Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның этникалық құрамы

1. Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның этникалық құрамы

2. Әлеуметтік және саяси құрылысы

3. Мәуереннахрды жаулап алу

4. Үлестік жерлер

5. Икта

6. Шаруашылығы мен өркениеттілігі

7. Ыдырауы

Х ғасырдың орта шенінде Жетісу аумағында және Шығыс Түркістанның (Қашғардың) бір бөлігінде әлеуметтік құрылымы біршама дамыған, өзінен бұрынғы мемлекеттік құрылымдардың көптеген әлеуметтік институттарын табиғи түрде өзіне жинақтаған Қарахан мемлекеті пайда болды.
Қарахан мемлекетінің құрылуында және алдыңғы тарихында қарлұқ конфедерациясының тайпалары зор рөл атқарды, бұл конфедерацияға қарлұқтармен бірге жікілдер мен яғма кірді. Х ғасырда яғманың бір бөлігі қарлұқтармен бірге Жетісуда, Нарыннан оңтүстікке таман мекендеді. Кейінірек, ХІ ғасырда яғма анағұрлым солтүстікке таман – Іле өзенінің алқабында өмір сүрді. Ал осы алқапта Ыстықкөл өңірінің солтүстік аудандарынан көшіп келген жікілдер қонысталды. Жікілдер Тараз маңында, Құяста, Барысқан сыртында, жікіл мекенінде және т.б. өңірлерде шоғырлана қоныстанған бірнеше топ болды.
Қарахан сөзінің пайда болуы туралы осы күнге дейін тарих ғылымында белгілі бір тиянақты пікір қалыптаспаған. Зерттеулердің пікіріне қарағанда, «Қарахан» сөзі бір әулеттің атынынан пайда болған деген жорамалдар бар. Мұндай пікірді айтуға итермелейтін басты себеп көрсетілген тайпалардың тотемдік «арыстан», «бура» сияқты мақамдарды қағандар мен хандар өздерінің лауазымдары ретінде алған. Мәселен: жағма тайпасының көсемі өзін «Бурахан» деп атаса, бұл атақ кейіннен шын мәнінде оның атына айналған. Сонда «бара қарахан», «арыстан қарахан» сөздері қалыптасқан.

1. «Қазақстан тарихы. 1 том». «Атамұра» баспасы. Алматы 1996 ж. (398-407 б.)
2. «Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақстан». Сәйден Жолдасбайұлы. Алматы 1995 ж. (81-87 б.)
3. «Қазақ елінің тарихы». Е.Ө. Пірімбетова. Алматы 2003 ж.
(64-67 б.)
4. «Қазақстан тарихы очерк». Алматы 1994 ж. (70-72 б.)