Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысу туралы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе

1 бөлім. Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың ұғымы

1. 1. Қылмысқа қатысудың түсінігі және оның белгілері

1. 2. Қылмысқа қатысушылардың түрлері

2 бөлім. Қылмысқа бірге қатысушылардың түрлері.

3 бөлім. Қылмысқа бірге қатысудың нысандары.

3. 1. Қоса орындаушылық (жай қатысу) .

3. 2. Адамдар тобының күні бүрын сөз байласпай бірлесіп қылмысқа қатысуы.

3. 3. Адамдар тобының алдын ала сөз байласып бірлесіп қылмысқа қатысуы.

3. 4. Ұйымдасқан топ.

3. 5. Кылмыстық ұйым (сыбайластық) .

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер түрлері

Кіріспе

Біздің қазіргі заманымыздың ерекше белгісі болып, қылмыстылықтың сандық өсуі, яғни, қылмысқа тартылатын адамдардың санының өсуі табылады. Қылмыскерлердің жас мөлшері төмендеп, қылмыстылық жасарып келеді. Бірақ та, жоғары дәрежедегі алаңдатушылықты туындататын мәселе қылмыстылықтың ең ауыр, ең қауіпті түрі - ұйымдасқан қылмыстылық қарқынды түрде өсіп келе жатыр.

Осыған байланысты, қылмысқа қатысу институтының бірден - бір маңызы мынада, ол заңда топтасқан қылмыстылықты бейнелеп, онымен күрес жүргізудің пәрменді құралы болып табылады.

Қылмысқа қатысуда ең ауыр қылмыстар жасалады. Сол себептен де, қылмыстық құқықта бұл институтқа көптеген еңбектер арналған. Қылмысқа қатысу мәселелері Ф. Г. Бурчак, П. Ф. Тельнов, Г. А. Кригер, П. И. Гришаев, М. И. Ковалева сияқты белді ғалымдардың еңбектерінде барлық қырларынан зерттелген.

Қазіргі кезде бұрынғы қарапайым, импульсивті қылмыстылықтың орнына әскери құрылымдардың ережесімен құрылған қылмыстылық келіп жатқан кезде, заңды және заңсыз бизнестер тығыз бірлестікте өмір сүріп жатқанда, ресми органдар сыбайлас жемқорлыққа бой алдырып жатқанда қылмысқа қатысудың, ұйымдасқан қылмыстылықтың мәселесі аса маңызды саяси - экономикалық мәселеге айналып отыр. Сол себептен де, қылмысқа қатысу институтын анықтау, оның белгілеріне талдау жасау, қылмысқа қатысушылардың жауаптылығын белгілеу қажеттілігі туындауда.

Қылмысқа қатысу мәселелері бүдан басқа да қылмыстық-құқықтық жұмыстарда дамып отырды.

Кылмысқа қатысу мәселесіне қызығушылық кездейсоқ емес. Бұл мәселе қылмыстық құқықтың ең бір күрделі мәселелерінің бірі және ол тек теориялық қызығушылық тудырып қоймайды. Негізінде, қылмысқа қатысушылар жасаған, яғни арнайы қылмыс жасау үшін біріккен тұлғалар жасаған қылмыстарда жасалған әрекеттің қоғамдық қауіптілігі біршама өседі. Қылмысқа қатысушыларға неғұрлым ауыр, қатал жазалау шаралары қолданылады, бұл ұйымдасқан және топтық қылмыстылықпен күресті нығайтуға қажет боп есептеледі.

1 бөлім. Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың ұғымы

1. 1. Қылмысқа қатысудың түсінігі және оның белгілері

Қылмысқа қатысу түсінігі қылмыстардың көпшілігінде кездеседі. Кейбір қылмысқа қатысу арқылы жасалынған қылмыс түрлерінің үлесі өсіп отыруға бейім. Соңғы жылдары ұрлық үшін сотталғандардың 9/10-зы қылмысты ұйымдасқан топ құрамында жасаған. Мұндай жағдай, қылмыстардың сыбайластықпен көптеп жасалуының дәлелі.

