«Төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы»

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1Буаздықтың патологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3Төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология - жыныстық процестердің, ұрықтандырудың буаздықтың, туудың, туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары, жаңа туған төл ауруларының, сондай-ақ бедеуліктің, қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды көшіріп, қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету.
Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия, генетика, гистология және эмбриология, физиология, биоорганикалық және биологиялық химия, ветеринарлық латын терминологиясы, мал азықтандыру, мал шаруашылығы патологиялық физиология, фармакология, микробиология және иммунология, вирусология, оперативті хирургия, ветеринарлық гигиена, клиникалық диагностикалау рентгенмен, жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген.
Гинекологиялық ауруларға диагноз қою үшін міндетті түрде сарпайды, қынап кіре берісін, қынап, жатыр мойыны, жатыр тармақтары, түтіктері мен жұмыртқалықтарды зерттейді.
Сарпай мен қынап кіре берісін қолмен ұстап, ашып көреді. Қынапты зерттеу үшін қынап айнасын қолданады және оған жарық беретін қондырғы орнатады. Қынап, қынап кіреберісі мен шүртекейдің төңірегіне қарағанда оның кілегей қабығы ісінген қабығы ісінген бе, түсі өзгерген бе, құрғақ немесе ылғалды ма, жара, күлдіреуіктер, абцесстер, ұсақ түйіндер жоқ па, жиналған жалқаяқ бар ма, ауырсына ма, осының бәріне көңіл бөлу керек.
Аналық жыныс безінің көлемі, сыртқы пішіні, тығыздығы, температурасы, күлдіреуіктер немесе фолликулдің, сары дененің болуы, ісінуі, ұстағанда малдың ауырсынуы, жұмыртқалықтың әртүрлі физиологиялық немесе патологиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.
Мал шаруашылығын қарқындатудың бірден – бір дұрыс жолы – малды өз төлінен өсіру болып табылады. Бірақ, оған жыл сайынғы жүздеген мың аналық бас малдың қысыр қалуы үлкен зиянды әсерін тигізіп отыр.
Буаздық кезінде көбінесе мына төмендегі аурулар кездеседі: буаздықтың ісігі, буаз малдың жатып қалуы, невропатия, гепатопатия, эклампсия, остеомоляция, қынаптың түсуі, жатырдың қан кетуі, мезгілсіз толғақ, жатыр жарығы, жатырдың бұралуы, іш тастау, жатырдан тыс буаздық, т.с.с.
Буаз малдың ісінуі деп буаз малдың туар алдында бір ай шамасы бұрын артқы аяқтарында, құрсағының астыңғы жағында пайда болған ісіктерді айтады. Аурудың себептері біршама көп. Ең алдымен жемшөптің құнарсыздығы, жетіспеуі, буаз малдың күнделікті серуенге шықпауы, жүрек, бүйрек аурулары. Соның салдарынан қан айналу жүйесі әлсіреп, қан тамырларының ішкі қысымы артып,қанның сұйық бөлігі қан тамырларының сыртынана сүзіліп шығады. Көбінесе тері астылық ұлпаға сіңіп жинала береді де, үлкен болып жайылған ісіктерге айналады.
Бұл ісіктер ауырмайды, бармақпен басып көргенде терең шұңқырлар қалады. Мұндай мал тез шаршайды, ентігеді. Ісінген жерлері бір нәрсеге соғылып зақымданса тез іріңдеп кетеді. Мұндай ісіктер көбінесе мал туғаннан кейін 5-10 күннің ішінде өздігінен жазылып кетеді.
Малдың қысыр қалуы шаруашылыққа орасан зор экономикалық зиян келтіреді, ол негізінен алынуға тиісті төл басының кемуі мен сүттің 30-35% - ға төмендеп кетуінен құралады, одан басқа қысыр малды емдеуге, бағып – күтуіне, жем – шөпке кеткен шығын қосылады [1,3].
Курстық жұмыстың мақсаты - төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы зерттеу.

1 Карпов, В.А. Акушерство и гинекология мелких домашних животных: учебник для вузов /Карпов, В.А. Москва, Росагропромиздат, 1990. - 104с.
2 Рудин И.И. Практикум по акушерству, гинекологии и искусственному осеменения сельскохозяйственных животных: учебник для вузов /И.И.Рудин, В.Р. Тарасов, И.Л. Якимчук / Москва, Колос, 1979. -127с.
3 Жоланов, М.Н. Мал акушерлігі және гинекологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / М.Н. Жоланов, К.У. Қойбағаров - Алматы 2005.-139б.
4 Жоланов, М.Н. Мал акушерлігі және гинекологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / М.Н. Жоланов, Қ.У. Қойбағаров, О.Т. Туребеков, М.Ә. Мадияров - Алматы 2005.-182б.
5 Кузнецов, В.И. Мал дәрігері анықтамалығы: / В.И. Кузнецов Москва, Колос, 1979. -123с.
6 Тұтқышбай, И.А. Жануарлар патологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Тұтқышбай, И.А, Сабекова Д.Ө./ Шымкент,
2009.-158б.
7 Студенцов, А.П. Ветеринарное акушерство и гинекология сельхоз. животных: учебное пособие для вузов / А.П.Студенцов. М:1970.-119с.

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология пәнінен Төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы тақырыбына жазылған бұл курстық жұмыста аннотация, нормативтік сілтемелер, анықтамалар, қысқартылған сөздер, кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 1 кесте қамтылған. Курстық жұмыс 25 беттен тұрады.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Буаздықтың патологиялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2Туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары ... ... ... ... ... .. ... ... ...14
1.3Төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы ... ... ... ... ... . ... ... ... 19
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.

Ф.7.14-02

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2012ж.

Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні

Шымкент 2012 ж.

Ф. 7. 14 - 03

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2012ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№
Курстық жұмыстың мазмұны

Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1

2

3

4

5

6

7

Әдебиет: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______

Ф. 7. 14 - 04

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты - жөні)
_______________2012ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2012ж.

Белгілер мен қысқартулар

%- пайыз
мин- минут
Мгкг-милиграммкилограмм
Гкг-граммкилограмм
Кг-килограмм
Г-грамм
Млкг-милилитркилограмм

Кіріспе

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология - жыныстық процестердің, ұрықтандырудың буаздықтың, туудың, туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары, жаңа туған төл ауруларының, сондай-ақ бедеуліктің, қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды көшіріп, қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету.
Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия, генетика, гистология және эмбриология, физиология, биоорганикалық және биологиялық химия, ветеринарлық латын терминологиясы, мал азықтандыру, мал шаруашылығы патологиялық физиология, фармакология, микробиология және иммунология, вирусология, оперативті хирургия, ветеринарлық гигиена, клиникалық диагностикалау рентгенмен, жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген.
Гинекологиялық ауруларға диагноз қою үшін міндетті түрде сарпайды, қынап кіре берісін, қынап, жатыр мойыны, жатыр тармақтары, түтіктері мен жұмыртқалықтарды зерттейді.
Сарпай мен қынап кіре берісін қолмен ұстап, ашып көреді. Қынапты зерттеу үшін қынап айнасын қолданады және оған жарық беретін қондырғы орнатады. Қынап, қынап кіреберісі мен шүртекейдің төңірегіне қарағанда оның кілегей қабығы ісінген қабығы ісінген бе, түсі өзгерген бе, құрғақ немесе ылғалды ма, жара, күлдіреуіктер, абцесстер, ұсақ түйіндер жоқ па, жиналған жалқаяқ бар ма, ауырсына ма, осының бәріне көңіл бөлу керек.
Аналық жыныс безінің көлемі, сыртқы пішіні, тығыздығы, температурасы, күлдіреуіктер немесе фолликулдің, сары дененің болуы, ісінуі, ұстағанда малдың ауырсынуы, жұмыртқалықтың әртүрлі физиологиялық немесе патологиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.
Мал шаруашылығын қарқындатудың бірден - бір дұрыс жолы - малды өз төлінен өсіру болып табылады. Бірақ, оған жыл сайынғы жүздеген мың аналық бас малдың қысыр қалуы үлкен зиянды әсерін тигізіп отыр.
Буаздық кезінде көбінесе мына төмендегі аурулар кездеседі: буаздықтың ісігі, буаз малдың жатып қалуы, невропатия, гепатопатия, эклампсия, остеомоляция, қынаптың түсуі, жатырдың қан кетуі, мезгілсіз толғақ, жатыр жарығы, жатырдың бұралуы, іш тастау, жатырдан тыс буаздық, т.с.с.
Буаз малдың ісінуі деп буаз малдың туар алдында бір ай шамасы бұрын артқы аяқтарында, құрсағының астыңғы жағында пайда болған ісіктерді айтады. Аурудың себептері біршама көп. Ең алдымен жемшөптің құнарсыздығы, жетіспеуі, буаз малдың күнделікті серуенге шықпауы, жүрек, бүйрек аурулары. Соның салдарынан қан айналу жүйесі әлсіреп, қан тамырларының ішкі қысымы артып,қанның сұйық бөлігі қан тамырларының сыртынана сүзіліп шығады. Көбінесе тері астылық ұлпаға сіңіп жинала береді де, үлкен болып жайылған ісіктерге айналады.
Бұл ісіктер ауырмайды, бармақпен басып көргенде терең шұңқырлар қалады. Мұндай мал тез шаршайды, ентігеді. Ісінген жерлері бір нәрсеге соғылып зақымданса тез іріңдеп кетеді. Мұндай ісіктер көбінесе мал туғаннан кейін 5-10 күннің ішінде өздігінен жазылып кетеді.
Малдың қысыр қалуы шаруашылыққа орасан зор экономикалық зиян келтіреді, ол негізінен алынуға тиісті төл басының кемуі мен сүттің 30-35% - ға төмендеп кетуінен құралады, одан басқа қысыр малды емдеуге, бағып - күтуіне, жем - шөпке кеткен шығын қосылады [1,3].
Курстық жұмыстың мақсаты - төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1Буаздықтың патологиялары

Буаздық ұрғашы малдың организмінде өте күрделі өзгерістер туғызады. Әрбір органның қызметі ауырлап оған күш түсе бастайды, бұрынғы ескі аурулар қозады. Бағу күтімі, азықтануы нашар болса, мал буаздықты көтере алмай ауруға шалдығады.
Кейде, тіпті барлық жағдайы дұрыс бола тұрып та буаз мал ауруға шалдығады. Оның себебі организм буаздықты қаламайды,оған қарсы реакция туғызады. Мұндай ауруларды буаздықтың токсикозы деп атайды.
Сөйтіп, ұрғашы малдың организмінде буаздық, туу және туғаннан кейінгі кезеңдерде пайда болған ауруларды акушерлік аурулар деп атайды.
Буаздық кезінде көбінесе мына төмендегі аурулар кездеседі: буаздықтың ісігі, буаз малдың жатып қалуы, невропатия, гепатопатия, эклампсия, остеомоляция, қынаптың түсуі, жатырдың қан кетуі, мезгілсіз толғақ, жатыр жарығы, жатырдың бұралуы, іш тастау, жатырдан тыс буаздық, т.с.с.
Буаз малдың ісінуі деп буаз малдың туар алдында бір ай шамасы бұрын артқы аяқтарында, құрсағының астыңғы жағында пайда болған ісіктерді айтады. Аурудың себептері біршама көп. Ең алдымен жемшөптің құнарсыздығы, жетіспеуі, буаз малдың күнделікті серуенге шықпауы, жүрек, бүйрек аурулары. Соның салдарынан қан айналу жүйесі әлсіреп, қан тамырларының ішкі қысымы артып,қанның сұйық бөлігі қан тамырларының сыртынана сүзіліп шығады. Көбінесе тері астылық ұлпаға сіңіп жинала береді де, үлкен болып жайылған ісіктерге айналады.
Бұл ісіктер ауырмайды, бармақпен басып көргенде терең шұңқырлар қалады. Мұндай мал тез шаршайды, ентігеді. Ісінген жерлері бір нәрсеге соғылып зақымданса тез іріңдеп кетеді. Мұндай ісіктер көбінесе мал туғаннан кейін 5-10 күннің ішінде өздігінен жазылып кетеді.
Буаздықтың ісігін туғанға дейін күнделікті уқалап, сылап сипайды, малды серуенге шығарады, сұйық азыққа азайтып сапалы пішенмен азықтандырады. Кейде венаға хлорлы кальцийдің 100-150 мл 10%- дық ерітіндісін құяды.
Буаз- көтерем. Буаз мал тууға 1.5-2 ай қалғанда аяғына тұра алмай жатып қалады. Ауру көбінесе сиырларда қыстың күндері кездеседі. Аурудың нақтылы себептері әлі анықталған жоқ. Дегенмен малдың жемшөптен қысылуы, серуенге шықпауы, суыққа шалдығуы әсер етуі мүмкін.
Алғашқы кезде сиыр жүргендн теңселгендігі байқалады, кейіннен жатып тұруы қиындап, бір жерден екінші жерге сүйретіліп жылжиды. Жемшөпке тәбеті бұрынғыдай, дене қызуы да қалыптағы жағдайда. Туғанға дейін шыдаса, туғаннан кейін бір- екі аптаның ішінде тұрып кетуі ықтимал. Ал енді көп жатып қалса асқорыту органдарында атония, тимпания болып, жатқан жағы тесіліп, ақыры интоксикациядан немесе септицемиядан өледі [1,2,3].

Малды аман сақтап қалу үшін рационға оңай қорытылатын, витаминдері минералды заттары, ақ заты көп азықтарды кіргізеді, олар балық майы, сәбіз, құрғақ көк пішен. Малдың жатқан жері құрғақ болуы тиіс. Үсті басын, жан басын уқалап, сүртіп 2-3 рет аударып тұрады. Венаға 100-150 мл хлорлы кальцийдің 10%-дық,200-300 мл глюкозаның 20%-дық ерітінділерін және кофейнді қосып жібереді.
Жатыр жарығы. Буаз малдың құрсақ көгеті соққы әсерінен жыртылып, жатыр пайда болған тесік арқылы тері астына шығып кетеді. Бұл ауру көбінесе сиырларда, биеде, ешкіде кездеседі. Бір бүйірі немесе құрсағының астыңғы жағы бұлтиып шығып тұрады. Ұстап,түртіп көргенде ішіндегі жиналған шарана суы, кейде төлдің дене мүшелерін сеземіз. Уақыт өткен сайын жатыр тері астына ығысып,сыртынана қарағанда ісіктің көлемі ұлғая береді. Бірақ бұл потология төлдің өсіп, дамуына аса көп әсерін тигізе қоймайды. Малдың жалпы жағдайы да өзгермейді, тек туу кезінде мал өздігінен туа алмай көп қиналып, төл тұншығып өліп кетуі мүмкін.
Аурудың емдеу әдісі табылған жоқ, тек төлді туған кезінде тартып шығару керек, қажет болса кесарь операциясын жасайды.
Жатырдың бұралуы көбінесе сиырларда кездеседі. Бұл потологияның мәні жатыр өз осьінен 180-3600-қа айналып кетеді. Буаздықтың мерзімі асқан сайын жатыр ұзара түседі де оны бекітіп ұстап тұрған шарбының әлі жетпей, мал құлағанда, арықтан қарғып өткенде жатыр оп оңай өз осьінен айналып кетеді. Сондықтан да буаздықтың екінші жартысына ауған малды қуалап айдауға, биік қырдан төмен қарай түсіруге, тар есіктен сығылыстырып шығаруға болмайды.
Жатыр онша көп бұралмаса оның қан тамырлары қысылмайды, буаздық үзілмей аяғына дейін дұрыс жүре береді. Ал енді толығымен бір айналып түссе, онда ішіндегі төл тұншығып өледі [1,2,4].
Жатыры бұралған малдың алғашқы кезде жалпы жағдайы өзгермейді. Кейіннен түйнек болған сияқты мал мазасыздана береді,күшенеді бірақ ешқандай қағанақ қабықтары шықпайды. Қынаптың кілегейлі қабығының қатпарлары жатырдың бұралған жағына қарай тартылып тұрады.
Тік ішекке қол салып жатырдың бұралып тұрғанын оңай анықтауға болады,оның бір жақ шарбысы тартылып, екінші жағы бос жатады.Жатыр 3600-қа бұралса, көп кешікпей ақ оның қабырғасында некроз басталады да жатыр қынаптан бөлініп түседі.
Бұралған жатырды қалпына келтіру үшін,тік ішек арқылы жатырды кері бұрау керек,ол мүмкін болмаса малды тегіс жерге жығып оны арқасынан жатырдың бұралған жағына жылдам аудару қажет. Егер аталған әдіс нәтиже бермесе малдың артқы аяқтарын қоса байлап, 0.5-1 м биіктікке іліп қояды. Мал ары бері булқылдағанда жатыр орнына келуі мүмкін. Осы жоғары да аталған әдістер нәтиже бермесе кесарь операциясын жасайды.
Қынаптың айналып түсуі буаздықтың соңына қарай, көбінесе сиыр мен ешкіде қыстың күндері немесе ерте көктемде кездеседі. Жемшөптің жетіспеуінен малды серуенге шығармауы салдаынан ол арықтап әлсірейді, қынаптың артындағы дәнекер тоқыма тозып,жоқ болады, оған қосымша құрсақ қуысындағы қынаптың босаңсыған қабырғасын сыртқа қарай ығысытырп шығара бастайды. Сөйтіп,қынап қабырғасы бұлтиып жыныс саңылауынан сыртқа шығып тұрады.
Алғашқы кезде қынап жартылай ғана түседі, тек үстіңгі қабырғасы ғана айналып,жұдырықтай болып, қызарып шығып тұрады. Сиыр орнынан түре келгенде түскен қынабы қайтып орнына барып көрінбей қалады. Бірақ уақыт өткен сайын ауру одан сайын асқына береді де, қынаптың толық түсуіне айналады, тіпті жатыр мойнына да көрініп тұрады.
Қынаптың түскен бөлігі күнге кеуіп, жарылып топырақ, зәр нәжіспен ластанып қабынады, ісінеді, мал күйзеліске түседі. Қынаптың кілегейлі қабығы қарайып, шіріп өлі ұлпаға айналады, мал нәжіс зәр шығарғанда қиналады. Ауру ұзаққа созылса мал сепсистен, немесе басқа асқынуждан өліп кетуі мүмкін.
Емдеудің негізгі мақсаты: қынапты орнына салу және қайтып айналмайтындай етіп бекіту.
Бұл операция оңай болуы үшін сиырға бірінші құйрық омыртқасы тұсынан төменгі сакральді анестезия жасайды. Қынапты орнына салған соң, жыныс ернеулерін екі - үш жерден тігіп бекітіп қояды.
Аборттар.Буаздықтың мезгілінен бұрын, ерте үзілуін аборт деп атайды. Аборт шаруашылыққа үлкен экономикалық зиян келтіреді: жоспар бойынша аламыз деп үміттеніп отырған төл алынбай қалады, өнімділігі төмендейді, мініс жылқы жұмысқа жарамайды, азып тозып өліп қалуы мүмкін. Аборттың салдарынан мал ұзақ уақытқа бедеу қалуы мүмкін.
Іш тастау деген ұғым аборттың бір түрі ғана, аборттың нәтижесі әртүрлі. Атап айтқанда, төл ыдырап, сіңіп жоқ болып кетуі, төл құрғап, кеуіп, қатып қалуы, іріп шіруі, өлі немесе тірі бірақ жетілмей тууы мүмкін.
Іш тастау деп жетілмеген қызыл щақалақ өлі төлдің түсуін айтады. Аборт барлық мал түрінде кездеседі.
Аборттың жіктелуі
1.Мезгіліне қарай: ерте болған аборт, кеш болған аборт.
2.Клиникалық көрінуіне қарай:
-толық аборт
-жартылай аборт
-үйреншікті аборт
-жасырыне аборт (эмбриональді аборт)
3.Түріне қарай:
-жұқпайтын аборт
-жұқпалы аборт (індеттік, инвазиялық)
4.Ақырғы нәтижесіне қарай:
-ыдырап сіңіп кетуі
-іріп шіруі
-түсік
-шала туу
-мацерациялануы
-мумификациялануы.
Буаздықтың бірінші жартысында, бір айдың ішінде болған абортты ерте болған аборт, ал екінші жартысында, соңғы айларда болған абортта кеш болған аборт немесе шала туу деп те атай береді.
Көп төлді малдың ішіндегі барлық төлі өліп қалса толық аборт,бір екеуі өліп өалғандары аман есен ай күніне жетіп туса жартылай аборт дейді.
Ұрғашы малдың жыл сайын буаздықтың белгілі бір мерзіміне жеткенше іш тастап кетуін үйреншікті аборт дейді.
Буаздықтың ерте мезгілінде аборт болып төл ыдырап сіңіп кетіп,ешқандай клиникалық белгілері байқалмаса, оны жасырын аборт дейді.
Әрбір аборт болған малды, оның малын мұқият тексеру керек. Себебі, жұқпалы аборт басқа малға жұғып тез арада таралып кетуі мүмкін.
Шаруашылықта көбінесе жұқпайтын аборт кездеседі. Оның негізгі себебі буаз малды дұрыс азықтандырмау, бағып күтімінің нашарлығы, қорқып үркуі, соққы тиюі, қаңсырау, улану, өкпе, жүрек, бауыр, жатыр аурулары мен төлдің даму процесінің бұзылуы, т.с.с факторлар.
Дұрыс азықтандырмаудан болған аборт деп жем шөптің жетіспеуінен, шіріген, көгерген жем шөпті жеп уланудан, аш қарынға мұз болып қатып қалған азық жеуден,салқын су ішуден, рационда А,Е,Д витаминдері мен ақзаттар, көмірсулар, макро және микро элементтерінің жетіспеуінен, іш кептіретін, шық түскен, қырау тұрған көк шөпті жегендіктен болған абортты айтады.
Зақымданудан болған аборттар деп мал сүзіскенде, тебіскенде, сүрініп құлағанда, тар қақпадан қысылып сығылып шыққанда,ұзақ жолға қуалап айдағанда,тік ішек арқылы тексергенде жатырды немесе жұмыртқалықтағы сары денені езіп жібергенде, мал бір нәрседен қатты үркіп қорыққанда болған абортты айтады.
Жасырын аборт көбінесе рационның құнарсыздығынан немесе жатырдың ауруларынан, төл қабықтарына індеттің түсуінен, уланудан болады. Кейде эндокриндік бездердің гармондарының жетіспеуінен де болады. Аборт болған мал қайтадан күйлейді.Тік ішек арқылы тексергенде буаздықтың бұрынғы білінген белгілері байқалмайды.
Індеттік және инвазиялық аборт деп көбінесе бруцеллез, паратиф, хламидиоз, кампилобактериоз, трихомоноз, токсоплазмос ауруларынан болған абортты айтады. Диагнозды лабораторияда төлді,қағарын,қынап ішіндегі сұйықты тексеру арқылы қояды. Кампилобактериоз, трихомоноз болған сиырлардың қынабы қабынып, шөркетей төңірегінде ұсақ қызыл қоңыр түсті түйіндер болады.
Шала туған төл деп буаздықтың соңына жетпей, ерте туған төлді айтады. Сиырда 7-8 айлығында туа береді. Егер төлдің үстіне түгелдей жүн шығып, емізік соратындай қабілеті болса, онда төлді аман алып қалуға болады.Төлдің үстіне құрғатып,жылы орап,жиі емізікпен жылы уыз беріп отыру керек.
Түсік деп үстінде жүні жоқ, өлі туған төлді айтады. Көп жағдайда буаздықтың қай мезгілінде аборт болғанын анықтау қажет болады. Оның негізгі принципі түсіктің ұзындығын, салмағын өлшейді, денесінің жүн шыққан жерлерін қарайды [2,3,4].

1.2Туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары

Туа алмаған малға көмек көрсету. Малдың өздігінен туа алмау себебі толғақтың әлсіз болуынан, жатыр мойынның толық ашылмауынан, жамбас қуысының тарлығынан, сондай-ақ төлдің теріс келуінен болады.
Әлсіз толғақ көбінесе буаз малдың күтімі нашарлап, арықтағанда қысты күні және ерте көктемде болады. Мұндай жағдайда шығып келе жатқан төлдің көрініп тұрған мүшелерінен ұстап алып, күшке салмай жайлап тартып шығару керек.
Кейде жатырдың өзін қынап арқылы немесе тік ішек арқылы қолмен жайлап сипап көргенде жатырдың жиырылып - серпілу күші бұрынғы қалпына жетіп, толғақ күшейеді.
Төлдің теріс келуі. Малдың буаз кезінде серуенге шықпағанынан болады. Көбінесе кездесетін жағдай - төлдің басы бір жағына қайырылып қалады немесе алдынғы аяқтары бүгіліп қалады. Кейде төл жамбас қуысына көлденең тұрып қалып, не болмаса аударылып түсуі де мүмкін. Төлдің жатырда жамбас қуысында қалай жатқанын қолды қынапқа салып, төлдің мүшелерін ұстап білу арқылы анықтайды.
Төлдің бүгіліп, қайырылып қалған мүшелерін тузету үшін көлденең келген немесе аударылып түскен төлді оңғару үшін оны ептеп кейін итеріп, жатыр ішінде түзетеді. Туа алмай жатқан малға көмек көрсеткенде мына төмендегі ережелерді сақтау керек:
1. Акушерлік көмек сол төлдейтін малдың жамбас сүйектерінің орналасу және төлдің дене кұрылысының ерекшеліктеріне негізделу керек;
2. Акушерлік көмектің мақсаты - енесі мен төлін бірдей қауіптен құтқару;
3. Төлді тек қана малдың күшенген кезінде тарту керек;
4. Төлдің бүгінгі - қайырылып қалған мүшелерін жатырдың ішінде түзету керек. Ол үшін төлді жамбас қуысынан жатырға итеріп түсіреді;
5. Төлді жатырға итеріп түсіру оңай болу үшін жатырға бірнеше литр сабынның қайнатылған жылы ерітіндісін қүяды;
6. Егер туа алмай жатқан малды аман алып қалуға мүмкіндік жоқ болса, төлді құтқару кезінде иісі шығатын креолин, лизол, фенол, йодоформ сияқты дезинфекциялық заттарды қолдануға болмайды;
7. Төлді жатырға итеріп түсірмес бұрын шығып тұрған мүшелердің бәрін жеке-жеке жіппен байлап алу керек;
8. Төлді тартып шығару мүмкіндігі болмаса тездетіп анасының құрсағы мен жатырын кесуге (кесарь тілігі) немесе төлді бөлшектеп алуға (фетотомия) кірісу қажет.
Акушер малға көмек көрсетпес бұрын барлық қажетті аспаптарын қайнатып дайындап алады. Содан соң өзінің қолын жылы сумен сабындап жуады, әбден құрғактап сүрткен соң қолды ихтиол майымен майлайды. Акушерлік көмек көрсеткенде жұмысты бітіргенге дейін қолды 2-3 рет қайталап майлауға тура келеді.
Туу патологиясы және тууға жәрдем көрсету
Туу патологиясына себеп болатын нәрселер мына төмендегілер:
- малды азықтандыруда жіберген кемшіліктер шіріген, саңырау кұлақ өскен
шөп, сабан, мұздап қалған азық (силос) бергеннен, малды қора-қопсыда дұрыс
ұстамау (тығыз жерде ұстау, тайғақ полда жату, серуендеу жасамаудан);
- аналық жыныс мүшелеріндегі кемшіліктер жамбас қуысының тар болуынан жатыр мойынының қысылып қалуынан, қынаптың тар болуынан,
сыртқы жыныс тесігінің кішкене болуынан, төлдің дұрыс жатпауынан, оның
мүшелерінің дұрыс келмеуінен, ұрықтың үлкен болуынан болады.
Акушерлік жәрдем беруге дайындалу. Туудың бірінші белгісі пайда болғаннан бастап аналықтың сыртқы жыныс мүшелерінің екі артқы аяғының арасын, жамбасты, (құйрықты байлап қояды) сабындап жуып дезинфекция жасайды (ерітінділермен жуады).
Акушер тырнағын тазалап алады, қолдарын тазалап сабындап жуады, спиртпен сүртеді. Қолда жара, тілінген жер болса йодпен сүртіп, коллойдпен жабыстырады.
Вазелин не ланолин жағады. Мал туралы анамнез жинап туудың созылу себептерін анықтайды. Жыныс органдарды тексереді төлдің қалай жатқанын анықтайды. Одан соң акушерлік жәрдем беруге кіріседі. Инструменттер қайнатылған (пастеризованно) болу керек. Жәрдем көрсетер алдында, барлық инструменттерді және жіптерді дезинфекциялық ерітінділерге салады. Акушерлік инструменттер: ұрықты ұстау, артқа итеру және шығару үшін керек. Акушерлік жіптер (0,5-0,7см жуандықтағы, 2,5-3м ұзындықтағы) ұрықты фиксация жасау үшін және шығару үшін керек. Ол жіптен тұзақ жасап ұрықтың мүшелеріне салады. Оларға тұзақ салушы мен клюктер жатады. Акушерлік ілгіштер ұрықты шығару үшін қажет. Ал Витта қысқашы шошқаның торайын, қозы немесе лақтарды алу үшін қолданылады.
Жыныс жолдарының дұрыс ашылмауы - оның негізгі себебі жатыр мойынының дұрыс ашылмауы, тарылуы ол қабынудан, жыртылған жерге дәнекер тканьнің өсуі не басқа жаңа тканьның пайда болуы болады. Сондай-ақ қынаптың сыртқы жыныс еріндерінің (тесігі) тарылуы себепті болады. Оны акушерлік тексеру жүргізіп анықтау керек. Мұндай жағдайда туу процесі тоқтайды. Жыныс мүшесінен төлдің аяқтары шығып тұрады, басқа мүшелер шықпай туу процесі созылады. Мысалы; қынап тарылғанда, ұрық шықпай, тек аяқтары көрінеді, ал жыныс еріндері (вульпа) тарылса, аяқтары және бастың алдыңғы жағы, ауызы, еріні көрініп тұрады. Жолдары ашылмағанда майлы дәрі-дәрмек (шөп майы, балық майы, сабын, вазелин) қолданады. Болмаса өскен тканын (рубец) хирургиялық операция жасап алып тастау керек [1,3,5,6].
Жамбас сүйегінің тарылуы - жас аналық малдарда сүйек сынғанда (орнына қайта келіп жазылғанда), рахитпен ауырғанда тағы басқа себептерден болады. Мұндай жағдайда майлы дәрі-дәрмек кұйып, ұрықты акушерлік жіптермен (күштеп) 2-3 адам жәрдем беру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.