Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ...14
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы ... ... ... ... ... 15
1.2.4Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... 15
1.2.5Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері16
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... 17
1.3Жұқпалы аурулардың экономикаға нұқсаны және індетке қарсы шаралардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ...14
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы ... ... ... ... ... 15
1.2.4Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... 15
1.2.5Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері16
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... 17
1.3Жұқпалы аурулардың экономикаға нұқсаны және індетке қарсы шаралардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар «Ветеринария туралы заңның» талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін «Ветеринария туралы заңды» қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
- жаңа «Ветеринария туралы заңның» мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар «Ветеринария туралы заңның» талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін «Ветеринария туралы заңды» қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
- жаңа «Ветеринария туралы заңның» мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
1 Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Сайдулдин Т. Алматы, 1999. -195б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: /Кононов И.В. Мәскеу, «Колос» баспасы, 1972.-125б
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Бердімұратов Ж. Алматы, Қайнар, 1976. - 188б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Әмірбек Е. Алматы- 2006. -179б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін, /Ілиясов Б.К. Алматы - 2001.-173б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-198б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қасымов Е.И. Алматы - 2006.- 166б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных: учебник для вузов /Конопаткин А.А. Москва, Колос , 1984.-282б.
9 Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009. -152б.
2 Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: /Кононов И.В. Мәскеу, «Колос» баспасы, 1972.-125б
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Бердімұратов Ж. Алматы, Қайнар, 1976. - 188б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Әмірбек Е. Алматы- 2006. -179б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін, /Ілиясов Б.К. Алматы - 2001.-173б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-198б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қасымов Е.И. Алматы - 2006.- 166б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных: учебник для вузов /Конопаткин А.А. Москва, Колос , 1984.-282б.
9 Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009. -152б.
Аннотация
Ветеринария ісін ұйымдастыру пәнінен Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар тақырыбы бойынша жазылған курстық жұмыс 31 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі қамтылды.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ...14
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы ... ... ... ... ... 15
1.2.4Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... 15
1.2.5Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері16
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .17
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... 17
1.3Жұқпалы аурулардың экономикаға нұқсаны және індетке қарсы шаралардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Анықтамалар
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті (Нерatitis infectiosa carnivorum, инфекционный гепатит плотоядных) - қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Ет қоректілердің обасы (Реstis carnivorum, чума плотоядных) - қызба, тыныс және ас корыту жолдарының, көздің кілегейлі қабығының қабынуымен, терінің бөртуімен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын аса жұғымтал ауру.
Инфекция (лат.—іnfectio жұқтырамын) —жануар организмі мен зардапты микробтың бір біріне әсерінен туындайтын ерекше жағдай.
Иммундеуші субинфекция дегеніміз енген микробтың өсіп-өнбей тіршілігін тоқтатуының нәтижесінде организмнің дертке шалдықпай, онда иммунитеттің қалыптасуы.
Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Микробиоз дегеніміз белгілі бір ортадағы (қорадағы) жануарлар мен микробтар папуляцияларының арасындағы тепе-тендік.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедра сы
__________________________________ _пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:________________________ _____________________
Мамандығы:________________________ _________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты –жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2016ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты –жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты –жөні
_______________
қолы,аты –жөні
Шымкент 2016ж.
Ф. 7. 05 –
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________каф едрасы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2016ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер __________________________________ ________
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты –жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған________________________ _______
( күні, студенттің қолы)
Ф. 7. 04 –
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты –жөні)
_______________2016ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________пәні
студент___________________________ __тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
.___________________________________ _____________________________
.___________________________________ _____________________________
.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі________________________ ____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2016ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар Ветеринария туралы заңның талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін Ветеринария туралы заңды қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
жаңа Ветеринария туралы заңның мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
мемлекеттік қадағалау қызметін жақсарту үшін бір жағынан ветеринарияның барлық саласын лицензиялайтын институттың құрылуы; ал екінші жағынан мемлекеттік қадағалау пункттерінде тексерілетін жүктерді дайындау, өңдеу, сақтау жұмысымен айналысатын бүкіл мемлекет территориясындағы барлық субъектілерді қамтиды және мемлекеттік ветбөлімнен ауыл аймағына дейін инсректорлық вертикаль құрылады.
заңның халықаралық ветеринарлық талаптарға жауап беруі, Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда ұйымы құрамына кіруіне себеп болады.
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Канадада 1928ж. Грин алғаш рет түлкінің энцефалитінің вирусын бөліп алды. Рубарт 1947ж. Швецияда иттің жұқпалы гепатитінің вирусын анықтап, зерттеген соң Рубарт ауруы деген атау қалыптасты. Кейін бірнеше ғалымдар (Чедлок, 1948; Зиндентопф және Карлсон, 1949) бұл екі қоздырушының бір вирусқа жататынын дәлелдеді.
Табиғи жағдайда жұқпалы гепатитке ит, түлкі, қасқыр, қоркау, жанат және күзен шалдығады. Лабораториялық жағдайда бұл ауруға үй қоянын, теңіз шошқасын, ақ тышқанды шалдықтыруға болады.
Әдетте ит, түлкі, қарсақ, сонымен қатар табиғи жағдайда қасқыр, мысық, аю және саз құндызы ауырады. Әр жастағы жануар шалдыққанмен көбінесе 1,5-6 айлық күшіктерде жиі байқалады. 3 жастан асқаннан кейін ит сирек ауырады. Жалпы алғанда әртүрлі жануарлар арасында вирус алып жүру кең тараған.
Аталған жануарлардан басқа кемірушілер, тіпті маймыл мен адам да бұл вирусты алып жүруі мүмкін. Қолдан жұқтырғанда теңіз тышқаны, үй қояны және басқа зертханалық жануарлар ауырады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты –ет қоректілердің жұқпалы гепатит ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу жөніндегі міндеттері
Жеке және заңды тұлғалар:
Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдармен белгіленген жануарлар ауруларының алдын алуды және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ветеринариялық ережелерді сақтай отырып, ветеринариялық және әкімшілік-шаруашылық іс-шараларды жүзеге асыруға;
Зоопарктердегі, цирктердегі, омарталардағы, аквариумдардағы жануарларды қоса алғанда, жануарлардың ветеринариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұсталуын, өсірілуін және пайдалануын жүзеге асыруға;
Аумақты, мал шаруашылығы қора-жайларын, сондай-ақ жемшөпті, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты сақтауға және өндеуге арналған ғимараттарды ветеринариялық-санитариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұстаған, қоршаған ортаның ластануына жол бермеуге;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауға, өндіруге, пайдалануға, дайындауға, сақтауға, өңдеу мен өткізуге байланысты мемлекеттік ветеринариялық қадағалау объектілерін орналастыру, салу, қайта жаңғырту және пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ оларды тасымалдау кезінде зоогигиеналық және ветеринариялық талаптарды сақтауға;
Ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіруді және оларға ветеринариялық паспорттарды рәсімдеуді қамтамасыз етуді;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдарына жаңадан сатып алынған жануарлар, туған төлдер, олардың сойылғаны мен сатылғаны туралы хабарлауға;
Ветеринариялық мамандарға олардың талап етуі бойынша диагностикалық зерттеулер мен вакцина егуді жүзеге асыру үшін жануарларды беруге;
Бірнеше жануар кенеттен өлген, бір мезгілде ауырған немесе ветеринариялық мамандарға хабарлауға және ветеринариялық мамандар келгенге дейін ауру деп күдік келтірген жануарларды оқшаулап ұстау жөнінде шаралар қолдануға;
Ветеринариялық инспекторларға мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ветеринариялық тексеру үшін кедергісіз беруге;
Ветеринариялық инспекторлардың жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді залалсыздандыру, өңдеу жөніндегі талаптарын орындауға;
Союдың алдында ветеринариялық тексеру жүргізбей жануарларды өткізу үшін союға және сойғаннан кейінгі ұшалары мен мүшелеріне ветеринариялық-санитариялық сараптама жасамай өткізуге жол бермеуге;
Ветеринариялық мамандарға өздерінің қызыметтік міндеттерін орындауына жәрдем көрсетуге;
Жаңа, жетілдірілген ветеринариялық препараттарға жасалған ғылыми-техникалық құжаттаманы ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісуге міндетті.
Ветеринариялық іс-шаралар
Ветеринариялық іс-шаралар:
жануарлар мен ортақ ауруларды қоса алғанда, жануарлар ауруларының пайда болуы мен азықтан улануының алдын алу, жануарлардың, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттың, ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ұсталынуының Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық-санитариялық тұрғыдан қолайлы аумақта өткізілетін іс-шаралар;
Шектеу іс-шараларын немесе карантинді қоса алғанда, жануарлардың аса қауіпті ауруларын жою және олардың таралуын алдын алу мақсатымен індет ошағында және қолайсыз пунктте жүргізілетін іс-шаралар болып бөлінеді.
Ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүзеге асыру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді, жеке және заңды тұлғалардың оны орындауы міндетті болып табылады.
Шектеу іс-шаралары және карантин
Шектеу іс-шаралары немесе карантин жануарлардың жұқпалы аурулары пайда болған жағдайда, тиісті аумақтық бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының нұсқауы бойынша, жергілікті атқарушы органның шешімімен белгіленеді.
Жануарлардың шектеу іс-шаралары немесе карантин белгіленетін жұқпалы ауруының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Ветеринариялық іс-шаралары кешені өткізілген жағдайда, шектеу іс-шараларын немесе карантинді тоқтату туралы шешімді тиісті аумақтың бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
Тиісті аумақтардың мемлекеттік ветеринариялық инспекторларының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы органның шешімімен карантин тақтартылғаннан кейін Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарында көзделген жағдайларда шектеу іс-шаралары белгіленуі мүмкін.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры
Індет ошақтарын жою және жануарлардың Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін тізбеге енгізілген аса қауіпті ауруларының таралу қауіпінің алдын алу кезінде пайдаланылатын, үнемі жаңартылып отыратын ветеринариялық препараттардың республикалық қоры болып табылады.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры бюджеттік бағдарламалар шеңберінде сатып алынған ветеринариялық препараттар көлемінен жасалады. Ветеринариялық препараттардың түрлері бойынша қордың нормативін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринарялық препараттардың республикалық қорын қалыптастыру мен пайдалану тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер
Ветеринариялық нормативтер (ветеринариялық, ветеринариялық-санитариялық немесе зоогигиеналық нормалар) ветеинариялық немесе ветеринариялық-санитариялық факторды жануарлардың және адамның денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі тұрғысынан сипаттайтын көрсеткіштердің жол беруге болатын сандық немесе сапалық мәнін белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарына сәйкес жүргізілетін зерттеулер негізінде белгіленеді.
Ветеринариялық нормативтер індеттердің объективті және негізделген монитарингін жүргізу, ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайда қол жеткізуге арналған ветеринариялық іс-шаралардың көлемі мен сипатын жоспарлау, сондай-ақ жануарлар ауруларының пайда болу, таралу және оларды жою мүмкіндіктерін болжау үшін негіз болып табылады.
Ветеринариялық нормативтерді ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді және олар ветеринария саласындағы қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті болып табылады.
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді алып қою, жою, залалсыздандыру (зарарсыздандыру) және өңдеу
Жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін жануарлар, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізат, олардың қауіптілік дәрежесіне қарай, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тәртіппен міндетті түрде алып қоюға және жойылуға, не алып қойылмай міндетті түрде залалсыздандырылуға және өңдеуге тиісі.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты міндетті түрде алып қою және жою жүргізілетін жануарлардың аса қауіпті ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды алып қоймай-ақ, міндетті түрде залалсыздандырлуға және өңдеу жүргізілетін жануарлар ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты алып қою және жою салдарынан өздеріне келтірілген залалды Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен өтеттіруге құқығы бар.
Азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауды, өсіруді, пайдалануды, өндіруді, дайындауды, сақтауды, өңдеуді, тасымалдау мен өткізуді жүзеге асыратын азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау тәртібін Қазақстан Республикасының азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық атқарушы органымен келісе отырып, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ауылшаруашылық жануарларын, базарларды, мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді өндіру, дайындау, сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру
Ауылшаруашылық жануарлары ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жануарлар ауруларының класификациясы мен диагностикас жөніндегі ветеринариялық дауалаудың жүзеге асырылуын бақылау мақсатымен әрбір жануарға қадағалау жүргізуге мүмкіндік беретіндей міндетті бірдейлендіруге тиіс.
Базарлар, жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдар мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің Қазақстан Респулликасының ветеринаария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен бірдейлендіруге тиіс.
Базарларды және жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер және ветеринария мамандарын даярлау мен олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қызметі
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер
Жануарларды пайдалану рәсімдерін, сондай-ақ ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер жүргізілетін үй-жайлар мен аумақтарды қоса алғанда, ветеринария саласындағы ғылыми зерттеулер Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сай болуы керек.
Ғылыми-зерттеулер нәтижесінде әзірленген немесе жетілдірілген ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ветеринариялық нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатымен олар байқаудан өткізілуі тиіс.
Микроорганизмдердің Қазақстан Республикасында бар, сондай-ақ ғылыми-зерттеулер нәтижесінде, жануарлар ауруларының диагностикасы кезінде алынған штаммдарды ветеринарияда пайдаланатын сақтаулы микроорганизмдер штаммдарының Ұлттық коллекциясында сақталуы тиіс.
Ветеринария мамандарын даярлау және олардың біліктілігін арттыру
Ветеринария мамандарының біліктілігін арттыру жөніндегі бағдарламалар ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен міндетті түрде келісілуге тиіс [9].
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті (Нерatitis infectiosa carnivorum, инфекционный гепатит плотоядных) - қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Канадада 1928 ж. Грин алғаш рет түлкінің энцефалитінің вирусын бөліп алды.
Рубарт 1947 ж. Швецияда иттің жұқпалы гепатитінің вирусын анықтап, зерттеген соң Рубарт ауруы деген атау қалыптасты.
Кейін бірнеше ғалымдар (Чедлок, 1948; Зиндентопф және Карлсон, 1949) бұл екі қоздырушының бір вирусқа жататынын дәлелдеді.
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы
Қоздырушысы—арнаулы сүзгіден өтетін вирус. Ол сопақша және дөңгелек пішінді болады, үлкендігі 86—микромикрон, Зейтц сүзгісінен, О және V Беркефельд және L2 және L3 Шамберлен шырақтарынан өтеді. Вирус шошқа эмбрионының бүйрегінен, иттің бүйректері мен бауырынан жасалған ткань культураларда өседі.
Mastadenovirus canine аденовирустар тұқымдастығының мастаденовирустар туыстастығына жатады, құрамында ДНҚ бар. Майды еріткіштерге (спирт, эфир, хлороформ) төзімді, физиологиялық ертіндіде тұрақты, ыстыққа төзімсіз, 56°С-та 30 мин, 60°С-та 5 мин. өледі. Белгілі дезинфектанттар жақсы әсер етеді.
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері
Табиғи жағдайда жұқпалы гепатитке ит, түлкі, қасқыр, қоркау, жанат және күзен шалдығады. Лабораториялық жағдайда бұл ауруға үй қоянын, теңіз шошқасын, ақ тышқанды шалдықтыруға болады.
Әдетте ит, түлкі, қарсақ, сонымен қатар табиғи жағдайда қасқыр, мысық, аю және саз құндызы ауырады.
Әр жастағы жануар шалдыққанмен көбінесе 1,5-6 айлық күшіктерде жиі байқалады. 3 жастан асқаннан кейін ит сирек ауырады. Жалпы алғанда әртүрлі жануарлар арасында вирус алып жүру кең тараған.
Аталған жануарлардан басқа кемірушілер, тіпті маймыл мен адам да бұл вирусты алып жүруі мүмкін. Қолдан жұқтырғанда теңіз тышқаны, үй қояны және басқа зертханалық жануарлар ауырады.
Инфекция қоздырушысының бастауы - ауру және вирус алып жүруші жануарлар. Вирус сілекеймен, жаспен, мүрынның сорасымен, несеппен, нәжіспен бөлінеді, негізінен алиментарлық жолмен жұғады, трансмиссивтік жолмен де берілуі мүмкін.
Ауру спорадия түрінде немесе індеттік тұтану ретінде байқалады. Жаңа індет ошағында аңдарды 75% дейін қамтып, өлім көрсеткіші жоғары 35% дейін болады. Кейіннен инфекция созылмалы түрге ауысады.
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы
Гепатит әдетте ауырып жүрген және аурудан айыққан ит арқылы тарайды. Ол ауру ит пен сау ит жанасқан кезде, ауа арқылы, сондай-ақ асқазан арқылы вирус түскен азық пен судан жұғады.
Аурудан айыққан ит ауру белгілері толық жойылғаннан кейін несебімен бірге 160 күн бойы айналаға вирус таратып отырады [1,2,3].
Вирус денеге өткенде алғашында сөл түйіндерінде көбейіп, кейіннен қанға өтеді. 2-3 тәуліктен соң ядро ішіндегі денешіктер түрінде барлық мүшелердің, әсіресе бауыр мен көк бауырдың капиллярлары мен веналарының эндотелийінде кездеседі.
Бұның нәтижесінде бауыр дистрофияға ұшырап, организм интоксикацияға шалдығады, кейіннен дистрофия құбылысы бүйрек пен миокардта да пайда болып, кілегейлі және сірі қабықтар қанталайды.
Ми мен жұлындағы жүйке орталықтары зақымданып, дененің қимылы әрекеті бұзылады.
Клиникалық белгілері айқын білінгенде вирус барлық секреттер мен экскреттерде, кейіннен тек қана бүйрек пен несепте болады.
1.2.4 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары
Жасырын кезең табиғи жағдайда және ауру қолдан жұқтырылғанда 2 күннен 8 күнге дейін созылады.
Ауру иттің температурасы көтеріліп, тәбеті қашады, ол өте-мөте шөлдейді, конъюнктивитке ұшырайды, ауыз бен танаудың, көздің кілегейлі қабықтары сарғаяды.
Ауру өршіген сайын иттің іші өтеді, нәжісі сұйылады, оған қан араласады, бұлшық еттері дірілдейді, жүріс-тұрысы бұзылады, ит теңселіп тәлтіректейді, көбінесе оның артқы аяқтары жансызданып қалады (паралич).
Ауру 3—күнге, кейде 10—күнге созылады. Ауырған иттің 30—проценті өледі.
Жасырын кезеңі 5-7 күн. Симптомдары алуан түрлі. Аурудын алғашқы белгілері: температура сызығы қос өркештеніп келген кызба аппетиттің нашарлауы, шөлдің күшеюі және құсу, конъюнктивит, ринит, алкым мен тері асты шелінің ісінуі.
Жұқпалы гепатиттің бірден бір тұрақты белгісі –сүріншек шеміршектің тұсын басқанда ауырсынуы.
Қанның ұюы күшейіп, несепте қанттың мөлшері көбейіп аңдардың көпшілігінің бір немесе екі көзінің қасаң қабығына ақ түсіп кетіп қалады. Өлім көрсеткіш 5-10%.
Түлкіде аурудың бұл белгілеріне жүйке жүйесінің зақымдану симптомдары байқалады.
Ауру жас күшіктерде көбінесе жіті, ал ересектерінде негізінен созылмалы өтеді.
Кей жағдайда аса жіті өтіп, жануар кенеттен қүрыстанып, қалшылдап барып, өліп кетеді.
1.2.5 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері
Ит пен түлкі өлексесін жарып қарағанда кейде өлексенің жалпы сарғайғаны байқалады.
Бауыр ұлғайған, сарғайған, нүкте тәрізденіп жаппай қанталаған. Өт қабы қалыңдап кеткен, оның кілегейлі қабығының астына нүкте тәрізденіп және жолақтанып қан тамған.
Құрсақ қуысынан ұйыған фибринді және сарғыш түсті сұйық табылады. Ащы ішектің кілегейлі қабықтары қан кернеп қызарған, ісінген, кілегейлі қабықтың астына нүкте тәрізденіп қан тамған.
Бауыр аздап үлғайып, түсі бозғылт қызғылт реңге дейінгі аралықта болады. Көк бауыр екінің бірінде қанға кернеліп, ұлғаяды.
Өт қабығының сырты, ал жас күшіктердің айырша безінің аралық ұлпасында серозды немесе геморрагиялық ісік болады. Көкірек және құрсақ қуысында қан аралас сұйықтық болады.
Ішек пен бауырда фибриннің шөгіндісі, ас қорыту жолдарының кілегейлі қабықтарында қанталаулар болады.
Гистологиялық зерттеу кезінде бауыр мен басқа ағзалардың торшаларында 0,5-0,75 мкм ядро ішіндегі денешіктер табылады.
Рубарт денешіктері деп аталатын бұл құрылымдар ядроның ортасында орналасады, көкшіл-қызғылт түске боялады.
Ауру созылмалы өткенде Рубарт денешіктері сирек ұшырайды.
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау
Жұқпалы гепатиттің клиникалық белгілері бұл ауруды толық сипаттай алмайды, сондықтан олар ауруды анықтауға негіз бола алмайды.
Осыған орай ит гепатитін анықтау үшін вирусологиялық зерттеулер жүргізіледі.
Вирусты ткань культураларында өсіріп шығарады және бейтараптау реакциясы арқылы оны біркелкілендіреді.
Сонымен қатар ауруды анықтау мақсатымен агар қойыртпағында комплементті байлау реакциясы мен преципитация реакциясын жасайды.
Індеттанулық, клиникалық, патологоанатомиялык зертханалық тексеру жүргізіледі.
Гистологиялық зерттеу арқылы Рубарт денешіктерін тексереді. Серологиялық әдістерден диффузды преципитация, комплемент байланыстыру, иммунофлуоресценция, бейтараптау реакциялары қолданылады, сонымен қатар, торша өсіндісінде вирусты бөліп алып, айқындайды.
Жұқпалы гепатитті обадан, лептоспироздан, құтырықтан, сальмонеллезден, токсоплазмоздан, В1 авитаминозынан, парвовирустық энтериттен ажыратады.
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі
Негізінен симптоматикалық ем қолданылады. Көбінесе В витаминдері, аскорбин қышқылы, поливитаминдер, сиырдың бауырының езіндісі, протеин гидролизаттары, глюкоза, гамма-глобулиндер, жүрекке әсер ететін дәрілер қолданылады.
Қосалқы инфекцияларға қарсы антибиотиктер мен сульфаниламидтер пайдаланылады.
Ем ретінде 50%-тік глюкоза ерітіндісі 15 мл мөлшерінде күніне 2—рет немесе 10%-тік хлорлы кальций 30 процент глюкозасы және 1 %-тік уротропині бар ерітіндінің 40 миллилитрі күніне бір рет күре тамырға жіберіледі.
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары
Ауырып жазылған жануарларды өмірлік иммунитет қалыптасады. Енесінің иммунитеті уыз арқылы күшіктеріне беріледі.
Жасанды иммунитет қалыптастыру үшін кейбір шет елдерде тірі және өлтірілген вакциналар қолданылады, әдетте жұқпалы гепатиттің вакцинасы оба, құтырык, лептоспирозға қарсы поливакциналардың құрамында болады.
Ауру шыға қалған жағдайда шектеу қойылып, тиісті сауыктыру шаралары жүргізіледі.
Ауырған аңдарды бөліп алып, емдейді.
Жалпы ветеринариялық-санитариялық шараларды толық атқарып, соңғы ауру немесе өлім жағдайынан кейін 30 күн өткен соң шектеу алынады.
Ауруға шалдыққан иттерді бөліп алып, ауру белгілеріне қарай емдейді. Ауру ит ұсталған орын дезинфекцияланады.
Аурудан айыққан итті сау иттерден бес ай бойы бөлек ұстайды. Бұралқы иттерді қырып-жойып отырады [1,3,4].
1.3 Өндірістік негіздегі кешендер мен мамандандырылған ірі фермаларды індеттен қорғау
Қазіргі заманда мал өсірумен ұсақ және орташа шаруашылықтармен қатар ірі және аса ірі кәсіпорындары да шұғылданады.
Оларға өндірістік негізде мал өнімдерін өндіретін кешендер (комплекстер) жатады.
Өндірістік кешендердің мынандай ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оларда өндіріс процесстері жоғары дәрежеде механикаландырылған, электрленген және автоматтандырылған. Барлық механикаландыру және автоматтандыру жабдықтары біртұтас технологиялық жүйе құрайды.
Екіншіден, өндірістік кешендер бір ғана негізігі өнім өндіруге мамандырылады. Мысалы, сиыр комплекстері сүт өндіруге, бордақылауға, төл өсіруге бағытталады.
Кешендердің үшінші басты ерекшелігі, бір жерде аса көп мал басының шоғырлануы.
Ірі құс фабрикаларында 3 миллионға дейін мекиен тауықтар, 10 миллионға дейін бройлер балапандар ұсталынады.
Шошқа комплекстерінде 12, 24, 54, 108 мың бас өсіріліп, бордақыланады. Сиыр бордақылайтын кешендерде бір мезгілде 10 мыңға дейін, ал бордақылау алаңдарында 20—мың мал болады.
Сүт кешендерінде байлап ұстағанда 800-ге дейін, ал бос ұстағанда 1200—сиыр орналастырылады.
Бір орында орасан көп мал басының шоғырландырылуы, жылдамдатылған технологияның зиянды әсері, күн сәулесі мен таза ауа сияқты аса қажет табиғи факторлардың жетімсіздігінен жануарлардың организмінде физиологиялық жағымсыз терең өзгерістер болады.
Ұсақ шаруашылытқарда да қыстан мал күйі төмендеп, әлсіреп шығады. Бірақ жазғы жайылымға шыққан соң қоңдылығы мен ауруға төзімділігін тез арада қалпына келтіреді.
Әсіресе малдың жергілікті тұқымдары жаз уақытында жылдам көтеріледі. Бірақ та жергілікті малдар интенсивті өндірістік технологияға бейімделе алмайды, сондықтан оларды комплекстерде өсіру тиімсіз.
Ірі кешендерде жануарлар төзімділігі төмен болғандықтан ауруға тез шалдығады, ол тым тығыз орналасқандықтан жұқпалы аурулар жылдам тарайды.
Әртүрлі стресс-факторлардың әсерінен ірі шаруашылықтарда жануарларда белгілі бір ауру синдромдары жиі байқалады. Бұндай құбылысты артық (аса тығыз) орналастыру патологиясы, немесе охлопатология деп атайды.
Кешендегі жануарлардың инфекциялық патологиясында организмде бейтарап тіршілік ететін комменсал микробтардың ролі басым болады.
Ұсақ шаруашылықтардағы мал қораларындағы әдеттегі жағдайдағы микрофлорада комменсал микробтар шамалы мөлшерде ғана кездеседі. Оларға жануарлар организмінде ғана тіршілік ететін ішек таяқшасы, энтерококкалар сияқты санитариялық көрсеткіш қызметін атқаратын микробтар жатады.
Олар ірі кешендегі қора-жайдың микрофлорасында тым көбейіп, басым түседі де микробиозды жануар организміне зиянды бағытта өзгертеді.
Микробиоз дегеніміз белгілі бір ортадағы (қорадағы) жануарлар мен микробтар папуляцияларының арасындағы тепе-тендік.
Бұл тепе-тендікті жануарларға зиянды бағытта өзгеруіне байланысты, жануарлардың организмінде жайсыз құбылыстар байқалып, олардың өсімі тежеледі және әртүрлі аурулар біліне бастайды.
Бұл аурулар негізінен тыныс және ас қорыту органдарының қызметінің бұзылу синдромдары арқылы көрініс береді. Осындай жағдайда зардаптылығы шартты (шамалы) микробтардың белсенділігі артады.
Осындай зардаптылығы шартты микробтарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ветеринария ісін ұйымдастыру пәнінен Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар тақырыбы бойынша жазылған курстық жұмыс 31 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі қамтылды.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ...14
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы ... ... ... ... ... 15
1.2.4Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары ... ... ... ... ... 15
1.2.5Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері16
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .17
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... 17
1.3Жұқпалы аурулардың экономикаға нұқсаны және індетке қарсы шаралардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Анықтамалар
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті (Нерatitis infectiosa carnivorum, инфекционный гепатит плотоядных) - қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Ет қоректілердің обасы (Реstis carnivorum, чума плотоядных) - қызба, тыныс және ас корыту жолдарының, көздің кілегейлі қабығының қабынуымен, терінің бөртуімен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын аса жұғымтал ауру.
Инфекция (лат.—іnfectio жұқтырамын) —жануар организмі мен зардапты микробтың бір біріне әсерінен туындайтын ерекше жағдай.
Иммундеуші субинфекция дегеніміз енген микробтың өсіп-өнбей тіршілігін тоқтатуының нәтижесінде организмнің дертке шалдықпай, онда иммунитеттің қалыптасуы.
Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Микробиоз дегеніміз белгілі бір ортадағы (қорадағы) жануарлар мен микробтар папуляцияларының арасындағы тепе-тендік.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедра сы
__________________________________ _пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:________________________ _____________________
Мамандығы:________________________ _________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты –жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2016ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты –жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты –жөні
_______________
қолы,аты –жөні
Шымкент 2016ж.
Ф. 7. 05 –
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________каф едрасы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2016ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер __________________________________ ________
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты –жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған________________________ _______
( күні, студенттің қолы)
Ф. 7. 04 –
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты –жөні)
_______________2016ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________пәні
студент___________________________ __тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
.___________________________________ _____________________________
.___________________________________ _____________________________
.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі________________________ ____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2016ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар Ветеринария туралы заңның талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін Ветеринария туралы заңды қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
жаңа Ветеринария туралы заңның мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.
мемлекеттік қадағалау қызметін жақсарту үшін бір жағынан ветеринарияның барлық саласын лицензиялайтын институттың құрылуы; ал екінші жағынан мемлекеттік қадағалау пункттерінде тексерілетін жүктерді дайындау, өңдеу, сақтау жұмысымен айналысатын бүкіл мемлекет территориясындағы барлық субъектілерді қамтиды және мемлекеттік ветбөлімнен ауыл аймағына дейін инсректорлық вертикаль құрылады.
заңның халықаралық ветеринарлық талаптарға жауап беруі, Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда ұйымы құрамына кіруіне себеп болады.
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Канадада 1928ж. Грин алғаш рет түлкінің энцефалитінің вирусын бөліп алды. Рубарт 1947ж. Швецияда иттің жұқпалы гепатитінің вирусын анықтап, зерттеген соң Рубарт ауруы деген атау қалыптасты. Кейін бірнеше ғалымдар (Чедлок, 1948; Зиндентопф және Карлсон, 1949) бұл екі қоздырушының бір вирусқа жататынын дәлелдеді.
Табиғи жағдайда жұқпалы гепатитке ит, түлкі, қасқыр, қоркау, жанат және күзен шалдығады. Лабораториялық жағдайда бұл ауруға үй қоянын, теңіз шошқасын, ақ тышқанды шалдықтыруға болады.
Әдетте ит, түлкі, қарсақ, сонымен қатар табиғи жағдайда қасқыр, мысық, аю және саз құндызы ауырады. Әр жастағы жануар шалдыққанмен көбінесе 1,5-6 айлық күшіктерде жиі байқалады. 3 жастан асқаннан кейін ит сирек ауырады. Жалпы алғанда әртүрлі жануарлар арасында вирус алып жүру кең тараған.
Аталған жануарлардан басқа кемірушілер, тіпті маймыл мен адам да бұл вирусты алып жүруі мүмкін. Қолдан жұқтырғанда теңіз тышқаны, үй қояны және басқа зертханалық жануарлар ауырады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты –ет қоректілердің жұқпалы гепатит ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шараларын зерттеу.
1 Негізгі бөлім
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу жөніндегі міндеттері
Жеке және заңды тұлғалар:
Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдармен белгіленген жануарлар ауруларының алдын алуды және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ветеринариялық ережелерді сақтай отырып, ветеринариялық және әкімшілік-шаруашылық іс-шараларды жүзеге асыруға;
Зоопарктердегі, цирктердегі, омарталардағы, аквариумдардағы жануарларды қоса алғанда, жануарлардың ветеринариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұсталуын, өсірілуін және пайдалануын жүзеге асыруға;
Аумақты, мал шаруашылығы қора-жайларын, сондай-ақ жемшөпті, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты сақтауға және өндеуге арналған ғимараттарды ветеринариялық-санитариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұстаған, қоршаған ортаның ластануына жол бермеуге;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауға, өндіруге, пайдалануға, дайындауға, сақтауға, өңдеу мен өткізуге байланысты мемлекеттік ветеринариялық қадағалау объектілерін орналастыру, салу, қайта жаңғырту және пайдалануға беру кезінде, сондай-ақ оларды тасымалдау кезінде зоогигиеналық және ветеринариялық талаптарды сақтауға;
Ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіруді және оларға ветеринариялық паспорттарды рәсімдеуді қамтамасыз етуді;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдарына жаңадан сатып алынған жануарлар, туған төлдер, олардың сойылғаны мен сатылғаны туралы хабарлауға;
Ветеринариялық мамандарға олардың талап етуі бойынша диагностикалық зерттеулер мен вакцина егуді жүзеге асыру үшін жануарларды беруге;
Бірнеше жануар кенеттен өлген, бір мезгілде ауырған немесе ветеринариялық мамандарға хабарлауға және ветеринариялық мамандар келгенге дейін ауру деп күдік келтірген жануарларды оқшаулап ұстау жөнінде шаралар қолдануға;
Ветеринариялық инспекторларға мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ветеринариялық тексеру үшін кедергісіз беруге;
Ветеринариялық инспекторлардың жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді залалсыздандыру, өңдеу жөніндегі талаптарын орындауға;
Союдың алдында ветеринариялық тексеру жүргізбей жануарларды өткізу үшін союға және сойғаннан кейінгі ұшалары мен мүшелеріне ветеринариялық-санитариялық сараптама жасамай өткізуге жол бермеуге;
Ветеринариялық мамандарға өздерінің қызыметтік міндеттерін орындауына жәрдем көрсетуге;
Жаңа, жетілдірілген ветеринариялық препараттарға жасалған ғылыми-техникалық құжаттаманы ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісуге міндетті.
Ветеринариялық іс-шаралар
Ветеринариялық іс-шаралар:
жануарлар мен ортақ ауруларды қоса алғанда, жануарлар ауруларының пайда болуы мен азықтан улануының алдын алу, жануарлардың, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттың, ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ұсталынуының Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық-санитариялық тұрғыдан қолайлы аумақта өткізілетін іс-шаралар;
Шектеу іс-шараларын немесе карантинді қоса алғанда, жануарлардың аса қауіпті ауруларын жою және олардың таралуын алдын алу мақсатымен індет ошағында және қолайсыз пунктте жүргізілетін іс-шаралар болып бөлінеді.
Ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүзеге асыру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді, жеке және заңды тұлғалардың оны орындауы міндетті болып табылады.
Шектеу іс-шаралары және карантин
Шектеу іс-шаралары немесе карантин жануарлардың жұқпалы аурулары пайда болған жағдайда, тиісті аумақтық бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының нұсқауы бойынша, жергілікті атқарушы органның шешімімен белгіленеді.
Жануарлардың шектеу іс-шаралары немесе карантин белгіленетін жұқпалы ауруының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Ветеринариялық іс-шаралары кешені өткізілген жағдайда, шектеу іс-шараларын немесе карантинді тоқтату туралы шешімді тиісті аумақтың бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
Тиісті аумақтардың мемлекеттік ветеринариялық инспекторларының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы органның шешімімен карантин тақтартылғаннан кейін Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарында көзделген жағдайларда шектеу іс-шаралары белгіленуі мүмкін.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры
Індет ошақтарын жою және жануарлардың Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін тізбеге енгізілген аса қауіпті ауруларының таралу қауіпінің алдын алу кезінде пайдаланылатын, үнемі жаңартылып отыратын ветеринариялық препараттардың республикалық қоры болып табылады.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры бюджеттік бағдарламалар шеңберінде сатып алынған ветеринариялық препараттар көлемінен жасалады. Ветеринариялық препараттардың түрлері бойынша қордың нормативін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринарялық препараттардың республикалық қорын қалыптастыру мен пайдалану тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер
Ветеринариялық нормативтер (ветеринариялық, ветеринариялық-санитариялық немесе зоогигиеналық нормалар) ветеинариялық немесе ветеринариялық-санитариялық факторды жануарлардың және адамның денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі тұрғысынан сипаттайтын көрсеткіштердің жол беруге болатын сандық немесе сапалық мәнін белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарына сәйкес жүргізілетін зерттеулер негізінде белгіленеді.
Ветеринариялық нормативтер індеттердің объективті және негізделген монитарингін жүргізу, ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайда қол жеткізуге арналған ветеринариялық іс-шаралардың көлемі мен сипатын жоспарлау, сондай-ақ жануарлар ауруларының пайда болу, таралу және оларды жою мүмкіндіктерін болжау үшін негіз болып табылады.
Ветеринариялық нормативтерді ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді және олар ветеринария саласындағы қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті болып табылады.
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді алып қою, жою, залалсыздандыру (зарарсыздандыру) және өңдеу
Жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін жануарлар, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізат, олардың қауіптілік дәрежесіне қарай, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тәртіппен міндетті түрде алып қоюға және жойылуға, не алып қойылмай міндетті түрде залалсыздандырылуға және өңдеуге тиісі.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты міндетті түрде алып қою және жою жүргізілетін жануарлардың аса қауіпті ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды алып қоймай-ақ, міндетті түрде залалсыздандырлуға және өңдеу жүргізілетін жануарлар ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты алып қою және жою салдарынан өздеріне келтірілген залалды Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен өтеттіруге құқығы бар.
Азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауды, өсіруді, пайдалануды, өндіруді, дайындауды, сақтауды, өңдеуді, тасымалдау мен өткізуді жүзеге асыратын азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау тәртібін Қазақстан Республикасының азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық атқарушы органымен келісе отырып, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ауылшаруашылық жануарларын, базарларды, мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді өндіру, дайындау, сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру
Ауылшаруашылық жануарлары ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жануарлар ауруларының класификациясы мен диагностикас жөніндегі ветеринариялық дауалаудың жүзеге асырылуын бақылау мақсатымен әрбір жануарға қадағалау жүргізуге мүмкіндік беретіндей міндетті бірдейлендіруге тиіс.
Базарлар, жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдар мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің Қазақстан Респулликасының ветеринаария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен бірдейлендіруге тиіс.
Базарларды және жануарларды өндіру, дайындау, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты, ветеринариялық препараттарды, жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау, өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер және ветеринария мамандарын даярлау мен олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қызметі
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер
Жануарларды пайдалану рәсімдерін, сондай-ақ ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер жүргізілетін үй-жайлар мен аумақтарды қоса алғанда, ветеринария саласындағы ғылыми зерттеулер Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сай болуы керек.
Ғылыми-зерттеулер нәтижесінде әзірленген немесе жетілдірілген ветеринариялық препараттардың, жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ветеринариялық нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатымен олар байқаудан өткізілуі тиіс.
Микроорганизмдердің Қазақстан Республикасында бар, сондай-ақ ғылыми-зерттеулер нәтижесінде, жануарлар ауруларының диагностикасы кезінде алынған штаммдарды ветеринарияда пайдаланатын сақтаулы микроорганизмдер штаммдарының Ұлттық коллекциясында сақталуы тиіс.
Ветеринария мамандарын даярлау және олардың біліктілігін арттыру
Ветеринария мамандарының біліктілігін арттыру жөніндегі бағдарламалар ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен міндетті түрде келісілуге тиіс [9].
1.2Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті (Нерatitis infectiosa carnivorum, инфекционный гепатит плотоядных) - қызбамен, тыныс және ас қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен, бауыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын, жіті өтетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Канадада 1928 ж. Грин алғаш рет түлкінің энцефалитінің вирусын бөліп алды.
Рубарт 1947 ж. Швецияда иттің жұқпалы гепатитінің вирусын анықтап, зерттеген соң Рубарт ауруы деген атау қалыптасты.
Кейін бірнеше ғалымдар (Чедлок, 1948; Зиндентопф және Карлсон, 1949) бұл екі қоздырушының бір вирусқа жататынын дәлелдеді.
1.2.1Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының қоздырушысы
Қоздырушысы—арнаулы сүзгіден өтетін вирус. Ол сопақша және дөңгелек пішінді болады, үлкендігі 86—микромикрон, Зейтц сүзгісінен, О және V Беркефельд және L2 және L3 Шамберлен шырақтарынан өтеді. Вирус шошқа эмбрионының бүйрегінен, иттің бүйректері мен бауырынан жасалған ткань культураларда өседі.
Mastadenovirus canine аденовирустар тұқымдастығының мастаденовирустар туыстастығына жатады, құрамында ДНҚ бар. Майды еріткіштерге (спирт, эфир, хлороформ) төзімді, физиологиялық ертіндіде тұрақты, ыстыққа төзімсіз, 56°С-та 30 мин, 60°С-та 5 мин. өледі. Белгілі дезинфектанттар жақсы әсер етеді.
1.2.2 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының індеттік ерекшеліктері
Табиғи жағдайда жұқпалы гепатитке ит, түлкі, қасқыр, қоркау, жанат және күзен шалдығады. Лабораториялық жағдайда бұл ауруға үй қоянын, теңіз шошқасын, ақ тышқанды шалдықтыруға болады.
Әдетте ит, түлкі, қарсақ, сонымен қатар табиғи жағдайда қасқыр, мысық, аю және саз құндызы ауырады.
Әр жастағы жануар шалдыққанмен көбінесе 1,5-6 айлық күшіктерде жиі байқалады. 3 жастан асқаннан кейін ит сирек ауырады. Жалпы алғанда әртүрлі жануарлар арасында вирус алып жүру кең тараған.
Аталған жануарлардан басқа кемірушілер, тіпті маймыл мен адам да бұл вирусты алып жүруі мүмкін. Қолдан жұқтырғанда теңіз тышқаны, үй қояны және басқа зертханалық жануарлар ауырады.
Инфекция қоздырушысының бастауы - ауру және вирус алып жүруші жануарлар. Вирус сілекеймен, жаспен, мүрынның сорасымен, несеппен, нәжіспен бөлінеді, негізінен алиментарлық жолмен жұғады, трансмиссивтік жолмен де берілуі мүмкін.
Ауру спорадия түрінде немесе індеттік тұтану ретінде байқалады. Жаңа індет ошағында аңдарды 75% дейін қамтып, өлім көрсеткіші жоғары 35% дейін болады. Кейіннен инфекция созылмалы түрге ауысады.
1.2.3 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының шығуы мен жұғуы
Гепатит әдетте ауырып жүрген және аурудан айыққан ит арқылы тарайды. Ол ауру ит пен сау ит жанасқан кезде, ауа арқылы, сондай-ақ асқазан арқылы вирус түскен азық пен судан жұғады.
Аурудан айыққан ит ауру белгілері толық жойылғаннан кейін несебімен бірге 160 күн бойы айналаға вирус таратып отырады [1,2,3].
Вирус денеге өткенде алғашында сөл түйіндерінде көбейіп, кейіннен қанға өтеді. 2-3 тәуліктен соң ядро ішіндегі денешіктер түрінде барлық мүшелердің, әсіресе бауыр мен көк бауырдың капиллярлары мен веналарының эндотелийінде кездеседі.
Бұның нәтижесінде бауыр дистрофияға ұшырап, организм интоксикацияға шалдығады, кейіннен дистрофия құбылысы бүйрек пен миокардта да пайда болып, кілегейлі және сірі қабықтар қанталайды.
Ми мен жұлындағы жүйке орталықтары зақымданып, дененің қимылы әрекеті бұзылады.
Клиникалық белгілері айқын білінгенде вирус барлық секреттер мен экскреттерде, кейіннен тек қана бүйрек пен несепте болады.
1.2.4 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының өтуі мен симптомдары
Жасырын кезең табиғи жағдайда және ауру қолдан жұқтырылғанда 2 күннен 8 күнге дейін созылады.
Ауру иттің температурасы көтеріліп, тәбеті қашады, ол өте-мөте шөлдейді, конъюнктивитке ұшырайды, ауыз бен танаудың, көздің кілегейлі қабықтары сарғаяды.
Ауру өршіген сайын иттің іші өтеді, нәжісі сұйылады, оған қан араласады, бұлшық еттері дірілдейді, жүріс-тұрысы бұзылады, ит теңселіп тәлтіректейді, көбінесе оның артқы аяқтары жансызданып қалады (паралич).
Ауру 3—күнге, кейде 10—күнге созылады. Ауырған иттің 30—проценті өледі.
Жасырын кезеңі 5-7 күн. Симптомдары алуан түрлі. Аурудын алғашқы белгілері: температура сызығы қос өркештеніп келген кызба аппетиттің нашарлауы, шөлдің күшеюі және құсу, конъюнктивит, ринит, алкым мен тері асты шелінің ісінуі.
Жұқпалы гепатиттің бірден бір тұрақты белгісі –сүріншек шеміршектің тұсын басқанда ауырсынуы.
Қанның ұюы күшейіп, несепте қанттың мөлшері көбейіп аңдардың көпшілігінің бір немесе екі көзінің қасаң қабығына ақ түсіп кетіп қалады. Өлім көрсеткіш 5-10%.
Түлкіде аурудың бұл белгілеріне жүйке жүйесінің зақымдану симптомдары байқалады.
Ауру жас күшіктерде көбінесе жіті, ал ересектерінде негізінен созылмалы өтеді.
Кей жағдайда аса жіті өтіп, жануар кенеттен қүрыстанып, қалшылдап барып, өліп кетеді.
1.2.5 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының патологоанатомиялық өзгерістері
Ит пен түлкі өлексесін жарып қарағанда кейде өлексенің жалпы сарғайғаны байқалады.
Бауыр ұлғайған, сарғайған, нүкте тәрізденіп жаппай қанталаған. Өт қабы қалыңдап кеткен, оның кілегейлі қабығының астына нүкте тәрізденіп және жолақтанып қан тамған.
Құрсақ қуысынан ұйыған фибринді және сарғыш түсті сұйық табылады. Ащы ішектің кілегейлі қабықтары қан кернеп қызарған, ісінген, кілегейлі қабықтың астына нүкте тәрізденіп қан тамған.
Бауыр аздап үлғайып, түсі бозғылт қызғылт реңге дейінгі аралықта болады. Көк бауыр екінің бірінде қанға кернеліп, ұлғаяды.
Өт қабығының сырты, ал жас күшіктердің айырша безінің аралық ұлпасында серозды немесе геморрагиялық ісік болады. Көкірек және құрсақ қуысында қан аралас сұйықтық болады.
Ішек пен бауырда фибриннің шөгіндісі, ас қорыту жолдарының кілегейлі қабықтарында қанталаулар болады.
Гистологиялық зерттеу кезінде бауыр мен басқа ағзалардың торшаларында 0,5-0,75 мкм ядро ішіндегі денешіктер табылады.
Рубарт денешіктері деп аталатын бұл құрылымдар ядроның ортасында орналасады, көкшіл-қызғылт түске боялады.
Ауру созылмалы өткенде Рубарт денешіктері сирек ұшырайды.
1.2.6 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын балау
Жұқпалы гепатиттің клиникалық белгілері бұл ауруды толық сипаттай алмайды, сондықтан олар ауруды анықтауға негіз бола алмайды.
Осыған орай ит гепатитін анықтау үшін вирусологиялық зерттеулер жүргізіледі.
Вирусты ткань культураларында өсіріп шығарады және бейтараптау реакциясы арқылы оны біркелкілендіреді.
Сонымен қатар ауруды анықтау мақсатымен агар қойыртпағында комплементті байлау реакциясы мен преципитация реакциясын жасайды.
Індеттанулық, клиникалық, патологоанатомиялык зертханалық тексеру жүргізіледі.
Гистологиялық зерттеу арқылы Рубарт денешіктерін тексереді. Серологиялық әдістерден диффузды преципитация, комплемент байланыстыру, иммунофлуоресценция, бейтараптау реакциялары қолданылады, сонымен қатар, торша өсіндісінде вирусты бөліп алып, айқындайды.
Жұқпалы гепатитті обадан, лептоспироздан, құтырықтан, сальмонеллезден, токсоплазмоздан, В1 авитаминозынан, парвовирустық энтериттен ажыратады.
1.2.7 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруының емі
Негізінен симптоматикалық ем қолданылады. Көбінесе В витаминдері, аскорбин қышқылы, поливитаминдер, сиырдың бауырының езіндісі, протеин гидролизаттары, глюкоза, гамма-глобулиндер, жүрекке әсер ететін дәрілер қолданылады.
Қосалқы инфекцияларға қарсы антибиотиктер мен сульфаниламидтер пайдаланылады.
Ем ретінде 50%-тік глюкоза ерітіндісі 15 мл мөлшерінде күніне 2—рет немесе 10%-тік хлорлы кальций 30 процент глюкозасы және 1 %-тік уротропині бар ерітіндінің 40 миллилитрі күніне бір рет күре тамырға жіберіледі.
1.2.8 Ет қоректілердін жұқпалы гепатиті ауруын дауалау және күресу шаралары
Ауырып жазылған жануарларды өмірлік иммунитет қалыптасады. Енесінің иммунитеті уыз арқылы күшіктеріне беріледі.
Жасанды иммунитет қалыптастыру үшін кейбір шет елдерде тірі және өлтірілген вакциналар қолданылады, әдетте жұқпалы гепатиттің вакцинасы оба, құтырык, лептоспирозға қарсы поливакциналардың құрамында болады.
Ауру шыға қалған жағдайда шектеу қойылып, тиісті сауыктыру шаралары жүргізіледі.
Ауырған аңдарды бөліп алып, емдейді.
Жалпы ветеринариялық-санитариялық шараларды толық атқарып, соңғы ауру немесе өлім жағдайынан кейін 30 күн өткен соң шектеу алынады.
Ауруға шалдыққан иттерді бөліп алып, ауру белгілеріне қарай емдейді. Ауру ит ұсталған орын дезинфекцияланады.
Аурудан айыққан итті сау иттерден бес ай бойы бөлек ұстайды. Бұралқы иттерді қырып-жойып отырады [1,3,4].
1.3 Өндірістік негіздегі кешендер мен мамандандырылған ірі фермаларды індеттен қорғау
Қазіргі заманда мал өсірумен ұсақ және орташа шаруашылықтармен қатар ірі және аса ірі кәсіпорындары да шұғылданады.
Оларға өндірістік негізде мал өнімдерін өндіретін кешендер (комплекстер) жатады.
Өндірістік кешендердің мынандай ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оларда өндіріс процесстері жоғары дәрежеде механикаландырылған, электрленген және автоматтандырылған. Барлық механикаландыру және автоматтандыру жабдықтары біртұтас технологиялық жүйе құрайды.
Екіншіден, өндірістік кешендер бір ғана негізігі өнім өндіруге мамандырылады. Мысалы, сиыр комплекстері сүт өндіруге, бордақылауға, төл өсіруге бағытталады.
Кешендердің үшінші басты ерекшелігі, бір жерде аса көп мал басының шоғырлануы.
Ірі құс фабрикаларында 3 миллионға дейін мекиен тауықтар, 10 миллионға дейін бройлер балапандар ұсталынады.
Шошқа комплекстерінде 12, 24, 54, 108 мың бас өсіріліп, бордақыланады. Сиыр бордақылайтын кешендерде бір мезгілде 10 мыңға дейін, ал бордақылау алаңдарында 20—мың мал болады.
Сүт кешендерінде байлап ұстағанда 800-ге дейін, ал бос ұстағанда 1200—сиыр орналастырылады.
Бір орында орасан көп мал басының шоғырландырылуы, жылдамдатылған технологияның зиянды әсері, күн сәулесі мен таза ауа сияқты аса қажет табиғи факторлардың жетімсіздігінен жануарлардың организмінде физиологиялық жағымсыз терең өзгерістер болады.
Ұсақ шаруашылытқарда да қыстан мал күйі төмендеп, әлсіреп шығады. Бірақ жазғы жайылымға шыққан соң қоңдылығы мен ауруға төзімділігін тез арада қалпына келтіреді.
Әсіресе малдың жергілікті тұқымдары жаз уақытында жылдам көтеріледі. Бірақ та жергілікті малдар интенсивті өндірістік технологияға бейімделе алмайды, сондықтан оларды комплекстерде өсіру тиімсіз.
Ірі кешендерде жануарлар төзімділігі төмен болғандықтан ауруға тез шалдығады, ол тым тығыз орналасқандықтан жұқпалы аурулар жылдам тарайды.
Әртүрлі стресс-факторлардың әсерінен ірі шаруашылықтарда жануарларда белгілі бір ауру синдромдары жиі байқалады. Бұндай құбылысты артық (аса тығыз) орналастыру патологиясы, немесе охлопатология деп атайды.
Кешендегі жануарлардың инфекциялық патологиясында организмде бейтарап тіршілік ететін комменсал микробтардың ролі басым болады.
Ұсақ шаруашылықтардағы мал қораларындағы әдеттегі жағдайдағы микрофлорада комменсал микробтар шамалы мөлшерде ғана кездеседі. Оларға жануарлар организмінде ғана тіршілік ететін ішек таяқшасы, энтерококкалар сияқты санитариялық көрсеткіш қызметін атқаратын микробтар жатады.
Олар ірі кешендегі қора-жайдың микрофлорасында тым көбейіп, басым түседі де микробиозды жануар организміне зиянды бағытта өзгертеді.
Микробиоз дегеніміз белгілі бір ортадағы (қорадағы) жануарлар мен микробтар папуляцияларының арасындағы тепе-тендік.
Бұл тепе-тендікті жануарларға зиянды бағытта өзгеруіне байланысты, жануарлардың организмінде жайсыз құбылыстар байқалып, олардың өсімі тежеледі және әртүрлі аурулар біліне бастайды.
Бұл аурулар негізінен тыныс және ас қорыту органдарының қызметінің бұзылу синдромдары арқылы көрініс береді. Осындай жағдайда зардаптылығы шартты (шамалы) микробтардың белсенділігі артады.
Осындай зардаптылығы шартты микробтарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz