармакология, микробиология және иммунология, вирусология, оперативті хирургия, ветеринарлық гигиена, клиникалық диагностикалау рентгенмен, жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген.
Гинекологиялық ауруларға диагноз қою үшін міндетті түрде сарпайды, қынап кіре берісін, қынап, жатыр мойыны, жатыр тармақтары, түтіктері мен жұмыртқалықтарды зерттейді.
Сарпай мен қынап кіре берісін қолмен ұстап, ашып көреді. Қынапты зерттеу үшін қынап айнасын қолданады және оған жарық беретін қондырғы орнатады. Қынап, қынап кіреберісі мен шүртекейдің төңірегіне қарағанда оның кілегей қабығы ісінген қабығы ісінген бе, түсі өзгерген бе, құрғақ немесе ылғалды ма, жара, күлдіреуіктер, абцесстер, ұсақ түйіндер жоқ па, жиналған жалқаяқ бар ма, ауырсына ма, осының бәріне көңіл бөлу керек.
Аналық жыныс безінің көлемі, сыртқы пішіні, тығыздығы, температурасы, күлдіреуіктер немесе фолликулдің, сары дененің болуы, ісінуі, ұстағанда малдың ауырсынуы, жұмыртқалықтың әртүрлі физиологиялық немесе патологиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.
Мал шаруашылығын қарқындатудың бірден - бір дұрыс жолы - малды өз төлінен өсіру болып табылады. Бірақ, оған жыл сайынғы жүздеген мың аналық бас малдың қысыр қалуы үлкен зиянды әсерін тигізіп отыр.
Ішіндегі төлі кішкене кезінде, енесінің организмі буаздық күйде оңай үйлесіп оның үстіне жақсы оттап, жеген азығы бойына бұрынғысынан жақсы сіңетін болғандықтан тіпті көзге түскендей ет алып оңалады. Ал буаздық мезгілінің екінш жартысында, әсіресе аяқ кезінде өсіп келе жатқан іштегі төл қоректік заттарды бұрынғысынан көп керек етеді, сондықтан буаз жануардың күнделікті рационын көбейтіп беріп отыру қажет.
Азық рационын көбейткенде, буаз жануар тым семіріп кетпеуі үшін шамадан тыс жегізе бермеу керек, өйткені семіру ішіндегі төлінің нашар өсуіне себепші болып тууын қиындатады.
Малдың жайылып бағылатын кездерінде ең жақсы азық жердің оты болып табылады. Белокқа, витаминдерге, тұздарға бай жас көк шөп асқазанға қолайлы болады. Сондықтан малды жайылымда дұрыс жайып оттатса, ішек қарын аурулары сирек білінеді. Жайылымның оты мол және шүйгін болса сиыр малы, қой мен ешкі өзінде, ішіндегі төлін де қоректі заттармен әбден қамтамасыз етеді. Жылқыға жайып бағып жүрген кезде сұлы да беріп отыру қажет. Шошқаға да бұл кездерде қосымша азық ретінде жеммен көк өсімдіктер (жоңышқа, капуста жапырағы, көк өсімдіктердің жапырағы, тамыр жемістер) беру керек [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - мал буаздығына азық сапасының әсерін
зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1Мал буаздығына азық сапасының әсері

Төлдің дұрыс өсуі және тіршілікке жарамды болып тууы буаз жануардың тиісті түрде азықтандырылуына, күтіп бағуына және жалпы күйіне байланысты. Жатырда өсіп жатқан төлдің тиісті мөлшерде қоректік заттар тілейтіндігі белгілі, ол заттарды төл енесінің организмінен алады. Буаз жануардың алғашқы айлардан бастап - ақ азыққа тәбеті тарпайды, жеген азығы бұрынғысынан артық сіңетін болады, азықпен бірге алынатын қроектік зат енесінің организмін ғана емес төлдің керегін қанағатттандырып отырады.
Ішіндегі төлі кішкене кезінде, енесінің организмі буаздық күйде оңай үйлесіп оның үстіне жақсы оттап, жеген азығы бойына бұрынғысынан жақсы сіңетін болғандықтан тіпті көзге түскендей ет алып оңалады. Ал буаздық мезгілінің екінш жартысында, әсіресе аяқ кезінде өсіп келе жатқан іштегі төл қоректік заттарды бұрынғысынан көп керек етеді, сондықтан буаз жануардың күнделікті рационын көбейтіп беріп отыру қажет.
Азық рационын көбейткенде, буаз жануар тым семіріп кетпеуі үшін шамадан тыс жегізе бермеу керек, өйткені семіру ішіндегі төлінің нашар өсуіне себепші болып тууын қиындатады.
Малдың жайылып бағылатын кездерінде ең жақсы азық жердің оты болып табылады. Белокқа, витаминдерге, тұздарға бай жас көк шөп асқазанға қолайлы болады. Сондықтан малды жайылымда дұрыс жайып оттатса, ішек қарын аурулары сирек білінеді. Жайылымның оты мол және шүйгін болса сиыр малы, қой мен ешкі өзінде, ішіндегі төлін де қоректі заттармен әбден қамтамасыз етеді. Жылқыға жайып бағып жүрген кезде сұлыда беріп отыру қажет. Шошқаға да бұл кездерде қосымша азық ретінде жеммен көк өсімдіктер (жоңышқа, капуста жапырағы,көк өсімдіктердің жапырағы, тамыр жемістер) беру керек [1,3].
Буаз жануарлар жайылымда мүмкіндігінше көп жүруі тиіс. Жайып бағудың пайдасы малдың тек оттап қоректік азық жегендігінде ғана емес. Жайылымда жүргендіктен малдың жүрегі күшті істейтін болып қан айналысы жақсарады. Жүрек күшті істегенде демалыс шапшаңдап соның арқасында газ алмасуы жақсарады. Таза аада жүргендіктен органдардың қызметі күшейеді, жылу шығаруы артады,соның арқасында азыққа тәбеті күшейеді.
Буаз жануарларды жайып баққанда, сыртқы жағдайлармен санасу керек. Жауын шашында , суықта маалды жайылымға аз уақытқа ғана шығару керек немесе мүлде жаймаған дұрыс. Таңертең ерте қалың шық түскенде немесе бозқырауда буаз малды жайылымға шығаруға болмайды, өйткені кг онда асқазаны бұзылады, тіпті іш тастайды. Буаз малды өріске шығарып жайып бағу әрдайым мүмкін бола бермейді, сондықтан көпшілік бөлігінде буаз малдарды біраз уақыт қолда бағуға тура келеді.
Қолда бағылатын кездерде буаз биелер үшін ең жақсы азықтар дәнді шөптер, араластырылған жақсы жоңышқа пішенң, жемдерден сұлы бидайдың кебегі сулы азықтардан сәбіз бие азықтық қызылша. Азық рационына пішеннің 30% орнына сұлының сабанын, 2 кг дейін ұнның жақсы тозаңын және картоп қосуға болады. Сиыр мен қойға қолда бағылатын кездерінде жақсы пішен сулы азықтар және бидайдың кебегі, және зығырдың немесе күнбағыстың күн жарасы, ұнтақталған сұлы берілуі тиіс. Суалған буаз сиыр рационын таза саплы азықтардан құрастырады. Ластанып немесе шіріп, көгеріп бұзыла бастаған азықтар сиырға іш тастатуы мүмкін. Буаз сиырларды тыңайтқыш қолданған жайылымда жайғанда жайылым отының құрамын әсіресе буаздыққа зиянды нитраттардың деңгейін бақылайды. Буаздығының соңғы айларында биені жұмыстан босатып тек күнделікті серуендетіп тұрады. Буаз бие азығымен суының таза, сапалы болуын қатаң қадағалайды. Сапасы нашар, ластанған жем шөп көгерген не шіріген пішен, сабан, суық су биенің ас қорытуын бумен қатар іш тастатуын мүмкін екенкһін ескереді. Құлындауына он шақты күн қалғанда биеге берілетін ірі жем шөп көлемін 4-6 кг дейін азайтып бұршақ тұқымдастар пішенін мүлдем бермейді. Ешкіге, көлемді азық ретінде пішенмен қатар ағаш пішен яғни бұтақ азық ағаштың кептңірілген жапырақты ұсақ бұтақтарын беруге болады, бірақ ағаш пішен күнделікті берілетін көлемді азықтың жартысынан асырмай беріледі, ешкіге кәдімгі жем азықтармен қатар ас қалдықтарын нанның қиқымын түрлі ботқаларды беру кең қолданылады, бұларды ешкі жақсы жейді.
Буаз шошқа үшін ең жақсы азық сұлы жармағы, бидайдың кебегі, зығырдың немесе күнбағыстың күн жарасы (0,5) ұнтақталған балық немесе ұнтақталған ет пен сүйек, жақсы жоңышқа пішені, тамыр түйнек, жемістер және қаймағы алынған сүт.
Буаз үй қояны үшін ең жақсы азықтар ұсақталған жақсы пішен, ал жаздыңгүні түрлі түрлі шөптер мен бұршақ тұқымдас өсімдіктер, жем азықтардан сұлы. Пішен жаман болса, рационға сұлыдан, бидайдың кебегімен және арпадан қосып істелген жем қосу керек.
Буаз жануар үшін жасалатын рацион мүмкін болғанша түрлі - түрлі және дәмді болуы керек. Осы мақсатпен азықты алдын ала әзірлеу әдеті кең түрде қолданып отыруы тиіс. Рационға тек сапалы азық қана енгізілуі тиіс. Азық рационын жасарда кейбір азықтардың асқазанға қандай әсер ететіндігін еске алу керек. Мысалы, іш қатыратын (бұршақтылардың дәнін, бұршақ сабағын, емен ағашының жапырақтары мен жас бұтақтарын), ішті кептіретін көк азықтарды (жас жоңышқа, сурепка), ыстық азықтарды, қырау, шық басқан, тоңазыған азықтарды, сасып кеткен сабанды, кендірдің және рапстың күнжарасын, мия сабағын жегізбеу керек.
Азықты тым көп беріп, жануардың ішек қарнына шамадан артық жүк артуға болмайтындығы белгілі. Сондықтан азықты көп беруге болмайды, күнделік рационды 5-6 мезгілге бөлу керек. Малды жайылымнан қолда бағуға көшіргенде және жайылымға шығарғанда жаңа азыққа бірте бірте үйрету қажет, әйтпесе малдың асқазаны бұзылып содан іш тастауы мүмкін.
Буаз жануарға тұз беруді қмытуға болмайды. Сиырға, қой мен ешкіге, жылқыға тұз түйір түрінде мейілінше беріледі. Кесек тұз оттыққа салынып беріледі.
Азық рацинынын жасағанда, кальций мен фосфордың аз не көп екендігіне айрықша көңіл бөлу керек, өйткені жануардың организмі кальций мен фосфорды көп керек етеді.
Кальций мен фосфор бұрақ тұқымдас шөптер мен тоғайлық жақсы пішенде мол болады. Мынадай азықтарда сұлының, арпаның, бидайдың, жүгерінің дәнінде, бидайдың кебегінде, зығырдың күнжарасында кальций аз, ал фосфор көп болады. Мына азықтарда сабанда, азықтық тамыр жемістерде, ағаш қабығында, қант қызылшасының сірнесінде, картопта фосфорда кальцийде аз. Кальциі аз азықтарға бор, ұнтақталған сүйек немесе преципитат түрде кальций қосылады.
Витаминмен де қамтамасыз етуді ұмытпау керек. Витаминдер азықтағы құнарлы заттардың жақсы сіңуіне, жануардың денесінде заттардың қалыпты алмасуына көмектесіп, денсаулығын нығайтады.
А- (ретинол) витамині өсу витамині. Бұл витамин жануардың денесін, әсіресе асқазан мен тыныс жолын ауруларына қарсы нығайтады. Бұл витамин көк азықтарда(көк шөп), мал жейтін қызыл сәбізде, жақсы сүрленген шөптерде, жақсы жиналған жас жоңышқа пішенінде, жақсы жиналған тоғай пішенінде ,жазғы сүтте, ескірмеген балық майында өте көп болады.
В-витаминдерінің жинағы (бір топ витамин), бұл витаминннің жоқтығы жануардың ішін қатырады, жануар нашар оттайтын болады,ауруға беріктігі нашарлайды.В витамині көк шөпте, қызыл сәбізде, кебекте, жас ашытқыда, күнжарада, жазғы сүтте мол болады.
С-витамині құрқұлаққа қарсы витамин. Бұл кальциймен фосфор алмасуының қалыпты болып отыруына көмектеседі.
Д - (кальциферол) витамині балық майында, көк шөпте, жақсы сүрленген азықта, жазғы сүтте мол болады.мұныиен қатар, жануардың денесінде Д витамині жасалуына күн көзіндеде болуы себеп болады.негізгі көзі пішен мен сүрлемде болады. Д витаминінің малға қажеттілігі рацинонындағы кальций мен фосфор шамасына байланысты. Мысалы, сауын сиырдың рационында кальцийдің фосфорға қатынасы екі немесе 1\1,5 болу керек.
Е - (токоферол) витамині өсімталлдық витамині мұның жоқтығынан ұрық өледі.Бұл көк шөпте, сұлының арпа мен бидай ұрығынада болады.
К - витамині (филохинон) жетіспегенде организімдегі тыныс алу мен фосфорлану процесттері тежеледі. Бұлшық ет қызыметі нашарлап көптеген ферменттердің активтігі төмендейді. Бұл витамин көк шөпте пішенде сүрлемде болады. Әсіресе көк беде, шақпа шөп, жақсы пішен, сүрлем, капуста жапырағы және азықтық капустада болады.
В 12 - витамині (цианокобаламин) микрооганизмдер әрекетіне күйіс қайыратын малдың қарнында түзіледі. Бұл витанмин жетіспегенде малдың салмағы төмендеп, азықтарды нашар пайдаланады. Буаз малдан тіршілікке икемсіз, ұсақ және аз төл туады. Туған төлдердің бауырында, бүйрегінде және көк бауырында патологиялық өзгерістер болады. Бұл витамин балыө пен ет сүйек ұнында, сүтте, көк сүтте болады. Балдырлар мен сүрлемдерден басқа өсімдік тектес азықтарда болмайды. Қолда бағылатын кездерінде буаз жануарлады кең тыныш, биік қораларда ұстау керек. Бұл қоралар ауа мен жарығы мол құрғақ жерлерге және мүмкін болғанынша терістік жағы мен терістік шығыс жағында ағаштар немесе қырқы бар, ықтасын жерлерге орналасқан болуы тиіс. Сиыр мен жылқы үшін буаздық мезгілінің екінші жартысында күндіз тұратын өжіре болу керек, мал төлдейтін дербес бөлімшелер болса, төлдеуіне екі апта қалғана сонда қойып бағыу керек. Буаздығына екі ай толған шошқаларды бір орынға екеуден артық тұрғызуға болмайды. Буаз жануарлар тұратын қораның едендері аздап көлбеулі болуы керек. Төсеніш құрғақ мол таза болып, күніне ең азы екі рет алмастырылып отырылуы тиіс. Қабырғалары тазалық және дезинфекция үшін жылына кемінен екі рет хлорлы известьпен ағартылып отырылуы қажет. Едендері жылына кемінен екі рет дезинфекцияланады.
Буаз жануарладың денсаулығын сақтау үшін және төлдету процесін жеңілдету үшін барлық буаз жануарларды күн сайын далаға жүргізіп алып отыру қажет. Мұның әсіресе биелер үшін үлкен маңызы бар.
Буаз мегежін төлдеуіне он - онбес күн қалғанда жайылымға шығарылмайды, көп шошқалармен бірге қыдыртылмайды.
Буаз жануарлардың желінін күтудің де өте үлкен маңызы бар. Қайнаған жылы сумен жуып, құрғақ таза сүлгімен сүрту ұсынылады. Төлдеуінен алты сегіз апта бұрын сауын сиырлар мен ешкілерді саууды тоқтату керек, буаздығының басынан аяғына дейңн үздіксіз сауу жануарлардың желініне де, жалпы денсаулығына да зиян тиеді. Сауу былай тоқтатылады. Азық рационынан ең алдымен, сулы азықтарғ ал сүтті мол сиырлардың рационынан жем азықтарда шығарылады. Сонымен қатар суаруды да біраз кемітуге де болады, үш рет сауудан бірте бірте екі рет, бір ретке содан кейін күнара саууға көшіп, аұыры сауу тоқтатылады. Желіні ауруға шалдықпау үшін әрбір сауған сайын сүтін сарқа сауу керек [2,3,4].

1.2 Жаңа туған төл ауруларын анықтау

Жана туған жас төлдер өмірінің алғашқы күндері (1-10 күн) жаңа ортаға бейімделе алмай әртүрлі ауруға шалдығып, өлім-жітімге де жиі ұшырайды. Мұның ең басты себебінің бірі малдың буаз кезінде- күтімнің нашарлығы, азықтың жетіспеуі және оның құнарсыздығы болса, екіншіден жас төлге алғашқы сағаттан бастан-ақ күтімнің болмауы.
Асфиксия -- жас төлдің іштен шығар кезде дем ала алмай тұншығуы. Бұл ауруға тел көбінесе анасынан қиналып туғанда ұшырайды. Буаз малды алыс жолға қуалап айдағанда (буаз биені мініп альш алысқа шапқанда) жатырдағы төлге оттегі жетіспей тұншығып өліп қалуы мүмкін. Сондықтан жаңа туған төлдің сол заматта аузы - мұрнындағы кілегейді сүртіп үрлеу керек. Сонда төлдің тыныс жолдары тазарып еркін дем алады. Тұншығып тұрған төлді артқы аяғынан ұстап жоғары көтеріп сілку керек, алдыңғы аяқтарын ерсілі-қарсылы қозғап, қолдан тыныстандырады. Іш қату (запор)- жас төлдің толғағы түспеуі. Бұл дерт көбінесе нәзік, нашар туған төлде кездеседі. Алғашқы 1-2 сағаттың ішінде толғағы түспеген төл мазасызданып тыпырши бастайды, емшек емуді де қояды, ақырында әбден әлсіреп, денеге тараған удың әсерінен 1 тәуліктің ішінде өліп кетеді. Аурудың пайда болуына тағы бір себеп - төлді дер кезінде уызға тойдырмау.
Аурудың белгісі біліне бастаған кезде-ақ төлдің тік ішегіне сабынды сумен клизма жасап, тік ішектегі жиналып қалған тоңғақты саусақпен алып тастау керск. Клизманы қажет болса 2-3 сағаттан соң қайталайды. Төлдің аузынан уыз немесе басқа іш айдайтын дәрілер құяды.
Іш өту (понос) -- жас төлде - көп тараған ауру. Оның себебі: малды буаз кезінде дұрыс азықтандырмау, әсіресе туғанға дейін сүрлеммен қоректенген сиырлардың бұзаулары туғаннан кейін жарты сағаттан соң-ақ, алғаш емшек емгеннен кейін іші өте бастайды, арық мал өзінің төлін уызға, сүтке жарытпайды, осыдан жас төлдің организмі әлсіреп, ас қорыту жүйесінің қызметі бұзылады, ішкен сүті толық қорытылмай іріп-шіри бастайды. Іші өткен төлге уыздың, сүттің орнына ас тұзының 1% ерітіндісіне. 1 -- 2 тауық жұмыртқасын езіп бұзауға 300 -- 500.мл шамасында ішкізу керек. Ауру асқынып кеткен кезде әртүрлі тұздардың қоспасынан жасалған мына ерітінді (ВИЭВ) аса пайдалы:
Қайнаған су - 1000 мл
Хлорлы натрий - 5 гр
Сірке қышқылды натрий - 5 гр
Лимон қышқылды натрий- 0,9 гр
Хлорлы кальций - 0,4 гр
Хлорлы магний - 0,3 гр
Сірке қышқылды калий - 0,9 гр
Бұл ерітіндіні бұзаудың аузынан құяды: 1-күні таңертен 1 л ерітінді, кешке 0,5 л ерітінді, оған қосымша I л уыз немесе сүт, 2-күні 0,5 л ерітінді мен 1 л сүтті 3 рет, 3-күні таңертең және кешке 0,5 л ерітінді мен 1 л-сүтті қосып, ал күндіз тек кана 1-2 л сүт.
Егер бұзаудың жағдайы өте ауыр болса, онда бұл ерітіндіні құрсақ қуысына да жібереді. Оң жақ аш бүйірден 500 мл ерітіндіні күніне 1 рет жібереді. Торайларға бұл ерітіндіні 30-50 мг мөлшерінде шөлмекпен, резиналы емшек арқылы ішкізеді [4,5,6].

1.3Ұрықтану

Көптеген тірі жануарларда көбею жыныс клеткаларының көмегімен іске асады. Бұл клеткалар жыныс бездерінде: ұрғашы малдардың клеткасы аналық бездерде, еркек малдың клеткасы аталық бездерде дамиды. Ұрғашы малдардың жыныс клеткасын ұрықтық клетка, ал еркек малдардың клеткасын сперматозоидтар деп атайды.
Ұрықтану - ұрық клеткасының спермамен қосылуы, қысқаша айтқанда спермамен (еркек малдың ұрығын) ұрғашы малдың жыныс органына жіберу (табиғи жолмен немесе қолмен салу арқылы). Спермареотаксис (ағысқа қарсы қозғалу) қасиеті арқылы ұрық жолымен қозғалады.
Ұрық клеткасы жарылып шыққан фолликулярлы сұйықта жатыр мойынынан кіріп, ұрық клеткасына қарай қозғалады. Сөйтіп олар ұрық жолының үштен бір бөлігінің жоғарғы бөлігінде қосылады.
Қорытындыда ұрық клеткаларында өзара зат алмасу (ассимиляция) болып, жаңа клетка - зигота (ұрық) пайда болады
Ұрықтанған клетка (зигота) ұрық жолымен жатырға қарай қозғалады, оның қозғалуына ұрық жолы етінің жиырылуы (перисталтика) және эпителий қылшығы (реснички) қозғалып жәрдем етеді. Ұрық жатырға 1-4 тәулікте жетіп, ары қарай сонда өсіп жетіледі.
Сары дене - фолликулярлы клетка овуляциядан кейін, пайда болған фолликулярлы клетка бөлінеді, өседі және сары денешік безді клеткасы -лютиновий клеткасына айналады. Дәнекер клетканың ұштарының қабықшасынан сары дененің топтары пайда болады. Ол жерге қан құйылып, қан тамылары өсіп тарайды. Лютиновая клетка фолликулярлы клеткадан құрылысы, қызметі бойынша бөлекше, оның кұрамында май сияқты заттар бар - липидтар және сары пигмент - ол сары денені сары түске бояйды. Сары дене ұрықтықтың сырт жағына томпайып шығып тұрады. Сондықтан ұрықтықты сипалағанда олар бұдыр-бұдыр болып білінеді.
Фолликула клеткасы өсіп және жетілу кезінде жыныстық гармон жасап шығарады. Ол қанға сорылып жыныс органдарының қызметін реттейді. Ал овуляциядан кейін сары дене пайда болған соң, ол прогестерон гармонын жасайды. Ол гармон жаңа фолликуланың пайда болуын және ақпаны (течканы) тоқтатады, сөйтіп жыныстық тыныштық пайда болады.
Буаздық және оны анықтау әдістері
Аналық және аталық жыныс клеткаларының бір-бірімен қосылып, үшінші жаңа клетка - зиготаның пайда болуын буаздық деп атайды.
Буаздық - ұрғашы малдың организмінде, ұрықтың өсуімен (зиготаның) байланысты өтетін күрделі физиологиялық процесс. Буаздықтың басталуы ұрықтану кезеңінен басталып, ұрпақтың жетіліп, туумен аяқталады.
Малдарда буаздық бір ұрпақты және көп ұрпақты болуы мүмкін. Буаздық қалыпты (физиологиялык) және патологиялық болып бөлінеді. Потология-лық буаздық кезінде аналық организмінде физиологиялық процесстер бұзылады. Сондай процесстер ұрықтың (зигота) организмінде де бұзылуы мүмкін.
Буаздық мерзімі деп ұрыктанған күннен бастап туғанға дейін уақытты айтады. Бұл мерзім әр малдың түлігіне байланысты әрқалай бола береді (1-кесте).

1-кесте
Әр малдың түлігіне байланысты буаздық мерзімі

Буаздық мерзімі, орта есеппен
Ауытқуы
Сиырда
285 күн
270 - 295 күн
Биеде
340 күн
320 - 355 күн
Саулықта
150 күн
145- 160 күн
Мегежінде
114күн
110-116 күн
Түйеде
365 күн
335 - 395 күн
Есекте
380 күн
360 - 390 күн

Алғаш буаз болған жас тұмса малдың буаздық мерзімі ұзақтау болады, созалаң - қатпа ауруы бар малдың да буаздық мерзімі ұзарады. Буаздық мерзімнің ұзақтығына тіпті малды буаз кезінде дұрыс бағып - күтудің, азықтандырудың да әсері бар.
Буаздық - деп ұрғашы малдардың организмінің ұрықтанғаннан туғанға дейінгі ерекше физиологиялық күйін айтады.
Ауыл шаруашылық малдарының буаздығының ұзақтығы әр малда әр-түрлі болады. Ол малдың түріне, породасына, жасына, азықтандырылуына, күтіп бағуына және басқа жағдайларға байланысты.
Мал буаз болғаннан ұрғашы малдың организмінде, көптеген органдар-дың функциясында өзгерістер болады. Аналық малдар жуасиды. Тәбеті жақсарады, буаздықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.