Қылмысқа қатысумен жасалатын қылмыстар әлеуметтік және құқықтық ерекшеліктерге ие.

Қылмысқа қатысудағы ерекше құқықтық белгілер бұл қылмыс түрін жеке бір қылмыстық-құқықтық институт қылып бөліп қарастыруға жол береді. Бұған дейін мұндай пікір 1863 ж. В. Д. Спасовичтің алғашқы орыс қылмыстық құқық кітабында айтылған.

Кеңестер Одағы және Одақтас республикалар қылмыстық заңнамасының негіздері 1958 ж. қабылданғанға дейін қылмысқа қатысу түсінігінің анықтамасы болған емес. 1924 ж. Қылмыстық заңнамасырның негізгі бастамаларының 12-бабында тек қана қатысушылардың (айдап салушы, көмектесуші және орындаушы) тізбегі көрсетілінген болатын. 1922 ж. және 1926 жылдары шыққан Қылмыстық кодекстері де қылмысқа қатысу үшін тағайындалатын жазалардың тізімімен ғана шектелген. 1958 ж. Негіздердің 17-бабында ғана алғаш рет тұжырымдап анықтама беріледі: екі немесе одан да көп адамдардыңқасақана қылмыс жасауға бірлесіп қатысуы қылмысқа қатысу деп танылады.

Мұндай анықтаманы толық әрі қылмысқа қатысудың барлық белгілерін ажыратып көрсеткен деп айту қиын.

ҚР ҚК 27-бабына сәйкес қылмысқа қатысу деп екі және одан да көп адамның қасақана қылмыс жасауға қатысуы танылады делінген. Қылмысқа қатысу институты қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімнің құрамдас бөлігі болып табылады.

Қылмысқа қатысу және қылмысқа қатысу үшін қылмыстық жауаптылық жағдайлары туралы ҚК 27-бабы адамдар тобымен және ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс белгілері көрсетілген ҚР ҚК Ерекше бөлімінің баптарына таралмайды.

Мұндай кезде заңшығарушы (ҚР ҚК-ның 27-бабы) жалпы бөлімінің әмебебап нормасының аясын шектейді. Қылмысқа қатысушылардың әрекеттерінде Ерекше бөлімде сипатталған қылмыс белгілері бар болған жағдайда жасалған іс-әрекет кінәлі деп Ерекше бөлімнің сәйкес бабымен сараланады. Жалпы бөлімнің (ҚК 27 бап) нормасы бұл сәтте қолданылмайды.

Қылмысқа қатысу ұғымының анықтамасында осы институттың жиі кездесетін белгілері бар:

бір қылмысқа екі немесе одан да көп адамдардың қатысуы, қылмысты олардың бірлесіп жасауы, қылмыстық қызмет сипатының қасақаналығы. Осы аталған белгілерді объективті және субъективті белгілер деп топтастыруымызға болады.

Қылмысқа қатысудың объективті белгілері

ҚР ҚК 27-бабынан қылмысқа тек екі немесе одан да көп адамның қатысуы болған жағдайда ғана қылмысқа қатысу болады деген қорытынды шығаруымызға болады.

Екі немесе одан да көп адамның болуы қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адамдардың заңмен көрсетілген жасқа толғандығын (ҚК 15-б) және қатысушылардың қылмыс жасаған сәтте естерінің дұрыс болғандығын (ҚК 16-б) білдіреді. Заңда белгіленген жасқа толмаған және есі дұрыс емес адамдар орындаушы ретінде пайдаланылса, мұндай адамдар қылмыс құралы болады, ал айдап салушы немесе көмектесуші қылмыстық жауаптылыққа тікелей қылмысты орындаушы есебінде жауапқа тартылады.

Қылмыстық-құқықтық мағынада екі немесе одан да көп адамның болмауы қылмысқа қатысуға жатпайды. Қоғамға қауіпті іс-әрекеттегі жасауға көрсетілген адамдарды айдап салу немесе көмектесу біреу арқылы кәнәлілік болады. Жасы толмағандарды пайдаланған көмектесуші және айдап салушы қылмыстық қызметке кәмелетке толмағандарды тартқандары үшін жазаланады.

Екі не одан да көп адам санының болуы қылмысқа қатысудың тағы бір объективті белгісінің болуын туындатады - қылмысқа қатысушылардың бірлескендігін.

Әдетте қылмыстық құқық теориясында бұндай объективті белгіні жеке объективті белгілер қатарын біріктіретін (нәтиже, әр қатысушы мен нәтиже арасындағы себепті байланыс) кең ұғым деп қарастырады. Бұған қоса, кейбір авторлар бір қылмысқа қатысушылардың субъективті, психологиялық мазмұндарының әрқайсысында әр түрлі болуын да бірлескендікке жатқызады.

Бірлескендік - бұл қылмысқа қатысудың тек объективті емес, сонымен қатар субъективті белгісі, яғни барлық қатысушының мүдделерінің де бір болуын айтамыз.

Бір мақсатқа жету үшін бір қатысушының әрекетін екінші қатысушы толықтырған кезде ғана екі немесе одан да көп адамның жасағаны қылмыс болып табылады. Егер мұндай бірлесіп жасалынған қылмыс тек қана сыртқы сипаттарға ие болса, онда бұл қылмысқа қатысу ретінде қарастырылмайды. Бұндай жағдайда объективті бір нәтижеге қол жеткізгеніне қарамастан әр қатысушы жеке-жеке қылмыстық жауаптылыққа тартылады.

Мысалы: Азамат У- ды жаралаған азамат В мен жарақатын таңып жатқан кезде инфекция түсірген азамат Г-ның әрекетін қатысу деп қарастыра алмаймыз. Бұл жағдайда қылмысқа қатысу жоқ, себебі әр қатысушының іс-әрекетінде қасақаналық бағыт жоқ, тіпті кіналылардың төменгі психологиялық бірлігі жоқ.

Мемлекеттегі заңшығарушылықтың дамуымен қылмыстық құқық теориясында әр қатысушы мен қоғамға қауіпті нәтиже арасындағы себепті байланысты анықтаудың қажеттілігі пайда болды. Кезінде бұған А. Я. Вышинский қарсы шыққан болатын 1938 ж. қатысу үшін жауаптылық шеңберінің кеңеюін жақтаған А. Я. Вышинский орындаушы мен қылмыстық нәтиженің арасындағы себепті байланысқа ие іс-әрекет деген тіркеске қарсы шықты. А. Я. Вышинскийдің пікірінше, қылмыстық жауапкершілік мәселесін шешу үшін қылмыс жасаған тұлға мен қылмыс арасындағы байланысты айқындау жетіп жатыр.

Бұл “теоретикалық” ойлар дәлелсіз репрессияларды ақтайды. Себепті байланыс объективті шындықта туындаған зиянды нәтиженің қылмысқа қатысушылардың бірлескен әрекетінен туындағанын анықтау барысында белгілі болады.

Бірлескендік кезіндегі қылмыстық нәтиже - орындаушы, ұйымдастырушы, айдап салушы және көмектесушінің іс-әрекеттерінен туындайды.

Дегенмен, қылмысқа қатысу кезінде іс-әрекет орындаушымен жасалады, ал басқа қатысушылардың іс-әрекеттері қылмыстың жасалуына жағдай туғыза отырып, қылмыстық объективті жағынан орындалуын қамтамасыз етеді.

Осыдан шығатын қорытынды, қылмыспен шамалы ғана байланысы бар кез - келген қылмыстық қызметті себептй байланыс дей алмаймыз.

Алдын-ала келісілмеген жасыруды, хабарламауды қылмысқа қатысу дей алмаймыз, себебі бұл әрекеттер зиянды нәтижені тудырмайды. Жоғарыда айтылғандай бірлескендік объективті және субъективті мәселелерді анықтау барысында шешіледі.

Бірлескендікті анықтау қатысушылар арасында келісушіліктің бар, я жоқтығымен анықталады.

Қатысушылар араларында келісушілік жоқ кездері субъективті сипаттағы белгіні анықтау қиынға соғады. Бұл кезде әр қатысушының жеке іс-әрекеттеріне сараптама жүргізіп, бірлескендікті анықтайтын психикалық байланыстың болуына көңіл бөледі. Бұл жерден психикалық байланыс дегеніміз жеке қатысушылардың бір қылмысты жасауда басқа қатысушылардың мақсатын білуі.

Қатысушылар арасындағы субъективті байланыстың мазмұнын ашу біржақты немесе екі жақты байланыстың болуына байланысты.

Қылмыстық-құқықтық теориясында қатысушылар арасындағы екі жақты байланыс деп - ұйымдастырушы, айдап салушы және көмектесушінің орындаушы іс-әрекетін біліп, онымен бірге бірлескісі келгендігінде емес. Сонымен бірге, орындаушының әр қатысушының іс-әрекетін біліп, олармен бірлескісі келуі танылады.

Біржақты субъективті байланыста орындаушы жаңадан қосылған айдап салушы мен көмектесушінің іс-әрекеттері жөнінде білмеуі мүмкін. Бұл көзқарас келесі авторлардың еңбектерінде орын алған. Мысалы, П. И. Гришаев, Г. А. Кригер, А. Н. Трайнин, М. Д. Шаргородский.

Бұл орайда айдап салушы орындаушыны қылмыс жасауға итермелегенін білсе, ал көмектесуші, орындаушыға көмектескендігін жақсы біледі.

Айдап салушы мен көмектесушінің біржақты хабардар болуы олардың іс-әрекеттерінің бірлескендігін, олай болса мұндай байланыс қылмысқа қатысудың белгісі болып табылады.

Біржақты байланыста орындаушының, айдап салушының және көмектесушінің іс-әрекеттері, қоғамға қауіпті деп есептелінеді, себебі олар орындаушы арқылы қылмысқа себепті және кінәлі байланыста болады.

Қылмысқа қатысудың субъективті белгілері

Субъективті жақтан қарастырсақ, қылмысқа қатысу қатысушылардың арасындағы субъективті байланыспен ғана емес, сонымен қатар қатысушылардың жасаған іс-әрекеттеріне және нәтижесіне деген қатынаспен сипатталады.

ҚК 27-бабында көрсетілген қылмысқа қатысу ұғымында қатысушылар іс-әрекеттерінің қасақана болуы көрсетілген, бұл қылмысқа қатысуда абайсыздықтың болуын жоққа шығарады. Қасақаналық, заңшығарушы берген анықтамаға сәйкес тұлғаның қылмыстық элементтеріне деген, іс - қимылға және оның нәтижелеріне деген психикалық қатынасы, кінә нысаны. Қылмысқа қатысушылардың қасақаналық ойымен өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екендігі қамтылуы және орындаушы әрекетінің қауіпті екендігін сезінуі қажет. Мұнымен қоса, қатысушылар орындаушының осы қоғамға қауіпті іс-әрекетті жасағанын тілейді немесе оған саналы түрде жол береді.

Қатысушылардың санасымен орындаушының іс - қимылының мүмкін қоғамға қауіпті зардаптарыда, орындаушының іс - қимылы мен оның зардаптарының арасындағы себепті байланыстың дамуын сезіну де қамтылады. Қылмысқа қатысушылардың өзара білулері міндетті емес, ал орындаушы болса, әдетте қылмысты жасауда өзіне көмек көрсететін басқа қатысушылардың қылмыстық қызметі туралы білуі қажет.

Дайындалып жатқан қылмыс пен оның нәтижесі туралы жан-жақты мағлұматталғандық - қатысудың қауіпті нысандарының ерекше қасиеті. Әйтсе де, мысалы, ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс орындаушылардың және көмектесушілердің өзара мағлұматты болу дәрежесін елеулі түрде тежейтін, құпияландырудың нәтижесі болуы мүмкін.

Қылмысқа қатысушылардың қасақаналық ойының интеллектуалдық кезеңі тек қылмыстың объектісіне қатысты ғана емес, қылмыстың субъектісіне де қатысты жағдайлардың сезінуімен сипатталады.

Бір қылмысты жасаудағы екі немесе одан да көп адамдардың бірлескен қызметі барлық қылмысқа қатысушылардың барлығына ортақ бір, жалпы объектіге қол сұғуын білдіреді, бұл әрбір қылмысқа қатысушының санасымен қамтылуы қажет.

Қылмыстың субъектісін сипаттайтын міндетті белгілерді де қатысушылар сезіну керек. Егер де қатысушы орындаушының жасы жайлы күмәнді болса, қылмысқа қатысу болып есептелмейді, себебі, қылмысты жасауда бір ғана адам қатысқандықтан. Қатысушының сәтсіз әрекеті қылмысқа қатысуға оқталу болып сараланады.

Қылмысқа қатысудың еріктілік кезеңі жалпы, біркелкі қылмыстық зардапты туғызуға деген тілеу немесе саналы түрде жол берумен тікелей сипатталынады.

Қылмысқа қатысушылардың мақсаты мен міндеті сәйкес келуі мүмкін, бірақ бұл айтарлықтай міндетті емес. Мысалы, жалданып кісі өлтіруші кісі өлтірудің нәтижесінде заңсыз баюды көздеп, пайдақорлық ниетпен әрекететеді, алш осы қылмыстың азғырушысы мен көмектесушісі жәбірленушіден кек алу үшін, жеке жеккөрушілік қатынастардың негізінде әрекет етуі мүмкін.

Қазіргі ҚК бойынша, қылмысқа қатысу екі немесе одан да көп адамдармен бірлесіп, қасақана жасалған қылмыс болып табылады деп көрсетілген.

Заң шығарушы тек қасақаналық туралы айтып тұр, бірақ қылмысқа қатысуда жасалатын қылмыстың сипаты жайлы ештеңе жоқ. Мұндай түсініспеушілік абайсызда жасалынатын қылмыстардағы қылмысқа қатысудың бар екендігін негіздеуге әкелді.

Алайда тек заңи ережесіне қарап абайсызда қылмысқа қатысуды дәлелдеу әлі де жеткіліксіз.

Абайсызда қылмысқа қатысу бұл институттың мәні мен қасақаналық қылмыстың ережесіне қарсы, сәйкес емес болып тұр.

Бұл мәселені шешуде қасақаналық қылмыс жайлы әңгіме тек тұлғаның қасақаналық ниеті болғанда айтылады.

Яғни қасақаналық ниеті болмаған, абайсызда тұлғаның қасақаналық түрде қылмысқа қатысуын елестету қиын. Абайсызда қылмыс бірнеше тұлғамен жасалғанда, ол қылмысқа қатысу болып есептелмейді, бұл жағдайда да ол абайсызда қылмыс жасаған деп есептелініп жеке дара саралауға жатады.

Қасақана қылмысқа абайсызда айдап салу немесе көмектесу қылмысқа қатысу болып есептелмейді. Мысалы, А. материалдық құндылықтары бар қойманың кілтін тастап кетті, онда Б. болды. Б. сол сәтті пайдаланып кілттің дубликатын жасатып, А-ның кетуінен кейін ішіндегі бар мүлікті ұрлады. Бұл жерде А. қылмыстық жауапқа тартылмайды. Ағылшын қылмыстық құқығының қылмысқа қатысу институты бойынша қатысу тек қасақаналықпен ғана емес, абайсызда да болады.

Заңсыз репрессиялармен ұштасқан жеке тұлғаға табыну кезеңі барысында осы әрекеттерді теориялық негіздеу қажеттілігі туындады. Осындай негіздер ретінде қылмысқа абайсыздықта азғырғандығын қылмысқа қатысу ретінде қарап, қылмыстық жауаптылыққа теориялық тартуды негіздеген А. Я. Вышинскийдің теориясы болды.

Сонымен, қылмысқа қатысу қылмыстық құқықтың күрделі мәселелерінің бірі болып табылады. Қылмысқа қатысу деп екі немесе одан да көп адамдардың қасақана қылмысты істеуге қасақана бірлесіп қатысуы. Қылмысқа қатысудағы күрделі мәселе қылмысқа қатысудың юридикалық табиғаиты туралы болып табылады.

Қылмыстық құқықтың теориясында осыған байланысты қылмысқа қатысудың табиғатының екі концепциясы қалыптасқан. Оның біріншісі, қылмысқа қатысудың акцессорлық табиғатын білдіреді.

Қылмысқа қатысудың басқа жақтаушылары оны қылмыстрық қызметтің дербес нысаны ретінде қарастырады.

Қылмысқа қатысудың акцессорлық табиғатының мәні келесіде, қылмысқа қатысудың орталық фигурасы ретінде орындаушы танылады, ал қалған қылмысқа қатысушылардың әрекеттері дербес мағынаға ие емес қосымша ретінде қарастырылады. Қылмысқа қатысушылардың әрекетін бағалау және олардың қылмыстық жауаптылығы орындаушының әрекетінің сипатына және оның жауаптылығына тәуелді болады. Орындаушының әрекеті жазаланса - қалған қатысушылардың да әрекеті жазаланады, егер де орындаушы қылмыстық жауаптылыққа тартылмаса, қалған қылмысқа қатысушылар да жауаптылыққа тартылмайды.

Сонымен бірге, қылмысқа қатысушылардың жазаланушылығы орындаушының әрекетін қарастыратын баппен туындауы керек.

Қылмысқа қатысудың акцессорлық теориясының белсенді жақтаушысы М. И. Ковалев табылады. Ол бойынша, қылмыс құрамы тікелей орындаушы арқылы жүзеге асырылады, ал қалған қылмысқа қатысушылар арқылы қылмыс құрамы орындалмайды да, осы арқылы олардың жауаптылығы анықталады.

Ресейлік қылмыстық құқық ғылымының негізіне қаланған акцессорлық теорияны А. В. Наумов та қолдайды. Бірақ та, ол қылмысқа қатысушылардың жауаптылығы орындаушының жауаптылығына тәуелді болғанымен де белгілі бір жағдайда дербес сипатқа ие болады, деп көрсетеді.

Бірақ та көптеген авторлар бұл теорияға сын көзқараспен қараған.

Қылмыстық құқықтың негізгі қағидаларының бірі қылмыс жасаған адамның жауаптылығын дараландыру болып табылады.

Қылмыстық кодекстің 3 бабына сәйкес адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады, егер де Қылмыстық кодексте көрсетілген қылмыс құрамының барлық элементтері бар іс - қимылды жасаса.

Бірақ та бұл қылмысқа қатысушылардың біркелкі жауаптылығын білдірмейді. Азаматтардың заң алдындағы теңдігін қылмыстық жауаптылыққа тартудың бірдей негіздері мағынасында түсіну керек. Жауаптылықты жекешелендіру қылмыс жасаған адамға қатысты ғана қолданылады да қылмыстық - құқықтық әсер етудің ең тиімді жолын таңдап алуды мақсат етеді. Осыған байланысты, ҚК 29б. 1б. сәйкес қылмысқа қатысушылардың жауаптылығы, олардың қылмыс жасаудағы әрқайсысының нақты қатысуының сипаты мен дәрежесімен анықталады. Сондықтан да, қылмысқа қатысушылардың жауаптылығының негізі мен шектері орындаушының әрекеттерінде емес, әрбір қылмысқа қатысушының жасаған әрекетінде болады.

Мысал ретінде экцессті келтіруімізге болады. Яғни, орындаушының экцессі барысында қалған қылмысқа қатысушылар орындаушы жасаған нақты әрекет үшін емес, алдын - ала келіскен әрекеттері үшін жауаптылыққа тартылады. Орындаушының өлімі, оның есі дұрыс еместігі немесе қылмыстық жауаптылық жасына жетпеуі, я болмаса ол қылмыстық жауаптылықтан босатылған жағдайларда, қалған қылмысқа қатысушылар жалпы негізде қылмыстық жауаптылыққа жасаған қоғамға қауіпті, кінәлі әрекеттері үшін тартылады. Тек қана орындаушының тұлғасын сипаттайтын белгілер басқа қатысушыларға қолданылмайды. Бұл со тәжірибесінен көрініс тапқан. Тағы да айта кететін бір жайт, орындаушының қылмысты істеуден өз еркімен бас тартуы қалған қылмысқа қатысушылардың жауаптылығының да жойылуын білдірмейді.

Қылмысқа қатысу институты қылмыстық заңнаманың институттары мен нормаларының бөлінбес, құрылымдық бөлігі юолып табылады. Ендеше, оның мақсаттары және міндеттері қылмыстық заңның мақсаттары мен міндеттеріне қатысты анықталады.

1. 2. Қылмысқа қатысушылардың түрлері

Қылмысқа қатысушылардың түрлерін дұрыс анықтау жасалынған қылмысты дұрыс саралаудың қажетті шарты, оның әрбір қатысушысының сипаты және дәрежесі туралы сұрақтың дұрыс шешімінің алғышарты, яғни қылмысқа қатысушылардың жауаптылығын дараландырудың басты негізі болып табылады.

Қылмыстық құқық теориясында қылмысқа қатысушыларды түрлерге бөлу кезінде, әрбір қатысушымен олардың ортақ қылмыстық қызметі барысында жасайтын әрекеттерінің сипаты, яғни объективтік критерий алынады.

Осылайша, қылмысқа қатысуды нысандарға бөлудің мақсаты қылмысқа қатысушылардың біріккен қызметінің типтік ерекшеліктерін көрсету болса, қылмысқа қатысушылардың түрлерін анықтау - олардың әрқайсысының жеке атқаратын рольдерін белгілеу болып табылады.

Қылмыстық құқық теориясында және қылмыстық заңда қылмысқа қатысушылардың келесі түрлері көрсетілген. Олар: орындаушы, ұйымдастырушы, азғырушы және көмектесуші.

Қылмыстың орындаушысы деп, қылмысты тікелей орындаған немесе оны орындауға басқа адамдармен бірігіп қатысқан, сондай - ақ қылмыстық жауаптылыққа тартылуға жатпайтын басқа адамдарды пайдаланған адам танылады.

Қылмысты тікелей орындау деп қылмыстық заңның Ерекше бөлімінде көрсетілген нақты қылмыс құрамдарының белгілері іс - әрекеттерді жасауды түсінеміз. Сонымен қатар егер, адам қылмыстық нәтижеге тікелей өзі емес, басқа адамдармен біріге отырып жетсе де, қылмысты орындау деп танылады. Яғни А. Н. Трайнин дұрыс көрсеткен қылмысты орындауға қылмыстық нәтижеге жетумен байланысты жасалған барлық әрекеттер кіреді.

Біреу арқылы орындау дегеніміз - есі дұрыс еместік немесе қылмыстық жауаптылықтың жасына жетпеуі, іс - әрекетті психикалық мәжбүрлеудің нәтижесінде жасау сияқты қылмысты көрінеу белгілі бір жағдайлардың болуына байланысты осы қылмыстың субъектісі ретінде қарастырыла алмайтын адамдарды пайдаланып жасау.

Біреу арқылы орындау келесі жағдайларда болады.

Біріншіден, егер қылмыс жасаған адам қылмыстың субъектісінің жалпы қасиеттеріне ие болмаса. Психикасы ауыратын адамды кісі өлтіруге итермелеген немесе үйді өртеп жіберу үшін балаға сіріңке берген адам қылмыстың субъектісі болып табылады, себебі: психикасы ауру адам немесе бала қылмысты жасаудың құралы ретінде қарастырылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.