Ет қоректілердің оба ауруына қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар

Нормативтік сілтемелер
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының, оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Ет қоректілердің обасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3Ет қоректілердің обасы ауруына бейімділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.4Ет қоректілердің обасы ауруының шығуы мен жұғуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.5Ет қоректілердің обасы ауруының клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.6Ет қоректілердің обасы ауруындағы пат.анатомиялық өзгерістері ... ... ... ... ... .17
1.7Ет қоректілердің обасы ауруын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.8Ет қоректілердің обасы ауруынан арылу және одан сақтану шаралары ... ... ... .19
1.9 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.10 Жұқпалы ауруларды сауықтыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады. Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар «Ветеринария туралы заңның» талқыланып, 1995 жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды. Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып, төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
- мемлекеттік қадағалау, бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды. Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен, ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды. Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
- ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған, бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
- ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
- ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
- осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі 1995 жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол 2002 жылдың 10 шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін «Ветеринария туралы заңды» қайта талқылап, қабылдануының себебі болды.
- жаңа «Ветеринария туралы заңның» мақсаты - ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту, жануарлар өнімдерін, шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін, халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау, сонымен қатар бірінші, экономикалық орталық құру.

1 Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Сайдулдин Т. Алматы, 1999. -195б.
2Кононов И.В. Ветеринарлық анықтама: /Кононов И.В. Мәскеу, «Колос» баспасы, 1972.-125б.
3 Бердімұратов Ж. Ірі қара аурулары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Бердімұратов Ж. Алматы, Қайнар, 1976. - 188б.
4 Әмірбек Е. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Әмірбек Е. Алматы- 2006. -179б.
5 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін, /Ілиясов Б.К. Алматы - 2001.-173б.
6 Төлеуіш Ж. Малың аман болса, май ішесің /Төлеуіш Ж. Шымкент-2007.-198б.
7 Қасымов Е.И. Індеттану және инфекциялық аурулар ветеринария – санитария негіздерімен: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қасымов Е.И. Алматы - 2006.- 166б.
8 Конопаткин А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни животных: учебник для вузов /Конопаткин А.А. Москва, Колос , 1984.-282б.
9Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009. -128б.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

‭ ‬Аннотация

‭
Ветеринария ісін ұйымдастыру‭‬ пәнінен‭ ‬Ет қоректілердің оба ауруына‭ ‬қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар‭ ‬тақырыбы бойынша жазылған курстық жұмыс‭ ‬30‭ ‬беттен‭ ‬тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе,‭ ‬негізгі бөлім,‭ ‬өзіндік зерттеу,‭ ‬техникалық қауіпсіздік,‭ ‬қорытынды‭ ‬және пайдаланылған әдебиеттер тізімі қамтылды.

‭

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8‭
Негізгі бөлім‭ ‬ ... ... ... ... 10
1.1Жануарлар ауруларының,‭ ‬оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы‭ ‬ауруына‭ ‬бейімділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4
1.4Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруының‭ ‬ шығуы‭ ‬мен жұғуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...15
1.5Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруының клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..15
1.6Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруындағы пат-анатомиялық өзгерістері ... ... ... ... ... .17
1.7Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруын‭ ‬анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.8Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруынан арылу және одан сақтану шаралары ... ... ... .19
1.9‭ ‬Індетке қарсы‭ ‬шаралар туралы‭ ‬түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.10‭ ‬Жұқпалы ауруларды сауықтыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2‭ ‬Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Техникалық қауіпсіздік‭ ‬ ... ... ... ... .27
Қорытынды‭ ‬ ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

‭ ‬Нормативтік‭ ‬сілтемелер

Осы‭ ‬курстық жұмыста‭ ‬келесі‭ ‬нормативтік‭ ‬құжаттарды‭ ‬қолдануға‭ ‬сілтемелер‭ ‬жасалған:
‭ ‬МЖМБС‭ ‬2.104‭ ‬-2006‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.‭ ‬Негізгі‭ ‬жазбалар.
МЖМБС‭ ‬2.301‭ ‬-68‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.Форматтар.
МЖМБС‭ ‬2.601‭ ‬-2006‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.‭ ‬Пайдалану‭ ‬құжаттары.
МЖМБС‭ ‬2.304-81‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.‭ ‬Сызбалық‭ ‬шрифттер.
МЖМБС‭ ‬2.701-84‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.‭ ‬Схемалар.Түрлері‭ ‬мен‭ ‬типтері.‭ ‬Орындауға‭ ‬қойылатын‭ ‬жалпы‭ ‬талаптар.
МЖМБС‭ ‬2.321-84‭ ‬КҚБЖ‭ (‬ЕСКД‭)‬.Әріптік‭ ‬белгілеу.

Анықтамалар‭

Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы‭ ‬(Реstis carnivorum,‭ ‬чума плотоядных‭) ‬-‭ ‬қызба,‭ ‬тыныс және ас қорыту‭ ‬жолдарының,‭ ‬көздің кілегейлі қабығының қабынуымен,‭ ‬терінің бөртуімен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын‭ ‬аса‭ ‬жұғымтал‭ ‬ауру.
Ет қоректілердің жұқпалы гепатиті‭ ‬(Нерatitis infectiosa carnivorum,‭ ‬инфекционный гепатит плотоядных‭) ‬-‭ ‬қызбамен,‭ ‬тыныс‭ ‬және‭ ‬ас‭ ‬қорыту жолдырының қатарлы қабынуымен,‭ ‬бауыр‭ ‬мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын,‭ ‬жіті өтетін жұғымтал‭ ‬ауру.
Дезинфекция‭ –‬микроорганизмдерге қарсы шара‭
Дератизация‭ –‬кеміргіштерге қарсы шара
Инактивация‭ –‬вирустардың жұқпалылығын әлсірету
Иммунитет‭ –‬организмнің жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті

‭ ‬Ф.7.04-03‭

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

‭__________________________‬кафедра сы

‭__________________________________ _‬пәні бойынша‭

Курстық жұмыс

Пәні‭ ___________________________________ ____________________
Жұмыс‭ ‬тақырыбы:‭________________________ _____________________
Мамандығы:‭________________________ _________________________

Орындаған‭ _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы‭)
Жетекші‭ ___________________________________ __________
(оқытушының аты‭ –‬жөні,ғылыми дәрежесі,‭ ‬атағы‭)

Жұмыс‭ ____________
бағасы
бағасына қорғалды
‭_____________‬2016ж.

Норма бақылау:
‭_______________
қолы,‭ ‬аты‭ –‬жөні‭

Комиссия:
‭_______________
қолы,аты‭ –‬жөні‭
_______________
қолы,аты‭ –‬жөні

‭ ‬ Шымкент‭ ‬2016‭ ‬ж.‭

Ф.‭ ‬7.‭ ‬05‭ –

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

‭______________________________‬каф едрасы

Бекітемін‭
Каф.меңгерушісі‭ __
_________2016ж.‭

№____Тапсырмасы

‭ ___________________________________ ‬пәні бойынша курстық жұмыс
Студент‭ _______________________________
(тегі,аты-жөні‭)
Жұмыс‭ ‬тақырыбы‭ ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер‭ ____________‬______________________ ________

№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындалу‭
мерзімі
Көлемі‭
(парақ саны‭)
1

2

3

4

5

6

Ұсынылған әдебиеттер:‭ ‬1.‭___________________________________ _______________________
2.‭___________________________________ _______________________
.‭___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні‭ _________‬жұмысты‭ ‬қорғау күні‭________________

Жұмыс жетекшісі‭ ___________________________________ ______________
(қызметі,‭ ‬тегі,аты‭ –‬жөні,‭ ‬қолы‭)
Тапсырманы орындауға қабылдаған‭________________________ _______‬
( күні,‭ ‬студенттің қолы‭)

Ф.‭ ‬7.‭ ‬04‭ –

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

‭ ___________________________________ ____‬ жоғары мектебі
‭___________________________________ __ ____‬ кафедрасы

‭ ‬ Бекітемін‭
Кафедра меңгерушісі
‭_____________________
(қолы,аты‭ –‬жөні‭)
_______________2016ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы‭ №____

___________________________________ ___________________пәні
студент‭___________________________ __‬тобы‭_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы‭ ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:‭
.‭___________________________________ _____________________________
.‭___________________________________ _____________________________
.‭___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты‭ ‬орындау кезінде алынған‭ ‬балл‭ (‬60‭ ‬мүмкіндіктен‭) _____‬,‭ ‬қорғау бағаланды‭ (‬40‭ ‬мүмкіндіктен‭)_____‬балл.
Сомалық баллы‭______
Жұмыстың бағасы‭____________

Курстық жұмыс‭ ‬жетекшісі‭________________________ ____________
Комиссия мүшелері‭___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері‭___________________________________ _____________
Қорғау күні‭__________‬2016ж.‭

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі.‭ ‬Еліміздің тәуелсіздігінің‭ ‬10‭ ‬жыл ішінде болған экономикалық өзгерістер ветеринарлық қызмет көрсету жүйесін түп-тамырымен өзгеруіне әкеп соқтырады.
Орталықталындырылған жоспарлы экономика кезеңінде қалыптасқан және бұрын толық мемлекет қаржысымен қаржыландырып келген ветеринарлық қызмет сапалы ветеринарлық қызмет көрсетуді қалыптастыра алмады.‭ ‬Ол жеке кәсіпкерлік саласының дамуына кедергі болады.
Осы жағдайлар‭ ‬Ветеринария туралы заңның‭ ‬талқыланып,‭ ‬1995‭ ‬жылы қабылдануына әсер етті.
Бұл қаулы ТМД елдері арасындағы заңды күші бар және сол уақыттың барлық талаптарына жауап беретін алғашқы құжаттардың бірі болды.‭ ‬Ол елімізде ветеринарияның бір саласы жеке кәсіпкерліктің дамуына жол ашты және бұл ветеринариялық қызмет көрсетудің нарықтық дамуына негіз болды.
Ветеринариялық жүйені дұрыс қалыптастыру жолында жасалған жұмысты негізге ала отырып,‭ ‬төмендегі мәліметтерге көңіл бөледі:
мемлекеттік қадағалау,‭ ‬бақылау қызметінен шаруашылықтық-атқарушы қызметін бөліп ажырату жұмыстары атқарылды.‭ ‬Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттер мысалында ветеринарияда инспекторлық жүйе құрылды.‭ ‬Ол мемлекетегі қызметтегі бөлімнен,‭ ‬ауыл округына және базарға дейінгі аумақты қамтыды.‭ ‬Мемлекеттік ветинспекторлар ветеринарлық тәжірибе жүргізбейді.
ветеринариялық қызмет көрсетудің барлық саласы бәсекелестік ортаға шығарылған,‭ ‬бұған өте қауіпті жұқпалы аурулармен күресу шараларын ұйымдастыру және карантин қойылатын инфекциялық ауруларды жою жұмыстарын жүргізу қосылмаған.
ветеринария саласында жұмыс атқаратын мелекеттік өндірістер саны анықталған.
‭ ‬ветеринариялық препараттарды өндіруде барлық потенциалдық өндірушілердің байланысын қалыптастыруда және ветеринарлық қызмет көрсету нарығына ветпрепараттарды жеткізуде бәсекелестік ортасы кеңейтілген.
осы қалыптасқан өзгерістердің бәрі‭ ‬1995‭ ‬жылы қабылданған заңға қарама-қайшылық туғызады және ол‭ ‬2002‭ ‬жылдың‭ ‬10‭ ‬шілдесінде жаңа талаптарға сай келетін‭ ‬Ветеринария туралы заңды‭ ‬қайта талқылап,‭ ‬қабылдануының себебі болды.
жаңа‭ ‬Ветеринария туралы заңның‭ ‬мақсаты‭ ‬-‭ ‬ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсарту,‭ ‬жануарлар өнімдерін,‭ ‬шикізаттардың және ветеринарлық қадағалаудан өтетін басқа объектілердің қауіпсіздігін,‭ ‬халықты адам мен жануарларға ортақ жұқпалы аурулардан сақтау,‭ ‬сонымен қатар бірінші,‭ ‬экономикалық орталық құру.
мемлекеттік қадағалау қызметін жақсарту үшін бір жағынан ветеринарияның барлық саласын лицензиялайтын институттың құрылуы‭; ‬ал екінші жағынан мемлекеттік қадағалау‭ ‬пункттерінде‭ ‬тексерілетін жүктерді дайындау,‭ ‬өңдеу,‭ ‬сақтау жұмысымен айналысатын бүкіл мемлекет территориясындағы барлық субъектілерді қамтиды және мемлекеттік ветбөлімнен ауыл аймағына дейін инсректорлық вертикаль құрылады.
заңның халықаралық ветеринарлық талаптарға жауап беруі,‭ ‬Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда ұйымы құрамына кіруіне себеп болады.‭
Табиғи жағдайда обаға көбіне иттің,‭ ‬қасқырдың,‭ ‬норканың,‭ ‬күзеннің,‭ ‬ақ тышқанның және өзен камасының күшігі шалдығады.‭ ‬Ит обасының қоздырғышын күзен күшігіне жұқтырып өсіру вирустың итті зақымдау қасиетін төмендетеді.‭ ‬Обаның вирусын ұзақ уақыт бойы және бірнеше қайтара үй қояны мен теңіз шошқасының денесіне енгізсе,‭ ‬вирустың бұл жануарларға деген уыты күшейеді де,‭ ‬итке деген уыты әлсірейді.‭ ‬Ит обасының қоздырғышының әсеріне жас мысық сезімтал келеді.‭
Ет қоректілердің обасымен жыртқыштар туыстастығының көптеген өкілдері:‭ ‬ит,‭ ‬қасқыр,‭ ‬қорқау қасқыр,‭ ‬түлкі,‭ ‬жанат,‭ ‬қарсақ,‭ ‬күзен,‭ ‬сасық күзен,‭ ‬сусар,‭ ‬ақ тышқан,‭ ‬камшат,‭ ‬борсық‭ ‬ауырады.‭ ‬Бұлғын басқа аңдарға қарағанда төзімді келеді.
Обамен жыртқыш аңдар мен иттер жасына,‭ ‬тұқымына қарамай‭ ‬ауырады.‭ ‬Әйтседе жас кезінде сезімталдығы‭ ‬жоғары болады.‭ ‬Әсіресе иттің күшігі‭ ‬12‭ ‬айға дейін,‭ ‬терісі бағалы аңдар‭ ‬5‭ ‬айға толғанша жиі‭ ‬ауырады.‭ ‬Ересек иттер мен‭ ‬аңдар‭ ‬3-4‭ ‬есе сирек‭ ‬шалдығады.
Ауру‭ ‬қоздырушысының‭ ‬бастауы‭ ‬-‭ ‬ауырған және‭ ‬ауырып‭ ‬жазылған‭ ‬жануарлар.‭ ‬Соңғылары‭ ‬3-6‭ ‬ай бойы вирус алып‭ ‬жүреді.‭ ‬Қоздырушы көзден,‭ ‬мұрыннан аққан сорамен,‭ ‬тыныс шығарғанда ауамен,‭ ‬нәжіспен,‭ ‬несеппен бөлінеді.‭ ‬Респираторлык және алиментарлық‭ ‬жолмен‭ ‬жұғады.‭ ‬Ауамен ауырған жануардан‭ ‬12‭ ‬м дейін кашыктыққа беріледі.‭ ‬Ластанған құрал-сайман,‭ ‬жұмыс киімі,‭ ‬жануарлар азығы жұғу факторлары қызметін атқарады.‭ ‬Сонымен‭ ‬қатар жәндіктер,‭ ‬құстар,‭ ‬кемірушілер де‭ ‬ауру‭ ‬таратуға қатысады,‭ ‬олар механикалық тасымалдаушы болып қана қоймай,‭ ‬жасырын‭ ‬вирус алып‭ ‬жүруі‭ ‬де‭ ‬мүмін.
‭ ‬Жабайы‭ ‬аңдар‭ ‬оба‭ ‬вирусының табиғаттағы қорламасы‭ ‬болады.‭ ‬Аң фермалары мен ит питомниктерінде‭ ‬ауру‭ ‬сырттан енгізілген жануарлармен,‭ ‬иесіз иттермен,‭ ‬зарарланған заттар арқылы әкелінеді.‭ ‬Оба‭ ‬жылдың қай мезгілінде болсын байқалып,‭ ‬індет‭ ‬немесе‭ ‬спорадия түрінде өтеді.
‭ ‬Курстық жұмыстың мақсаты‭ –‬ет қоректілердің оба‭ ‬ауруына‭ ‬қарсы ветеринариялық-санитариялық іс-шараларын‭ ‬зерттеу‭ ‬[1,2‭]‬.

1‭ ‬Негізгі бөлім‭

1.1Жануарлар ауруларының,‭ ‬оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу және оларды жою

Жеке және заңды тұлғалардың жануарлар ауруларының,‭ ‬оның ішінде жануарлар мен адамға ортақ аурулардың алдын алу жөніндегі міндеттері
Жеке және заңды тұлғалар:
Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдармен белгіленген жануарлар ауруларының алдын алуды және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ветеринариялық ережелерді сақтай отырып,‭ ‬ветеринариялық және әкімшілік-шаруашылық іс-шараларды жүзеге асыруға‭;
Зоопарктердегі,‭ ‬цирктердегі,‭ ‬омарталардағы,‭ ‬аквариумдардағы жануарларды қоса алғанда,‭ ‬жануарлардың ветеринариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұсталуын,‭ ‬өсірілуін және пайдалануын жүзеге асыруға‭;
Аумақты,‭ ‬мал шаруашылығы қора-жайларын,‭ ‬сондай-ақ жемшөпті,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты сақтауға және өндеуге арналған ғимараттарды ветеринариялық-санитариялық ережелер мен нормативтерге сәйкес ұстаған,‭ ‬қоршаған ортаның ластануына жол бермеуге‭;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауға,‭ ‬өндіруге,‭ ‬пайдалануға,‭ ‬дайындауға,‭ ‬сақтауға,‭ ‬өңдеу мен өткізуге байланысты мемлекеттік ветеринариялық қадағалау объектілерін орналастыру,‭ ‬салу,‭ ‬қайта жаңғырту және пайдалануға беру кезінде,‭ ‬сондай-ақ оларды тасымалдау кезінде зоогигиеналық және ветеринариялық талаптарды сақтауға‭;
Ауылшаруашылық жануарларын бірдейлендіруді және оларға ветеринариялық паспорттарды рәсімдеуді қамтамасыз етуді‭;
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдарына жаңадан сатып алынған жануарлар,‭ ‬туған төлдер,‭ ‬олардың сойылғаны мен сатылғаны туралы хабарлауға‭;
Ветеринариялық мамандарға олардың талап етуі бойынша диагностикалық зерттеулер мен вакцина егуді жүзеге асыру үшін жануарларды беруге‭;
Бірнеше жануар кенеттен өлген,‭ ‬бір мезгілде ауырған немесе ветеринариялық мамандарға хабарлауға және ветеринариялық‭ ‬мамандар келгенге дейін ауру деп күдік келтірген жануарларды оқшаулап ұстау жөнінде шаралар қолдануға‭;
Ветеринариялық инспекторларға мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ветеринариялық тексеру үшін кедергісіз беруге‭;
Ветеринариялық инспекторлардың жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді залалсыздандыру,‭ ‬өңдеу жөніндегі талаптарын орындауға‭;
Союдың алдында ветеринариялық тексеру жүргізбей жануарларды өткізу үшін союға және сойғаннан кейінгі ұшалары мен мүшелеріне ветеринариялық-санитариялық сараптама жасамай өткізуге жол бермеуге‭;
Ветеринариялық мамандарға өздерінің қызметтік міндеттерін орындауына жәрдем көрсетуге‭;
Жаңа,‭ ‬жетілдірілген ветеринариялық препараттарға жасалған ғылыми-техникалық құжаттаманы ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісуге міндетті.
Ветеринариялық іс-шаралар
1.Ветеринариялық іс-шаралар:
ануарлар мен ортақ ауруларды қоса алғанда,‭ ‬жануарлар ауруларының пайда болуы мен азықтан улануының алдын алу,‭ ‬жануарлардың,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттың,‭ ‬ветеринариялық препараттардың,‭ ‬жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ұсталынуының Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық-санитариялық тұрғыдан қолайлы аумақта өткізілетін іс-шаралар‭;
Шектеу іс-шараларын немесе карантинді қоса алғанда,‭ ‬жануарлардың аса қауіпті ауруларын жою және олардың таралуын алдын алу мақсатымен індет ошағында және қолайсыз пунктте жүргізілетін іс-шаралар болып бөлінеді.
Ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүзеге асыру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді,‭ ‬жеке және заңды тұлғалардың оны орындауы міндетті болып табылады.
Шектеу іс-шаралары және карантин
Шектеу іс-шаралары немесе карантин жануарлардың жұқпалы аурулары пайда болған жағдайда,‭ ‬тиісті аумақтық бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының нұсқауы бойынша,‭ ‬жергілікті атқарушы органның шешімімен белгіленеді.
Жануарлардың шектеу іс-шаралары немесе карантин белгіленетін жұқпалы ауруының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Ветеринариялық іс-шаралары кешені өткізілген жағдайда,‭ ‬шектеу іс-шараларын немесе карантинді тоқтату туралы шешімді тиісті аумақтың бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
Тиісті аумақтардың мемлекеттік ветеринариялық инспекторларының ұсынуы бойынша жергілікті атқарушы органның шешімімен карантин тақтартылғаннан кейін Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарында көзделген жағдайларда шектеу іс-шаралары белгіленуі мүмкін.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры
Індет ошақтарын жою және жануарлардың Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін тізбеге енгізілген аса қауіпті ауруларының таралу қауіпінің алдын алу кезінде пайдаланылатын,‭ ‬үнемі жаңартылып отыратын ветеринариялық препараттардың республикалық қоры болып табылады.
Ветеринариялық препараттардың республикалық қоры бюджеттік бағдарламалар шеңберінде сатып алынған ветеринариялық препараттар көлемінен жасалады.‭ ‬Ветеринариялық препараттардың түрлері бойынша қордың нормативін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринарялық препараттардың республикалық қорын қалыптастыру мен пайдалану тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер
Ветеринариялық нормативтер‭ (‬ветеринариялық,‭ ‬ветеринариялық-санитариялық немесе зоогигиеналық нормалар‭) ‬ветеинариялық немесе ветеринариялық-санитариялық факторды жануарлардың және адамның денсаулығына,‭ ‬қоршаған ортаға қауіпсіздігі тұрғысынан сипаттайтын көрсеткіштердің жол беруге болатын сандық немесе сапалық мәнін белгілейді.
Ветеринариялық нормативтер Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарына сәйкес жүргізілетін зерттеулер негізінде белгіленеді.
Ветеринариялық нормативтер індеттердің объективті және негізделген монитарингін жүргізу,‭ ‬ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайда қол жеткізуге арналған ветеринариялық іс-шаралардың көлемі мен сипатын жоспарлау,‭ ‬сондай-ақ жануарлар ауруларының пайда болу,‭ ‬таралу және оларды жою мүмкіндіктерін болжау үшін негіз болып табылады.
Ветеринариялық нормативтерді ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді және олар ветеринария саласындағы қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті болып табылады.
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді алып қою,‭ ‬жою,‭ ‬залалсыздандыру(зарарсыздандыру‭) ‬және өңдеу
Жануарлардың және адамның денсаулығына қауіп төндіретін жануарлар,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізат,‭ ‬олардың қауіптілік дәрежесіне қарай,‭ ‬ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тәртіппен міндетті түрде алып қоюға және жойылуға,‭ ‬не алып қойылмай міндетті түрде залалсыздандырылуға және өңдеуге тиісі.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты міндетті түрде алып қою және жою жүргізілетін жануарлардың аса қауіпті ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты,‭ ‬ветеринариялық препараттарды,‭ ‬жемшөп пен жемшөптік қоспаларды алып қоймай-ақ,‭ ‬міндетті түрде залалсыздандырлуға және өңдеу жүргізілетін жануарлар ауруларының тізбесін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
Жеке және заңды тұлғалардың жануарлардың және адамның денсаулығына ерекше қауіп төндіретін жануарларды,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты алып қою және жою салдарынан өздеріне келтірілген залалды Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен өтеттіруге құқығы бар.
Азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау
Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді ұстауды,‭ ‬өсіруді,‭ ‬пайдалануды,‭ ‬өндіруді,‭ ‬дайындауды,‭ ‬сақтауды,‭ ‬өңдеуді,‭ ‬тасымалдау мен өткізуді жүзеге асыратын азаматтардың денсаулығын жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғау тәртібін Қазақстан Республикасының азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық атқарушы органымен келісе отырып,‭ ‬ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ауылшаруашылық жануарларын,‭ ‬базарларды,‭ ‬мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктерді өндіру,‭ ‬дайындау,‭ ‬сақтау,‭ ‬өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру
Ауылшаруашылық жануарлары ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жануарлар ауруларының класификациясы мен диагностикас жөніндегі ветеринариялық дауалаудың жүзеге асырылуын бақылау мақсатымен әрбір жануарға қадағалау жүргізуге мүмкіндік беретіндей міндетті бірдейлендіруге тиіс.
Базарлар,‭ ‬жануарларды өндіру,‭ ‬дайындау,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты,‭ ‬ветеринариялық препараттардың,‭ ‬жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау,‭ ‬өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдар мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің Қазақстан Респулликасының ветеринаария саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен бірдейлендіруге тиіс.
Базарларды және жануарларды өндіру,‭ ‬дайындау,‭ ‬жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізатты,‭ ‬ветеринариялық препараттарды,‭ ‬жемшөп пен жемшөптік қоспаларды сақтау,‭ ‬өңдеу және өткізу жөніндегі ұйымдарды бірдейлендіру тәртібін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер және ветеринария мамандарын даярлау мен олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қызметі
Ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер
Жануарларды пайдалану рәсімдерін,‭ ‬сондай-ақ ветеринария саласындағы ғылыми-зерттеулер жүргізілетін үй-жайлар мен аумақтарды қоса алғанда,‭ ‬ветеринария саласындағы ғылыми зерттеулер Қазақстан Республикасының‭ ‬ветеринария саласындағы заңдарының талаптарына сай болуы керек.
Ғылыми-зерттеулер нәтижесінде әзірленген немесе жетілдірілген ветеринариялық препараттардың,‭ ‬жемшөп пен жемшөптік қоспалардың ветеринариялық нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатымен олар байқаудан өткізілуі тиіс.
Микроорганизмдердің Қазақстан Республикасында бар,‭ ‬сондай-ақ ғылыми-зерттеулер нәтижесінде,‭ ‬жануарлар ауруларының диагностикасы кезінде алынған штаммдарды ветеринарияда пайдаланатын сақтаулы микроорганизмдер штаммдарының Ұлттық‭ ‬коллекциясында сақталуы тиіс‭ [‬9‭]‬.

1.2‭ ‬Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы

Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы‭ ‬(Реstis carnivorum,‭ ‬чума плотоядных‭) ‬-‭ ‬қызба,‭ ‬тыныс және ас корыту‭ ‬жолдарының,‭ ‬көздің кілегейлі қабығының қабынуымен,‭ ‬терінің бөртуімен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталатын‭ ‬аса‭ ‬жұғымтал‭ ‬ауру.
Тарихи деректер.‭ ‬Оба‭ ‬адамзатқа итті қолға үйреткеннен бері белгілі.‭ ‬Аристотельдің еңбектерінде ол ангина ретінде сипатталған.‭ ‬Иттің обасының қоздырушысының‭ ‬вирус‭ ‬екендігін‭ ‬1905‭ ‬ж.‭ ‬Карре дәлелдеді.
Қоздырғышы‭ ‬—арнаулы сүзгіден өтетін вирус.‭ ‬Ол Зейтцтің ЕК сүзгілерінен,‭ ‬Беркефельдтің‭ ‬V‭ ‬және О,‭ ‬сондай-ақ Шамберленнің L2‭ ‬және L3‭ ‬және шырақтарынан өтеді,‭ ‬бірақ коллоид пластинкаларынан өтпейді.‭ ‬Вирустың үлкендігі‭ ‬70‭—‬ µ‭ ‬формасы шар тәрізді,‭ ‬кейде оның жіп тәрізді түрі де кездеседі.‭ ‬Ол тканьдер культурасында,‭ ‬ит,‭ ‬күзен бүйрегінің клеткаларында,‭ ‬клеткалардың торлану сызатында‭ (‬Неіа клеткаларында‭) ‬жақсы өседі.‭ ‬Вирус клеткаға түскен‭ ‬соң оны‭ ‬10‭—‬күн өткеннен‭ ‬кейін‭ ‬зақымдайды.
Адамның кызылшасының және сиырдың обасының вирустарымен антигендік байланыстары‭ ‬бар.
Вирустың сыртқы ортадағы төзімділігі‭ ‬оншама емес.‭ ‬Танаудан аққан сорада және нәжісте‭ ‬7-11‭ ‬күнде белсенділігін жояды.‭ ‬Соған қарамастан кептірілген‭ ‬немесе‭ ‬мұздатылған‭ ‬вирус‭ ‬бірнеше‭ ‬ай,‭ ‬ал лиофилденген күйінде кемінде бір жыл сакталады.‭ ‬60°С-та‭ ‬30‭ ‬минутта,‭ ‬100°С-та бірден жойылады,‭ ‬Дезинфектанттар және физикалық факторлар‭ ‬тез‭ ‬өлтіреді.‭ ‬1%‭ ‬лизол,‭ ‬ултракүлгін сәуле‭ ‬30‭ ‬мин,‭ ‬2%‭ ‬күйдіргіш‭ ‬натрий‭ ‬-‭ ‬60‭ ‬мин,‭ ‬күн сәулесі мен‭ ‬0,1-0,5%‭ ‬формалин немесе фенол‭ ‬ертінділері бірер сағатта өлтіреді‭ ‬[1,2,3‭]‬.

1.3Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруына бейімділік

‭ ‬Табиғи жағдайда обаға көбіне иттің,‭ ‬қасқырдың,‭ ‬норканың,‭ ‬күзеннің,‭ ‬ақ тышқанның және өзен камасының күшігі шалдығады.‭ ‬Ит обасының қоздырғышын күзен күшігіне жұқтырып өсіру вирустың итті зақымдау қасиетін төмендетеді.‭ ‬Обаның вирусын ұзақ уақыт бойы және бірнеше қайтара үй қояны мен теңіз шошқасының денесіне енгізсе,‭ ‬вирустың бұл жануарларға деген уыты күшейеді де,‭ ‬итке деген уыты әлсірейді.‭ ‬Ит обасының қоздырғышының әсеріне жас мысық сезімтал келеді.‭
Ет қоректілердің обасымен жыртқыштар туыстастығының көптеген өкілдері:‭ ‬ит,‭ ‬қасқыр,‭ ‬қорқау қасқыр,‭ ‬түлкі,‭ ‬жанат,‭ ‬қарсақ,‭ ‬күзен,‭ ‬сасық күзен,‭ ‬сусар,‭ ‬ақ тышқан,‭ ‬камшат,‭ ‬борсық‭ ‬ауырады.‭ ‬Бұлғын басқа аңдарға қарағанда төзімді келеді.
Обамен жыртқыш аңдар мен иттер жасына,‭ ‬тұқымына қарамай‭ ‬ауырады.‭ ‬Әйтседе жас кезінде сезімталдығы‭ ‬жоғары болады.‭ ‬Әсіресе иттің күшігі‭ ‬12‭ ‬айға дейін,‭ ‬терісі бағалы аңдар‭ ‬5‭ ‬айға толғанша жиі‭ ‬ауырады.‭ ‬Ересек иттер мен‭ ‬аңдар‭ ‬3-4‭ ‬есе сирек‭ ‬шалдығады.
Ауру‭ ‬қоздырушысының‭ ‬бастауы‭ ‬-‭ ‬ауырған және‭ ‬ауырып‭ ‬жазылған‭ ‬жануарлар.‭ ‬Соңғылары‭ ‬3-6‭ ‬ай бойы вирус алып‭ ‬жүреді.‭ ‬Қоздырушы көзден,‭ ‬мұрыннан аққан сорамен,‭ ‬тыныс шығарғанда ауамен,‭ ‬нәжіспен,‭ ‬несеппен бөлінеді.‭ ‬Респираторлык және алиментарлық‭ ‬жолмен‭ ‬жұғады.‭ ‬Ауамен ауырған жануардан‭ ‬12‭ ‬м дейін қашыктыққа беріледі.‭ ‬Ластанған құрал-сайман,‭ ‬жұмыс киімі,‭ ‬жануарлар азығы жұғу факторлары қызметін атқарады.‭ ‬Сонымен‭ ‬қатар жәндіктер,‭ ‬құстар,‭ ‬кемірушілер де‭ ‬ауру‭ ‬таратуға қатысады,‭ ‬олар механикалық тасымалдаушы болып қана қоймай,‭ ‬жасырын‭ ‬вирус алып‭ ‬жүруі‭ ‬де‭ ‬мүмін.
Жабайы‭ ‬аңдар‭ ‬оба‭ ‬вирусының табиғаттағы қорламасы‭ ‬болады.‭ ‬Аң фермалары мен ит питомниктерінде‭ ‬ауру‭ ‬сырттан енгізілген жануарлармен,‭ ‬иесіз иттермен,‭ ‬зарарланған заттар арқылы әкелінеді.‭ ‬Оба‭ ‬жылдың қай мезгілінде болсын байқалып,‭ ‬індет‭ ‬немесе‭ ‬спорадия түрінде өтеді‭ [‬1,3,4‭]‬.

1.4‭ ‬Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы‭ ‬ауруының шығуы мен жұғуы

‭ ‬Оба көбіне ауру ит және жабайы етқоректі аңдар арқылы таралып отырады.‭ ‬Ит обасының қоздырғышы өте жұқпалы келеді.‭ ‬Күшік бұрын обамен ауырған жерде сәл ғана мерзім тұрса,‭ ‬оған сол бойда-ақ оба жұғады.‭ ‬Сонымен қатар вирус ауа арқылы,‭ ‬асқазан және микроб түскен құрал-жабдық арқылы жұғып отырады.‭ ‬Мұнымен қатар танаудан аққан су,‭ ‬сілекей және несеп арқылы да жұға алады.‭ ‬Оба вирусын айналаға таратуға әсіресе оның көмескі түрімен‭ ‬ауырған ит ерекше қауіпті.
‭ ‬Денеге‭ ‬енген вирус тез‭ ‬арада қанға өтіп,‭ ‬мононуклеарлы лейкоциттер арқылы лимфоидты ағзаларға жетеді.‭ ‬Алғашқы‭ ‬5-6‭ ‬күн ішінде лимфоидты жүйеде көбейген‭ ‬вирус‭ ‬кейіннен макрофагтар арқылы бүкіл денеге жайылады.‭ ‬Вирустың әсерінен ең алдымен‭ ‬иммунитет‭ ‬жүйесі зақымданады‭ ‬да,‭ ‬организмнің қорғаныс кабілеті тежеледі.‭ ‬Көп ұзамай аурудың клиникалық белгілері өрбиді.‭ ‬Вирустық инфекцияға косалкы бактериялық инфекциялар‭ (‬сальмонеллалар,‭ ‬эшерихиялар,‭ ‬пастереллалар,‭ ‬коктар‭) ‬кабаттасып,‭ ‬ауру‭ ‬асқынады‭ [‬1,2,4,5,6‭]‬.

1.5‭ ‬Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬оба ауруының клиникалық белгілері

‭ ‬Ит обасының жасырын кезеңі‭ ‬3‭—‬күнге созылады.‭ ‬Өтуіне қарай‭ ‬ол өте жіті,‭ ‬жіті,‭ ‬созылмалы және қайталамалы болып бөлінеді.‭ ‬Обаның соңғы екі түрі бір сыдырғы сирек кездеседі,‭ ‬соған орай олардың практикалық мәні шамалы.‭ ‬Аурудың өте жіті түрі болса,‭ ‬иттің дене қызуы‭ ‬41‭ ‬градусқа дейін және онан да жоғары көтеріледі,‭ ‬2‭—‬күннен кейін ит өледі.
Обаның жіті түрі болса,‭ ‬ауру иттің температурасы‭ ‬39,5-40‭ ‬градусқа дейін‭ ‬көтеріледі,‭ ‬ит мең-зең болады,‭ ‬танау мен көмей суланып қабынады да,‭ ‬оның танауынан кілегейлі немесе іріңді су ағады,‭ ‬кейін оған қан араласады.‭ ‬Қан араласқан соң сілекейден сасық иіс щығады.‭ ‬Бұларға қоса ауру итті құрғақ жөтел басады,‭ ‬өршіп келе жатқан бронхиттің,‭ ‬өкпе қабынуының плевриттің белгілері байқала бастайды.‭ ‬Кейде жаралы конъюнктивит асқынып,‭ ‬ұлпалы кератитке айналады,‭ ‬ішек-қарынның кілегейлі қабығы қабынады.‭ ‬Обамен ауырған иттің нәжісі сұйық сары түсті,‭ ‬кейде оған қан араласады,‭ ‬одан жағымсыз иіс шығады,‭ ‬нерв қызметі бұзылады:‭ ‬ит еліреді,‭ ‬оның бұлшық еттері дірілдейді,‭ ‬қол-аяғы тартылып қалады,‭ ‬жансызданады.
‭ ‬Жасырын кезеңі итте‭ ‬2-3‭ ‬апта,‭ ‬терісі бағалы‭ ‬аңдарда‭ ‬10‭ ‬күннен‭ ‬30‭ ‬күнге дейін,‭ ‬кейде‭ ‬3‭ ‬айға‭ ‬созылады.‭ ‬Ауру‭ ‬жіті,‭ ‬жітіден‭ ‬төмен,‭ ‬созылмалы‭ ‬және үзікті өтеді.‭ ‬Жіті өткенде әдетте дене қызуы‭ ‬41-42°С-қа жетіп,‭ ‬аппетиті болмай,‭ ‬есеңгіреп,‭ ‬мүлгіп,‭ ‬2-3‭ ‬күн өткенде өліп қалады.‭ ‬Аурудың жіті өтуі сирек байқалады.

1-сурет.‭ ‬Обамен ауырған иттің аяқтарының салдануы

Оба‭ ‬жітіден төмен өткенде өкпедегі,‭ ‬ішектегі,‭ ‬жүйкелік,‭ ‬терідегі,‭ ‬аралас түрде байқалады.‭ ‬Алғашында дененің қызуы көтеріліп,‭ ‬1-2‭ ‬күн,‭ ‬кейде‭ ‬1-2‭ ‬апта сақталады Кейіннен қызуы қайтып,‭ ‬аздап қайталап тұрады.‭ ‬1-1,5‭ ‬айлық күшіктің қызуы аздап қана көтеріледі,‭ ‬немесе‭ ‬мүлде болмайды.‭
Дененің қызынуымен бірге жануар күйзеліп,‭ ‬дел-сал болып,‭ ‬дірілдеп,‭ ‬жасканшақтанып,‭ ‬қаңсары қүрғап,‭ ‬аппетиті жоғалады.‭ ‬2-3‭ ‬күн өткенде танауынан серозды-кілегейлі,‭ ‬кейіннен іріңді‭ ‬сора‭ ‬ағып,‭ ‬қүрғағанда мұрыны бітеліп қалады.‭ ‬Ит жөтеліп,‭ ‬түшкіріп,‭ ‬пысқырынып,‭ ‬аяғы мен тұмсығын үйкейді.‭
Тынысы пысылдап,‭ ‬жиілейді.‭ ‬Обаның өкпедегі түрінде аускультация кезінде өкпесінде сырыл естіледі,‭ ‬перкуссия‭ ‬кезінде дыбыс әлсіреп шығады.‭ ‬Тамыры лыпылдап,‭ ‬жиі соғады.‭ ‬Көзінен бастапқыда серозды,‭ ‬кілегейлі,‭ ‬кейіннен іріңді‭ ‬сора‭ ‬ағады,‭ ‬кепкен‭ ‬кезде‭ ‬көз қабақтары бір-біріне жабысып қалады.‭ ‬Коньюнктивасы қызарып,‭ ‬домбығып,‭ ‬ит жарыққа қарай алмайды.‭ ‬Кейде кератит‭ ‬байқалады.‭
Тыныс жолдарының қатары және конъюнктивитпен қоса ішек-қарынның жіті қатарлы қабынуы‭ ‬жиі‭ ‬болады‭ ‬(обаның ішектегі түрі‭)‬.‭ ‬Мұндай жағдайда иттің іші қатып,‭ ‬жиі-жиі құсады,‭ ‬іші қан аралас өтеді.‭ ‬Ауырған иттен‭ ‬аса‭ ‬жағымсыз иіс шығады.
Аурудың терідегі түрі‭ ‬кезінде санының ішкі жағында,‭ ‬құлағының ішінде,‭ ‬қарын тұсында,‭ ‬аузының айналасында иттің терісі қолдырап,‭ ‬бөртеді.‭ ‬Кейіннен қолдырауықтар жарылып,‭ ‬бөлінділері‭ ‬кепкен кезде‭ ‬қабыршықтар‭ ‬пайда болады.
Жүйкелік түрі кезінде иттің күйзелісі қозынумен алмасып,‭ ‬денесі құрыстанып,‭ ‬бұлшық еттері дірілдейді.‭ ‬Жүргенде денесінің дұрыс меңгере алмайды.‭ ‬Оқтын-оқтын серендеп,‭ ‬соңынан дел-сал болып қалады.‭ ‬Сирақтары,‭ ‬бет‭ ‬жүйкесі,‭ ‬куығы мен артқы тесігінің сфинктерлері салданады.
Оба созылмалы‭ ‬өткенде көбінесе жүйкелік түрінде байқалады.‭ ‬Ауырған иттің бұлшық еттері құрыстанып,‭ ‬салдануы‭ ‬байқалады,‭ ‬көру,‭ ‬есту,‭ ‬иіс сезу қабілетінен айрылады.‭
Көздің қасаң қабығында бүдырмақтар‭ ‬пайда‭ ‬болып,‭ ‬қарашығы жабылып,‭ ‬көз‭ ‬алмасы‭ ‬солады.‭ ‬Қосалқы инфекциямен асқынғанда аурудың клиникасы‭ ‬аса‭ ‬күрделі сипат‭ ‬алады.‭ ‬Егер‭ ‬ауру‭ ‬асқынбаса‭ ‬1-4‭ ‬аптадан кейін иттің жазылуы мүмкін.‭ ‬Өлім көрсеткіші‭ ‬50%‭ ‬шамасында,‭ ‬жүйке жүйесі зақымдалғанда‭ ‬85%-ке жетеді,‭ ‬не одан да‭ ‬жоғары‭ ‬болады.
Үзікті түрі кезінде ит‭ ‬1-2‭ ‬күн мазасызданып жүреді де,‭ ‬жазылып кетеді.
Обаның клиникалық белгілерінің әртүрлі аңдарда біраз айырмашылықтары‭ ‬болады.‭ ‬Түлкі мен қарсақта аурудың терідегі түрі байқалмайды,‭ ‬ал жүйкелік түрі індеттің ақырғы кезеңінде басым‭ ‬болады.‭ ‬Қарсақта түлкіге қарағанда қатарлы құбылыстар әлсіз білінеді.‭
Күзенде терідегі түрі жиі байқалып,‭ ‬сирақтары,‭ ‬қабақтары,‭ ‬тұмсығы,‭ ‬ерні,‭ ‬құлағы домбығады.‭ ‬Домбыққан телімдер көп үзамай қолдырап,‭ ‬суланып,‭ ‬кейіннен қабыршықтанады.‭ ‬Процесс‭ ‬ұзаққа созылғанда‭ ‬дерматит‭ ‬мойыны мен арқасына жайылады.‭ ‬Ауру‭ ‬негізінен‭ ‬созылмалы‭ ‬өтеді‭ [‬1,2,5,6‭]‬.

‭ ‬1.6‭ ‬Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬оба ауруының‭ ‬пат-анатомиялық өзгерістері

‭ ‬Обадан өлген иттің өлексесін жарып қарағанда кілегейлі қабықтардың ісінгені байқалады.‭ ‬Жүрек қабына сұйық заттың шамадан тыс жиналғаны,‭ ‬жоғарғы тыныс алу органдарының суланып немесе іріңдеп қабынғаны,‭ ‬өкпенің суланып немесе іріңдеп қабынғаны,‭ ‬ішек-қарынның суланып қабынғаны байқалады,‭ ‬оның кілегейлі қабығынан кішігірім жаралар табылады.‭ ‬Кеуде қуысы мен шажырқайдағы сөл түйіндері қабынған.‭ ‬Бауыр мен бүйректер сәл ұлғайған,‭ ‬олардың ұлпасы азғындаған.‭ ‬Ойық жаралы кератит‭ ‬жиі байқалады.‭ ‬Ми және оның қабықтарын‭ ‬қан кернеп қызарған.
Негізінен аурудың клиникалық түрі мен асқынуына‭ ‬байланысты болады.‭ ‬Жоғарғы‭ ‬тыныс‭ ‬жолдарында қатарлы‭ ‬немесе‭ ‬іріңді қабыну,‭ ‬ал өкпеде-сұрғылт қызыл тығыздалған қабыну‭ ‬немесе‭ ‬аталектаз ошақтары байқалады.‭ ‬Эпикард пен‭ ‬перикардта,‭ ‬бүйректің қабығының астында қанталаулар,‭ ‬ас қорыту жолдарының кілегейлі қабықтарында қанталаулар мен ойылымдар кездеседі.‭ ‬Көкірек және құрсақ қуысындағы сөл түйіндері үлкейіп,‭ ‬кескенде ылжырап тұрады.‭ ‬Мидың қабықтары қанға толы,‭ ‬қуыктың кілегейлі қабықтары қанға кернелген және ноқатты‭ ‬немесе‭ ‬жолақты қанталаулары‭ ‬болады.‭ ‬Бұндай өзгерістер ұлтабарұшы ішегі мен тік ішекте де кездеседі‭ [‬4,5,6,7‭]‬.

1.7‭ ‬Ет‭ ‬қоректілердің‭ ‬обасы ауруын анықтау

‭ ‬Обаны анықтауда ауру ит температурасының тым көтерілетіні,‭ ‬аурудың тез жұғатындығы,‭ ‬танау,‭ ‬көмей,‭ ‬кеңірдектің зақымдануы,‭ ‬конъюнктивит нервісі қозып,‭ ‬иттің еліруі,‭ ‬сондай-ақ теріге,‭ ‬әсіресе,‭ ‬шап пен ерін терісінің қанталай зақымдануы ескеріледі.‭
Ауру белгілеріне қарай қойылған бұл диагнозды тұжырымдау үшін ткань культурасында вирус өсіру әдісі қолданылады,‭ ‬ауруды анықтау мақсатымен арнайы сывороткаларды пайдалана отырып,‭ ‬ткань культурасында бейтараптау реакциясы және комплемент байлау реакциясы жасалады.
Етқоректілердің обасына‭ ‬ диагноз‭ ‬індеттанулық деректердің,‭
‬патологоанатомиялық өзгерістердің,‭ ‬зертханалық зерттеулердің нәтижелері негізінде қойылады.
Аурудың клиникалық белгілерінің‭ ‬диагноз‭ ‬қою үшін маңыздылары:‭ ‬тыныс мүшелерінің зақымдануы,‭ ‬диарея,‭ ‬көз бен‭ ‬танаудың кілегейлі қабықтарының қатары,‭ ‬табанының мүйізденуінің күшеюі,‭ ‬орталық жүйке жүйесінің зақымдануы,‭ ‬аурудың ұзаққа созылуы.‭ ‬Келтірілген‭ ‬6‭ ‬белгілердің‭ ‬4-і болған жағдайда обаға‭ ‬диагноз‭ ‬қою мүмкін деп есептелінеді.‭
Аурудың бастапқы кезеңінде‭ ‬диагноз‭ ‬қою үшін маңызды белгілері:‭ ‬жөтел,‭ ‬жарықтан сескену,‭ ‬аппетиті жоғалумен қатар ыстығынын,‭ ‬көтерілуі‭ ‬(39,9°С‭ ‬мөлшері‭)‬,‭ ‬аппетиті күшейіп‭ (‬қомағайланып‭) ‬ыстығы қалыпты болуы,‭ ‬жүйке жүйесінің зақымдану белгілері.‭ ‬Осы‭ ‬белгілердің екеуі болғанда обаға күдіктеніп,‭ ‬үшеуі болғанда‭ ‬-‭ ‬диагноз кою‭ ‬мүмкін‭ ‬деп‭ ‬есептеледі.‭ ‬Бұл белгілер итке тән болғанымен күзен және сасық күзен үшін‭ ‬тура бола‭ ‬бермейді.‭ ‬Патологоанатомиялық өзгерістерінің ішінде обаға тән белгі куығы мен басқа ішкі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.