Тепе - теңдік деңгейінің экономикалық циклы
Мазмұны
Кіріспе
1.Макроэкономикалық тепе.теңдік түсінігі және оның маңызы
2.Тепе.теңдік деңгейінің экономикалық циклы
3.ҚР.дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе.теңдік жағдайы
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
Кіріспе
1.Макроэкономикалық тепе.теңдік түсінігі және оның маңызы
2.Тепе.теңдік деңгейінің экономикалық циклы
3.ҚР.дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе.теңдік жағдайы
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген" шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады. Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме, нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген" шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады. Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме, нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Қазақстан Республикасы 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары.-Астана,2002.
3. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. —
МГУ, Изд-во "Дис", 1997. ,
4. Ален Р. Математическая экономия. — М., "Иностранная
литература", 1963.
5. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. - М., Изд-во
МГУ, 1994.
5. Бурда М.Макроэкономика. СПб.: иСудостроеиие", 1998.
6. Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы.
О бюджетной системе. Закон Республики Казахстан. Алматы,
"Қаржы-қаражат", 1996.
7. Долан Э.Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер. с англ. —
СЖ: 1994.
9. Микро-макроэкономика. Практикум /Под общ. ред. Ю.А.
Огибина - СПб., 1994.
10. Күлекеев Ж.Ә., Есенғалиева К.С., Тастандиева Н.Б. Микро-
макроэкономика терминдерінің орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1995.
11. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.Ә., Сұлтанбекова Г.К. Микро-
экономика. "Экономика",2004.
12. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Макро-экономика. "Экономика", 2005.
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Қазақстан Республикасы 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары.-Астана,2002.
3. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. —
МГУ, Изд-во "Дис", 1997. ,
4. Ален Р. Математическая экономия. — М., "Иностранная
литература", 1963.
5. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. - М., Изд-во
МГУ, 1994.
5. Бурда М.Макроэкономика. СПб.: иСудостроеиие", 1998.
6. Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы.
О бюджетной системе. Закон Республики Казахстан. Алматы,
"Қаржы-қаражат", 1996.
7. Долан Э.Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер. с англ. —
СЖ: 1994.
9. Микро-макроэкономика. Практикум /Под общ. ред. Ю.А.
Огибина - СПб., 1994.
10. Күлекеев Ж.Ә., Есенғалиева К.С., Тастандиева Н.Б. Микро-
макроэкономика терминдерінің орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1995.
11. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.Ә., Сұлтанбекова Г.К. Микро-
экономика. "Экономика",2004.
12. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Макро-экономика. "Экономика", 2005.
Мазмұны
Кіріспе
1.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
2.Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы
3.ҚР-дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе-теңдік жағдайы
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын
ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады.
Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны
өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде
зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның
экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады.
Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын
қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады.
Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға
индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің
өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін
ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге
мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт
аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып
отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір
мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және
тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты
салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-
торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын
анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып
отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы
циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі
мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы
жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық
және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты
сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк
арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен
мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны
ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін
макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс
жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы
пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың
берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген"
шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады.
Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде
қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі
тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар
орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-
фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір
қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын
құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп,
үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің
құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін
пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі
түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық
көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп
жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің
ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме,
нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары
бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір
бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық
көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы
көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда
кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол
беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен
қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.
1.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
Бұл көзқарастар түбегейлі әр түрлі қорытындыларға әкелуіне қарамастан,
олар бір негізін қалаушы үлгіге негізделді. Соңғысын талдаудың екі
графикалық құралдарымен синтездеуге болады: тауар нарығы мен ақша нарығының
өзара әрекеттесуін көрсететін ІS-LМ үлгісі, еңбек нарығы және тауарлар мен
қызмет көрсетуді өндіретін және оларды тауар нарығында сататын фирма іс-
әрекетін сипаттайтын сұраныс-ұсыныс үлгісімен.
Алдымен кең анықталған тауар нарығын қарастырайық, яғни, тауарларды ғана
емес, сонымен қатар қызмет көрсетуді де қамтитын нарықты қарастырайық.
Талдаудың бастапқы нүктесі — тұтыну және инвестициялық игіліктерге
сұранысты білдіретін үй шаруашылықтары. Бұл бөлімде басты назар қысқа
мерзімді кезеңге аударылады.
Жабық экономикада соңғы шығындардың саны ретінде алынатын ЖЮ жеке
тұтынуға, жеке инвестицияға және мемлекеттік сатып алуға бөлуге болады.
"Бірінші кезеңде" бұл мынаны білдіреді.
Үі= Сі+Iі+Gі (1)
1-ші кезеңцегі тұтыну және инвестициялардың функциялары мынандай:
Gі = С (Ώ, Үd) (түтыну функциясы) (2)
Іі = I (rі) (инвестиция функциясы)
Gі = G (мемлекеттік сатып алулар)
Ті = Т (таза салықтар)
Тұтыну (С) жеке байлықтан (Ώ) және қолдағы табыстан Үd= Ү-Т оң
тәуелділікте.
Нақты пайыздық мөлшерлеменің тұтынуға ықпалы тұрақты оң немесе теріс
болмағандықтан, мұнда тек жанама ықпалы қарастырылады: пайыз
мөлшерлемесінің өсуі үй шаруашылығының байлығын, соның әсерінен оның
тұтынуын да азайтады. Инвестицияны қарапайымдандыру мақсатымен — инвестиция
функциясы пайыздық мөлшерлемеден ғана тәуелді деп қарасты-рылады: нақты
пайыздық мөлшерлемені үлкейту капиталдың баламалы құны есебінен инвестиция
тартымдылығын азайтады.
(1) теңдеу — тауар нарығындағы тепе-теңдіктің шарты. Сол жағы
шығарылатын ұсынысты көрсетеді, ал оң жағы — оның сұранысының сипаттамасы
болып табылады. Ұсыныс экономиканың өндіргіш күштерімен, яғни капитал
қорларымен, жұмысшылардың біліктілігімен және техникалық даму деңгейімен
анықталады.
Тауарларға және қызмет көрсетулерге сұраныстың талдауын ұсынысты
қарастыру арқылы толықтырайық. Өндіріс факторлары және өндіріс функциясы
өнім шығару көлемін анықтайды:
Y = F(К,L) = Y
Енді өндірілген өнімге сұранысты және ұсынысты сипаттайтын осы
теңдеулерді біріктірейік. Егер біз ұлттық шоттар теңдеуіне тұтыну функциясы
мен инвестициялық функцияның оң жағын қойсақ, онда мынаны аламыз:
Ү = С (Ү - Т) +I (r) + G
G және Т айнымалыларының мәндері экономикалық саясатта берілетін
болғандықтан, ал өндіріс деңгейі берілген өндіріс факторларының қоры мен
өзгермес өндіріс функциясы жағдайында тұрақты болғандықтан, былай жаза
аламыз:
Ү = С(Ү-Т) + І(r) + G
Бұл теңдеу өнім ұсынысы өнім сұранысына, ал ол өз кезегінде тұтыну,
инвестиция және мемлекеттік сатып алулар сомасына тең екендігін көрсетеді.
Пайыз мөлшерлемесі r маңызды рөл атқарады, ол тауарға сұраныстың оның
ұсынысына тендігіне кепіл бере алатындай өзгеруі керек. Пайыз мөлшерлемесі
жоғарылаған сайын, инвестиция көлемі азаяды, демек тауарға сұраныс және
ұсыныс та азаяды. С+І+G. Егер пайыз мөлшерлемесі жоғары болса,
инвестициялар өте төмен және тауарға сұраныс ұсыныстан төмен болады. Егер
пайыз мөлшерлемесі төмен болса, инвестициялар жоғары және сұраныс ұсыныстан
асып кетеді. Пайыз мөлшерлемесінің тепе-теңдік жағдайында тауарларға және
қызмет көрсетуге сұраныс олардың ұсынысына теңеледі.
Классикалық экономика теориясы екі негізгі жобаға негізделеді. Біріншіден,
ресурстардың толық жұмсалуымен өндірілген өнімді сатып алу үшін жиынтық
шығын деңгейі Ү=С + І + G + ХП. (яғни АD =АS жағдай болуы мүмкін еместігіне
сенімділік білдіреді).
Екіншіден, егерде осы жағдай болса да, онда еңбекақы, баға және нарықтық
пайыз мөлшерлемесі тез өзгереді және жиынтық сұүраныстың төмендеуінен
кейін, жағдайды тұрақтандыратын тез және болымсыз өндірістің құлдырауы
болады. Ақша нарығы әрқашан инвестициялар мен қор жинақтарының теңдігіне,
яғни ресурстардың толық қамтылуына кепілдік береді. Тек табиғи деңгейдегі
"ерікті" жұмыссыздық болуы мүмкін. Бұл АD және АS тепе-теңдік нүктесінде,
өндіріс көлемі Ү мен әлуетті Ү* теңдігін білдіреді.
Кейнстік экономикалық теория бұл өзін-өзі реттеу механизмінің болуын
сынайды. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-тендігі ресурстардың толық қамтылуымен
әдетте, сәйкес келмейді: А нүктесінде АD = АS теңдігі орнайды, бірақ тепе-
тендік өндіріс көлемі Үо Ү*.
1сурет.
Бұл сәйкес келмеушіліктің себептерінің бірі — әр түрлі мотивтермен, әр
түрлі экономикалық агенттермен іске асырылатын инвестиция және қор жинағы
жоспарларының сәйкес келмеуі.
Үй шаруашылығы қор жинағының мотивтері:
1) Қымбат тауарларды сатып алу;
2) Кәрілікті қамтамасыз ету;
3) Кездейсоқ жағдайлардан (ауру және т.б.) сақтану;
4) Балалардың болашағын қамттамасыз ету.
Фирма инвестицияларының мотивтері:
1) Таза пайда нормасын барынша көбейту;
2) Нақты пайыз мөлшерлемесі
Классикалық теорияға сәйкес, кор жинағының және инвестициялардың
динамикасын анықтайтын фактор -пайыз мөлшерлемесі болып табылады: егер ол
өссе, онда үй шаруашылығы табыстың әрбір қосымша бірлігінен салыстырмалы
түрде көбірек қор жинап, азырақ тұтына бастайды. Үй шаруашылықтарынын, қор
жинағының өсуі уақыт өте келе инвестициялардың өсімін қамтамасыз ететін:
несие бағасының төмеңдеуіне әкеліп соғады.
Кейнс теориясына сәйкес экономиканың тепе-теңдігін қалыптастыратын
негізгі фактор пайыз мөлшерлемесі емес, үй шаруашылықтарының қолда бар
табыс көлемі тұтыну және қор жинау динамикасын анықтайтын басты фактор
болып табылады. Сонымен қатар барлық тұтыну шығындарын жасағаннан кейін
қалған табыс бөлігі сақталып, жиналады. Пайыз мөлшерлемесінің екінші әсері
табыстың тұтынута және қор жинауға әсеріне қатысты салыстырмалы шағын рөл
атқарады. Солай бола тұра инвестициялар динамикасы ең алдымен пайыз
мөлшерлемелерінің динамикасымен анықта-лады. Бұл тұтыну, қор жинағы және
инвестициялар функцияларында бейнеленеді.
С=а + b(Ү-Т)
С — түтыну шығыны
а — автономды тұтыну
b — тұтынуды шекті бейімділігі
Ү — табыс
Т — салықтық аударымдар
(Ү-Т) - қолда бар табыс (Үd немесе DІ)
МРС = ΔC\ΔYd
МРС— тұүтынудың шекті нормасы.
ΔС — тұтыну шығындарының өсімшесі.
ΔҮd— қолда бар табыстың өсімшесі.
АРС= C\Yd
АРС — тұтынудың орташа бейімділігі.
С — тұтыну шығындарының көлемі.
Yd — қолда бар табыс көлемі.
Қор жинағының қарапайым функциясы.
S = -а + (1 - b) (Ү - Т)
S — жеке меншік сектордағы қор жинағы.
(1-b) — тұтынудың шекті бейімділігі функциясы.
МРS =ΔSΔYd
МРS — қор жинағының шекті бейімділігі.
ΔS - қор жинағының өсімшесі.
АРS = SYd
АРS — қор жинағының орташа бейімділігі.
S — қор жинағының көлемі.
Үd — қолда бар табыс.
Қысқа мерзімді кезеңде ағымдағы қолда бар табыс өскен сайын АРС кемиді,
ал АРS өседі, яғни отбасы табысының өсуімен тұтынуға кеткен шығын бөлігі
салыстырмалы қысқарады және қор жинағы салыстырмалы өседі. Бірақ ұзақ
мерзімді кезенде тұтынудың орташа бейімділігі тұрақтанады, өйткені тұтыну
шығындарының көлеміне ағымдағы қолда бар табыс көлемі ғана емес, соны-мен
қатар отбасының жалпы өмір сүру деңгейі және күтіп отырған тұрақты табыс
көлемі де әсерін тигізеді.
Тұтыну және қор жинағының динамикасын анықтайтын факторлар:
1) Үй шаруашылығының табысы;
2) Үй шаруашылығывда жиналған байлық;
3) Баға деңгейі;
4) Экономикалық күту;
5) Тұтынушы қарыздарының көлемі;
6) Салық салу деңгейі.
Тұтыну және қор жинау көлемі салыстырмалы тұрақты болады, мемлекет
оларды өзгерту үшін арнайы шара, соның ішінде салық салу жүйесі арқылы
қолданбайды. Бұл көлемдердің тұрақтылығы үй шаруашылығының "тұтыну" немесе
"қор жинау" шешімдеріне байланысты.
Егер жиынтық сүраныстың бірінші құрауышы ретінде тұтыну шығындары
салыстырмалы тұрақты болса, онда екінші құрауышы — инвестиция керісінше,
өзгермелі.
Инвестициялардың негізгі түрлері:
1) Өндірістік инвестициялар;
2) Тауарлы-материалдық қордағы инвестициялар;
3) Тұрғын үй құрылысына инвестициялар.
Автономды инвестициялардың қарапайым функциясы:
I = е — dk
I — автономды инвестиция шығындары
е - сыртқы экономикалық факторлар арқылы анықталатын автономды
инвестициялар
k — нақты пайыз мөлшерлемесі
d — эмпирикалық коэффициент
Инвестиция динамикасын анықтайтын факторлар:
1) Таза табыстың күтіліп отырған нормасы
2) Нақты пайыз мөлшерлемесі
3) Салық салу деңгейі
4) Өндіріс технологиясындағы өзгерістер
5) Қолдағы негізгі капитал
6) Экономикалық күтулер
7) Жиынтық табыс динамикасы
Жиынтық табыстың артуымен автономды инвестициялар көлемі ЖҮӨ өсуі
барысында өсетін ынталандыру табысымен толықтырылады.
Инвестиция жиынтық табыстың Ү артуынан өсетін кәсіпкерлік пайдамен
қаржыландырылатын болғандықтан, инвестициялар да Ү артуынан көбейеді.
Сонымен қатар, жиынтық табыстың артуымен бірге тек жеке меншік
инвестициялар ғана өспейді, тауарлы-материалдық қорға және тұрғын үй
құрылысына инвестициялар да өседі. Өйткені экономика көтерілген сайын
бітуге жақын капитал қорларын көбейтуге ынта артады және тұрғын үйлерге
деген сұраныс өседі.
Инвестициялардың шекті бейімділігі
γ=ΔІΔY
ΔІ — инвестициялар өзгерісі
ΔY — табыс өзгерісі
Инвестициялар тұрақсыздығының негізгі факторлары:
1) Құрал-жабдықтардың ұзақ мерзімде жұмыс істеуі;
2) Инновациялардың тұрақсыздығы;
3) Экономикалық күтулердің өзгергіштігі;
4) ЖҰӨ циклдік ауытқулары.
Инвестициялар және қор жинау жоспарларының сәйкес келмеушілігі іс
жүзіндегі өндіріс көлемінің әлуетті деңгейінің айналасында тербелісін және
де іс жүзіндегі жұмыссыздық деңгейінің NAIRU көлеміне сәйкессіздігін
тудырады. Бұл тербелістерге еңбекақының және бағаның төмендеу жағына
икемділігі әсер етеді. Сондықтан циклдік жұмыссыздық (амалсыздан, ерікті
емес сипатталатын) экономикалық заңдылық болып табылады.
2.Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы
Өндірістің құлдырауынан үлкен шығындарды болдырмау үшін, жиынтық
сұранысты ретгейтін белсенді мемлекеттік саясат қажет. Сондықтан кейнстік
экономикалық теорияны көбіне жиынтық сүраныс теориясы деп атайды.
Іс жүзіндегі инвестициялар құрылымына жоспарланған және жоспарланбаған
инвестициялар кіреді. Соңғысы тауарлы-материалдық қорларға (ТМҚ)
инвестициялардың қарастырылмаған өзгерісі болып табылады. Осы
жоспарланбаған инвестициялар қор жинағының және инвестициялардың іс
жүзіндегі көлемін қалпына келтіретін және макроэкономикалық тепе-теңдікті
орнататын тетік сияқты жұмыс істейді.
Жоспарланған шығындар — үй шаруашылықтарының, фирмалардың және үкімет
тауарларға және қызмет көрсетуге жұмсауға жоспарлап отырған сомасы болып
табылады. Нақты шығыңдар кенеттен болған өзгерістер жағдайында тауарлық
материалдық қорларға жоспарланбаған инвестициялар жасауға мәжбүр болған
кезде ерекшеленеді.
Жоспарланған шығындар функциясы Е = С + I + G + Хn графикалық түрде
жоғары қарай І+G+Хп көлеміне "ығыстырылған" тұтыну функциясы С = а + b (Ү -
Т) ретінде бейнеленеді.
Берілген жағдайда талдаудың қарапайымдылығына таза экспорт көлемі
жиынтық табыс Ү-тан автономды деп есептеледі. Сондықтан таза экспорт
толығымен автономды шығындар көлеміне кіреді (а ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
2.Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы
3.ҚР-дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе-теңдік жағдайы
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын
ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады.
Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны
өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде
зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның
экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады.
Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын
қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады.
Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға
индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің
өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін
ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге
мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт
аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып
отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір
мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және
тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты
салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-
торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын
анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып
отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы
циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі
мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы
жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық
және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты
сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк
арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен
мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны
ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін
макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс
жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы
пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың
берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген"
шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады.
Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде
қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі
тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар
орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-
фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір
қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын
құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп,
үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің
құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін
пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі
түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық
көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп
жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің
ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме,
нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары
бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір
бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық
көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы
көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда
кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол
беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен
қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.
1.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
Бұл көзқарастар түбегейлі әр түрлі қорытындыларға әкелуіне қарамастан,
олар бір негізін қалаушы үлгіге негізделді. Соңғысын талдаудың екі
графикалық құралдарымен синтездеуге болады: тауар нарығы мен ақша нарығының
өзара әрекеттесуін көрсететін ІS-LМ үлгісі, еңбек нарығы және тауарлар мен
қызмет көрсетуді өндіретін және оларды тауар нарығында сататын фирма іс-
әрекетін сипаттайтын сұраныс-ұсыныс үлгісімен.
Алдымен кең анықталған тауар нарығын қарастырайық, яғни, тауарларды ғана
емес, сонымен қатар қызмет көрсетуді де қамтитын нарықты қарастырайық.
Талдаудың бастапқы нүктесі — тұтыну және инвестициялық игіліктерге
сұранысты білдіретін үй шаруашылықтары. Бұл бөлімде басты назар қысқа
мерзімді кезеңге аударылады.
Жабық экономикада соңғы шығындардың саны ретінде алынатын ЖЮ жеке
тұтынуға, жеке инвестицияға және мемлекеттік сатып алуға бөлуге болады.
"Бірінші кезеңде" бұл мынаны білдіреді.
Үі= Сі+Iі+Gі (1)
1-ші кезеңцегі тұтыну және инвестициялардың функциялары мынандай:
Gі = С (Ώ, Үd) (түтыну функциясы) (2)
Іі = I (rі) (инвестиция функциясы)
Gі = G (мемлекеттік сатып алулар)
Ті = Т (таза салықтар)
Тұтыну (С) жеке байлықтан (Ώ) және қолдағы табыстан Үd= Ү-Т оң
тәуелділікте.
Нақты пайыздық мөлшерлеменің тұтынуға ықпалы тұрақты оң немесе теріс
болмағандықтан, мұнда тек жанама ықпалы қарастырылады: пайыз
мөлшерлемесінің өсуі үй шаруашылығының байлығын, соның әсерінен оның
тұтынуын да азайтады. Инвестицияны қарапайымдандыру мақсатымен — инвестиция
функциясы пайыздық мөлшерлемеден ғана тәуелді деп қарасты-рылады: нақты
пайыздық мөлшерлемені үлкейту капиталдың баламалы құны есебінен инвестиция
тартымдылығын азайтады.
(1) теңдеу — тауар нарығындағы тепе-теңдіктің шарты. Сол жағы
шығарылатын ұсынысты көрсетеді, ал оң жағы — оның сұранысының сипаттамасы
болып табылады. Ұсыныс экономиканың өндіргіш күштерімен, яғни капитал
қорларымен, жұмысшылардың біліктілігімен және техникалық даму деңгейімен
анықталады.
Тауарларға және қызмет көрсетулерге сұраныстың талдауын ұсынысты
қарастыру арқылы толықтырайық. Өндіріс факторлары және өндіріс функциясы
өнім шығару көлемін анықтайды:
Y = F(К,L) = Y
Енді өндірілген өнімге сұранысты және ұсынысты сипаттайтын осы
теңдеулерді біріктірейік. Егер біз ұлттық шоттар теңдеуіне тұтыну функциясы
мен инвестициялық функцияның оң жағын қойсақ, онда мынаны аламыз:
Ү = С (Ү - Т) +I (r) + G
G және Т айнымалыларының мәндері экономикалық саясатта берілетін
болғандықтан, ал өндіріс деңгейі берілген өндіріс факторларының қоры мен
өзгермес өндіріс функциясы жағдайында тұрақты болғандықтан, былай жаза
аламыз:
Ү = С(Ү-Т) + І(r) + G
Бұл теңдеу өнім ұсынысы өнім сұранысына, ал ол өз кезегінде тұтыну,
инвестиция және мемлекеттік сатып алулар сомасына тең екендігін көрсетеді.
Пайыз мөлшерлемесі r маңызды рөл атқарады, ол тауарға сұраныстың оның
ұсынысына тендігіне кепіл бере алатындай өзгеруі керек. Пайыз мөлшерлемесі
жоғарылаған сайын, инвестиция көлемі азаяды, демек тауарға сұраныс және
ұсыныс та азаяды. С+І+G. Егер пайыз мөлшерлемесі жоғары болса,
инвестициялар өте төмен және тауарға сұраныс ұсыныстан төмен болады. Егер
пайыз мөлшерлемесі төмен болса, инвестициялар жоғары және сұраныс ұсыныстан
асып кетеді. Пайыз мөлшерлемесінің тепе-теңдік жағдайында тауарларға және
қызмет көрсетуге сұраныс олардың ұсынысына теңеледі.
Классикалық экономика теориясы екі негізгі жобаға негізделеді. Біріншіден,
ресурстардың толық жұмсалуымен өндірілген өнімді сатып алу үшін жиынтық
шығын деңгейі Ү=С + І + G + ХП. (яғни АD =АS жағдай болуы мүмкін еместігіне
сенімділік білдіреді).
Екіншіден, егерде осы жағдай болса да, онда еңбекақы, баға және нарықтық
пайыз мөлшерлемесі тез өзгереді және жиынтық сұүраныстың төмендеуінен
кейін, жағдайды тұрақтандыратын тез және болымсыз өндірістің құлдырауы
болады. Ақша нарығы әрқашан инвестициялар мен қор жинақтарының теңдігіне,
яғни ресурстардың толық қамтылуына кепілдік береді. Тек табиғи деңгейдегі
"ерікті" жұмыссыздық болуы мүмкін. Бұл АD және АS тепе-теңдік нүктесінде,
өндіріс көлемі Ү мен әлуетті Ү* теңдігін білдіреді.
Кейнстік экономикалық теория бұл өзін-өзі реттеу механизмінің болуын
сынайды. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-тендігі ресурстардың толық қамтылуымен
әдетте, сәйкес келмейді: А нүктесінде АD = АS теңдігі орнайды, бірақ тепе-
тендік өндіріс көлемі Үо Ү*.
1сурет.
Бұл сәйкес келмеушіліктің себептерінің бірі — әр түрлі мотивтермен, әр
түрлі экономикалық агенттермен іске асырылатын инвестиция және қор жинағы
жоспарларының сәйкес келмеуі.
Үй шаруашылығы қор жинағының мотивтері:
1) Қымбат тауарларды сатып алу;
2) Кәрілікті қамтамасыз ету;
3) Кездейсоқ жағдайлардан (ауру және т.б.) сақтану;
4) Балалардың болашағын қамттамасыз ету.
Фирма инвестицияларының мотивтері:
1) Таза пайда нормасын барынша көбейту;
2) Нақты пайыз мөлшерлемесі
Классикалық теорияға сәйкес, кор жинағының және инвестициялардың
динамикасын анықтайтын фактор -пайыз мөлшерлемесі болып табылады: егер ол
өссе, онда үй шаруашылығы табыстың әрбір қосымша бірлігінен салыстырмалы
түрде көбірек қор жинап, азырақ тұтына бастайды. Үй шаруашылықтарынын, қор
жинағының өсуі уақыт өте келе инвестициялардың өсімін қамтамасыз ететін:
несие бағасының төмеңдеуіне әкеліп соғады.
Кейнс теориясына сәйкес экономиканың тепе-теңдігін қалыптастыратын
негізгі фактор пайыз мөлшерлемесі емес, үй шаруашылықтарының қолда бар
табыс көлемі тұтыну және қор жинау динамикасын анықтайтын басты фактор
болып табылады. Сонымен қатар барлық тұтыну шығындарын жасағаннан кейін
қалған табыс бөлігі сақталып, жиналады. Пайыз мөлшерлемесінің екінші әсері
табыстың тұтынута және қор жинауға әсеріне қатысты салыстырмалы шағын рөл
атқарады. Солай бола тұра инвестициялар динамикасы ең алдымен пайыз
мөлшерлемелерінің динамикасымен анықта-лады. Бұл тұтыну, қор жинағы және
инвестициялар функцияларында бейнеленеді.
С=а + b(Ү-Т)
С — түтыну шығыны
а — автономды тұтыну
b — тұтынуды шекті бейімділігі
Ү — табыс
Т — салықтық аударымдар
(Ү-Т) - қолда бар табыс (Үd немесе DІ)
МРС = ΔC\ΔYd
МРС— тұүтынудың шекті нормасы.
ΔС — тұтыну шығындарының өсімшесі.
ΔҮd— қолда бар табыстың өсімшесі.
АРС= C\Yd
АРС — тұтынудың орташа бейімділігі.
С — тұтыну шығындарының көлемі.
Yd — қолда бар табыс көлемі.
Қор жинағының қарапайым функциясы.
S = -а + (1 - b) (Ү - Т)
S — жеке меншік сектордағы қор жинағы.
(1-b) — тұтынудың шекті бейімділігі функциясы.
МРS =ΔSΔYd
МРS — қор жинағының шекті бейімділігі.
ΔS - қор жинағының өсімшесі.
АРS = SYd
АРS — қор жинағының орташа бейімділігі.
S — қор жинағының көлемі.
Үd — қолда бар табыс.
Қысқа мерзімді кезеңде ағымдағы қолда бар табыс өскен сайын АРС кемиді,
ал АРS өседі, яғни отбасы табысының өсуімен тұтынуға кеткен шығын бөлігі
салыстырмалы қысқарады және қор жинағы салыстырмалы өседі. Бірақ ұзақ
мерзімді кезенде тұтынудың орташа бейімділігі тұрақтанады, өйткені тұтыну
шығындарының көлеміне ағымдағы қолда бар табыс көлемі ғана емес, соны-мен
қатар отбасының жалпы өмір сүру деңгейі және күтіп отырған тұрақты табыс
көлемі де әсерін тигізеді.
Тұтыну және қор жинағының динамикасын анықтайтын факторлар:
1) Үй шаруашылығының табысы;
2) Үй шаруашылығывда жиналған байлық;
3) Баға деңгейі;
4) Экономикалық күту;
5) Тұтынушы қарыздарының көлемі;
6) Салық салу деңгейі.
Тұтыну және қор жинау көлемі салыстырмалы тұрақты болады, мемлекет
оларды өзгерту үшін арнайы шара, соның ішінде салық салу жүйесі арқылы
қолданбайды. Бұл көлемдердің тұрақтылығы үй шаруашылығының "тұтыну" немесе
"қор жинау" шешімдеріне байланысты.
Егер жиынтық сүраныстың бірінші құрауышы ретінде тұтыну шығындары
салыстырмалы тұрақты болса, онда екінші құрауышы — инвестиция керісінше,
өзгермелі.
Инвестициялардың негізгі түрлері:
1) Өндірістік инвестициялар;
2) Тауарлы-материалдық қордағы инвестициялар;
3) Тұрғын үй құрылысына инвестициялар.
Автономды инвестициялардың қарапайым функциясы:
I = е — dk
I — автономды инвестиция шығындары
е - сыртқы экономикалық факторлар арқылы анықталатын автономды
инвестициялар
k — нақты пайыз мөлшерлемесі
d — эмпирикалық коэффициент
Инвестиция динамикасын анықтайтын факторлар:
1) Таза табыстың күтіліп отырған нормасы
2) Нақты пайыз мөлшерлемесі
3) Салық салу деңгейі
4) Өндіріс технологиясындағы өзгерістер
5) Қолдағы негізгі капитал
6) Экономикалық күтулер
7) Жиынтық табыс динамикасы
Жиынтық табыстың артуымен автономды инвестициялар көлемі ЖҮӨ өсуі
барысында өсетін ынталандыру табысымен толықтырылады.
Инвестиция жиынтық табыстың Ү артуынан өсетін кәсіпкерлік пайдамен
қаржыландырылатын болғандықтан, инвестициялар да Ү артуынан көбейеді.
Сонымен қатар, жиынтық табыстың артуымен бірге тек жеке меншік
инвестициялар ғана өспейді, тауарлы-материалдық қорға және тұрғын үй
құрылысына инвестициялар да өседі. Өйткені экономика көтерілген сайын
бітуге жақын капитал қорларын көбейтуге ынта артады және тұрғын үйлерге
деген сұраныс өседі.
Инвестициялардың шекті бейімділігі
γ=ΔІΔY
ΔІ — инвестициялар өзгерісі
ΔY — табыс өзгерісі
Инвестициялар тұрақсыздығының негізгі факторлары:
1) Құрал-жабдықтардың ұзақ мерзімде жұмыс істеуі;
2) Инновациялардың тұрақсыздығы;
3) Экономикалық күтулердің өзгергіштігі;
4) ЖҰӨ циклдік ауытқулары.
Инвестициялар және қор жинау жоспарларының сәйкес келмеушілігі іс
жүзіндегі өндіріс көлемінің әлуетті деңгейінің айналасында тербелісін және
де іс жүзіндегі жұмыссыздық деңгейінің NAIRU көлеміне сәйкессіздігін
тудырады. Бұл тербелістерге еңбекақының және бағаның төмендеу жағына
икемділігі әсер етеді. Сондықтан циклдік жұмыссыздық (амалсыздан, ерікті
емес сипатталатын) экономикалық заңдылық болып табылады.
2.Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы
Өндірістің құлдырауынан үлкен шығындарды болдырмау үшін, жиынтық
сұранысты ретгейтін белсенді мемлекеттік саясат қажет. Сондықтан кейнстік
экономикалық теорияны көбіне жиынтық сүраныс теориясы деп атайды.
Іс жүзіндегі инвестициялар құрылымына жоспарланған және жоспарланбаған
инвестициялар кіреді. Соңғысы тауарлы-материалдық қорларға (ТМҚ)
инвестициялардың қарастырылмаған өзгерісі болып табылады. Осы
жоспарланбаған инвестициялар қор жинағының және инвестициялардың іс
жүзіндегі көлемін қалпына келтіретін және макроэкономикалық тепе-теңдікті
орнататын тетік сияқты жұмыс істейді.
Жоспарланған шығындар — үй шаруашылықтарының, фирмалардың және үкімет
тауарларға және қызмет көрсетуге жұмсауға жоспарлап отырған сомасы болып
табылады. Нақты шығыңдар кенеттен болған өзгерістер жағдайында тауарлық
материалдық қорларға жоспарланбаған инвестициялар жасауға мәжбүр болған
кезде ерекшеленеді.
Жоспарланған шығындар функциясы Е = С + I + G + Хn графикалық түрде
жоғары қарай І+G+Хп көлеміне "ығыстырылған" тұтыну функциясы С = а + b (Ү -
Т) ретінде бейнеленеді.
Берілген жағдайда талдаудың қарапайымдылығына таза экспорт көлемі
жиынтық табыс Ү-тан автономды деп есептеледі. Сондықтан таза экспорт
толығымен автономды шығындар көлеміне кіреді (а ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz