«жұмыс аттарын азықтандыру»
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздермен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік...7
1.2 Малды нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері ... ... 8
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... 10
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... 11
1.5 Жұмыс атының тірілей салмағына, атқаратын жұмысына байланысты қоректі заттарға мұқтаждығы ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.6 Жүк және мініс аттарының азықтық нормасы және оларды азықтандыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру ... .15
1.8 Жылқыны бордақылап азықтандыру және рацион ... ... ...16
1.9 Жылқы малының бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... 17
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздермен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік...7
1.2 Малды нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері ... ... 8
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... 10
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... 11
1.5 Жұмыс атының тірілей салмағына, атқаратын жұмысына байланысты қоректі заттарға мұқтаждығы ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.6 Жүк және мініс аттарының азықтық нормасы және оларды азықтандыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру ... .15
1.8 Жылқыны бордақылап азықтандыру және рацион ... ... ...16
1.9 Жылқы малының бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... 17
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қазақстанда жылқының 14 тұқымы өсіріледі олардың арасында: ағылшынның міністік-таза қанды міністік, арабтың таза қанды, түркменнің таза қанды ахалтеке, қостанайдың арбаға және міністік жылқысы сияқты жылқы түрлері бар. Желістілерге – орыс және орлов, міністік-жегіндік түрлеріне –дондық қостанайлық (негізгі түр), ал ауыр жүк тартатындарға – кеңестік, орыс және Владимир жылқы тұқымдары жатады.
Өнімдік бағыттағыларға: Көшім, мұғалжар, қазақтың жабысы, адай жылқысы, қабы етті жылқысы секілді тұқымдар жатады. Көп болмаса да. Ресейде шығарылған жаналттай тұқымы мен жаңа қырғыз, қарабайыр тұқымдары да таралған.
Жылқының басқа малдан ерекшелігі – оның Негізгі өнімі бұлшық етінің күші болып табылатындығы. Мұның өзі ас қорыту және зат алмасу ерекшеліктерін айқындайды.
Жылқылардағы заттар мен қуаттың алмасуы тұқымына, жынысына және жасына қарай ерекшеленеді. Бір жасар ұрғашы жабағыларға қарағанда, олармен қатарлас еркек жабағыларда зат және қуат алмасуы қарқынды жүреді. Айғырлар шағылысқа түсуге дайындық кезеңі мен шағылысу кезеңінде, биелер буаз кезеңінің соңғы 3 айында және сүттену кезеңінің алғашқы 3 айында, құлындар өмірінің бірінші жылында өздерінің мерзімдік азық үлестерінде қоректік заттардың көбірек болғанын қалайды. Міністік және желістік жылқыларға қарағанда, ауыр жүк тартатын тұқым жылқылары, тірілей салмағының 100 кг – ына қоректік заттарды 6-10 % аз пайдаланады. Әсіресе, жеделдете жаттықтырылатын және спорттық аттар мерзімдік азық үлестерінде қоректік заттардың молырақ шоғырлануын талап етеді.
Жылқы малы, әдетте, жұмыс істей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде көмірсуларды көбірек шығындайды, сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме азықтандырудың маңызы ерекше.
Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай бөлінген топтарының бәрініңде протейндді қажет ету мөлшері тіршілік етулеріне, оның сыртында: биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне, төлдердің тірілей салмақ өсіміне, тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда болуына кеттетін шығындар көлемінен құралады, өсіп келе жатқан жас төлдің мерзімдік азық үлестерінде лизин болуын ескеру керек.
Жылқылардың сүйек – бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті мөлшерде минералды заттар, ең алдымен, кальций мен фосфор қажет. Сондай-ақ олардың мерзімдік азық үлестеріндегі арақатынасы 1:1 немесе 1:0,75 болу керек. Жылқылардың А (ретинол), Д (кальциферол), Б (токоферол), В1 (тиамин), В2 (рибофлавин), В3 (пантотен қышқылы), В4 (фолий) болады. Мал денесінің сыртқы түр-тұлғасы (пішіні) және оның биологиялық ерекшеліктері мен шаруашылыққа жарамдылық байланысының бірлестігін зоотехника ғылымында экстерьер деп атайды. Экстерьер француз сөзі, сөзбе-сөз аудармасы сыртқы түрді білдіреді.
Өнімдік бағыттағыларға: Көшім, мұғалжар, қазақтың жабысы, адай жылқысы, қабы етті жылқысы секілді тұқымдар жатады. Көп болмаса да. Ресейде шығарылған жаналттай тұқымы мен жаңа қырғыз, қарабайыр тұқымдары да таралған.
Жылқының басқа малдан ерекшелігі – оның Негізгі өнімі бұлшық етінің күші болып табылатындығы. Мұның өзі ас қорыту және зат алмасу ерекшеліктерін айқындайды.
Жылқылардағы заттар мен қуаттың алмасуы тұқымына, жынысына және жасына қарай ерекшеленеді. Бір жасар ұрғашы жабағыларға қарағанда, олармен қатарлас еркек жабағыларда зат және қуат алмасуы қарқынды жүреді. Айғырлар шағылысқа түсуге дайындық кезеңі мен шағылысу кезеңінде, биелер буаз кезеңінің соңғы 3 айында және сүттену кезеңінің алғашқы 3 айында, құлындар өмірінің бірінші жылында өздерінің мерзімдік азық үлестерінде қоректік заттардың көбірек болғанын қалайды. Міністік және желістік жылқыларға қарағанда, ауыр жүк тартатын тұқым жылқылары, тірілей салмағының 100 кг – ына қоректік заттарды 6-10 % аз пайдаланады. Әсіресе, жеделдете жаттықтырылатын және спорттық аттар мерзімдік азық үлестерінде қоректік заттардың молырақ шоғырлануын талап етеді.
Жылқы малы, әдетте, жұмыс істей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде көмірсуларды көбірек шығындайды, сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме азықтандырудың маңызы ерекше.
Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай бөлінген топтарының бәрініңде протейндді қажет ету мөлшері тіршілік етулеріне, оның сыртында: биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне, төлдердің тірілей салмақ өсіміне, тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда болуына кеттетін шығындар көлемінен құралады, өсіп келе жатқан жас төлдің мерзімдік азық үлестерінде лизин болуын ескеру керек.
Жылқылардың сүйек – бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті мөлшерде минералды заттар, ең алдымен, кальций мен фосфор қажет. Сондай-ақ олардың мерзімдік азық үлестеріндегі арақатынасы 1:1 немесе 1:0,75 болу керек. Жылқылардың А (ретинол), Д (кальциферол), Б (токоферол), В1 (тиамин), В2 (рибофлавин), В3 (пантотен қышқылы), В4 (фолий) болады. Мал денесінің сыртқы түр-тұлғасы (пішіні) және оның биологиялық ерекшеліктері мен шаруашылыққа жарамдылық байланысының бірлестігін зоотехника ғылымында экстерьер деп атайды. Экстерьер француз сөзі, сөзбе-сөз аудармасы сыртқы түрді білдіреді.
1. А.Ә.Төреханов, Н.Ә.Жазылбеков, М.А.Кинеев «Қазақстанда мал мен
құс азықтандыру және азық дайындау технологиясы». Алматы. 2006ж.
2. Н.Омарқожаұлы «Мал азығын бағалау және малды азықтандыру».
Алматы «ИздатМаркет». 2005ж.
3. Н.Омарқожаұлы, Б.Әкімбеков «Мал шаруашылығы». Астана
«Фолиант» баспасы. 2008ж.
4. Қ.Бегімбеков, А.Төреханов, Ә.Байжұманов «Мал өсіру және
селекция». Алматы «Бастау». 2006ж.
5. Ж.Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің». Шымкент. 2007ж.
6. Қ.Сәбденов, С.Шәуенов, Б.Құлатов «Қой шаруашылығы және жүн,
қаракөл, ет өндіру технологиясы». Алматы «Агроуниверситет». 2006ж.
7. Н.Омарқожаұлы, Р.Шуркин «Мал шаруашылығы практикумы».
Астана «BG-принт». 2007ж.
құс азықтандыру және азық дайындау технологиясы». Алматы. 2006ж.
2. Н.Омарқожаұлы «Мал азығын бағалау және малды азықтандыру».
Алматы «ИздатМаркет». 2005ж.
3. Н.Омарқожаұлы, Б.Әкімбеков «Мал шаруашылығы». Астана
«Фолиант» баспасы. 2008ж.
4. Қ.Бегімбеков, А.Төреханов, Ә.Байжұманов «Мал өсіру және
селекция». Алматы «Бастау». 2006ж.
5. Ж.Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің». Шымкент. 2007ж.
6. Қ.Сәбденов, С.Шәуенов, Б.Құлатов «Қой шаруашылығы және жүн,
қаракөл, ет өндіру технологиясы». Алматы «Агроуниверситет». 2006ж.
7. Н.Омарқожаұлы, Р.Шуркин «Мал шаруашылығы практикумы».
Астана «BG-принт». 2007ж.
Ф.4.7- 006-02.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіптік институты 1
Ветеринариялық медицина және зоотехния кафедрасы
Курстық жұмыс
Пән аты: Ауылшаруашылық малын азықтандыру
Мамандығы - 050802- Зоотехния
Тақырыбы Жұмыс аттарын азықтандыру
Жұмыс Орындаған:
Бидайбек Ж.
_____________________ (аты-
жөні, тобы, қолы)
(бағамен қорғалды, баға қойылған күні)
Комиссия
1. __________________________
қолы
2.__________________________ Жетекшісі Б.Қ.Қожалы ,
а.ш.ғ.д.
қолы
доцент___________
қолы
3. __________________________
қолы
Нормаға сай:
Б.О.Жақыпбекова
Шымкент 2011 ж.
Ф.7.-14-04
Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Ветеринариялық медицина және зоотехния кафедрасы
Бекітемін:
_____________________
Кафедра меңгерушісі: Асылбеков Б.Ж.
_______________________2011
Тапсырма №__________
___________________________________ _пәнінен курстық жұмысқа
Студент____________________________ __ тобы_______________
Жұмыстың тақырыбы___________________________ __________________
___________________________________ ____________________________
Алғашқы мәліметтер_________________________ _____________________
№ Түсінік жазбаның мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі шамамен
(парақ саны)
1
2
3
4
5
№ Графикалық бөлімнің Орындалу мерзімі Парақ саны Формат
мазмұны
1
2
3
Әдебиеттер:
1._________________________________ ______________________
2._________________________________ ______________________
3._________________________________ ______________________
4._________________________________ ______________________
Тапсырма берілген күні ________________Қорғалатын күн_______________
Жұмыстың жетекшісі: а.ш.ғ.д., доцент
Б.Қ.Қожалы
Тапсырманы орындауға қабылдадым __________________________________
Ф.7.-006-05 Қазақстан республикасы білім және ғылым
министрілігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Агроөнеркәсіптік институты
Бекітемін:______________________
ВМжәнеЗ
кафедрасының меңгерушісі
______________________Б.Ж.Асылбеков
___________________________2011 ж.
Хаттама №______
Курстық жұмысты қорғау бойынша
Студент____________________________ _тобы________________________
Курстық жұмыстың тақырыбы___________________________ _________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ______________________________
Қорғауға қойылған сұрақтар:
Курстық жұмысты орындау барысында жинаған балы _____________
(60 балл мүмкіндіктен)
Қорғау_______________баллмен (40 балл мүмкіндіктен) бағаланды
Жалпы жинаған балл жиындысы _______жұмыс_____баллмен бағаланды
Курстық жұмыс жетекшісі, Б.Қ.Қожалы, а.ш.ғ.д.
Комиссия мүшесі_____________________________ ______________________
Комиссия мүшесі ___________________________________ _______________
Шымкент 2011
Аннотация
Малды азықтандыру пәнінен Жұмыс аттарын жұмысына қарай азықтандыру
тақырыбында жазылған курстық жұмысым 34 беттен тұрады. Кіріспе, негізгі
бөлім (9 теориялық сұрақтар, 10 азықтандыру кестесі), өзіндік жұмыс,
техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі
қарастырылған.
Қысқартылған сөздермен белгілер
Мл – миллилитр
См- сантиметр
%- пайыз
Мин- минут
М- метр
Т.б – тағы басқа
Мм- миллиметр
С- сағат
С- тәулік
А.ө.- азықтық өлшем
Кдж- килоджоул
МдЖ- мегаджоул
Ккал -килокалория
Анықтамалар
Азық рационы – малға бір тәулік ішінде беруге ыңғайлы, есептеліп
алынған азық түрлері мен мөлшері.
Азықтандыру нормасы – малдың қоректік заттарға деген қажеттілігі
арнайы жүргізілген ғылыми –шаруашылық физиологиялық тәжірибелер.
Экстерьер – малдың сырт пішінінің көрсеткіші.
Интерьер – малдың ішкі пішінінің көрсеткіші.
Азық қоректілігі – мал организмінің тіршілігін қамтамасыз етіп, өнім
өндіруге қажетті қоректік зат жеткізу қасиетін айтамыз.
Витаминдер – өте аз мөлшерде болғанымен де тіршілікті қамтамасыз етуге
өте қажет аса маңызды органикалық қосындылар.
Нормативтік сілтемелер
Бұл курстық жұмыста мына төмендегі нормативтік сілтемелер қолданылады:
МЕМ СТ 2.104- 68 ЕСКД Негізгі жазулар
МЕМ СТ 2.601- 95 ЕСКД Пайдалану құжаттары
МЕМ СТ 2.304- 81 ЕСКД Сызба шрифтері
МЖБМС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
МК (ГК) ҚР 04-2003. Экономикалық қызмет түрлері бойынша өнімнің
классификаторы (ӘҚТБОК)
СТ ОҚМУ 4.02-2008. Университет стандарты. Сапа менеджменті жүйесі,
құжаттарын түзу, мазмұндау мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар.
СТ ОҚМУ. 7.11. -2009 Университет стандарттары. Оқу – әдістемелік
процестерді бақылау.
МЖБМС. 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД) . Схемалар.Түрлері мен типтері орынға қойылатын
жалпы талаптар.
Мазмұны
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздермен белгілер
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .6
І Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .7
1.1Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік...7
1.2 Малды нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен
элементтері ... ... 8
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... 10
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ..11
1.5 Жұмыс атының тірілей салмағына, атқаратын жұмысына байланысты қоректі
заттарға мұқтаждығы ... ... ... ... ... ... . ... ...12
1.6 Жүк және мініс аттарының азықтық нормасы және оларды азықтандыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру ... .15
1.8 Жылқыны бордақылап азықтандыру және рацион ... ... ...16
1.9 Жылқы малының бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... 17
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
3 Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Қазақстанда жылқының 14 тұқымы өсіріледі олардың арасында:
ағылшынның міністік-таза қанды міністік, арабтың таза қанды, түркменнің
таза қанды ахалтеке, қостанайдың арбаға және міністік жылқысы сияқты жылқы
түрлері бар. Желістілерге – орыс және орлов, міністік-жегіндік түрлеріне
–дондық қостанайлық (негізгі түр), ал ауыр жүк тартатындарға – кеңестік,
орыс және Владимир жылқы тұқымдары жатады.
Өнімдік бағыттағыларға: Көшім, мұғалжар, қазақтың жабысы, адай
жылқысы, қабы етті жылқысы секілді тұқымдар жатады. Көп болмаса да. Ресейде
шығарылған жаналттай тұқымы мен жаңа қырғыз, қарабайыр тұқымдары да
таралған.
Жылқының басқа малдан ерекшелігі – оның Негізгі өнімі бұлшық етінің
күші болып табылатындығы. Мұның өзі ас қорыту және зат алмасу
ерекшеліктерін айқындайды.
Жылқылардағы заттар мен қуаттың алмасуы тұқымына, жынысына және
жасына қарай ерекшеленеді. Бір жасар ұрғашы жабағыларға қарағанда, олармен
қатарлас еркек жабағыларда зат және қуат алмасуы қарқынды жүреді. Айғырлар
шағылысқа түсуге дайындық кезеңі мен шағылысу кезеңінде, биелер буаз
кезеңінің соңғы 3 айында және сүттену кезеңінің алғашқы 3 айында, құлындар
өмірінің бірінші жылында өздерінің мерзімдік азық үлестерінде қоректік
заттардың көбірек болғанын қалайды. Міністік және желістік жылқыларға
қарағанда, ауыр жүк тартатын тұқым жылқылары, тірілей салмағының 100 кг –
ына қоректік заттарды 6-10 % аз пайдаланады. Әсіресе, жеделдете
жаттықтырылатын және спорттық аттар мерзімдік азық үлестерінде қоректік
заттардың молырақ шоғырлануын талап етеді.
Жылқы малы, әдетте, жұмыс істей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде
көмірсуларды көбірек шығындайды, сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме
азықтандырудың маңызы ерекше.
Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай бөлінген топтарының
бәрініңде протейндді қажет ету мөлшері тіршілік етулеріне, оның сыртында:
биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне, төлдердің тірілей салмақ
өсіміне, тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда болуына кеттетін шығындар
көлемінен құралады, өсіп келе жатқан жас төлдің мерзімдік азық үлестерінде
лизин болуын ескеру керек.
Жылқылардың сүйек – бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті
мөлшерде минералды заттар, ең алдымен, кальций мен фосфор қажет. Сондай-ақ
олардың мерзімдік азық үлестеріндегі арақатынасы 1:1 немесе 1:0,75 болу
керек. Жылқылардың А (ретинол), Д (кальциферол), Б (токоферол), В1
(тиамин), В2 (рибофлавин), В3 (пантотен қышқылы), В4 (фолий) болады. Мал
денесінің сыртқы түр-тұлғасы (пішіні) және оның биологиялық ерекшеліктері
мен шаруашылыққа жарамдылық байланысының бірлестігін зоотехника ғылымында
экстерьер деп атайды. Экстерьер француз сөзі, сөзбе-сөз аудармасы сыртқы
түрді білдіреді.
І Негізгі бөлім
1.1 Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік
Мал азықтандыруда организм қажеттігінен аз да немесе одан да көпте
мөлшерде азық жұмсау зиянды болып келеді. Организм қажеттілігінен аз
мөлшерде жеткізілетін қоректік заттар зат пен энергия алмасуын толық
қамтамасыз ете алмай, төл өсімі мен жетілуін тежесе, сақа малдың
өнімділігін кемітіп, өзін арықтандырады. Қажетті шамадан көп енген қоректік
заттар да ас қорыту барысында толық қорытылмайды.Бұл бір жағынан өнімнің
өзіндік құнын қымбаттатса, екінші жағынан, зат алмасуын да бұзып, оған
кедергі келтіреді.
Жылқы – қарапайым қарынды мал. Денесінің ірілігіне қарамай қарнының
сиымдылығы небәрі 14-16 л көлеміндей болады. Жылқы бос уақытының бәрін
дерлік азықтануға жұмсайды. Бұл әсіресе қара жұмыс атқаратын жұмыс аттары
үшін, өйткені бұлардың күйісті малдікіндей жеген азығын түпкілікті өңдеуден
өткізетін месқарыны болмағандықтан, жылқы жем шөпті ауыз қуысында мұқият
шайнап, мол сілекеймен ылғалдандырып барып жұтатындықтан, азықтануға
ұзағырақ уақыт жұмсайды.
Жылқы малы әдетте жұмыс ісьей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде
көмірсуларды көбірек шығындайды сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме
азықтандырудың маңызы ерекше. Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай
бөлінген топтарының бәрінің де протеинді қажет ету мөлшері тіршілік
етулеріне оның сыртында биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне,
төлдердің тірілей салмақ өсіміне тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда
болуына кететін шығындар көлемін құрайды. Өсіп келе жатқан жас төлдің
мерзімдік азық үлестеріне лизин болуын ескеру керек. Жылқылардың сүйек
бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті мөлшерде минералды заттар
ең алдымен кальций мен фосфор қажет.
Жылқының, әсіресе, қара жұмыс атқарып немесе мініліп жиі терлейтін
аттарды суару мен азықтандыру реті мен тәртібін қатаң сақтау қажет.
Терлеген атты алдымен терін басып, суытып барып суарады. Уақытты тиімді
пайдалану үшін, алдымен ірі жем шөптің бір бөлігін беріп терін
бастырғаннан кейін суарып, шырынды азықты, артынан жем жегізеді де, қалған
уақытта ірі жем шөптің қалған бөлігін салып қоямыз.
Сонымен қатар жылқы тұқымдарының зат алмасу барысы едәуір ерекше
болатынын ескеруіміз керек. Мысалы: жеңіл жүрісті мініс тұқымдарына
жататын шабыс аттары мен желіс тұқымдарына жататын жегіс аттарының зат
алмасуы жедел жүреді де, аяң жүрісті ауыр салмақты тұқым аттарының зат
алмасуы баяу жүріп алғашқылардікімен салыстырғанда 100 кг тірілей салмағына
шаққандағы энергетикалық мұқтаждығы 8-10% төмен болады.
Жылқының зат алмасуына атқаратын жұмысы да ықпал етеді. Ауыр қара
жұмыстағы жұмыс аттары мен жылдам қимылдайтын мініс және спорт аттары
энергетикалық мұқтаждығын алғашқы 3 сағат мерзімінде желінген жем шөптің
жеңіл қорытылатын көмірсуларымен қанағаттандыратынын ескеріп, осы мерзімде
оларды толықтыруды ойластыру қажет. Ол үшін жылқыға жеңіл қоытылатын
энергетикалық қуаттылығы жоғары жем шөп ретінде шырынды қызылша, сәбіз,
картоп секілді тамыр түйнек жемістілерді береді. Бірақ бұл азықтар аттың
ас қорыту жолындағы ашу үрдісін өрістетіп, атқарылатын жұмысына (жедел
қимылына) кедергі келтіретіндіктен, олардың көліктік және мініс аттарына
берілетін мөлшерін шектейді.
Азықтандыру нормасының негізінде азықтандыру рационын, яғни
қоректілігі норма көрсеткіштерін өтейтін мал басына жегізілетін азықтар
мен азықтық қосындыларын құрастырады. Рацион құрылымы мен құрамы мал түлігі
мен құс түрінің ас қорыту физиологиясына, өнімдік бағытына байланысты зат
алмасу ерекшеліктеріне сәйкестендіріледі.
Азық рационы деп – малға бір күн ішінде беруге ыңғайлап еесептеліп
алынған азық түрлері мен мөлшерін айтады. Азық рационы – ғылыми негізде
үйлестіріліп алынған, жалпы жұғымдылығы, қорытылатын протеині, минерал
заттары мен каротиннің мөлшері жағынан азық нормасына сәйкес келетін
әртүрлі азықтардың қосындысы. Малды азықтандыру процесінде,каротин жеке
азықтың желінуіне, малдың денсаулығы мен өнімділігіне қарай текссеріліп,
анықталады. Азық рационын 15 күнде 1 рет қайтадан жасап отырады. Шырынды
(балғын) азықтардан сәбіз, қызылша, тунепс, сапалы сүрлем мен картоп берген
пайдалы. Жылқы басына тәулігіне жуып, тазартып қызылшаны 10-12 кг,
атқаратын жұмысына қарай сүрлемді 8-12 кг беруге болады. Картопты пісіріп
берген дұрыс. Жұмыс аттарына 100 кг тірілей салмағына шаққанда 3-4 кг
пішенмен сүрлем, жұмыс ауырлылығына сәйкес 1,5-2 кг құнарлы жем беріледі.
Күніне бір басқа 10-12 кг картоп, 8-12 кг сәбіз, 10-15 кг сүрлем беруге
болады.
1.2 Жылқыны нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері.
Мал азықтандырудың қоректік құндылығы малдың қоректік мұқтаждығын
белгілейтін азықтандыру нормасының көрсеткіштеріне сәйкестендіріліп
құрастырылған азықтандыру рациондары, яғни жегізілетін азықтары мен азықтық
қосындылары арқылы іске асырылады. Азықтандыру нормасының көрсеткіштерін
түріне, тұқымына, өнімдік бағытына, жасына, жынысына, тірілей салмағына
және өнімділігіне сәйкес өзгеретін энергиялық, протеиндік, минералдық және
витаминдік мұқтаждығы бойынша анықтайды. Организмнің тіршілігі мен өнім
өндіруге қажетті энергия мен құрылымдық және биологиялық әсерлі заттарға
мұқтаждығын айғақтайтын жалпы нормалық көрсеткіштерге тәулігіне 1 басқа
қажет азық өлшемі (сұлылық) қорытылатын протеин (г), кальций (г), фосфор
(г), каротин (мг) жатады. Мұндағы азық өлшемі организмнің жалпы
қоректілік, яғни энергиялық, қорытылатын протеин –құрылымдық (түзушілік),
ас тұзы, кальций мен фосфор – минералдық, каротин – витаминдік мұқтаждығын
көрсетеді.
Азықтандыру нормасының энергетикалық көрсеткішін анықтағанда малдың оған
мұқтаждығымен қатар желінген азықпен жеткізілген бүкіл энергиясының зат
алмасу үрдісінде жұмсалатын алмасу энергиясына айналуын ескереді. Бұл
айналуға, бір жағынан азықтың жалпы энергиясы мен алмасу энергиясының
пайдаланылымдығы және азықтың 1 кг құрғақ затындағы қатынасымен анықталатын
жалпы энергия алмасулығы, екінші жағынан, желінген азық құрғақ затындағы
алмасу энергиясының шоғырлану дәрежесі ықпал етеді. Содан желінген азық
алмасу энергиясының пайдаланылу тиімділігі шығады.
Малдың өнім өндіруіне қажетті энергиялық мұқтаждығын оны өндіруге және
одан байланатын алмасу энергиясының көлемімен белгілейді. Малдың жалпы
қоректік қажеттілігін айғақтайтын энергиялық мұқтаждығымен қатар
протеиндік, минералдық және витаминдік мұқтаждығы азық протеинінің
биологиялық құндылығы, аминқышқылдарының үйлесімділігі, желінген азық
витаминдерінің сіңімділігіне байланысты болса, күрделі қарынды күйісті
малдың мұқтаждығы орын алатын микробиологиялық үрдіске тәуелді өзгереді.
Малдың минералдық мұқтаждығына желінген азықпен енген минералдық заттар
ерігіштігі мен сіңімділігі, олардың бір-бірімен және де басқа да қоректік
заттар, протеиндік және витаминдік мұқтаждыққа күйісті және қарапайым
қарынды малдың ас қорыту ерекшеліктері ықпал етеді.
Малдың қоректік қажеттігі арнайы нормалық көрсеткіштермен белгіленіп,
өтелетіндіктен мұндай азықтандыру жүйесін нормалап азықтандыру жүйесі деп
атайды. Азық рационын құруда бірнеше принциптерге мән беруіміз керек. Азық
рационын құрудағы принциптер:
1.Азық нормасын анықтау. 2. Азықтың түрлері:а) ірі азықтар; б) шырынды
азықтар; в) құнарлы азықтар; г) минералды азықтар; д) биологиялық әсерлі
заттар. 3. Малдың өнімін анықтау. 4. Жылдың мезгілі. 5. Малдың
физиологиялық жағдайын анықтау. 6. Малдың жынысын, жасын анықтау. 7. Малдың
ас қорыту ерекшеліктері.
Азықтандыру нормасының дұрыс қамтамасыз етілуі аз азық шығынымен мол
өнім өндірілуімен, яғни азықтандыру тиімділігінің артуымен айғақталады.
Нормада аз берілген қоректік заттар жеткіліксіздігінен өнімділікті
кемітсе.нормадан көп берілген қоректік заттар ас қорыту барысында қорытылуы
баяулап, өнімділікті төмендетеді. Мүмкін болған жағдайда азықтандыру
тиімділігін арттыру үшін бұл негізгі азықтандыру нормасының көрсеткіштерін
қосымша малдың шикі май мен шикі жасунық, қант пен крахмал, биогенді
макро және микроэлементтер мен маңызды витаминдерге мұқтаждығымен
толықтырылады. Мұндай толықтырылған организм мұқтаждығының 18-30
көрсеткішін қамтитын деректерді арнайы іріктеп алынған азықтандыру нормасы
деп атайды.
Азықтандыру нормасының көрсеткіштерін толығымен өтеу үшін қосылған жаңа
азық пен азықтық қосындыларға малды біртіндеп, аз мөлшерден бастап
үйренеді. Малға жегізілетін ондай жекелеген азық пен негізгі азықтық
топтардың көлемі мен ара қатынасы малдың ас қорыту физиологиясы мен
биохимиясына мейлінше үйлесімді, жұғымды келіп, қоректік заттар қорытылуы
мен игерілуін жоғары деңгейде қамтамасыз етулері керек. Мысалы: ас қорыту
жолы толықтырылып, желінген азықтың қарында араластырылып, ішекпен
уақытылы жылжытылуына көмектесетін қарын моторикасы мен ішек
перистальтикасын (жиырылуын) қамтамасыз ету үшін малдың азық жейтін,
үйренген аумағы болғаны дұрыс.
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін фактор
Азықтандыру мөлшері орташа деңгейде белгіленгендіктен оны қолданғанда
малдардың тұқымын жынысын қызу қандылығын сақа жылқылардың тірілей
салмақтарын сақтау мен жас төлдерде оның артуын азық пайдаланудағы жеке
ерекшеліктерін назарда ұстаған абзал. Шикі талшықтар 17-19пайыз болса –
алмасатын қуат 92,6 болады. Жас төлді мөлшерлеп азықтандыру оның дұрыс
өсіп жетілуін қамтамасыз етуі тиіс. Тіршілігінің бірінші жылы оның тірілей
салмағы сақа жылқының тірілей салмағының 50-60 пайызына, екінші жылы 75-85,
ал үшінші жылы 100 пайызына тең болуы керек. Азықтандыру мөлшерлерін
жасаған кезде жылқыларды жыныс жас топтары мен шаруашылыққа пайдалану
ерекшеліктері азық ішіндегі зерттеулер жылқылардың жыныс, жас топтары қажет
ететін витаминдер мен селеннің қолайлы мөлшерлерін анықтап береді. Бұған
мерзімдік азық үлестерінің витаминдермен қамтамасыз етілу деңгейі көп
болуы керектігі анықталды және бұл нақтылаған азық мөлшерінде көрініс
тапты. Құрғақ зат, шикі протеин, лизин талшық макро және микро элементтерін
мөлшерлерін сондай-ақ құрғақ зат бірлігіне шаққанда қанша қуат пен басқа да
қоректік заттардан келетініе анықтайтын тиісті мөлшерлер енгізілді.
Жылқылардың мерзімдік азық үлестеріндегі талшықтардың ең қолайлы мөлшері
құрғақ заттың 16 пайызындай болуы керек. Талшықтар мөлшерінің 16 пайыздан
артық болуы мерзімдік азық үлесінің алмасатын қуатын пайдалану деңгейін
төмендетеді. Сондықтан талшықтардың бәсеңдету үлесіне қарсы түзету
коэфиценттер ұсынылып отыр. Тәуліктік азық үлесінде 10-12 азық өлшемі болуы
тиіс. Онымен қоса, 1 азық өлшемінде 80-100 г қорытылатын протеин, кем
дегенде 4-5 г кальций, 4-5 г фосфор, 410-415 мг каротин болуы керек. Бәйге
аттары тәулігіне 30-40 г тұз қажет етеді. Жылқы азықтандырғанда белгілі
бір тәртіп пен ереже сақталуы қажет. Азықты белгіленген уақытта және аттың
бабын жақсы жағынан қамтамасыз ететіндей мөлшерде беру керек. Жылқылардың
төлдерден басқа барлық жыныс жас топтарының қоректік заттарды жылдық қажет
ету мөлшері бірінші қаңтардан отыз бірінші желтоқсанғадейінгі мерзімге
есептелген.
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері
Жылқының ас қорыту жүйесінің құрылысының өзіндік ерекшеліктері бар.
Олар ауыз қуысынан басталады. Айғырдың күрек тістері өткір, жем шөпті
мүйізді ірі қара малындай жалмамай қырқып жеп, түбелікті азу тістерімен
түбегейлі мұқият шайнап, мол сілекейлеп, аумағы сиырдыкінен 10 еседей тар
бір бөлімді қарынына (асқазанға) жұтады. Жұтылған азық қарынға сүйір
бұрыштанып жалғасқан өңеш арқылы өтеді. Жылқылардың ас қорыту бөлімі, яғни
қартасы өте жақсы дмыған. Аумағы 18 л қарын үлесіне жалпы ас қорыту жолының
-9%, ұзындығы 16-24 м, аумағы 64 л, аш ішегіне - 30%, ұзындығы 1 м, аумағы
34 л, соқыр ішегіне 16% келсе, ұзындығы 6-9 м, аумағы 96 л, тоқ ішегінің
үлесіне 45% келеді. Егерде қарынға енген азық қоректік заттарының жедел
түрде ашуынан көп көлемді газдары пайда болса, олар қарын аумағын керіп
жанай қосылған өңеш тесігін бекітеді де, өңеш арқылы кері ауыз қуысына
кекіріліп шығуынажол бермейді. Кекіре алмаған жылқының қарны кернеп, қатты
түйнеуінен ол тіпті өліп кетуі мүмкін. Қарын сөлі ферменттерінің әсерінен
қорытыла бастаған азық қоректік заттары жылқы ішегінің күштідамыған,
химусының реакциясы сәл сілтілі айналмалы тоқ және аумақты (сыйымдылығы
20-70 л) соқыр ішегінде микробиологиялық өңдеуден өтеді. Соның нәтижесінде
химус қоректік микробтық аминқышқылдары және витаминдерімен байытылады.
Жылқы ішегі күйісті малдыкінен 2-2,5 еме қысқалығынан одан жылдамырақ
өтетін химус қоректік заттары қысқа мерзімде қорытылып үлгеруі керек.
Сондықтан атқаратын жұмысы ауырлап, азықтануға уақыты қысқарған сайын жылқы
азығының энергиялық қуаттылығы арттырылады. Желінген азықтың құрғақ
затындағы жеңіл ыдырап, жылдам қорытылатын қоректік заттардың
шоғырлануыжоғарылай түседі. Қарын сөлі сңіп, бөктірілген азық ішекке
өткізіліп, ішек сөлінің ферменттерімен түбегейлі протеині-аминқышқылдарына,
майы-май қышқылдарына, көмірсулары моноқанттарға ыдыратылады да, соңғылары
аш ішек түгімен қанға сіңіріледі. Сіңірілмеген, яғни қорытылып үлгермеген
қоректік заттар қорытылмаған тезек (қи,нәжіспен) қалдықтарымен сыртқа
шығарылады. Жылқы желінетін жем шөп пен суарылатын судың тазалығы мен спасы
аса сезімталдықпен, талғампаздықпен қарайды. Бойында дамыған иіс
сезгіштігінің арқасында жылқы бүлінген сапасыз жем шөпті жемейтін,
лайланып, ластанған суды ішпейтін текті жануар болып келеді. Жылқы астық
тұқымдастары басым шалғын және дала пішені мен бұршақ тұқымдастардың аралас
пішенін сүйсініп жегенмен, беде пішенін қажет ете бермейді. Жылқының
сүйікті азығы – сұлы дәні болып табылады. Оны жылқыға шектемей жегенінше
беру керек.Басқа дәндерден жүгері мен арпаны жақсы жейді. Оларды бұршақ
тұқымдастар пішенімен араластырып берген дұрыс. Ауыз қуысында нашар
шайналып,қарында бөртіп, қарынды ұлғайтып, ішті кептіру қаупін тудыратын
қара бидай дәнін тек ұнтақтап, туралған сабанмен араластырып жегізуге
болады. Жылқының ас қорытуына бидай кебегі көмектеседі. 4-5 л Жылы суға
ерітілген 1,5 кг азықтық сірне ерітіндісімен туралған пішен мен сабан
кесіндісін бүркіп, жылқының ас қорытуының бұзылуынан туындайтын өлі
тиюін тоқтату үшін жегізеді. Жылқы жайылым отын, шалғын шөбін,көп жылдық
екпе шөптерден ат қонақ, еркекшөп, беде және жоңышқаны жақсы жеп, жұғымды
пайдаланылады. Жылқы сонымен қатар, сазды, томарлы жердің шөбін, өлең,
қоға, қырықбуын, мия сияқты шөптерді онша сүйсініп жемейді. Сұлы, арпа,
тары сабаны мен топанын да жейді. Бірақ оларды алдын-ала булап, жұмсартып
жемме араластырып беру керек. Желінген жем шөпті пайдалану тиімділігі
алдымен қоректік заттарының қорытылымына, яғни ас қорыту жолында қрапайым
қосындыларға дейін ыдыратылып,сіңірілуіне байланысты болады. Жылқының
желінген азық энергиясын өз тіршілігінің дене жылыту, қимылдау, жұмыс
атқару, өнім өндіру секілді пайдалы энергиясына айналдыру деңгейі онша
жоғары емес, өнім өндіруге азықпен енген энергияның не бары 20-30%
пайдаланады. Азықтың жалпы энергиясының 30-35%, қорытылмағын тезек
қалдықтарымен шығарылса, 35-50% пайдасыз болып қалады.
1.6 Жүк және міністі аттарының азықтық нормасы және оларды
азықтандандыру ерекшеліктері
Тұқымдық айғырлардың қоректік заттарды қажет ету мөлшерлері тірілей
салмақтарына, шағылыстыруға пайдалану қарқынына, атқаратын жұмысына, қызу
қандылығына және тұқымына байланысты. Мейлінше қызу қанды деп емептелінетін
желісті және міністі тұқым айғырлары, ауыр жүк тартатын жылқы тұқымына
қарағанда, қуаттылығы 6-12%-дай артық қажет етеді.
Шағылысқа түсер алдында және шағылысқа түсетін кезде барлық тұқым
айғырлардың мерзімдік азық үлестеріндегі қуат мөлшері шамамен 25%
арттырылады. Тұқымдық айғыр ортадан жоғары қоңдылықта болуы тиіс.
Айғырлардың қоректік заттарды қанша қажет ететінін есептеп шығару үшін,
онда 100 кг тірідей салмағына шаққанда қанша құрғақ зат пайдаланылатыны
көрсетілген.
Басқа мөлшерлеу көрсеткіштері мерзімдік азық үлесінің 1 кг құрғақ затына
есептеп берілген. Желісті және міністі тұқымдардың тұқымдық айғырларын
азықтандыру мөлшерлері мен мерзімдік азық үлестері (рациондары), ал ауыр
жүк тартатын тұқымның тұқымдық айғырларына арналған мөлшерлер мен үлестер
кестелерде келтірілген.
Ауыр жүк тартатын айғырлар негізінен республикадағы жергілікті
жылқылардың өнімділігін арттыру үшін пайдаланылатынын айтқан жөн. Жон ауыр
жүк тартатын тұқым айғырларын шағылысқа түспейтін кезеңдерде азықтандыру
мөлшерлерін шағылысқа түсер алдындағы мөлшермен салыстырғанда олардың
тірілей салмақтарының дәрежесіне сәйкес 5-7 азйту арқылы өзгертуге болады.
Республикамыздағы өнім өндірумен айналысатын жылқы шаруашылықтарында
жүргізілетін тұқым мал жұмысы ауыр жүк тартатын тұқым айғырларын мұғалжар
Көшім жылқылары қабі тұқымішіндік түрінің жабы тұқымының биелерімен
тұқымаралық будандастыру жолымен алынған мейлінше ірі ет және сүт
өнімділігі мол мал өміруге бағытталған болуы тиіс. Жергілікті міністі
тұқым жылқыларын жақсарту сондай-ақ ұлттық спорт ойындары түрлерін дамыту
мақсатында тегіс жерлерде өткізілетін бәйге жарыстарға арналып Алматы ,
Жамбыл және Қостанай облыстарында өсірілетін таза қанды міністік жылқы
тұқымының 4 жаса айғыры. Бұған мерзімдік азық үлестерінің витаминдермен
қамтамасыз етілу деңгейі көп болуы керекті анықталды және бұл нақтыланған
азыө мөлшерінде көрініс тапты. Құрғақ зат шикі протеин, лизин талшық, макро
және микроэлементтер мөлшерлерін сондай ақ құрғақ зат бірлігіне шаққанда
қанша қуат пен басқа да қоректік құрғақ зат болатынын анықтады.
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру
Қыста жайылым шөптерінің орнын 5-9 кг көп жылдық шөптер, пішенмен,
шырынды азықтармен (5-10 кг сүрлем, 3-5 кг мал азғындық сәбіз) алмастырады.
Құнарлы азықтарды да осындай көлемде береді.
Бие буаздығының 9-айынан бастап, оларды азықтандыру мөлшерлерін барлық
қоректік заттар бойынша 6-7,5% арттырады. Мұндай жағдайда әр 100 кг тірілей
салмағына 25,56-26,95 МДж алмасатын қуаттан келеді. Сүттену кезеңі
аяқталғаннан кейін, қымыз фермасындағы қысыр биелерді жұмыс аттарына
арналған мөлшермен азықтандырады.
Биелердің тәуліктік сүт өнімлері 8-20 литр аралығында ауытқиды.
Сондықтан, сауынды ұйымдастырғанда, мейлінше сүтті биелерді таңдап алады
да,сүт өнімінің орташа көрсеткішін көтереді. Сүт өнімділігін көтеруде
биелерді сүттейтудің маңызы зор. Сүтейту нәтижелі болуы үшін, толыққанды
азықтандыру және уақытылы сауу қажет. Сауын уақыты кешіктірілсе, желінді
кернеген сүттің одан әрі көбірек шығуына қысым жасалынады.
Биені сауу кезіндегі жылдамдық – ең басты табыс. Ал керісінше жағдайда,
сүт мөлшері азаяды. Биенің сүт беруі тезх өткен сайын, оның сауылатын кезі
келгенін сезіну түйсігі тезірек қалыптасады. Айқай-шудың әсерінен,
ауырсыну, т.б. жағдайлардан кейбір биелердің сүті кідіріпқалады. Биелердегі
мұндай қолайсыздықты құлынын салу және ол сауылатын ортада қолайлы жағдай
туғызы жолымен жояды.
Биелерді тек күндіз ғана сауып, түнде құлындарымен бірге ұстайды.
Биелердің сүттілігі тұқымдық және жеке қасиеттеріне, бағып-күту, сондай-ық
азықтандыру жағдайларына, сүттену өзгешелігіне, дене бітімінің, жасының.
Сымбатының және желін көлемінің ерекшелігіне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіптік институты 1
Ветеринариялық медицина және зоотехния кафедрасы
Курстық жұмыс
Пән аты: Ауылшаруашылық малын азықтандыру
Мамандығы - 050802- Зоотехния
Тақырыбы Жұмыс аттарын азықтандыру
Жұмыс Орындаған:
Бидайбек Ж.
_____________________ (аты-
жөні, тобы, қолы)
(бағамен қорғалды, баға қойылған күні)
Комиссия
1. __________________________
қолы
2.__________________________ Жетекшісі Б.Қ.Қожалы ,
а.ш.ғ.д.
қолы
доцент___________
қолы
3. __________________________
қолы
Нормаға сай:
Б.О.Жақыпбекова
Шымкент 2011 ж.
Ф.7.-14-04
Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Ветеринариялық медицина және зоотехния кафедрасы
Бекітемін:
_____________________
Кафедра меңгерушісі: Асылбеков Б.Ж.
_______________________2011
Тапсырма №__________
___________________________________ _пәнінен курстық жұмысқа
Студент____________________________ __ тобы_______________
Жұмыстың тақырыбы___________________________ __________________
___________________________________ ____________________________
Алғашқы мәліметтер_________________________ _____________________
№ Түсінік жазбаның мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі шамамен
(парақ саны)
1
2
3
4
5
№ Графикалық бөлімнің Орындалу мерзімі Парақ саны Формат
мазмұны
1
2
3
Әдебиеттер:
1._________________________________ ______________________
2._________________________________ ______________________
3._________________________________ ______________________
4._________________________________ ______________________
Тапсырма берілген күні ________________Қорғалатын күн_______________
Жұмыстың жетекшісі: а.ш.ғ.д., доцент
Б.Қ.Қожалы
Тапсырманы орындауға қабылдадым __________________________________
Ф.7.-006-05 Қазақстан республикасы білім және ғылым
министрілігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Агроөнеркәсіптік институты
Бекітемін:______________________
ВМжәнеЗ
кафедрасының меңгерушісі
______________________Б.Ж.Асылбеков
___________________________2011 ж.
Хаттама №______
Курстық жұмысты қорғау бойынша
Студент____________________________ _тобы________________________
Курстық жұмыстың тақырыбы___________________________ _________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ______________________________
Қорғауға қойылған сұрақтар:
Курстық жұмысты орындау барысында жинаған балы _____________
(60 балл мүмкіндіктен)
Қорғау_______________баллмен (40 балл мүмкіндіктен) бағаланды
Жалпы жинаған балл жиындысы _______жұмыс_____баллмен бағаланды
Курстық жұмыс жетекшісі, Б.Қ.Қожалы, а.ш.ғ.д.
Комиссия мүшесі_____________________________ ______________________
Комиссия мүшесі ___________________________________ _______________
Шымкент 2011
Аннотация
Малды азықтандыру пәнінен Жұмыс аттарын жұмысына қарай азықтандыру
тақырыбында жазылған курстық жұмысым 34 беттен тұрады. Кіріспе, негізгі
бөлім (9 теориялық сұрақтар, 10 азықтандыру кестесі), өзіндік жұмыс,
техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі
қарастырылған.
Қысқартылған сөздермен белгілер
Мл – миллилитр
См- сантиметр
%- пайыз
Мин- минут
М- метр
Т.б – тағы басқа
Мм- миллиметр
С- сағат
С- тәулік
А.ө.- азықтық өлшем
Кдж- килоджоул
МдЖ- мегаджоул
Ккал -килокалория
Анықтамалар
Азық рационы – малға бір тәулік ішінде беруге ыңғайлы, есептеліп
алынған азық түрлері мен мөлшері.
Азықтандыру нормасы – малдың қоректік заттарға деген қажеттілігі
арнайы жүргізілген ғылыми –шаруашылық физиологиялық тәжірибелер.
Экстерьер – малдың сырт пішінінің көрсеткіші.
Интерьер – малдың ішкі пішінінің көрсеткіші.
Азық қоректілігі – мал организмінің тіршілігін қамтамасыз етіп, өнім
өндіруге қажетті қоректік зат жеткізу қасиетін айтамыз.
Витаминдер – өте аз мөлшерде болғанымен де тіршілікті қамтамасыз етуге
өте қажет аса маңызды органикалық қосындылар.
Нормативтік сілтемелер
Бұл курстық жұмыста мына төмендегі нормативтік сілтемелер қолданылады:
МЕМ СТ 2.104- 68 ЕСКД Негізгі жазулар
МЕМ СТ 2.601- 95 ЕСКД Пайдалану құжаттары
МЕМ СТ 2.304- 81 ЕСКД Сызба шрифтері
МЖБМС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
МК (ГК) ҚР 04-2003. Экономикалық қызмет түрлері бойынша өнімнің
классификаторы (ӘҚТБОК)
СТ ОҚМУ 4.02-2008. Университет стандарты. Сапа менеджменті жүйесі,
құжаттарын түзу, мазмұндау мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар.
СТ ОҚМУ. 7.11. -2009 Университет стандарттары. Оқу – әдістемелік
процестерді бақылау.
МЖБМС. 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД) . Схемалар.Түрлері мен типтері орынға қойылатын
жалпы талаптар.
Мазмұны
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздермен белгілер
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .6
І Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .7
1.1Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік...7
1.2 Малды нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен
элементтері ... ... 8
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... 10
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ..11
1.5 Жұмыс атының тірілей салмағына, атқаратын жұмысына байланысты қоректі
заттарға мұқтаждығы ... ... ... ... ... ... . ... ...12
1.6 Жүк және мініс аттарының азықтық нормасы және оларды азықтандыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру ... .15
1.8 Жылқыны бордақылап азықтандыру және рацион ... ... ...16
1.9 Жылқы малының бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... 17
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
3 Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Қазақстанда жылқының 14 тұқымы өсіріледі олардың арасында:
ағылшынның міністік-таза қанды міністік, арабтың таза қанды, түркменнің
таза қанды ахалтеке, қостанайдың арбаға және міністік жылқысы сияқты жылқы
түрлері бар. Желістілерге – орыс және орлов, міністік-жегіндік түрлеріне
–дондық қостанайлық (негізгі түр), ал ауыр жүк тартатындарға – кеңестік,
орыс және Владимир жылқы тұқымдары жатады.
Өнімдік бағыттағыларға: Көшім, мұғалжар, қазақтың жабысы, адай
жылқысы, қабы етті жылқысы секілді тұқымдар жатады. Көп болмаса да. Ресейде
шығарылған жаналттай тұқымы мен жаңа қырғыз, қарабайыр тұқымдары да
таралған.
Жылқының басқа малдан ерекшелігі – оның Негізгі өнімі бұлшық етінің
күші болып табылатындығы. Мұның өзі ас қорыту және зат алмасу
ерекшеліктерін айқындайды.
Жылқылардағы заттар мен қуаттың алмасуы тұқымына, жынысына және
жасына қарай ерекшеленеді. Бір жасар ұрғашы жабағыларға қарағанда, олармен
қатарлас еркек жабағыларда зат және қуат алмасуы қарқынды жүреді. Айғырлар
шағылысқа түсуге дайындық кезеңі мен шағылысу кезеңінде, биелер буаз
кезеңінің соңғы 3 айында және сүттену кезеңінің алғашқы 3 айында, құлындар
өмірінің бірінші жылында өздерінің мерзімдік азық үлестерінде қоректік
заттардың көбірек болғанын қалайды. Міністік және желістік жылқыларға
қарағанда, ауыр жүк тартатын тұқым жылқылары, тірілей салмағының 100 кг –
ына қоректік заттарды 6-10 % аз пайдаланады. Әсіресе, жеделдете
жаттықтырылатын және спорттық аттар мерзімдік азық үлестерінде қоректік
заттардың молырақ шоғырлануын талап етеді.
Жылқы малы, әдетте, жұмыс істей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде
көмірсуларды көбірек шығындайды, сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме
азықтандырудың маңызы ерекше.
Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай бөлінген топтарының
бәрініңде протейндді қажет ету мөлшері тіршілік етулеріне, оның сыртында:
биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне, төлдердің тірілей салмақ
өсіміне, тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда болуына кеттетін шығындар
көлемінен құралады, өсіп келе жатқан жас төлдің мерзімдік азық үлестерінде
лизин болуын ескеру керек.
Жылқылардың сүйек – бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті
мөлшерде минералды заттар, ең алдымен, кальций мен фосфор қажет. Сондай-ақ
олардың мерзімдік азық үлестеріндегі арақатынасы 1:1 немесе 1:0,75 болу
керек. Жылқылардың А (ретинол), Д (кальциферол), Б (токоферол), В1
(тиамин), В2 (рибофлавин), В3 (пантотен қышқылы), В4 (фолий) болады. Мал
денесінің сыртқы түр-тұлғасы (пішіні) және оның биологиялық ерекшеліктері
мен шаруашылыққа жарамдылық байланысының бірлестігін зоотехника ғылымында
экстерьер деп атайды. Экстерьер француз сөзі, сөзбе-сөз аудармасы сыртқы
түрді білдіреді.
І Негізгі бөлім
1.1 Жылқыны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік
Мал азықтандыруда организм қажеттігінен аз да немесе одан да көпте
мөлшерде азық жұмсау зиянды болып келеді. Организм қажеттілігінен аз
мөлшерде жеткізілетін қоректік заттар зат пен энергия алмасуын толық
қамтамасыз ете алмай, төл өсімі мен жетілуін тежесе, сақа малдың
өнімділігін кемітіп, өзін арықтандырады. Қажетті шамадан көп енген қоректік
заттар да ас қорыту барысында толық қорытылмайды.Бұл бір жағынан өнімнің
өзіндік құнын қымбаттатса, екінші жағынан, зат алмасуын да бұзып, оған
кедергі келтіреді.
Жылқы – қарапайым қарынды мал. Денесінің ірілігіне қарамай қарнының
сиымдылығы небәрі 14-16 л көлеміндей болады. Жылқы бос уақытының бәрін
дерлік азықтануға жұмсайды. Бұл әсіресе қара жұмыс атқаратын жұмыс аттары
үшін, өйткені бұлардың күйісті малдікіндей жеген азығын түпкілікті өңдеуден
өткізетін месқарыны болмағандықтан, жылқы жем шөпті ауыз қуысында мұқият
шайнап, мол сілекеймен ылғалдандырып барып жұтатындықтан, азықтануға
ұзағырақ уақыт жұмсайды.
Жылқы малы әдетте жұмыс ісьей бастаған алғашқы 3 сағат ішінде
көмірсуларды көбірек шығындайды сондықтан да оларды жұмыс кезінде үстеме
азықтандырудың маңызы ерекше. Жылқылардың жыныстарына, жастарына қарай
бөлінген топтарының бәрінің де протеинді қажет ету мөлшері тіршілік
етулеріне оның сыртында биелердің іштегі төлдерінің өсуіне, сүттенуіне,
төлдердің тірілей салмақ өсіміне тұқымдық айғырлар ұрықтарының пайда
болуына кететін шығындар көлемін құрайды. Өсіп келе жатқан жас төлдің
мерзімдік азық үлестеріне лизин болуын ескеру керек. Жылқылардың сүйек
бұлшық ет мүшелерінің пайда болуы үшін жеткілікті мөлшерде минералды заттар
ең алдымен кальций мен фосфор қажет.
Жылқының, әсіресе, қара жұмыс атқарып немесе мініліп жиі терлейтін
аттарды суару мен азықтандыру реті мен тәртібін қатаң сақтау қажет.
Терлеген атты алдымен терін басып, суытып барып суарады. Уақытты тиімді
пайдалану үшін, алдымен ірі жем шөптің бір бөлігін беріп терін
бастырғаннан кейін суарып, шырынды азықты, артынан жем жегізеді де, қалған
уақытта ірі жем шөптің қалған бөлігін салып қоямыз.
Сонымен қатар жылқы тұқымдарының зат алмасу барысы едәуір ерекше
болатынын ескеруіміз керек. Мысалы: жеңіл жүрісті мініс тұқымдарына
жататын шабыс аттары мен желіс тұқымдарына жататын жегіс аттарының зат
алмасуы жедел жүреді де, аяң жүрісті ауыр салмақты тұқым аттарының зат
алмасуы баяу жүріп алғашқылардікімен салыстырғанда 100 кг тірілей салмағына
шаққандағы энергетикалық мұқтаждығы 8-10% төмен болады.
Жылқының зат алмасуына атқаратын жұмысы да ықпал етеді. Ауыр қара
жұмыстағы жұмыс аттары мен жылдам қимылдайтын мініс және спорт аттары
энергетикалық мұқтаждығын алғашқы 3 сағат мерзімінде желінген жем шөптің
жеңіл қорытылатын көмірсуларымен қанағаттандыратынын ескеріп, осы мерзімде
оларды толықтыруды ойластыру қажет. Ол үшін жылқыға жеңіл қоытылатын
энергетикалық қуаттылығы жоғары жем шөп ретінде шырынды қызылша, сәбіз,
картоп секілді тамыр түйнек жемістілерді береді. Бірақ бұл азықтар аттың
ас қорыту жолындағы ашу үрдісін өрістетіп, атқарылатын жұмысына (жедел
қимылына) кедергі келтіретіндіктен, олардың көліктік және мініс аттарына
берілетін мөлшерін шектейді.
Азықтандыру нормасының негізінде азықтандыру рационын, яғни
қоректілігі норма көрсеткіштерін өтейтін мал басына жегізілетін азықтар
мен азықтық қосындыларын құрастырады. Рацион құрылымы мен құрамы мал түлігі
мен құс түрінің ас қорыту физиологиясына, өнімдік бағытына байланысты зат
алмасу ерекшеліктеріне сәйкестендіріледі.
Азық рационы деп – малға бір күн ішінде беруге ыңғайлап еесептеліп
алынған азық түрлері мен мөлшерін айтады. Азық рационы – ғылыми негізде
үйлестіріліп алынған, жалпы жұғымдылығы, қорытылатын протеині, минерал
заттары мен каротиннің мөлшері жағынан азық нормасына сәйкес келетін
әртүрлі азықтардың қосындысы. Малды азықтандыру процесінде,каротин жеке
азықтың желінуіне, малдың денсаулығы мен өнімділігіне қарай текссеріліп,
анықталады. Азық рационын 15 күнде 1 рет қайтадан жасап отырады. Шырынды
(балғын) азықтардан сәбіз, қызылша, тунепс, сапалы сүрлем мен картоп берген
пайдалы. Жылқы басына тәулігіне жуып, тазартып қызылшаны 10-12 кг,
атқаратын жұмысына қарай сүрлемді 8-12 кг беруге болады. Картопты пісіріп
берген дұрыс. Жұмыс аттарына 100 кг тірілей салмағына шаққанда 3-4 кг
пішенмен сүрлем, жұмыс ауырлылығына сәйкес 1,5-2 кг құнарлы жем беріледі.
Күніне бір басқа 10-12 кг картоп, 8-12 кг сәбіз, 10-15 кг сүрлем беруге
болады.
1.2 Жылқыны нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері.
Мал азықтандырудың қоректік құндылығы малдың қоректік мұқтаждығын
белгілейтін азықтандыру нормасының көрсеткіштеріне сәйкестендіріліп
құрастырылған азықтандыру рациондары, яғни жегізілетін азықтары мен азықтық
қосындылары арқылы іске асырылады. Азықтандыру нормасының көрсеткіштерін
түріне, тұқымына, өнімдік бағытына, жасына, жынысына, тірілей салмағына
және өнімділігіне сәйкес өзгеретін энергиялық, протеиндік, минералдық және
витаминдік мұқтаждығы бойынша анықтайды. Организмнің тіршілігі мен өнім
өндіруге қажетті энергия мен құрылымдық және биологиялық әсерлі заттарға
мұқтаждығын айғақтайтын жалпы нормалық көрсеткіштерге тәулігіне 1 басқа
қажет азық өлшемі (сұлылық) қорытылатын протеин (г), кальций (г), фосфор
(г), каротин (мг) жатады. Мұндағы азық өлшемі организмнің жалпы
қоректілік, яғни энергиялық, қорытылатын протеин –құрылымдық (түзушілік),
ас тұзы, кальций мен фосфор – минералдық, каротин – витаминдік мұқтаждығын
көрсетеді.
Азықтандыру нормасының энергетикалық көрсеткішін анықтағанда малдың оған
мұқтаждығымен қатар желінген азықпен жеткізілген бүкіл энергиясының зат
алмасу үрдісінде жұмсалатын алмасу энергиясына айналуын ескереді. Бұл
айналуға, бір жағынан азықтың жалпы энергиясы мен алмасу энергиясының
пайдаланылымдығы және азықтың 1 кг құрғақ затындағы қатынасымен анықталатын
жалпы энергия алмасулығы, екінші жағынан, желінген азық құрғақ затындағы
алмасу энергиясының шоғырлану дәрежесі ықпал етеді. Содан желінген азық
алмасу энергиясының пайдаланылу тиімділігі шығады.
Малдың өнім өндіруіне қажетті энергиялық мұқтаждығын оны өндіруге және
одан байланатын алмасу энергиясының көлемімен белгілейді. Малдың жалпы
қоректік қажеттілігін айғақтайтын энергиялық мұқтаждығымен қатар
протеиндік, минералдық және витаминдік мұқтаждығы азық протеинінің
биологиялық құндылығы, аминқышқылдарының үйлесімділігі, желінген азық
витаминдерінің сіңімділігіне байланысты болса, күрделі қарынды күйісті
малдың мұқтаждығы орын алатын микробиологиялық үрдіске тәуелді өзгереді.
Малдың минералдық мұқтаждығына желінген азықпен енген минералдық заттар
ерігіштігі мен сіңімділігі, олардың бір-бірімен және де басқа да қоректік
заттар, протеиндік және витаминдік мұқтаждыққа күйісті және қарапайым
қарынды малдың ас қорыту ерекшеліктері ықпал етеді.
Малдың қоректік қажеттігі арнайы нормалық көрсеткіштермен белгіленіп,
өтелетіндіктен мұндай азықтандыру жүйесін нормалап азықтандыру жүйесі деп
атайды. Азық рационын құруда бірнеше принциптерге мән беруіміз керек. Азық
рационын құрудағы принциптер:
1.Азық нормасын анықтау. 2. Азықтың түрлері:а) ірі азықтар; б) шырынды
азықтар; в) құнарлы азықтар; г) минералды азықтар; д) биологиялық әсерлі
заттар. 3. Малдың өнімін анықтау. 4. Жылдың мезгілі. 5. Малдың
физиологиялық жағдайын анықтау. 6. Малдың жынысын, жасын анықтау. 7. Малдың
ас қорыту ерекшеліктері.
Азықтандыру нормасының дұрыс қамтамасыз етілуі аз азық шығынымен мол
өнім өндірілуімен, яғни азықтандыру тиімділігінің артуымен айғақталады.
Нормада аз берілген қоректік заттар жеткіліксіздігінен өнімділікті
кемітсе.нормадан көп берілген қоректік заттар ас қорыту барысында қорытылуы
баяулап, өнімділікті төмендетеді. Мүмкін болған жағдайда азықтандыру
тиімділігін арттыру үшін бұл негізгі азықтандыру нормасының көрсеткіштерін
қосымша малдың шикі май мен шикі жасунық, қант пен крахмал, биогенді
макро және микроэлементтер мен маңызды витаминдерге мұқтаждығымен
толықтырылады. Мұндай толықтырылған организм мұқтаждығының 18-30
көрсеткішін қамтитын деректерді арнайы іріктеп алынған азықтандыру нормасы
деп атайды.
Азықтандыру нормасының көрсеткіштерін толығымен өтеу үшін қосылған жаңа
азық пен азықтық қосындыларға малды біртіндеп, аз мөлшерден бастап
үйренеді. Малға жегізілетін ондай жекелеген азық пен негізгі азықтық
топтардың көлемі мен ара қатынасы малдың ас қорыту физиологиясы мен
биохимиясына мейлінше үйлесімді, жұғымды келіп, қоректік заттар қорытылуы
мен игерілуін жоғары деңгейде қамтамасыз етулері керек. Мысалы: ас қорыту
жолы толықтырылып, желінген азықтың қарында араластырылып, ішекпен
уақытылы жылжытылуына көмектесетін қарын моторикасы мен ішек
перистальтикасын (жиырылуын) қамтамасыз ету үшін малдың азық жейтін,
үйренген аумағы болғаны дұрыс.
1.3 Жылқы рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін фактор
Азықтандыру мөлшері орташа деңгейде белгіленгендіктен оны қолданғанда
малдардың тұқымын жынысын қызу қандылығын сақа жылқылардың тірілей
салмақтарын сақтау мен жас төлдерде оның артуын азық пайдаланудағы жеке
ерекшеліктерін назарда ұстаған абзал. Шикі талшықтар 17-19пайыз болса –
алмасатын қуат 92,6 болады. Жас төлді мөлшерлеп азықтандыру оның дұрыс
өсіп жетілуін қамтамасыз етуі тиіс. Тіршілігінің бірінші жылы оның тірілей
салмағы сақа жылқының тірілей салмағының 50-60 пайызына, екінші жылы 75-85,
ал үшінші жылы 100 пайызына тең болуы керек. Азықтандыру мөлшерлерін
жасаған кезде жылқыларды жыныс жас топтары мен шаруашылыққа пайдалану
ерекшеліктері азық ішіндегі зерттеулер жылқылардың жыныс, жас топтары қажет
ететін витаминдер мен селеннің қолайлы мөлшерлерін анықтап береді. Бұған
мерзімдік азық үлестерінің витаминдермен қамтамасыз етілу деңгейі көп
болуы керектігі анықталды және бұл нақтылаған азық мөлшерінде көрініс
тапты. Құрғақ зат, шикі протеин, лизин талшық макро және микро элементтерін
мөлшерлерін сондай-ақ құрғақ зат бірлігіне шаққанда қанша қуат пен басқа да
қоректік заттардан келетініе анықтайтын тиісті мөлшерлер енгізілді.
Жылқылардың мерзімдік азық үлестеріндегі талшықтардың ең қолайлы мөлшері
құрғақ заттың 16 пайызындай болуы керек. Талшықтар мөлшерінің 16 пайыздан
артық болуы мерзімдік азық үлесінің алмасатын қуатын пайдалану деңгейін
төмендетеді. Сондықтан талшықтардың бәсеңдету үлесіне қарсы түзету
коэфиценттер ұсынылып отыр. Тәуліктік азық үлесінде 10-12 азық өлшемі болуы
тиіс. Онымен қоса, 1 азық өлшемінде 80-100 г қорытылатын протеин, кем
дегенде 4-5 г кальций, 4-5 г фосфор, 410-415 мг каротин болуы керек. Бәйге
аттары тәулігіне 30-40 г тұз қажет етеді. Жылқы азықтандырғанда белгілі
бір тәртіп пен ереже сақталуы қажет. Азықты белгіленген уақытта және аттың
бабын жақсы жағынан қамтамасыз ететіндей мөлшерде беру керек. Жылқылардың
төлдерден басқа барлық жыныс жас топтарының қоректік заттарды жылдық қажет
ету мөлшері бірінші қаңтардан отыз бірінші желтоқсанғадейінгі мерзімге
есептелген.
1.4 Жылқы малының ас қорыту ерекшеліктері
Жылқының ас қорыту жүйесінің құрылысының өзіндік ерекшеліктері бар.
Олар ауыз қуысынан басталады. Айғырдың күрек тістері өткір, жем шөпті
мүйізді ірі қара малындай жалмамай қырқып жеп, түбелікті азу тістерімен
түбегейлі мұқият шайнап, мол сілекейлеп, аумағы сиырдыкінен 10 еседей тар
бір бөлімді қарынына (асқазанға) жұтады. Жұтылған азық қарынға сүйір
бұрыштанып жалғасқан өңеш арқылы өтеді. Жылқылардың ас қорыту бөлімі, яғни
қартасы өте жақсы дмыған. Аумағы 18 л қарын үлесіне жалпы ас қорыту жолының
-9%, ұзындығы 16-24 м, аумағы 64 л, аш ішегіне - 30%, ұзындығы 1 м, аумағы
34 л, соқыр ішегіне 16% келсе, ұзындығы 6-9 м, аумағы 96 л, тоқ ішегінің
үлесіне 45% келеді. Егерде қарынға енген азық қоректік заттарының жедел
түрде ашуынан көп көлемді газдары пайда болса, олар қарын аумағын керіп
жанай қосылған өңеш тесігін бекітеді де, өңеш арқылы кері ауыз қуысына
кекіріліп шығуынажол бермейді. Кекіре алмаған жылқының қарны кернеп, қатты
түйнеуінен ол тіпті өліп кетуі мүмкін. Қарын сөлі ферменттерінің әсерінен
қорытыла бастаған азық қоректік заттары жылқы ішегінің күштідамыған,
химусының реакциясы сәл сілтілі айналмалы тоқ және аумақты (сыйымдылығы
20-70 л) соқыр ішегінде микробиологиялық өңдеуден өтеді. Соның нәтижесінде
химус қоректік микробтық аминқышқылдары және витаминдерімен байытылады.
Жылқы ішегі күйісті малдыкінен 2-2,5 еме қысқалығынан одан жылдамырақ
өтетін химус қоректік заттары қысқа мерзімде қорытылып үлгеруі керек.
Сондықтан атқаратын жұмысы ауырлап, азықтануға уақыты қысқарған сайын жылқы
азығының энергиялық қуаттылығы арттырылады. Желінген азықтың құрғақ
затындағы жеңіл ыдырап, жылдам қорытылатын қоректік заттардың
шоғырлануыжоғарылай түседі. Қарын сөлі сңіп, бөктірілген азық ішекке
өткізіліп, ішек сөлінің ферменттерімен түбегейлі протеині-аминқышқылдарына,
майы-май қышқылдарына, көмірсулары моноқанттарға ыдыратылады да, соңғылары
аш ішек түгімен қанға сіңіріледі. Сіңірілмеген, яғни қорытылып үлгермеген
қоректік заттар қорытылмаған тезек (қи,нәжіспен) қалдықтарымен сыртқа
шығарылады. Жылқы желінетін жем шөп пен суарылатын судың тазалығы мен спасы
аса сезімталдықпен, талғампаздықпен қарайды. Бойында дамыған иіс
сезгіштігінің арқасында жылқы бүлінген сапасыз жем шөпті жемейтін,
лайланып, ластанған суды ішпейтін текті жануар болып келеді. Жылқы астық
тұқымдастары басым шалғын және дала пішені мен бұршақ тұқымдастардың аралас
пішенін сүйсініп жегенмен, беде пішенін қажет ете бермейді. Жылқының
сүйікті азығы – сұлы дәні болып табылады. Оны жылқыға шектемей жегенінше
беру керек.Басқа дәндерден жүгері мен арпаны жақсы жейді. Оларды бұршақ
тұқымдастар пішенімен араластырып берген дұрыс. Ауыз қуысында нашар
шайналып,қарында бөртіп, қарынды ұлғайтып, ішті кептіру қаупін тудыратын
қара бидай дәнін тек ұнтақтап, туралған сабанмен араластырып жегізуге
болады. Жылқының ас қорытуына бидай кебегі көмектеседі. 4-5 л Жылы суға
ерітілген 1,5 кг азықтық сірне ерітіндісімен туралған пішен мен сабан
кесіндісін бүркіп, жылқының ас қорытуының бұзылуынан туындайтын өлі
тиюін тоқтату үшін жегізеді. Жылқы жайылым отын, шалғын шөбін,көп жылдық
екпе шөптерден ат қонақ, еркекшөп, беде және жоңышқаны жақсы жеп, жұғымды
пайдаланылады. Жылқы сонымен қатар, сазды, томарлы жердің шөбін, өлең,
қоға, қырықбуын, мия сияқты шөптерді онша сүйсініп жемейді. Сұлы, арпа,
тары сабаны мен топанын да жейді. Бірақ оларды алдын-ала булап, жұмсартып
жемме араластырып беру керек. Желінген жем шөпті пайдалану тиімділігі
алдымен қоректік заттарының қорытылымына, яғни ас қорыту жолында қрапайым
қосындыларға дейін ыдыратылып,сіңірілуіне байланысты болады. Жылқының
желінген азық энергиясын өз тіршілігінің дене жылыту, қимылдау, жұмыс
атқару, өнім өндіру секілді пайдалы энергиясына айналдыру деңгейі онша
жоғары емес, өнім өндіруге азықпен енген энергияның не бары 20-30%
пайдаланады. Азықтың жалпы энергиясының 30-35%, қорытылмағын тезек
қалдықтарымен шығарылса, 35-50% пайдасыз болып қалады.
1.6 Жүк және міністі аттарының азықтық нормасы және оларды
азықтандандыру ерекшеліктері
Тұқымдық айғырлардың қоректік заттарды қажет ету мөлшерлері тірілей
салмақтарына, шағылыстыруға пайдалану қарқынына, атқаратын жұмысына, қызу
қандылығына және тұқымына байланысты. Мейлінше қызу қанды деп емептелінетін
желісті және міністі тұқым айғырлары, ауыр жүк тартатын жылқы тұқымына
қарағанда, қуаттылығы 6-12%-дай артық қажет етеді.
Шағылысқа түсер алдында және шағылысқа түсетін кезде барлық тұқым
айғырлардың мерзімдік азық үлестеріндегі қуат мөлшері шамамен 25%
арттырылады. Тұқымдық айғыр ортадан жоғары қоңдылықта болуы тиіс.
Айғырлардың қоректік заттарды қанша қажет ететінін есептеп шығару үшін,
онда 100 кг тірідей салмағына шаққанда қанша құрғақ зат пайдаланылатыны
көрсетілген.
Басқа мөлшерлеу көрсеткіштері мерзімдік азық үлесінің 1 кг құрғақ затына
есептеп берілген. Желісті және міністі тұқымдардың тұқымдық айғырларын
азықтандыру мөлшерлері мен мерзімдік азық үлестері (рациондары), ал ауыр
жүк тартатын тұқымның тұқымдық айғырларына арналған мөлшерлер мен үлестер
кестелерде келтірілген.
Ауыр жүк тартатын айғырлар негізінен республикадағы жергілікті
жылқылардың өнімділігін арттыру үшін пайдаланылатынын айтқан жөн. Жон ауыр
жүк тартатын тұқым айғырларын шағылысқа түспейтін кезеңдерде азықтандыру
мөлшерлерін шағылысқа түсер алдындағы мөлшермен салыстырғанда олардың
тірілей салмақтарының дәрежесіне сәйкес 5-7 азйту арқылы өзгертуге болады.
Республикамыздағы өнім өндірумен айналысатын жылқы шаруашылықтарында
жүргізілетін тұқым мал жұмысы ауыр жүк тартатын тұқым айғырларын мұғалжар
Көшім жылқылары қабі тұқымішіндік түрінің жабы тұқымының биелерімен
тұқымаралық будандастыру жолымен алынған мейлінше ірі ет және сүт
өнімділігі мол мал өміруге бағытталған болуы тиіс. Жергілікті міністі
тұқым жылқыларын жақсарту сондай-ақ ұлттық спорт ойындары түрлерін дамыту
мақсатында тегіс жерлерде өткізілетін бәйге жарыстарға арналып Алматы ,
Жамбыл және Қостанай облыстарында өсірілетін таза қанды міністік жылқы
тұқымының 4 жаса айғыры. Бұған мерзімдік азық үлестерінің витаминдермен
қамтамасыз етілу деңгейі көп болуы керекті анықталды және бұл нақтыланған
азыө мөлшерінде көрініс тапты. Құрғақ зат шикі протеин, лизин талшық, макро
және микроэлементтер мөлшерлерін сондай ақ құрғақ зат бірлігіне шаққанда
қанша қуат пен басқа да қоректік құрғақ зат болатынын анықтады.
1.7 Жұмысқа қосқан буаз және сауылатын биелерді азықтандыру
Қыста жайылым шөптерінің орнын 5-9 кг көп жылдық шөптер, пішенмен,
шырынды азықтармен (5-10 кг сүрлем, 3-5 кг мал азғындық сәбіз) алмастырады.
Құнарлы азықтарды да осындай көлемде береді.
Бие буаздығының 9-айынан бастап, оларды азықтандыру мөлшерлерін барлық
қоректік заттар бойынша 6-7,5% арттырады. Мұндай жағдайда әр 100 кг тірілей
салмағына 25,56-26,95 МДж алмасатын қуаттан келеді. Сүттену кезеңі
аяқталғаннан кейін, қымыз фермасындағы қысыр биелерді жұмыс аттарына
арналған мөлшермен азықтандырады.
Биелердің тәуліктік сүт өнімлері 8-20 литр аралығында ауытқиды.
Сондықтан, сауынды ұйымдастырғанда, мейлінше сүтті биелерді таңдап алады
да,сүт өнімінің орташа көрсеткішін көтереді. Сүт өнімділігін көтеруде
биелерді сүттейтудің маңызы зор. Сүтейту нәтижелі болуы үшін, толыққанды
азықтандыру және уақытылы сауу қажет. Сауын уақыты кешіктірілсе, желінді
кернеген сүттің одан әрі көбірек шығуына қысым жасалынады.
Биені сауу кезіндегі жылдамдық – ең басты табыс. Ал керісінше жағдайда,
сүт мөлшері азаяды. Биенің сүт беруі тезх өткен сайын, оның сауылатын кезі
келгенін сезіну түйсігі тезірек қалыптасады. Айқай-шудың әсерінен,
ауырсыну, т.б. жағдайлардан кейбір биелердің сүті кідіріпқалады. Биелердегі
мұндай қолайсыздықты құлынын салу және ол сауылатын ортада қолайлы жағдай
туғызы жолымен жояды.
Биелерді тек күндіз ғана сауып, түнде құлындарымен бірге ұстайды.
Биелердің сүттілігі тұқымдық және жеке қасиеттеріне, бағып-күту, сондай-ық
азықтандыру жағдайларына, сүттену өзгешелігіне, дене бітімінің, жасының.
Сымбатының және желін көлемінің ерекшелігіне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz