Қазақстан Республикасындағы маркетингтік жүйенің даму бағыттары
Мазмұны
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
2.2 Маркетингтің қызметтері
2.3 Қазақстан Республикасындағы маркетингтік жүйенің даму
бағыттары
ІІІ Қорытынды
ІVПайдаланылған әдебиеттер тізімі
V Қосымшалар
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
2.2 Маркетингтің қызметтері
2.3 Қазақстан Республикасындағы маркетингтік жүйенің даму
бағыттары
ІІІ Қорытынды
ІVПайдаланылған әдебиеттер тізімі
V Қосымшалар
Кіріспе
Маркетинг нарықтық экономикасы барынша дамыған мемлекеттердің өзінде үстіміздегі ғасырдың екінші жартысында арнаулы ғылыми сала болып қалыптасып, экономикалық оқу орындарында жеке пән ретінде оқып-үйреніле бастады. Бұл күнде оның теориялық қағидалары, принциптері мен әдіс-тәсілдері нарық әлемінде кеңінен қолданылып, өзінің өміршеңдігін көрсетті. Әйтсе де маркетингтің қолдану аясы мен тереңдігі, оны қажетсіну экономиканың жоғары-даму деңгейіие байланысты болғандықтан, әрине, нарық жолына тап - тап басып жаңа түсе бастаған біздің елімізде оның тез қанат жайып кетуіне қажет алғышарттар жасала қойған жоқ Маркетингті ғылым ретінде меңгеріп, іс жүзінде қолданып жүрген білікті маман-кәсіпкерлер де жоқтың қасы.
Маркстингті теориялық тұрғыдан қазірше, негізінен, шетел деректеріне сүйеніп болса да, оқып-үйрену, оның мамандарын даярлау болашақтың ғана емес, қазіргі болмысымыздың да талап-мұқтажы. Басқасын былай қойғанда, бұл саладан сауатты, білікті мамандар жас мемлекетімізде тез жетіліп келе жатқан халықаралық бизнесте айтарлықтай рол атқарары анық. Оның үстіне маркетинг қызметтері сұраныс пен тұтынысқа, тауар өндіру мен оны өткізуге, яғни саудаға тікелей байланысты болғандықтан, оның белгі-нышандары осы күнгі өмірімізде жоқ деуге болмайды. Сол өмірдің өзі, саналы түрде болмаса да, маркетинг талаптарын басшылыққа алуға итермелеп отырғанына назар аударған кісінің көзі жетері хақ. Ол-ол ма, оның көптеген белгілері қадым заманнан бергі сауда-саттықта қолданылып келді, Ұлы Жібек жолы көктей өткен қазақ жерінде сауданың, тауар қозғалысының зат айырбастаудың жалпы экономикаға ортақ зандалықтарына қоса, өзіндік, ұлттық ерекшеліктері өмірге келді. Мұның өзі қазақстандық маркетингке өзіндік бірегей сипаттар дарытатыны сөзсіз. Өйткені маркетинг — табиғаты жөнінен шығармашылық құбылыс.
Маркетинг — іскерлік, кәсіпкерліх, тапқырлық, дарындылық, икемділік, сезімталдық және білімділік мектебі.
Адамзат тіршілігіндегі әрбір жаңа кезеңнің өзіне тән жетістігі мен мұқтажы болады. Өркениет деңгейіне қарай өсе түскен өмірлік қажеттілік өндіру мен тұтыну арасындағы оралымдылыққа қол жеткізуді алға тартады. Осы талапты жүзеге асыру өмірге маркетингті алып келіп отыр.
Маркетинг нарықтық экономикасы барынша дамыған мемлекеттердің өзінде үстіміздегі ғасырдың екінші жартысында арнаулы ғылыми сала болып қалыптасып, экономикалық оқу орындарында жеке пән ретінде оқып-үйреніле бастады. Бұл күнде оның теориялық қағидалары, принциптері мен әдіс-тәсілдері нарық әлемінде кеңінен қолданылып, өзінің өміршеңдігін көрсетті. Әйтсе де маркетингтің қолдану аясы мен тереңдігі, оны қажетсіну экономиканың жоғары-даму деңгейіие байланысты болғандықтан, әрине, нарық жолына тап - тап басып жаңа түсе бастаған біздің елімізде оның тез қанат жайып кетуіне қажет алғышарттар жасала қойған жоқ Маркетингті ғылым ретінде меңгеріп, іс жүзінде қолданып жүрген білікті маман-кәсіпкерлер де жоқтың қасы.
Маркстингті теориялық тұрғыдан қазірше, негізінен, шетел деректеріне сүйеніп болса да, оқып-үйрену, оның мамандарын даярлау болашақтың ғана емес, қазіргі болмысымыздың да талап-мұқтажы. Басқасын былай қойғанда, бұл саладан сауатты, білікті мамандар жас мемлекетімізде тез жетіліп келе жатқан халықаралық бизнесте айтарлықтай рол атқарары анық. Оның үстіне маркетинг қызметтері сұраныс пен тұтынысқа, тауар өндіру мен оны өткізуге, яғни саудаға тікелей байланысты болғандықтан, оның белгі-нышандары осы күнгі өмірімізде жоқ деуге болмайды. Сол өмірдің өзі, саналы түрде болмаса да, маркетинг талаптарын басшылыққа алуға итермелеп отырғанына назар аударған кісінің көзі жетері хақ. Ол-ол ма, оның көптеген белгілері қадым заманнан бергі сауда-саттықта қолданылып келді, Ұлы Жібек жолы көктей өткен қазақ жерінде сауданың, тауар қозғалысының зат айырбастаудың жалпы экономикаға ортақ зандалықтарына қоса, өзіндік, ұлттық ерекшеліктері өмірге келді. Мұның өзі қазақстандық маркетингке өзіндік бірегей сипаттар дарытатыны сөзсіз. Өйткені маркетинг — табиғаты жөнінен шығармашылық құбылыс.
Маркетинг — іскерлік, кәсіпкерліх, тапқырлық, дарындылық, икемділік, сезімталдық және білімділік мектебі.
Адамзат тіршілігіндегі әрбір жаңа кезеңнің өзіне тән жетістігі мен мұқтажы болады. Өркениет деңгейіне қарай өсе түскен өмірлік қажеттілік өндіру мен тұтыну арасындағы оралымдылыққа қол жеткізуді алға тартады. Осы талапты жүзеге асыру өмірге маркетингті алып келіп отыр.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Афанасьев М.П. «Маркетинг : стратегия и практика фирмы»
Москва 1995 год.
2. Қойлыбай Хожаһазаров «Макетинг негіздері» Алматы 1996 жыл.
3. Котлер Ф. «Основы маркетинга» - С – Пб ., 2000 год.
4. Уткин Э.А. «Практикум по маркетингу» Москва 1995 год.
5. Ноздерева Е.И. Цигичко Л. «Маркетинг: как побеждать на рынке »
Москва 1993 год.
6.Губанов Т.Н. «Стратегия ценообразования в маркетиногвой политике»
Москва 1995 год.
7. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
8. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
9. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
10. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. А, 2003ж.
11. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» Алматы, 1992ж.
12. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
және кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
16. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
17. С.Х. Тойкин,Ә.Т. Жайнақова, Қ.Б. Тәмпішева «Маркетинг негіздері»
Астана 2007 жыл.
18. Шеденов. Ө.Қ, Байжомартов.Ч.С, Жүнісов.Б.А, Кошагин.Б.И, «Жалпы
экономикалық теория», Алматы «Ақтөбе» 2002ж.
19.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика», Алматы, экономика, 2003ж.
20. Райымкұлов.С «Экономикалық теория негіздері», Алматы, 2005ж.
1. Афанасьев М.П. «Маркетинг : стратегия и практика фирмы»
Москва 1995 год.
2. Қойлыбай Хожаһазаров «Макетинг негіздері» Алматы 1996 жыл.
3. Котлер Ф. «Основы маркетинга» - С – Пб ., 2000 год.
4. Уткин Э.А. «Практикум по маркетингу» Москва 1995 год.
5. Ноздерева Е.И. Цигичко Л. «Маркетинг: как побеждать на рынке »
Москва 1993 год.
6.Губанов Т.Н. «Стратегия ценообразования в маркетиногвой политике»
Москва 1995 год.
7. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
8. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
9. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
10. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. А, 2003ж.
11. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» Алматы, 1992ж.
12. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
және кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
16. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
17. С.Х. Тойкин,Ә.Т. Жайнақова, Қ.Б. Тәмпішева «Маркетинг негіздері»
Астана 2007 жыл.
18. Шеденов. Ө.Қ, Байжомартов.Ч.С, Жүнісов.Б.А, Кошагин.Б.И, «Жалпы
экономикалық теория», Алматы «Ақтөбе» 2002ж.
19.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика», Алматы, экономика, 2003ж.
20. Райымкұлов.С «Экономикалық теория негіздері», Алматы, 2005ж.
Аннотация
Бұл курстық жұмыста маркетингтің мәні және теориялық негіздері,
маркетингтің шығуы және жалпы сипаттамасы, маркетинг принциптері мен қызмет
түрлері, маркетингтің ұйымдық құрылымы, маркетингті басқару және басқарудың
әдіс – тәсілдері, Қазақстан Республикасында маркетинг түрлерінің нарықта
қызмет жасауы нақты қарастырылған.
Қазақстан Республикасының маркетинг түрлерінің нарықта қызмет жасауы,
маркетинг қызметінің түрлері, маркетингті басқару жүйелері кескіндермен
өрнектелген.
Мазмұны
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
2.2 Маркетингтің қызметтері
2.3 Қазақстан Республикасындағы маркетингтік жүйенің даму
бағыттары
ІІІ Қорытынды
ІVПайдаланылған әдебиеттер тізімі
V Қосымшалар
Кіріспе
Маркетинг нарықтық экономикасы барынша дамыған мемлекеттердің өзінде
үстіміздегі ғасырдың екінші жартысында арнаулы ғылыми сала болып
қалыптасып, экономикалық оқу орындарында жеке пән ретінде оқып-үйреніле
бастады. Бұл күнде оның теориялық қағидалары, принциптері мен әдіс-
тәсілдері нарық әлемінде кеңінен қолданылып, өзінің өміршеңдігін көрсетті.
Әйтсе де маркетингтің қолдану аясы мен тереңдігі, оны қажетсіну
экономиканың жоғары-даму деңгейіие байланысты болғандықтан, әрине, нарық
жолына тап - тап басып жаңа түсе бастаған біздің елімізде оның тез қанат
жайып кетуіне қажет алғышарттар жасала қойған жоқ Маркетингті ғылым ретінде
меңгеріп, іс жүзінде қолданып жүрген білікті маман-кәсіпкерлер де жоқтың
қасы.
Маркстингті теориялық тұрғыдан қазірше, негізінен, шетел деректеріне
сүйеніп болса да, оқып-үйрену, оның мамандарын даярлау болашақтың ғана
емес, қазіргі болмысымыздың да талап-мұқтажы. Басқасын былай қойғанда, бұл
саладан сауатты, білікті мамандар жас мемлекетімізде тез жетіліп келе
жатқан халықаралық бизнесте айтарлықтай рол атқарары анық. Оның үстіне
маркетинг қызметтері сұраныс пен тұтынысқа, тауар өндіру мен оны өткізуге,
яғни саудаға тікелей байланысты болғандықтан, оның белгі-нышандары осы
күнгі өмірімізде жоқ деуге болмайды. Сол өмірдің өзі, саналы түрде болмаса
да, маркетинг талаптарын басшылыққа алуға итермелеп отырғанына назар
аударған кісінің көзі жетері хақ. Ол-ол ма, оның көптеген белгілері қадым
заманнан бергі сауда-саттықта қолданылып келді, Ұлы Жібек жолы көктей өткен
қазақ жерінде сауданың, тауар қозғалысының зат айырбастаудың жалпы
экономикаға ортақ зандалықтарына қоса, өзіндік, ұлттық ерекшеліктері өмірге
келді. Мұның өзі қазақстандық маркетингке өзіндік бірегей сипаттар
дарытатыны сөзсіз. Өйткені маркетинг — табиғаты жөнінен шығармашылық
құбылыс.
Маркетинг — іскерлік, кәсіпкерліх, тапқырлық, дарындылық, икемділік,
сезімталдық және білімділік мектебі.
Адамзат тіршілігіндегі әрбір жаңа кезеңнің өзіне тән жетістігі мен
мұқтажы болады. Өркениет деңгейіне қарай өсе түскен өмірлік қажеттілік
өндіру мен тұтыну арасындағы оралымдылыққа қол жеткізуді алға тартады. Осы
талапты жүзеге асыру өмірге маркетингті алып келіп отыр.
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
Маркетинг — соңғы уақыттардағы өндірістің және тауар қатынастарының
дамыған елдердегі жетілуінің көрінісі.
Маркетинг ағылшын тіліндегі "market” бізше нарық (рынок) дегенді
білдіретін сөзден шыққан. Ол нарық экономикасы жағдайындағы тауар
қатынастарын кешенді зерттеу концепциясын аңғартады. Нарықтық тауар
қатынастары кезінде ең әуелі тауар тұтынысына айырықша мән беріліп, бұл
келесі кезеңде соған сәйкес тауар өндіруді ұйымдастырумен жалғасады.
Сондықтан екі аралықты, яғни өндіру мен тұтыну процестерін байланыстыру
сауда немесе тауар өткізу жүйесіне жатады.
Сонымен өзара тығыз байланыстағы осы үш процесті зерттеу мен оны тиімді
жүзеге асырып отыру - маркетингтің негізгі мәселесі. Сол себепті олардың
әрқайсысын басқару жүйесіндегі бүтіннің бөлшектері ретінде жеке-жеке
зерттеп барып, сол арқылы белгілі бір қорытындыға келгенде ғана орынды
шешім қабылдай алуымыз мүмкін.
Маркетинг — экономикалық дамудың өзекті проблемаларын жан - жақты талдай
отырып, бүгінгі тандағы уақыт талабына сәйкес келетін әрі келешекке бағыт
сілтейтін қызмет түрі болып табылады.
Маркетинг концепциясының жаңалығы мен құндылығы сонда, ол экономиканың
негізгі құрамы: өндірісті, сауданы және адам тіршілігінің мұқтажын өзара
ынталы әрі біртұтас қарым-қатынаста қарастыруға салды.
Ал маркетингтің мақсаты: нарықтық экономикалық және аруашылық
коньюнктураны зерттеу, тұтынушылардың нақты сұранысын анықтау мен оларды
материалдық тұрғыдан ынталандыру, басқару саласына қатысты қабылданатын
шешімдермен қамтамасыз ету, кәсіпорындардың жұмыс бағдарламаларының
дұрыстығын дәлелдеу. Қорыта айтқанда, маркетинг — тауарға деген мұқтаждықты
тауар алмасу арқылы қанағаттандыруға бағытталған қызметтің өмірлік маңызды
түрі. Маркетингтің әлеуметтік негізі — халықтың төлеу қабілетіне қарай
сұранысын өтеу болғандықтан, оның қалайда адам үддесіне қатысты екендігі
байқалады.
Өндіріс пен тауар сатуды және ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалануды
маркетингтік басқару әдісі өндірілген тауарды сатумен ғана шектелмей, сол
сатылатын тауарды өндірудің тиімділігіне баса назар аударады. Олай болса,
тауар өндірудің өзі жеке дара кәсіп қана емес, тағыда ол —
өндіріс—сауда—тұтыну шеңберіндегі айналымға қызмет етуге арналған әрекет.
Сонымен, тауар өндіру оны сату жағдайын алдын ала ойластыруға, ал сауда өз
кезегінде - тауарға деген сұраныстың барлығына байланысты туындайды.
Осылайша манағы айналмалы шеңбер көлеміндегі өрістердің біреуінсіз бірі
күн кешіре алмайтындығын немесе олардың өзара ынталы тәуелділігі
маркетингтік концеицияның зерттеу және басқару өзегіне айналады. Ал
тәуелділік қисынға маркетингтік тұрғыдан келгенде, адам тіршілігіндегі тек
тұтынушылық мұқтаж ғана: өндірістің, тауар саудасының және экономикалық
коньюнктураның, тіпті қала берді, барлық игілік атаулының игерілуіне бағыт-
бағдар сілтейді.
Үздіксіз өзгеріс үстіндегі әрбір саланың (өндіріс, сауда жүйесі, сұраныс)
өзіндік ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және табиғи немесе материалдық
жағдайларына қарай олардың даму деңгейлері біркелкі бола бермейді. Міне,
сол себепті келешек тенденцияларға да стратегиялық болжаулар мен
бағдарламалар жасау — маркетинг қызметінің аса мәнді жағы болып табылады.
Технологиялық жеделдету — адам ой-санасы мен еңбек құралдарын үздіксіз
жетілдірудің жемісі екені рас. Әйтсе де технология қарқынды күшке айналып,
материалдық өндірісті жедел дамытуға айырықша атсалысып отырған шақта -
адамзат өз қолымен жасаған игіліктерден туындаған
проблемалардың қоршауында қалып отырғаны шындық. Өйткені тауар өндірудің
қарыштап өсуі жекелеген елдердің әкімшілік шеңберінен шығын, тіпті адам
табиғатының биологиялық мүмкіндіктерінен де алға озып барады. Дәлірек
айтсақ, технология мен биологиялық желілердің өзара сәйкессіздігі көрнеу
көзге белгі беруде...
Сондықтан да, экономикасы қуатты әрі озық технологияға арқа сүйеген
елдерде тауардың артық өндірілу мәселесі ертерек қарастырылған болатын.
Міне, соның нәтижесінде үстіміздегі ғасырдың орта тұсында маркетинг берік
өмірлік бағыт алып, нарықтық қарым-қатынастардың әлеуметтік-экономикалық
табиғаты және оның проблемалары мен қайшылықтары маркетинг ілімінің аса
маңызды зерттеу объектісіне айналуда.
Экономикалық басқарудың нарықтық концепциясы ретіндегі маркетинг қазіргі
даму деңгейлері әркелкі елдерде кеңінен қолданылумен қатар, нарық жүйесін,
тауар-ақша қарым-қатынастарын, ұйымдастырушылық-техникалық кешенді,
коммерциялық жұмыстарды, өндіріс-тауар өткізу процестерін, сондай-ақ баға
мен коммуникациялық саясаттарды зерттеу және іске асыру құралына айналып
отыр.
Егер материалдық игіліктерді өндіру ісі сұранысқа бағыт ұстайтын болса,
онда оның даму қарқыны озат технологиялы елдерде бәсең, ал дамуға бет алган
елдерде жоғары болуға тиіс. Ал осындай жедел дамуға ілесе алмай келе жатқан
елдерде сұраныс деңгейі мен төлеу қабілеті төмен болған мен де, сұраныс
ұсыныстан басым түсіп, оны тиісті дәрежеде қанағаттандыру үшін ұлттық
өндірісті қарқынды жұмыс істетуге мәжбүр болады.
Әйтсе де бұл жағдайда өндіріс көлемі мен сапасының арасындағы алшақтық
ұлғаймаса, бәсеңдемейтіні белгілі, сондықтан әр елдің даму деңгейі ұсыныс
пен сұраяыс арасындағы салыстырма қалып бойынша анықталуы тиіс. Сөйте тұра,
жинақталған технологияның потенциялдық өндірістік қуаты мен оның қарқынды
дамуы — сұраныстың шектен артып кететіндіктен, шамадан тыс өндірілген тауар
тасқыны ұлттық шеқберден шығып, шетелге тауар сату кеңінен өріс алады.
Міне, осы жағдай сауда қарым-қатынастарына айырықша мән беруге түрткі
болады.
Маркетингтің өндіріс пен тауар саудасын ұйымдастыру арқылы тұтынушыға
нақты көрсетуге қатысты қабылданатын шараларының жалпы мазмұны мынаған
саяды, сұраныс құрамы және оның өзгеру динамикасы, тұтынушылардың талғамы
мен қалауы жөнінде сенімді де айқын мәліметтер жинау, сұраныс талабына
сәйкес келіп, мұқтаждық проблемасын шешуге қабілетті әрі бәсекеге төтеп
беретін тауар өндіруді ұйымдастыру; сондай-ақ тауар сату жүйесін
мүмкіндігінше нерұрлым жіті бақылап отыруды қамтамасыз ету; ол үшін:
тұтынушыларға, сұранысқа және нарыққа тиісті дәрежеде ықпал етуді іске
асыру. Маркетингке қойылатын осынау талаптар әрбір жекелеген жағдайда
қажетті мазмұнмен толықтырылып отырылады.
Маркетингке қатысты қаншама деректер келтіріліп, көлемді сипат-тамалар
берілгенімен, оның шын мәніндегі мазмұны мен мақсаты түгелдей зерттелінді
деу ертерек. Өйткені еліміздегі қазіргі экономикалық жағдайдың деңгейіне,
қоғамдық құрылыстың ерекшеліктеріне байланысты маркетинг те қосымша
мәліметтермен байытылып отырылады.
Біздегі өтпелі дәуір деп аталып жүрген нарықтық экономикаға көшу кезеңі
маркетингке үлкен жаңалық енгізеді Өйткені ғасырлар бойы жинақталған
нарықтық экономика саласындағы тәжірибеге, қуатты экономикалық потенциалға,
жоғары дәрежедегі бизнестік білім мен психологиялық дайындыққа сүйенген
маркетингті біздің жағдайымызға бейімдеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Өкінішке орай, өткен кезеңнен мирас ретінде қалып қойған өндірістегі
монополиялық жағдай жалғасып келеді. Соның нәтижесінде нарықта тауар
өндірушінің үстемдігі, билігі орын алып бұл тауар өндірудің дамуына,
бәсекелік өндіріс және бәсекелік сауда қатынасының орнығуына кедергі
келтіруде және тауар молшылығына жол бермей, маркетинг концепциясына
материалдық негіз жасауды кешеуілдетіп отыр.
Бұқара халық қоғамдық процестерді демократияландыру арқасында енді ғана
еңсесін тіктеп, өзін толық құқықты азамат әрі тұтынушы ретінде сезіне
бастағаны рас Сол себепті де жұмыла кірісіп, экономиканың материалдық
негізін жасау жөніндегі ұмтылыстар нарықтық қатынасқа алғышарт жасап,
маркетингке іргетас қалаудың айрықша кезеңіне айналып келеді.
Әдетте маркетинг ісін ұйымдастыру жеке кесіпорындардың (фирмалар-дың),
тұтынушылардың өздерінің алға қойған мақсаттары шеңберінде жүзеге
асырылатынына сәйкес ол ең әуелі салааралық және аймақтық (регионалдык)
нарықтық қарым-қатынастарды жетілдіре түсуге күш салады.
Маркетинг концепциясы бойынша, тауар өткізу мен өндіріс жүйелерінің дамуы
қашанда нарықтық қарым-қатынастардың көлеміне және тауарға деген сұраныс
пен ұсыныс арасындағы салыстырмалы жағдайға байланысты өрбиді. Ал тауар
сұранысы мен ұсынысының қалыптасуы қоғамның тарихи, экономикалық және
технологиялық даму дәрежесінің нәтижесі екені белгілі. Ендеше тауар
өтімділігі өндірушілердің нарықтық тауардың сапалық деңгейіне ықдал етуіне
қарай өзгеріп отыратын болады.
Нарықтық қатынаста тауар тапшылығы, яғни тұтьшушылар сұранысының өндіріс
ұсынысынан басым түсуі тауар сапасы мен мөлшерінің талапқа сәйкес
келмеуінен туындайды. Соның салдарынан өндірістің монополиялық үстемдігі,
дәлірек айтқанда, тауар молшылығына ынталы бола қоймайтын, тауардың оны мен
сатушының билігінде қалып қоятын нарық жағдайынанда болады. Тап осы
сипаттағы тауар тапшылығы немесе адамның тұтынушылық сұранысының толық
қанағаттандырылмауы экономиканың дамуына кедергі келтіреді.
Экономика өндірістен басталып, тұтыну арқылы өз күшіне енетіндіктен,
тұтынушылардың үстемділік еткен бәсекелік күрес жағдайында тауар өндіруді
тұтынушылардың талабына қарай дұрыс жолға салып, реттеп отыру маркетингтің
басты міндеті. Өйтксні тауар сату, тауар сұранысын жинақтау және оны
іздестіру мен материалдық ынталандыру өндіріс ауқымын кеңейте түсуге,
сондай-ақ, бәсеке тегеурініне төтеп беруге мүмкіндік туғызумен қатар,
кәсіпорынның келешегін болжауға, оның өнімдерін алдын-ала дұрыс жоспарлауға
жол ашады. Шын мәнінде тұтынушы билігіндегі нарық қана (тұтынушы нарығы)
маркетингті ұтымды қолданудың негізіне айналып, оның мақсаты мен
бағдарламасын жүзеге асыруға жағдай жасайды. Өйткені тап осы деңгей ғана
тұтынушылардың нақты талаптарын шұғыл әрі кеңінен зерттеуте және соңыра
зерттеу қорытындысына сай көлемде сапалы тауарлар өндіруді ұйымдастыра
білуге мүмкіндік береді.
Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы және рухани байлығы нарықтық
тауар қатынасындағы субъектілердің құралуы мен дамып-жетілуіне сәйкес
қалыптасатындықтан, маркетингтік мағлұматтардың адам мұқтажына қарай
бейімделетіні белгілі. Шындығында, маркетингтің басты міндеті — нарықты
зерттеу арқылы тауар өндірушілерге және оны сатушыларға қызмет көрсету,
басқаша айтсақ ең алдымен белгілі бір тауар түрін алуға мүдделі
тұтынушыларды іздестіре отырып, соның нәтижесінде жинақталған дерек-
мәліметтерге сәйкес өндіріс қуатын ұтымды пайдалануды ұйымдастыра білу
болып табылады. Бұған қоса, өндірілген тауарды алдын ала анықталған
сұранысқа қарай ойдағыдай өткізуді қамтамасыз ете отырып, сол тауарды
өндіруші мен сатушының да жоғары пайда алуына жағдай жасау қажет болады.
Маркетинг аса маңызды теориялық ұтымдарға мән берумен бірге, нақты іс-
тәжірибеге де баса назар аударып, солардың негізінде сындарлы стратегиялық
болжаулар ұсынады.
Маркетинг дегеніміз — нарықтық және тауар қатынастарының сан алуан әдіс-
тәсілдерін жете игерудің, тауар әлемінің таусылмас мүмкіндіктері мен
келешегін көре білудің, адамның табиғи қабілетінің ашылуына түрткі болатын
іскерлік пен тапқырлықтық, белгілі бір кәсіпке бейімділіктің, интуициялық
дарындылықтың мектебі.
Маркетинг — кәсіпкерліктің қықғылықты да күрделі түрі. Оның нарыққа әсер
ету құралдары жайында сөз еткенде: мұқтаждық қажеттілік, талап ету секілді
ұтымдарды аттап өтуге болмайды.
Мұқтаждық дегеніміз — адамның өзіне бірдеңенің жетіспейтінін іштей
түйсінуі. Адамдардың мұқтаждықтары әр қилы әрі қарама-қайшылықты болып
келеді. Олардың бастылары білмекке құштарлық өз қабілетін көрсетуге
талпыныс тәрізді жеке бастың және тамақ ішу, киіну, өз өмірінің
қауіпсіздігін ойлау сияқты әлеуметтік-физиология-лық сонымен қатар
әсерлену, сүйіспеншілік, сыйластық секілді рухани мұқтаждықтар — адам
табиғатынан туындайтыны аян.
Маркетингке қатысты тағы бір ұғым — қажеттілік. Қоғамның дамуына орай
адамның әлденені қажетсіну түйсігі де үздіксіз өсіп-жетіле береді.
Шындығында, адамның сұранысы мен әлденені қажетсінуінде шек жоқ, бірақ оның
қажетін қанағаттандыруға керек игіліктер шектеулі. Тіпті табиғи байлықты
былай қойғанда, ең ақыры жеке адамның сатып алу мүмкіндігінің өзі де
шектеулі емес пе. Сондықтан адам алғашқыда аса қажетті нәрсені сатып алудан
бастап, өз қаржысының мөлшеріне қарай әрекет әтеді. Ол сатып алу
қабілетімен дәлелденген қажеттілік, яғни талап ету делінеді.
Демек, сатып алу қабілеті жоғары тұтынушыларды тауарлардың сапасына
қойылатын бұрынғы талаптар мен қазіргі қолда бар тауарлар
қанағаттандырмайды. Олар қымбат болса да, жоғары сапалы тауарларды талап
етіп отырады.
Мысалы, келесі жылда өндірілетін тауардың көлемі мен түр-түрін өткен
жылғы тауарға қойылатын талаптың жиынтығына сәйкес жоспарлау тауар
молшылығы жағдайындағы нарықтық қатынастың сенімді көрсеткіші бола алмайды.
Шын мәнінде, адамдардың үнемі өзгеріп, өсіп отыратын мұқтаж-дықтары мен
қажетсінулері және талап-тілектері тауар сапасы-ның жақсара түсуін,
тұтынуға қолайлы болуын алға тартады. Ал ол тауар өндірушілерге дұрыс
бағдарлама, айқын жоспар жасауға жол ашады.
Маркетинг мұқтаждықты қанағаттандыруды айырбастаудан бастап
зерттейдг. Айырбас деп әлдебір адамның өзіне қажетті зәру бұйымды алу үшін
оның орны басқа бір бұйымды ұсынуын айтады.
Айырбас жасауға мына жағдайлар қажет деп есептеледі:
1) Айырбас жасайтын жақтар екеуден кем болмауы керек;
Айырбасқа түсетін зат немесе бұйым кем дегенде екеу болуы тиіс;
Айырбас жасаушылардың арқайсысы бір - біріне аса қажетті зат-бұйымдардың
иесі болуы керек.
Әрбір жақтың коммуникациялық жұмыстарды атқаруға және тауарын тиісті жерге
жеткізіп беруге мүмкінкігі болғаны дұрыс;
Әрбір жақ ұсынысты қабылдауға немесе одан бастартуға ерікті;
Әрбір жақ басқа жақпен байланысудың орынды екеніне және өз мүддесіне сәйкес
келетініне сенімді болсын.
Егер өзара келісім орындалатын болса, онда айырбас нәтижесінде оған
қатысушылар қажетіне қолы жетіп, олжаға кенелетіні күмәнсіз, өйткені
олардың әрқайсысы ұсынысты қабылдауға, не одан бастартуға әуел бастан-ақ
ерікті болатын. Сол себепті де маркетинг саласындағы негізгі өлшем бірлігі
ретіндегі келісім - келісуші жақтардың аралығын ағы бағалы заттарды сауда-
саттық (коммерциялық) жолымен айырбастау болып табылады.
Келісімдер: классикалық ақша келісімі және баспа-бас (бартерлік) келісім
болып екіге бөлінеді. Ақша келісімде екі аралықтағы алмасу құралы ретінде
ақша немесе құнды қағаздар қолданылатын болса, ал коммерциялық айырбас
кезінде бағалы зат ретінде оған ақшаның қатысуы міндетті емес.
Баспа-бас келісім кезінде құны теңбе-тең зат-бұйымдар немесе құны сол
затқа барабар қызмет көрсету өзара алмастырылады.
Келісім жасау үшін мынандай жағдайлар болуы шарт. Өзіндік құны бар
объектілердің саны екіден кем болмауы;
оны іске асыруға өзара келісілген жағдай жасалуы;
келісім жасау уақыты нақты көрсетілуі;
келісім өткізетін орын алдын ала белгіленуі тиіс;
Міне, осылайша "келісім" деген түсініктің өзі бізді тікелей "нарық"
қатынасына алып келеді.
2.2 Маркетингтің қызметтері
Маркетинг шаруашылықты іскерлікпен басқару барысында ғылыми-техника
жетістіктеріне сүйене отырып, өндіріс пен тұтыну салаларын халық мүддесіне
сай бағыттау жолында елеулі қызмет атқарады.
Маркетинг атқаратын қызмет түрлері мынадай :
1) нарықты кешенді зерттеу;
2) кәсіпорынның өндірістік, тауар өткізу мүмкіндіктерін талдау;
маркетингтік стратегияға сүйене отырып неғұрлым айқын бағдарлама жасау;
тауар,
баға,
тауар өткізу,
коммуникациялық саясаттарды жүзеге асыру;
маркетингтік қызметтің нобайын белгілеу;
маркетингтік әрекетті бақылау және оған баға беру.
Бұл аталған қызмет түрлерін пайдалы өндіріс пен сұранысты өз дәрежесінде
қанағаттандыру проблемаларымен байланыстыра отырып зерттеу маркетинг
жүйесінің жұмысын жандандыра түседі
Нарықтың кешенді зерттеу мәселелеріне тікелей қатысы бар тақырыптар:
маркетингтік ортаны зерттеу; нарықтық жиынтық сипаттамасын талдау;
коньюнктуралық зерттеулер мен болжамдар; тұтынушылардың нақты тауардың
тұтынымдық, сапалық, сәндік қасиетгеріне деген көзқарасын бағамдау; нарыққа
қатысатын фирмалардың құрамын анықтау; тауар өткізу тәсілдеріне ден қою;
нарық сегментгерін іздестіру; тұтынушылардың көңіл күйі мен талап-
тілектерін дөп басу тәрізді мәселелер жатады.
Ал кәсіпорынның (фирманың) өндірістік, тауар сату мүмкіндіктерін талдай
отырып, нарықтық конъюнктурасы мен сыйымдылығын анықтау, сол арқылы өндіріс
орнының келешегіне сәйкес нарық сегментін таңдау маркетингтік жұмыс
жүргізудің маңызды бір тармағы болып табылады.
Нарық коньюнктурасының дамуын алдын ала болжауға, нарық тұсындағы
кәсіпорынның стратегиялық және тактикалық жағдайына, тауар, баға, тауар
өткізу саясатына, тағы да басқа коммуникациялық шараларға қатысты деректер
негізінде жасалатын стратегиялық және тактикалық жоспарлары да маркетингтік
стратегия мен бағдарламаның шеңберінде жүзгізілетін зерттеулер арқылы
жүзеге асырылады.
Тауар, баға, тауар сату және коммуникациялық саясат маркетингтік
бағдарламаның арнаулы тараулары ретінде қарастырылады. Мұнда көзделген
бірқатар нақтылы шаралардың жүзеге асырылуы — кәсіпорындардың бәсекелік
төзімдігін нығайтуга септігін тигізеді.
Қорыта айтқанда, тауар саясатында өндірілетін өнімдердің тұтыну сапасы
мен қасиеттерін жақсарту, тауардың жаңа түр-түрін шығару тәрізді іс-
әрекеттердің барлығы да - тауарды, оның құнын нарықтық сегменттегі
тұтынушылардың тілек-талаптарына сәйкестендіре отырып, тиімді сатуға
бағытталады.
Баға саясаты тауарлық және экономикалық коньюнктураның, тауар
төңірегіндегі бәсекенін, тұтынушылардың тауарға деген көзқарасының
қалыптасуына және келешекте көрініс беруі мүмкін жайттарды болжауға
байланысты бағаны өзгертіп отыруға мүмкіндік береді.
Тауар өткізу саясатына қатысты шаралар тікелей немесе жанама тәсілдер
қолдану арқылы жүзгізіледі. Төте тәсілмен тауар өткізу — кәсіпорынның өзіне
қарасты (филиал, қойма, т. б.) мекемелердің араласуымен атқарылады.
Тауарды жанама түрде сату тәсілі делдалдық қызмет атқаратын фирмалардың,
көтерме және бөлшек сауда мекемелерінің, құрамдастырылған әдіспен тауар
өткізетін немесе біріккен, аралас т. б. кәсіпорындардың қатысумен
жүзеге асырылады.
Коммуникациялық саясат немесе сұранысты және тауар өткізуді ынталандыру
саясаты тауар өткізуге қатысты шаралар кешенін қарастырады. Бұл жағдайда
жарнамалау, тікелей және атаулы сату, тауар өткізуді қаржымен ынталандыру,
тауарды сатпастан бұрын және кейін тұтынушыларға қызмет көрсету
мәселелеріне т.б. баса назар аударылады.
Маркетинг ісін ұйымдастыру саласында ең әуелі белгілі бір кәсіпорын
құрамында жұмыс атқаратын ұйымдар немесе бөлімдер құру мәселесі, олардың
міндеттері айқындалады.
Маркетингтік бақылау қызметі оған қарасты кәсіпорын бағдарламасының
орындалуы, өндіріс-тауар өткізу жұмыстарының тиімділігі мен олардың
экономикалық тұрғыдан қайтарымдылығы, өндірілетін тауар сапасының жақсаруы
және маркетинг жұмысының ұтымдылығы ауқымында жүзгізіледі.
Тағы бір ескеретін жайт қазіргі таңда маркетинг кызметін кеңінен
пайдаланын жүрген елдерде оның тиімділігі жөніндегі жорамалдар жеткілікті,
бірақ маркетингтің қайтарымдылығына қатысты мәселелерге жете мән берілмей
келеді.
Шаруашылықтың қандай түрінің болсын, пайда әкелмейтін саласы жоқ ал кез
келген адамның қабілет-қарымының да өзіндік құны бар. Міне, сол себепті
маркетинг қызметінің де келтірер пайдасы болмаса, іс жүзінде кеңінен
қолданылмас еді.
Сонымен, маркетинг құны оны жүзеге асыруға жұмсалатын еңбектің көлемі мен
санасына қарай анықталады. Маркетинг қызметі тікелей тауарға жатпайды,
бірақ та ол қызмет көрсету саласына жақындығымен ерекшеленеді. Бұған қоса,
маркетинг белгілі бір мекемеге қызмег еткен күннің өзінде, оны қолдану
барысында жұмсалған шығынды болжалмен ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл курстық жұмыста маркетингтің мәні және теориялық негіздері,
маркетингтің шығуы және жалпы сипаттамасы, маркетинг принциптері мен қызмет
түрлері, маркетингтің ұйымдық құрылымы, маркетингті басқару және басқарудың
әдіс – тәсілдері, Қазақстан Республикасында маркетинг түрлерінің нарықта
қызмет жасауы нақты қарастырылған.
Қазақстан Республикасының маркетинг түрлерінің нарықта қызмет жасауы,
маркетинг қызметінің түрлері, маркетингті басқару жүйелері кескіндермен
өрнектелген.
Мазмұны
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
2.2 Маркетингтің қызметтері
2.3 Қазақстан Республикасындағы маркетингтік жүйенің даму
бағыттары
ІІІ Қорытынды
ІVПайдаланылған әдебиеттер тізімі
V Қосымшалар
Кіріспе
Маркетинг нарықтық экономикасы барынша дамыған мемлекеттердің өзінде
үстіміздегі ғасырдың екінші жартысында арнаулы ғылыми сала болып
қалыптасып, экономикалық оқу орындарында жеке пән ретінде оқып-үйреніле
бастады. Бұл күнде оның теориялық қағидалары, принциптері мен әдіс-
тәсілдері нарық әлемінде кеңінен қолданылып, өзінің өміршеңдігін көрсетті.
Әйтсе де маркетингтің қолдану аясы мен тереңдігі, оны қажетсіну
экономиканың жоғары-даму деңгейіие байланысты болғандықтан, әрине, нарық
жолына тап - тап басып жаңа түсе бастаған біздің елімізде оның тез қанат
жайып кетуіне қажет алғышарттар жасала қойған жоқ Маркетингті ғылым ретінде
меңгеріп, іс жүзінде қолданып жүрген білікті маман-кәсіпкерлер де жоқтың
қасы.
Маркстингті теориялық тұрғыдан қазірше, негізінен, шетел деректеріне
сүйеніп болса да, оқып-үйрену, оның мамандарын даярлау болашақтың ғана
емес, қазіргі болмысымыздың да талап-мұқтажы. Басқасын былай қойғанда, бұл
саладан сауатты, білікті мамандар жас мемлекетімізде тез жетіліп келе
жатқан халықаралық бизнесте айтарлықтай рол атқарары анық. Оның үстіне
маркетинг қызметтері сұраныс пен тұтынысқа, тауар өндіру мен оны өткізуге,
яғни саудаға тікелей байланысты болғандықтан, оның белгі-нышандары осы
күнгі өмірімізде жоқ деуге болмайды. Сол өмірдің өзі, саналы түрде болмаса
да, маркетинг талаптарын басшылыққа алуға итермелеп отырғанына назар
аударған кісінің көзі жетері хақ. Ол-ол ма, оның көптеген белгілері қадым
заманнан бергі сауда-саттықта қолданылып келді, Ұлы Жібек жолы көктей өткен
қазақ жерінде сауданың, тауар қозғалысының зат айырбастаудың жалпы
экономикаға ортақ зандалықтарына қоса, өзіндік, ұлттық ерекшеліктері өмірге
келді. Мұның өзі қазақстандық маркетингке өзіндік бірегей сипаттар
дарытатыны сөзсіз. Өйткені маркетинг — табиғаты жөнінен шығармашылық
құбылыс.
Маркетинг — іскерлік, кәсіпкерліх, тапқырлық, дарындылық, икемділік,
сезімталдық және білімділік мектебі.
Адамзат тіршілігіндегі әрбір жаңа кезеңнің өзіне тән жетістігі мен
мұқтажы болады. Өркениет деңгейіне қарай өсе түскен өмірлік қажеттілік
өндіру мен тұтыну арасындағы оралымдылыққа қол жеткізуді алға тартады. Осы
талапты жүзеге асыру өмірге маркетингті алып келіп отыр.
2.1 Маркетинг түсінігі, оның мақсаты мен элементтері
Маркетинг — соңғы уақыттардағы өндірістің және тауар қатынастарының
дамыған елдердегі жетілуінің көрінісі.
Маркетинг ағылшын тіліндегі "market” бізше нарық (рынок) дегенді
білдіретін сөзден шыққан. Ол нарық экономикасы жағдайындағы тауар
қатынастарын кешенді зерттеу концепциясын аңғартады. Нарықтық тауар
қатынастары кезінде ең әуелі тауар тұтынысына айырықша мән беріліп, бұл
келесі кезеңде соған сәйкес тауар өндіруді ұйымдастырумен жалғасады.
Сондықтан екі аралықты, яғни өндіру мен тұтыну процестерін байланыстыру
сауда немесе тауар өткізу жүйесіне жатады.
Сонымен өзара тығыз байланыстағы осы үш процесті зерттеу мен оны тиімді
жүзеге асырып отыру - маркетингтің негізгі мәселесі. Сол себепті олардың
әрқайсысын басқару жүйесіндегі бүтіннің бөлшектері ретінде жеке-жеке
зерттеп барып, сол арқылы белгілі бір қорытындыға келгенде ғана орынды
шешім қабылдай алуымыз мүмкін.
Маркетинг — экономикалық дамудың өзекті проблемаларын жан - жақты талдай
отырып, бүгінгі тандағы уақыт талабына сәйкес келетін әрі келешекке бағыт
сілтейтін қызмет түрі болып табылады.
Маркетинг концепциясының жаңалығы мен құндылығы сонда, ол экономиканың
негізгі құрамы: өндірісті, сауданы және адам тіршілігінің мұқтажын өзара
ынталы әрі біртұтас қарым-қатынаста қарастыруға салды.
Ал маркетингтің мақсаты: нарықтық экономикалық және аруашылық
коньюнктураны зерттеу, тұтынушылардың нақты сұранысын анықтау мен оларды
материалдық тұрғыдан ынталандыру, басқару саласына қатысты қабылданатын
шешімдермен қамтамасыз ету, кәсіпорындардың жұмыс бағдарламаларының
дұрыстығын дәлелдеу. Қорыта айтқанда, маркетинг — тауарға деген мұқтаждықты
тауар алмасу арқылы қанағаттандыруға бағытталған қызметтің өмірлік маңызды
түрі. Маркетингтің әлеуметтік негізі — халықтың төлеу қабілетіне қарай
сұранысын өтеу болғандықтан, оның қалайда адам үддесіне қатысты екендігі
байқалады.
Өндіріс пен тауар сатуды және ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалануды
маркетингтік басқару әдісі өндірілген тауарды сатумен ғана шектелмей, сол
сатылатын тауарды өндірудің тиімділігіне баса назар аударады. Олай болса,
тауар өндірудің өзі жеке дара кәсіп қана емес, тағыда ол —
өндіріс—сауда—тұтыну шеңберіндегі айналымға қызмет етуге арналған әрекет.
Сонымен, тауар өндіру оны сату жағдайын алдын ала ойластыруға, ал сауда өз
кезегінде - тауарға деген сұраныстың барлығына байланысты туындайды.
Осылайша манағы айналмалы шеңбер көлеміндегі өрістердің біреуінсіз бірі
күн кешіре алмайтындығын немесе олардың өзара ынталы тәуелділігі
маркетингтік концеицияның зерттеу және басқару өзегіне айналады. Ал
тәуелділік қисынға маркетингтік тұрғыдан келгенде, адам тіршілігіндегі тек
тұтынушылық мұқтаж ғана: өндірістің, тауар саудасының және экономикалық
коньюнктураның, тіпті қала берді, барлық игілік атаулының игерілуіне бағыт-
бағдар сілтейді.
Үздіксіз өзгеріс үстіндегі әрбір саланың (өндіріс, сауда жүйесі, сұраныс)
өзіндік ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және табиғи немесе материалдық
жағдайларына қарай олардың даму деңгейлері біркелкі бола бермейді. Міне,
сол себепті келешек тенденцияларға да стратегиялық болжаулар мен
бағдарламалар жасау — маркетинг қызметінің аса мәнді жағы болып табылады.
Технологиялық жеделдету — адам ой-санасы мен еңбек құралдарын үздіксіз
жетілдірудің жемісі екені рас. Әйтсе де технология қарқынды күшке айналып,
материалдық өндірісті жедел дамытуға айырықша атсалысып отырған шақта -
адамзат өз қолымен жасаған игіліктерден туындаған
проблемалардың қоршауында қалып отырғаны шындық. Өйткені тауар өндірудің
қарыштап өсуі жекелеген елдердің әкімшілік шеңберінен шығын, тіпті адам
табиғатының биологиялық мүмкіндіктерінен де алға озып барады. Дәлірек
айтсақ, технология мен биологиялық желілердің өзара сәйкессіздігі көрнеу
көзге белгі беруде...
Сондықтан да, экономикасы қуатты әрі озық технологияға арқа сүйеген
елдерде тауардың артық өндірілу мәселесі ертерек қарастырылған болатын.
Міне, соның нәтижесінде үстіміздегі ғасырдың орта тұсында маркетинг берік
өмірлік бағыт алып, нарықтық қарым-қатынастардың әлеуметтік-экономикалық
табиғаты және оның проблемалары мен қайшылықтары маркетинг ілімінің аса
маңызды зерттеу объектісіне айналуда.
Экономикалық басқарудың нарықтық концепциясы ретіндегі маркетинг қазіргі
даму деңгейлері әркелкі елдерде кеңінен қолданылумен қатар, нарық жүйесін,
тауар-ақша қарым-қатынастарын, ұйымдастырушылық-техникалық кешенді,
коммерциялық жұмыстарды, өндіріс-тауар өткізу процестерін, сондай-ақ баға
мен коммуникациялық саясаттарды зерттеу және іске асыру құралына айналып
отыр.
Егер материалдық игіліктерді өндіру ісі сұранысқа бағыт ұстайтын болса,
онда оның даму қарқыны озат технологиялы елдерде бәсең, ал дамуға бет алган
елдерде жоғары болуға тиіс. Ал осындай жедел дамуға ілесе алмай келе жатқан
елдерде сұраныс деңгейі мен төлеу қабілеті төмен болған мен де, сұраныс
ұсыныстан басым түсіп, оны тиісті дәрежеде қанағаттандыру үшін ұлттық
өндірісті қарқынды жұмыс істетуге мәжбүр болады.
Әйтсе де бұл жағдайда өндіріс көлемі мен сапасының арасындағы алшақтық
ұлғаймаса, бәсеңдемейтіні белгілі, сондықтан әр елдің даму деңгейі ұсыныс
пен сұраяыс арасындағы салыстырма қалып бойынша анықталуы тиіс. Сөйте тұра,
жинақталған технологияның потенциялдық өндірістік қуаты мен оның қарқынды
дамуы — сұраныстың шектен артып кететіндіктен, шамадан тыс өндірілген тауар
тасқыны ұлттық шеқберден шығып, шетелге тауар сату кеңінен өріс алады.
Міне, осы жағдай сауда қарым-қатынастарына айырықша мән беруге түрткі
болады.
Маркетингтің өндіріс пен тауар саудасын ұйымдастыру арқылы тұтынушыға
нақты көрсетуге қатысты қабылданатын шараларының жалпы мазмұны мынаған
саяды, сұраныс құрамы және оның өзгеру динамикасы, тұтынушылардың талғамы
мен қалауы жөнінде сенімді де айқын мәліметтер жинау, сұраныс талабына
сәйкес келіп, мұқтаждық проблемасын шешуге қабілетті әрі бәсекеге төтеп
беретін тауар өндіруді ұйымдастыру; сондай-ақ тауар сату жүйесін
мүмкіндігінше нерұрлым жіті бақылап отыруды қамтамасыз ету; ол үшін:
тұтынушыларға, сұранысқа және нарыққа тиісті дәрежеде ықпал етуді іске
асыру. Маркетингке қойылатын осынау талаптар әрбір жекелеген жағдайда
қажетті мазмұнмен толықтырылып отырылады.
Маркетингке қатысты қаншама деректер келтіріліп, көлемді сипат-тамалар
берілгенімен, оның шын мәніндегі мазмұны мен мақсаты түгелдей зерттелінді
деу ертерек. Өйткені еліміздегі қазіргі экономикалық жағдайдың деңгейіне,
қоғамдық құрылыстың ерекшеліктеріне байланысты маркетинг те қосымша
мәліметтермен байытылып отырылады.
Біздегі өтпелі дәуір деп аталып жүрген нарықтық экономикаға көшу кезеңі
маркетингке үлкен жаңалық енгізеді Өйткені ғасырлар бойы жинақталған
нарықтық экономика саласындағы тәжірибеге, қуатты экономикалық потенциалға,
жоғары дәрежедегі бизнестік білім мен психологиялық дайындыққа сүйенген
маркетингті біздің жағдайымызға бейімдеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Өкінішке орай, өткен кезеңнен мирас ретінде қалып қойған өндірістегі
монополиялық жағдай жалғасып келеді. Соның нәтижесінде нарықта тауар
өндірушінің үстемдігі, билігі орын алып бұл тауар өндірудің дамуына,
бәсекелік өндіріс және бәсекелік сауда қатынасының орнығуына кедергі
келтіруде және тауар молшылығына жол бермей, маркетинг концепциясына
материалдық негіз жасауды кешеуілдетіп отыр.
Бұқара халық қоғамдық процестерді демократияландыру арқасында енді ғана
еңсесін тіктеп, өзін толық құқықты азамат әрі тұтынушы ретінде сезіне
бастағаны рас Сол себепті де жұмыла кірісіп, экономиканың материалдық
негізін жасау жөніндегі ұмтылыстар нарықтық қатынасқа алғышарт жасап,
маркетингке іргетас қалаудың айрықша кезеңіне айналып келеді.
Әдетте маркетинг ісін ұйымдастыру жеке кесіпорындардың (фирмалар-дың),
тұтынушылардың өздерінің алға қойған мақсаттары шеңберінде жүзеге
асырылатынына сәйкес ол ең әуелі салааралық және аймақтық (регионалдык)
нарықтық қарым-қатынастарды жетілдіре түсуге күш салады.
Маркетинг концепциясы бойынша, тауар өткізу мен өндіріс жүйелерінің дамуы
қашанда нарықтық қарым-қатынастардың көлеміне және тауарға деген сұраныс
пен ұсыныс арасындағы салыстырмалы жағдайға байланысты өрбиді. Ал тауар
сұранысы мен ұсынысының қалыптасуы қоғамның тарихи, экономикалық және
технологиялық даму дәрежесінің нәтижесі екені белгілі. Ендеше тауар
өтімділігі өндірушілердің нарықтық тауардың сапалық деңгейіне ықдал етуіне
қарай өзгеріп отыратын болады.
Нарықтық қатынаста тауар тапшылығы, яғни тұтьшушылар сұранысының өндіріс
ұсынысынан басым түсуі тауар сапасы мен мөлшерінің талапқа сәйкес
келмеуінен туындайды. Соның салдарынан өндірістің монополиялық үстемдігі,
дәлірек айтқанда, тауар молшылығына ынталы бола қоймайтын, тауардың оны мен
сатушының билігінде қалып қоятын нарық жағдайынанда болады. Тап осы
сипаттағы тауар тапшылығы немесе адамның тұтынушылық сұранысының толық
қанағаттандырылмауы экономиканың дамуына кедергі келтіреді.
Экономика өндірістен басталып, тұтыну арқылы өз күшіне енетіндіктен,
тұтынушылардың үстемділік еткен бәсекелік күрес жағдайында тауар өндіруді
тұтынушылардың талабына қарай дұрыс жолға салып, реттеп отыру маркетингтің
басты міндеті. Өйтксні тауар сату, тауар сұранысын жинақтау және оны
іздестіру мен материалдық ынталандыру өндіріс ауқымын кеңейте түсуге,
сондай-ақ, бәсеке тегеурініне төтеп беруге мүмкіндік туғызумен қатар,
кәсіпорынның келешегін болжауға, оның өнімдерін алдын-ала дұрыс жоспарлауға
жол ашады. Шын мәнінде тұтынушы билігіндегі нарық қана (тұтынушы нарығы)
маркетингті ұтымды қолданудың негізіне айналып, оның мақсаты мен
бағдарламасын жүзеге асыруға жағдай жасайды. Өйткені тап осы деңгей ғана
тұтынушылардың нақты талаптарын шұғыл әрі кеңінен зерттеуте және соңыра
зерттеу қорытындысына сай көлемде сапалы тауарлар өндіруді ұйымдастыра
білуге мүмкіндік береді.
Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы және рухани байлығы нарықтық
тауар қатынасындағы субъектілердің құралуы мен дамып-жетілуіне сәйкес
қалыптасатындықтан, маркетингтік мағлұматтардың адам мұқтажына қарай
бейімделетіні белгілі. Шындығында, маркетингтің басты міндеті — нарықты
зерттеу арқылы тауар өндірушілерге және оны сатушыларға қызмет көрсету,
басқаша айтсақ ең алдымен белгілі бір тауар түрін алуға мүдделі
тұтынушыларды іздестіре отырып, соның нәтижесінде жинақталған дерек-
мәліметтерге сәйкес өндіріс қуатын ұтымды пайдалануды ұйымдастыра білу
болып табылады. Бұған қоса, өндірілген тауарды алдын ала анықталған
сұранысқа қарай ойдағыдай өткізуді қамтамасыз ете отырып, сол тауарды
өндіруші мен сатушының да жоғары пайда алуына жағдай жасау қажет болады.
Маркетинг аса маңызды теориялық ұтымдарға мән берумен бірге, нақты іс-
тәжірибеге де баса назар аударып, солардың негізінде сындарлы стратегиялық
болжаулар ұсынады.
Маркетинг дегеніміз — нарықтық және тауар қатынастарының сан алуан әдіс-
тәсілдерін жете игерудің, тауар әлемінің таусылмас мүмкіндіктері мен
келешегін көре білудің, адамның табиғи қабілетінің ашылуына түрткі болатын
іскерлік пен тапқырлықтық, белгілі бір кәсіпке бейімділіктің, интуициялық
дарындылықтың мектебі.
Маркетинг — кәсіпкерліктің қықғылықты да күрделі түрі. Оның нарыққа әсер
ету құралдары жайында сөз еткенде: мұқтаждық қажеттілік, талап ету секілді
ұтымдарды аттап өтуге болмайды.
Мұқтаждық дегеніміз — адамның өзіне бірдеңенің жетіспейтінін іштей
түйсінуі. Адамдардың мұқтаждықтары әр қилы әрі қарама-қайшылықты болып
келеді. Олардың бастылары білмекке құштарлық өз қабілетін көрсетуге
талпыныс тәрізді жеке бастың және тамақ ішу, киіну, өз өмірінің
қауіпсіздігін ойлау сияқты әлеуметтік-физиология-лық сонымен қатар
әсерлену, сүйіспеншілік, сыйластық секілді рухани мұқтаждықтар — адам
табиғатынан туындайтыны аян.
Маркетингке қатысты тағы бір ұғым — қажеттілік. Қоғамның дамуына орай
адамның әлденені қажетсіну түйсігі де үздіксіз өсіп-жетіле береді.
Шындығында, адамның сұранысы мен әлденені қажетсінуінде шек жоқ, бірақ оның
қажетін қанағаттандыруға керек игіліктер шектеулі. Тіпті табиғи байлықты
былай қойғанда, ең ақыры жеке адамның сатып алу мүмкіндігінің өзі де
шектеулі емес пе. Сондықтан адам алғашқыда аса қажетті нәрсені сатып алудан
бастап, өз қаржысының мөлшеріне қарай әрекет әтеді. Ол сатып алу
қабілетімен дәлелденген қажеттілік, яғни талап ету делінеді.
Демек, сатып алу қабілеті жоғары тұтынушыларды тауарлардың сапасына
қойылатын бұрынғы талаптар мен қазіргі қолда бар тауарлар
қанағаттандырмайды. Олар қымбат болса да, жоғары сапалы тауарларды талап
етіп отырады.
Мысалы, келесі жылда өндірілетін тауардың көлемі мен түр-түрін өткен
жылғы тауарға қойылатын талаптың жиынтығына сәйкес жоспарлау тауар
молшылығы жағдайындағы нарықтық қатынастың сенімді көрсеткіші бола алмайды.
Шын мәнінде, адамдардың үнемі өзгеріп, өсіп отыратын мұқтаж-дықтары мен
қажетсінулері және талап-тілектері тауар сапасы-ның жақсара түсуін,
тұтынуға қолайлы болуын алға тартады. Ал ол тауар өндірушілерге дұрыс
бағдарлама, айқын жоспар жасауға жол ашады.
Маркетинг мұқтаждықты қанағаттандыруды айырбастаудан бастап
зерттейдг. Айырбас деп әлдебір адамның өзіне қажетті зәру бұйымды алу үшін
оның орны басқа бір бұйымды ұсынуын айтады.
Айырбас жасауға мына жағдайлар қажет деп есептеледі:
1) Айырбас жасайтын жақтар екеуден кем болмауы керек;
Айырбасқа түсетін зат немесе бұйым кем дегенде екеу болуы тиіс;
Айырбас жасаушылардың арқайсысы бір - біріне аса қажетті зат-бұйымдардың
иесі болуы керек.
Әрбір жақтың коммуникациялық жұмыстарды атқаруға және тауарын тиісті жерге
жеткізіп беруге мүмкінкігі болғаны дұрыс;
Әрбір жақ ұсынысты қабылдауға немесе одан бастартуға ерікті;
Әрбір жақ басқа жақпен байланысудың орынды екеніне және өз мүддесіне сәйкес
келетініне сенімді болсын.
Егер өзара келісім орындалатын болса, онда айырбас нәтижесінде оған
қатысушылар қажетіне қолы жетіп, олжаға кенелетіні күмәнсіз, өйткені
олардың әрқайсысы ұсынысты қабылдауға, не одан бастартуға әуел бастан-ақ
ерікті болатын. Сол себепті де маркетинг саласындағы негізгі өлшем бірлігі
ретіндегі келісім - келісуші жақтардың аралығын ағы бағалы заттарды сауда-
саттық (коммерциялық) жолымен айырбастау болып табылады.
Келісімдер: классикалық ақша келісімі және баспа-бас (бартерлік) келісім
болып екіге бөлінеді. Ақша келісімде екі аралықтағы алмасу құралы ретінде
ақша немесе құнды қағаздар қолданылатын болса, ал коммерциялық айырбас
кезінде бағалы зат ретінде оған ақшаның қатысуы міндетті емес.
Баспа-бас келісім кезінде құны теңбе-тең зат-бұйымдар немесе құны сол
затқа барабар қызмет көрсету өзара алмастырылады.
Келісім жасау үшін мынандай жағдайлар болуы шарт. Өзіндік құны бар
объектілердің саны екіден кем болмауы;
оны іске асыруға өзара келісілген жағдай жасалуы;
келісім жасау уақыты нақты көрсетілуі;
келісім өткізетін орын алдын ала белгіленуі тиіс;
Міне, осылайша "келісім" деген түсініктің өзі бізді тікелей "нарық"
қатынасына алып келеді.
2.2 Маркетингтің қызметтері
Маркетинг шаруашылықты іскерлікпен басқару барысында ғылыми-техника
жетістіктеріне сүйене отырып, өндіріс пен тұтыну салаларын халық мүддесіне
сай бағыттау жолында елеулі қызмет атқарады.
Маркетинг атқаратын қызмет түрлері мынадай :
1) нарықты кешенді зерттеу;
2) кәсіпорынның өндірістік, тауар өткізу мүмкіндіктерін талдау;
маркетингтік стратегияға сүйене отырып неғұрлым айқын бағдарлама жасау;
тауар,
баға,
тауар өткізу,
коммуникациялық саясаттарды жүзеге асыру;
маркетингтік қызметтің нобайын белгілеу;
маркетингтік әрекетті бақылау және оған баға беру.
Бұл аталған қызмет түрлерін пайдалы өндіріс пен сұранысты өз дәрежесінде
қанағаттандыру проблемаларымен байланыстыра отырып зерттеу маркетинг
жүйесінің жұмысын жандандыра түседі
Нарықтың кешенді зерттеу мәселелеріне тікелей қатысы бар тақырыптар:
маркетингтік ортаны зерттеу; нарықтық жиынтық сипаттамасын талдау;
коньюнктуралық зерттеулер мен болжамдар; тұтынушылардың нақты тауардың
тұтынымдық, сапалық, сәндік қасиетгеріне деген көзқарасын бағамдау; нарыққа
қатысатын фирмалардың құрамын анықтау; тауар өткізу тәсілдеріне ден қою;
нарық сегментгерін іздестіру; тұтынушылардың көңіл күйі мен талап-
тілектерін дөп басу тәрізді мәселелер жатады.
Ал кәсіпорынның (фирманың) өндірістік, тауар сату мүмкіндіктерін талдай
отырып, нарықтық конъюнктурасы мен сыйымдылығын анықтау, сол арқылы өндіріс
орнының келешегіне сәйкес нарық сегментін таңдау маркетингтік жұмыс
жүргізудің маңызды бір тармағы болып табылады.
Нарық коньюнктурасының дамуын алдын ала болжауға, нарық тұсындағы
кәсіпорынның стратегиялық және тактикалық жағдайына, тауар, баға, тауар
өткізу саясатына, тағы да басқа коммуникациялық шараларға қатысты деректер
негізінде жасалатын стратегиялық және тактикалық жоспарлары да маркетингтік
стратегия мен бағдарламаның шеңберінде жүзгізілетін зерттеулер арқылы
жүзеге асырылады.
Тауар, баға, тауар сату және коммуникациялық саясат маркетингтік
бағдарламаның арнаулы тараулары ретінде қарастырылады. Мұнда көзделген
бірқатар нақтылы шаралардың жүзеге асырылуы — кәсіпорындардың бәсекелік
төзімдігін нығайтуга септігін тигізеді.
Қорыта айтқанда, тауар саясатында өндірілетін өнімдердің тұтыну сапасы
мен қасиеттерін жақсарту, тауардың жаңа түр-түрін шығару тәрізді іс-
әрекеттердің барлығы да - тауарды, оның құнын нарықтық сегменттегі
тұтынушылардың тілек-талаптарына сәйкестендіре отырып, тиімді сатуға
бағытталады.
Баға саясаты тауарлық және экономикалық коньюнктураның, тауар
төңірегіндегі бәсекенін, тұтынушылардың тауарға деген көзқарасының
қалыптасуына және келешекте көрініс беруі мүмкін жайттарды болжауға
байланысты бағаны өзгертіп отыруға мүмкіндік береді.
Тауар өткізу саясатына қатысты шаралар тікелей немесе жанама тәсілдер
қолдану арқылы жүзгізіледі. Төте тәсілмен тауар өткізу — кәсіпорынның өзіне
қарасты (филиал, қойма, т. б.) мекемелердің араласуымен атқарылады.
Тауарды жанама түрде сату тәсілі делдалдық қызмет атқаратын фирмалардың,
көтерме және бөлшек сауда мекемелерінің, құрамдастырылған әдіспен тауар
өткізетін немесе біріккен, аралас т. б. кәсіпорындардың қатысумен
жүзеге асырылады.
Коммуникациялық саясат немесе сұранысты және тауар өткізуді ынталандыру
саясаты тауар өткізуге қатысты шаралар кешенін қарастырады. Бұл жағдайда
жарнамалау, тікелей және атаулы сату, тауар өткізуді қаржымен ынталандыру,
тауарды сатпастан бұрын және кейін тұтынушыларға қызмет көрсету
мәселелеріне т.б. баса назар аударылады.
Маркетинг ісін ұйымдастыру саласында ең әуелі белгілі бір кәсіпорын
құрамында жұмыс атқаратын ұйымдар немесе бөлімдер құру мәселесі, олардың
міндеттері айқындалады.
Маркетингтік бақылау қызметі оған қарасты кәсіпорын бағдарламасының
орындалуы, өндіріс-тауар өткізу жұмыстарының тиімділігі мен олардың
экономикалық тұрғыдан қайтарымдылығы, өндірілетін тауар сапасының жақсаруы
және маркетинг жұмысының ұтымдылығы ауқымында жүзгізіледі.
Тағы бір ескеретін жайт қазіргі таңда маркетинг кызметін кеңінен
пайдаланын жүрген елдерде оның тиімділігі жөніндегі жорамалдар жеткілікті,
бірақ маркетингтің қайтарымдылығына қатысты мәселелерге жете мән берілмей
келеді.
Шаруашылықтың қандай түрінің болсын, пайда әкелмейтін саласы жоқ ал кез
келген адамның қабілет-қарымының да өзіндік құны бар. Міне, сол себепті
маркетинг қызметінің де келтірер пайдасы болмаса, іс жүзінде кеңінен
қолданылмас еді.
Сонымен, маркетинг құны оны жүзеге асыруға жұмсалатын еңбектің көлемі мен
санасына қарай анықталады. Маркетинг қызметі тікелей тауарға жатпайды,
бірақ та ол қызмет көрсету саласына жақындығымен ерекшеленеді. Бұған қоса,
маркетинг белгілі бір мекемеге қызмег еткен күннің өзінде, оны қолдану
барысында жұмсалған шығынды болжалмен ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz