Қара көл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
6
Анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі. 10
1.1.2 Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1.3 Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.1 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.2 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
2 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
6
Анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі. 10
1.1.2 Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1.3 Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.1 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.2 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
2 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қаракөл қой тұқымымен жұмыс жүргізу үшін тек білімдарлық жеткілікті емес, оған қаракөл қой тұқымына байланысты ерекше селекциалық терең білім қажет. Себебі қаракөл шаруашылығы селекциялық жұмысты кейбір жағдайлар-да зергерлік жұмыспен салыстырлады. Себебі қаракөл қойының селекциалық жұмысы маманнан бұйраның әртүрлі пішінде қалыптасуын, жүн жайының түр-түстерінің шабынының ұқыптылықты, ізденіс, байқағыштықты талап етеді.
Қаракөл қойын елтірі, ет, жүн тағы басқа түрлерін өндіру мақсатында өсі-реді. Алайда бұл түліктен алынатын негізгі өнім 2 – 3 күн шамасындағы жаңа туған қаракөл қозының терісі - елтірі. Қаракөл елтірісінің өзіне тән алуан түрлі бұйраларымен, жүн шабынының түрі – түсімен, әсем биязы және жылтырақ-тығымен ерекшеленеді. Кез – келген қозының жүні жылтыра бермейді. Қозылар жабынының жылтырақтағы тек қаракөл қозысына тән қасиет. Біз бұл қасиетті құдайдың қаракөл тұқымдасына берген сыйы деп түсінуімізге болады.
Қаракөл елтірісі сапасының жоғары болып, көзге әсем көрінуі оның туылу мерзімімен де байланысты. Егер қойдың ішін жарып алса жылтырақтығы күшті әрі жеңіл, әрі мықты болады. Жылтырағы күшті, әрі мықты қозыларды алу үшін кез – келген қойды емес, кәрі тісі жоқ қойларды, сапасы жоғары қошқарлармен әдейі шағылыстырып, ұрықтандыруымыз керек. Туылу мерзіміне 10 – 15 күн жетпей тұрып ішін жарып немесе сойып алады. Ішін жарып алған қозының салмағы 2,5 – 3,5 болса, қалыптысы 3,5 – 5 кг болады. Неғұрлым ерте туылса соғұрлым оның жүні өскелең, елтірісінің сапасы жоғары болады.
Қаракөл қойының популяциясы әркелкі түске бай. Топағы әркелкіліктің сақталуы осы қой тұқымының сыртқы ортаның тұрақсыз климатына биімделу қабілетін арттырады. Негізінен қаракөл қойы өзінің атына сай көбнесе қара түсті болып келеді. Бірақ алтын, күміс түсті, сұр, ала көк, ашық сары, қоңыр қызғылт тағы басқа түрлері де бар.
Бұл жерде сұр деп отырғанымыз, күнделікті көріп жүрген сұрларымыз емес. Ғылыми тілдегі қаракөл сұрының бір талшығын алатын болсақ, төменгі жағы қара, не болмаса қоңыр жоғары жағы ақ немесе сары болып келеді . Соны қаракөлі дейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қаракөл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі
Қаракөл қойын елтірі, ет, жүн тағы басқа түрлерін өндіру мақсатында өсі-реді. Алайда бұл түліктен алынатын негізгі өнім 2 – 3 күн шамасындағы жаңа туған қаракөл қозының терісі - елтірі. Қаракөл елтірісінің өзіне тән алуан түрлі бұйраларымен, жүн шабынының түрі – түсімен, әсем биязы және жылтырақ-тығымен ерекшеленеді. Кез – келген қозының жүні жылтыра бермейді. Қозылар жабынының жылтырақтағы тек қаракөл қозысына тән қасиет. Біз бұл қасиетті құдайдың қаракөл тұқымдасына берген сыйы деп түсінуімізге болады.
Қаракөл елтірісі сапасының жоғары болып, көзге әсем көрінуі оның туылу мерзімімен де байланысты. Егер қойдың ішін жарып алса жылтырақтығы күшті әрі жеңіл, әрі мықты болады. Жылтырағы күшті, әрі мықты қозыларды алу үшін кез – келген қойды емес, кәрі тісі жоқ қойларды, сапасы жоғары қошқарлармен әдейі шағылыстырып, ұрықтандыруымыз керек. Туылу мерзіміне 10 – 15 күн жетпей тұрып ішін жарып немесе сойып алады. Ішін жарып алған қозының салмағы 2,5 – 3,5 болса, қалыптысы 3,5 – 5 кг болады. Неғұрлым ерте туылса соғұрлым оның жүні өскелең, елтірісінің сапасы жоғары болады.
Қаракөл қойының популяциясы әркелкі түске бай. Топағы әркелкіліктің сақталуы осы қой тұқымының сыртқы ортаның тұрақсыз климатына биімделу қабілетін арттырады. Негізінен қаракөл қойы өзінің атына сай көбнесе қара түсті болып келеді. Бірақ алтын, күміс түсті, сұр, ала көк, ашық сары, қоңыр қызғылт тағы басқа түрлері де бар.
Бұл жерде сұр деп отырғанымыз, күнделікті көріп жүрген сұрларымыз емес. Ғылыми тілдегі қаракөл сұрының бір талшығын алатын болсақ, төменгі жағы қара, не болмаса қоңыр жоғары жағы ақ немесе сары болып келеді . Соны қаракөлі дейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қаракөл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі
1 Абдазимов Ш., Сарсенбаев Н., Ширинский м. Особенности роста и развития каракульских ягнят черной и серой окрасок в условиях Кызылкумов // Научно-технический прогресс в каракулеводстве.- Алма-Ата, 1988.- С. 71-74.бет
2 Абдиваитов Ш. Нагул с подкормкой важный резерв увеличения производства молодой баранины в каракулеводстве //ш научная конф. по- сельскому хозяйству,- Ташкент, 1988.- . 16-18.бет
3 Абдиваитов Ш. Дополнительные резервы производства мяса в каракулеводческих хозяйствах: Автореф. дис. канд. с/х наук.- Ташкент, 1970.- 28 бет.
4 Абдиваитов 1Ь. Производство молодой баранины в каракульском овцеводстве // Тр. ин-та / Самаркандским с/х ин-т.-1971.- Т. 23.- . 114-118 бет.
5 Абдиваитов Ш. Влияние возраста и кормления на морфологический состав туш, химический состав и калорийность мяса каракульских овец // Тр. ин-та / Ташкентский с/х ин-т.- 1973. Вып. 38.- . 18-20 бет.
6 Тр. ин-та / Всесоюз. научно-иссл. ин-т каракулеводства.- 1978- Вып. 8.- . 156-162 бет.
7 Абдиваитов Ш. Влияние возраста и кормления на мясную продуктивность и питательность мяса каракульских овец // каракулеводство / Всесоюз. научно-иссл. ин-т каракулеводства.-1978.- Вып. 9.- . 111-11бет.
8 Абдиваитов Ш. Влияние различного уровня кормления на живую массу и экстерьерные показатели племенных каракульских баранчиков серой и черной окрасок // Каракулеводство / Всесоюз. науч.-иссл. ин-т каракулеводства.- 1979.- Вып. 10.- . 67-74.бет
9 П. Н. Кулешов. Методы племенной работы с каракульскими
овцами окраски сур. //Технология производства продукции
каракулеводства. —М: Колос, 1974. С-46-56
10 Губанов С.М. К вопросу происхождения азиатских и части
европейских пород овец // Известия Туркменского межведомственного
комитета по охране природы и развитию природных богатств. —
Ашхабат, №1, 1934. С-5-23.
11 Арапов П.В., Петров В. К вопросу о наследовании окраски сур.
//Смушек каракульских овец. — М.-Л: Внешторгиздат. 1935. С-7-13.
12 Васин Б.Н.Происхождение каракульских овец //Руководство по
каракулеводству. —М: Колос. 1971. С-125-130
13 Иванов М.Ф. К вопросу о соответствии между количеством
подшерстка и смушка у каракульских овец //Вестник животноводства.
1916, №9-10. С.619-626.
13 Юдин В.М. Методы племенной работы с черными каракуль-
скими овцами: Дис.д.сх.н -М., 1955- 29 с.
14 Гигинейшвили Н.С. Серые каракульские овцы — М: Сельхоз-
гиз., 1954-318 с.
15 Одинцова Е.В. Происхождение и развитие каракульской иоро-
ды овец //Тр.ВНИИК/ Всесоюз. Н.-И. Ин-т каракулеводства -Самарканд.
1958. Т.VI, С.5-34.
16 Котов М.И. Методика создания стада каракульских овец сур.
//Животноводство. 1960. №11. С.57-62.
17 Джуманиязов Ю.Д.Каракульские овцы сур Каракалпакской
АССР: Дисс. к.с.х.н. - Самарканд, 1971 -1979 с.
18 Рахимов А.А., Джуманиязов Ю.Д. К вопросу расширения
производства каракалпакского сура оригинальных расцветок // Тр.
ВНИИК / Всесоюз. Н.-И. Ин-т каракулеводства— Самарканд. 1958. Т.7.
С. 87.
19 Закиров М.Д. Из опыта народной селекции по созданию стада
каракульских овец сур каракалпакский //Сельское хозяйствЪ Узбекис-
тана. 1960. №11.С.58-60.
20 Белоброва Н.Ф., Джуманиязов Ю.Д. Овцы сур в Турткуль-
ском районе Каракалпакской АССР //Овцеводство. 1958. №1. С-31-34.
21 Карпов М.С. Каракулеводство в его современном состоянии -М., 1928- 32 с.
22 Канцепольский А.С. Сортировка шкурок каракуля сур // Альбом каракуля и смушки —М., 1962.С.57-58.
23 Фадеичев П.А. Живые самоцветы — Ташкент., 1961- 18с.
24 Муканов М.Д. Что решил Центральный Совет по каракульской породе. /Ювцеводство. 1968. №5. С. 15-18
25 Бойко Д.Ф. Каракуля сур можно производить больше. // Овцеводство. 1966. №4. С.34-35.
26 Гигинейшвили Н.С. Племенная работа в цветном каракуле-
водстве. —М: Колос. 1976 — 191 с.
27 Жилякова В.С. Селекция цветных каракульских овец. —
Алма-Ата: Кайнар, 1981-145 с.
28 Таганов Б.Т. Опыт создания стада сурхандарьинского сура бронзовой расцветки в совхозе "Кзыл-Кум". Автореф. Дис.к.с.х.н. -Алма-Ата, 1969-23 с
29 Бойко Д.Ф. Системы племенного дела в каракулеводстве // Животноводство. 1971. №4. С.58-61.
30 Васина-Попова Е.Т. Селекция и племенная работа в караку-леводстве//Руковоцство по каракулеводству—М: Колос. 1971, с. 157-247.
31 Васин Б.Н. Наследование окраски и пежин. /АГр.Центр станции по генетаке с-х животных РСФСР. Генетика овец. 1928. Т.2. С.1-61.
2 Абдиваитов Ш. Нагул с подкормкой важный резерв увеличения производства молодой баранины в каракулеводстве //ш научная конф. по- сельскому хозяйству,- Ташкент, 1988.- . 16-18.бет
3 Абдиваитов Ш. Дополнительные резервы производства мяса в каракулеводческих хозяйствах: Автореф. дис. канд. с/х наук.- Ташкент, 1970.- 28 бет.
4 Абдиваитов 1Ь. Производство молодой баранины в каракульском овцеводстве // Тр. ин-та / Самаркандским с/х ин-т.-1971.- Т. 23.- . 114-118 бет.
5 Абдиваитов Ш. Влияние возраста и кормления на морфологический состав туш, химический состав и калорийность мяса каракульских овец // Тр. ин-та / Ташкентский с/х ин-т.- 1973. Вып. 38.- . 18-20 бет.
6 Тр. ин-та / Всесоюз. научно-иссл. ин-т каракулеводства.- 1978- Вып. 8.- . 156-162 бет.
7 Абдиваитов Ш. Влияние возраста и кормления на мясную продуктивность и питательность мяса каракульских овец // каракулеводство / Всесоюз. научно-иссл. ин-т каракулеводства.-1978.- Вып. 9.- . 111-11бет.
8 Абдиваитов Ш. Влияние различного уровня кормления на живую массу и экстерьерные показатели племенных каракульских баранчиков серой и черной окрасок // Каракулеводство / Всесоюз. науч.-иссл. ин-т каракулеводства.- 1979.- Вып. 10.- . 67-74.бет
9 П. Н. Кулешов. Методы племенной работы с каракульскими
овцами окраски сур. //Технология производства продукции
каракулеводства. —М: Колос, 1974. С-46-56
10 Губанов С.М. К вопросу происхождения азиатских и части
европейских пород овец // Известия Туркменского межведомственного
комитета по охране природы и развитию природных богатств. —
Ашхабат, №1, 1934. С-5-23.
11 Арапов П.В., Петров В. К вопросу о наследовании окраски сур.
//Смушек каракульских овец. — М.-Л: Внешторгиздат. 1935. С-7-13.
12 Васин Б.Н.Происхождение каракульских овец //Руководство по
каракулеводству. —М: Колос. 1971. С-125-130
13 Иванов М.Ф. К вопросу о соответствии между количеством
подшерстка и смушка у каракульских овец //Вестник животноводства.
1916, №9-10. С.619-626.
13 Юдин В.М. Методы племенной работы с черными каракуль-
скими овцами: Дис.д.сх.н -М., 1955- 29 с.
14 Гигинейшвили Н.С. Серые каракульские овцы — М: Сельхоз-
гиз., 1954-318 с.
15 Одинцова Е.В. Происхождение и развитие каракульской иоро-
ды овец //Тр.ВНИИК/ Всесоюз. Н.-И. Ин-т каракулеводства -Самарканд.
1958. Т.VI, С.5-34.
16 Котов М.И. Методика создания стада каракульских овец сур.
//Животноводство. 1960. №11. С.57-62.
17 Джуманиязов Ю.Д.Каракульские овцы сур Каракалпакской
АССР: Дисс. к.с.х.н. - Самарканд, 1971 -1979 с.
18 Рахимов А.А., Джуманиязов Ю.Д. К вопросу расширения
производства каракалпакского сура оригинальных расцветок // Тр.
ВНИИК / Всесоюз. Н.-И. Ин-т каракулеводства— Самарканд. 1958. Т.7.
С. 87.
19 Закиров М.Д. Из опыта народной селекции по созданию стада
каракульских овец сур каракалпакский //Сельское хозяйствЪ Узбекис-
тана. 1960. №11.С.58-60.
20 Белоброва Н.Ф., Джуманиязов Ю.Д. Овцы сур в Турткуль-
ском районе Каракалпакской АССР //Овцеводство. 1958. №1. С-31-34.
21 Карпов М.С. Каракулеводство в его современном состоянии -М., 1928- 32 с.
22 Канцепольский А.С. Сортировка шкурок каракуля сур // Альбом каракуля и смушки —М., 1962.С.57-58.
23 Фадеичев П.А. Живые самоцветы — Ташкент., 1961- 18с.
24 Муканов М.Д. Что решил Центральный Совет по каракульской породе. /Ювцеводство. 1968. №5. С. 15-18
25 Бойко Д.Ф. Каракуля сур можно производить больше. // Овцеводство. 1966. №4. С.34-35.
26 Гигинейшвили Н.С. Племенная работа в цветном каракуле-
водстве. —М: Колос. 1976 — 191 с.
27 Жилякова В.С. Селекция цветных каракульских овец. —
Алма-Ата: Кайнар, 1981-145 с.
28 Таганов Б.Т. Опыт создания стада сурхандарьинского сура бронзовой расцветки в совхозе "Кзыл-Кум". Автореф. Дис.к.с.х.н. -Алма-Ата, 1969-23 с
29 Бойко Д.Ф. Системы племенного дела в каракулеводстве // Животноводство. 1971. №4. С.58-61.
30 Васина-Попова Е.Т. Селекция и племенная работа в караку-леводстве//Руковоцство по каракулеводству—М: Колос. 1971, с. 157-247.
31 Васин Б.Н. Наследование окраски и пежин. /АГр.Центр станции по генетаке с-х животных РСФСР. Генетика овец. 1928. Т.2. С.1-61.
Аннотация
Бұл курстық жоба Мал өсіру және селекция пәні бойынша Қара көл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі тақырыбы бойынша жазылған курстық жоба 2 сурет, 1 кесте, 1 формула және 27 беттен тұрады.
Курстық жобада өз құрамында: кіріспе, әдебиеттік шолу, негізгі бөлім, техникалық бөлім,тіршілік қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі көрсетілген.
Нормативті сілтемелер
МЖМБС 2.104 - 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 - 68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 - 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304 - 81 КҚБЖ (ЕСКД). Ж. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321 - 84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
Анықтама
Құйымшақ биіктігі- құйымшақтың ең биіктігінен жерге дейін.
Кеудесінің тереңдігі- шоқтықтың биіктігінен төсіне дейін.
Кеудесінің енділігі-жауырын сыртынан екі жазық.
Кеуде орамы- жауырынның артынан кеудесін орап өлшейді(матамен).
Сирақ орамы- сирақтың ең жіңішке жерін сантиметрмен лентамен өлшейді.
Сербегі аралық енділігі- мыңнан сүйектерінің алшақтығы.
Тұрқының қиғаш ұзындығы- жауырынмен қол жіліктің буыннан жамбастың артқы төмпешегіне дейін.
Қой-қуысмүйізділер тұқымдасына жататын, күйіс қайтаратын жұптұяқты мал.
Шоқтық-жауырынның үстіндегі ең биік омыртқалар орналасқан дененің бөлігі.
Шоқтығының биіктігі - шоқтықтың ең жоғары нүктесінен жерге дейін.
Белгілер мен қысқартулар
т.-тонна
г. - грамм
кг. - килограмм
л. - литр
мл. - миллилитр
мм. - миллиметр
т.б. - тағы басқа
т.с.с. - тағы сол сияқты
№. - нөмір
%. - пайыз
см. - сантиметр
млн. - миллион
кДж. - килоджоуль
мДж. - мегаджоуль
салм.-салмағы
Мазмұны
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
6
Анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.1.1
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі.
10
1.1.2
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
11
1.1.3
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.2
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
18
1.2.1
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
1.2.2
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
2
Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Кіріспе
Қаракөл қой тұқымымен жұмыс жүргізу үшін тек білімдарлық жеткілікті емес, оған қаракөл қой тұқымына байланысты ерекше селекциалық терең білім қажет. Себебі қаракөл шаруашылығы селекциялық жұмысты кейбір жағдайлар-да зергерлік жұмыспен салыстырлады. Себебі қаракөл қойының селекциалық жұмысы маманнан бұйраның әртүрлі пішінде қалыптасуын, жүн жайының түр-түстерінің шабынының ұқыптылықты, ізденіс, байқағыштықты талап етеді.
Қаракөл қойын елтірі, ет, жүн тағы басқа түрлерін өндіру мақсатында өсі-реді. Алайда бұл түліктен алынатын негізгі өнім 2 - 3 күн шамасындағы жаңа туған қаракөл қозының терісі - елтірі. Қаракөл елтірісінің өзіне тән алуан түрлі бұйраларымен, жүн шабынының түрі - түсімен, әсем биязы және жылтырақ-тығымен ерекшеленеді. Кез - келген қозының жүні жылтыра бермейді. Қозылар жабынының жылтырақтағы тек қаракөл қозысына тән қасиет. Біз бұл қасиетті құдайдың қаракөл тұқымдасына берген сыйы деп түсінуімізге болады.
Қаракөл елтірісі сапасының жоғары болып, көзге әсем көрінуі оның туылу мерзімімен де байланысты. Егер қойдың ішін жарып алса жылтырақтығы күшті әрі жеңіл, әрі мықты болады. Жылтырағы күшті, әрі мықты қозыларды алу үшін кез - келген қойды емес, кәрі тісі жоқ қойларды, сапасы жоғары қошқарлармен әдейі шағылыстырып, ұрықтандыруымыз керек. Туылу мерзіміне 10 - 15 күн жетпей тұрып ішін жарып немесе сойып алады. Ішін жарып алған қозының салмағы 2,5 - 3,5 болса, қалыптысы 3,5 - 5 кг болады. Неғұрлым ерте туылса соғұрлым оның жүні өскелең, елтірісінің сапасы жоғары болады.
Қаракөл қойының популяциясы әркелкі түске бай. Топағы әркелкіліктің сақталуы осы қой тұқымының сыртқы ортаның тұрақсыз климатына биімделу қабілетін арттырады. Негізінен қаракөл қойы өзінің атына сай көбнесе қара түсті болып келеді. Бірақ алтын, күміс түсті, сұр, ала көк, ашық сары, қоңыр қызғылт тағы басқа түрлері де бар.
Бұл жерде сұр деп отырғанымыз, күнделікті көріп жүрген сұрларымыз емес. Ғылыми тілдегі қаракөл сұрының бір талшығын алатын болсақ, төменгі жағы қара, не болмаса қоңыр жоғары жағы ақ немесе сары болып келеді . Соны қаракөлі дейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қаракөл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі
1.Негізгі бөлім
0.1 Әдебиетке шолу
1.1.1 Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қойы - әдемі және қымбат бағалы елтірісі арқылы дүние жүзіне белгілі қой тұқымы. Ол бұдан 3-3,5 мың жыл бұрын Орта Азия жерінде халықтық сұрыптау тәсілімен шығарылған. Оның 2-3 күндік сойылған қозыларының елтірісі өте сапалы болады. Қаракөл қойы құрғақ далалы, шөл-шөлейтті аймақта өсіруге бейімделген. Қатаң ауа райына шыдамды, тұлғасы берік, терісі жұқа, бірақ тығыз. 1990 жылдары Қазақстанда қаракөл қойының саны 6 млн болса, 2000 жылғы саны 2 миллион шамасында. Қаракөл қойы Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Маңғыстау облыстарында өсіріледі. Қой шаруашылығы - қазақ халқының ежелден келе жатқан тарихи дәстүрлі мал шаруашылығының саласы. Халқымыздың тұрмыс тіршілігі, күнкөріс көзі қой шаруашылығымен тікелей тамырласып жатыр. Мал өсірсең қой өсір, өнімі оның көл-көсір деген сөздерде терең ұғым бар. Мүшел жыл санауда қой 8-жыл. Қой да киелі түліктің бірі. Оның пірі - Шопан ата (кейде Қошқар ата) деп аталады. Сондықтан Шопан атадан тілеу тілегенде малды берсең, қойды бер деп өтінген. Бірінші байлық - денсаулық, екінші байлық - ақжаулық, үшінші байлық - он саулық деген ұғым қойға қатысты. Он саулықтың басын құрайтын кәсіптің иесі - қойшы (шопан) Қаракөл қойының дене бітімі деп организмнің нәсілдік қасиеті мен морфологиялық-физиологиялық құрылыс жиынтығы. Дене бітімі ерекшеліктері әрбір қойдың түр тұлғасын, өнімдік қасиеттерінен және сыртқы орта әсерлеріне жауап әрекеттерінен білінеді. Қорыта айтсақ, дене бітімі қойдың жақсылығын да, жамандығын да қалыптастыратын негіз, оның маңыздылығы осында.
Қаракөл қойының дене бітімінің негізгі қасиеттеріне мыналар жатады
1. Организмнің бірлігі
2. Әр түрлі ден мүшелерінің формасы мен көлемінің және қызметінің организмінің бірлігіне сәйкес дамуы
3. Нақтылы сыртқы орта жағдайларына бейімділігі мен орта өзгерісіне бейімделу қабілеті
4. Нәсіліне тәуелділігі
5. Сыртқы орта жағдайына жалпы бағыныштылығы
6. Белгілі бір өнім беруге бейімділігі
7. Жұқпалы ауруға шалдығуға бейімділігіне қарсы тұруға төзімділігі.
Әр қаракөл қой тұқымының өніміне сай дене бітімі болады, ол сол жергілікті өскен ортасына лайықты ортасына лайықты болады.
Кез келген организмнің өзіндік ерекшелігі болады. Малдың өзіне тән, басқалардан айырмашылығы бар дене бітімі болатыны даусыз. Бірақ қой арасында дене бітімі жағынан өзара ұқсастық бар екені де ақиқат нәрсе. Екі қойдың өнім бағыты, тіршілік ортасы ұқсас болған сайын, олардың дене бітімінің де ұқсастығы арта береді, яғни оларды дене бітімі жағынан бір топқа біріктіруге болады. Сонымен бірге дене бітімінің әр түрлі болатыны да шындық. Мәселе сол дене бітімі ерекшеліктерін, түрлерін ажырата білуде. Зоотехниялық тәжірибеде дене бітімін жіктеу қойдың дене бітімін жәй көзбен қарағанда анық көрінетін оның түр-тұлғасы мен кейбір морфо-физиоогиялық қасиеттері, ерекшеліктері арқылы ажыратуға негізделгенн.
Қой шаруашылығы әртүрлі қой тұқымдары еңбек құрамы болып табылады. Материалдық өндірістің барлық саласындағы сияқты, қой шаруашылығында да негізгі еңбек құрамы - қой тұқымы қоғамның дамуына сәйкес ұдайы жетілдіріліп отыруы тиіс
1.1.2 Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымын зерттеу үлкен бір өнеркәсіпті дамыту үшін жасалатын жағдай болып қалыптасуда. Қаракөл қой тұқымдарының тарихи маңыз - дылығына қарамастан, қазіргі уақытта олар - - дың арасында нарықтық басымдық үшін ғана емес, сонымен қатар өмір сүру үшін бәсекелестік те өсіп барады. Бұл құбы - лыстың себебі негізінен тұтынушылардың мал шикізаты түрлеріне сұранысына бай - ла - нысты. Қазақстандағы қаракөл шаруашы - лы - ғының қалыптасуы қарсаңында сыртқы және ішкі нарықта үлкен сұранысқа ие бол - ған, елтірі алу мақсатында құйрықты етті-майлы қойларды қара түсті қаракөл қош - қарларымен шағылыстырудың нәтижесінде етті-майлы бағыттағы құйрықты қойлар - дың басы барынша қысқарып кеткен бола - тын. Ал қазір керісінше, етке деген сұра - ныс етті бағыттағы қой тұқымын көбейтуге әкелуде.
Қаракөл шаруашылығы қой шаруашы - лығының ерекше саласын құрайды, ал қаракөл қойларының өте жоғары бейімделгіштік қабілеті, олардың таралуына және республиканың шөл және шөлейтті аймақ - тарында орналасқан шаруашылықтарда ет, сүт, жүн және жоғары сапалы қаракөл өнді - ру үшін қолдануға мүмкіндік береді. Сон - дықтан, республикамыздың шөлді-шө - лейт - ті аймағын тиімді пайдалана отырып, қан - дастарымыздың тұрмыс-тіршілігін жақсар - ту үшін қаракөл өнімдерін өндірушілермен Ішкі істер, Қорғаныс, т.б. министрліктер келісім-шартпен екі жақты бірлескен мекеме аша отырып, әскери және ішкі істер қызметкерлеріне көк қаракөл елтірісінен, ал теңіз флотын қара қаракөл елтірісінен қажетті әскери киімдер шығару жағын ойластыру ең алдымен кең-байтақ еліміздің шөлді-шөлейтті аймағының негізін құрай - тын қандастарымызды жұмыспен қамта - ма - сыз етуге үлкен мүмкіншілік жасаған болар еді.
Мал шаруашылығы өнімдерінің заманауи өндірісі негізінен қой шаруашылығында басым ет алуға бағытталған. Соңғы уақыт - та мұндай бір жақты қарым-қатынас құй - рық - ты етті-майлы қойларды өсіру ареалы - ның жаппай кеңейюіне әкеп соқтырды. Осылайша шөлдің қолайсыз жағдайларына өте жақсы бейімделген және керемет түсті және реңді қаракөл өндіруге мамандан - ды - рылған әлем нарқында үлкен сұранысқа ие, қаракөл қойлары қатал экономикалық қы - сымға ұшырады және нарықтық баға жо - ғары болса да, ішкі нарықта бәсекелес - тік - тен жасанды түрде шеттеп қалды.
Елтірілі-етті-майлы атырау және құй - рықты қылшық жүнді қойлар өнімділіктері бойынша бірін-бірі өзара толықтырып оты - рады және олардың тұқымдары болашақ селекция үшін генетикалық материал көзі болып табылады. Әлемдегі елтірі қой ша - руашылығының даму жағдайын сараптау - керемет әр түсті және реңді елтірі мен тез жетілгіш қозы және қой еті өндірісін ұл - ғайтуға бағытталғанын көрсетеді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының елтірілі қой шаруашылығы үшін ғылыми-тәжірибелік тұрғыда керемет түсті және реңді құйрықты атырау қойларын өсірудің әдістерін жасау, бұл қойлардың жеке асыл тұқымды базасын құру, елтірі ассортиментін жаңа түстермен байыту және бәсеке - лестікке қабілетті отандық асыл тұқымды қойларды шығару өзекті мәселе болып табылады. Бұл мәселе, қолдан ұрық - тан - дыру біткеннен кейін саулықтарды еркін қашыру кеңінен қол - данылатын және асыл тұқымды қошқарлар - дың шығу тегін анық - тауда өте қажетті, елтірілі қой шаруашы - лығында өте маңызды, өйткені шығу тегінде жоғары бағалы ата-енелері бар малдар барынша өнімді бола алады және қойларды қолдан ұрықтан - дыруда кеңінен қолда - нылады.
Жоғары өнімді малдардың басын және толық құнды азық-түлік өнімдері өндірісін ұлғайту заманауи мал шаруашылығының өзекті мәселесі болып отыр. Қазақстанның далалы, шөлді және шөлейтті аудан - да - рын - да өзара ерекшеленетін 22 туыстық өзге - рістегі қазақтың құйрықты қойлары ертеден өсірілген. Оларға Батыс Қазақстанда - еділбай, азғыр, әлім, адай, Орталық Қазақ - станда - бағаналы, бесата, Жетісуда - шу, жаркент, Шығыс Қазақстанда - зайсан және басқа да тұқымдар жатады.
Аталған қой тұқымдарын шығаруда және жақсартуда Қазақстан ғалымдарының орны ерекше екендігін атап өткен дұрыс. Сонымен бірге, бұл қой тұқымдары мен тұқымдық топтарды жақсарту қарқыны әлі де болса жеткіліксіз екендігін атап өткен жөн. Елімізде селекциялық асылдандыру жү - йесі қазіргі қой шаруашылығын дамыту - да алға қойылған міндеттерге сай келмейді. Сондықтан да, қой шаруашылығын селек - ция - лық жолмен асылдандыруда, оларды бағып-күтуде, еңбекті ұйымдастыруда, жем - - - - шөп өндіруде және мал азығын дай - ындау бағытындағы ғылыми-зерттеулерді кеңей - тіп тереңдете түскен жөн.
Оның ішінде, ғылыми-зерттеулердің мы - - надай басым бағыттарына мән берген дұрыс:
- селекцияның, гендік инжене - рия - ның, биотехнологияның, генетикалық математи - калық сараптаманың және бағдарлама жа - саудың заманауи әдістерін қолдану арқылы тұқымдық қойлардың өнімділік және асыл - тұқымдық сапаларын жетілдіру;
- қой шаруашылығы өнімдері өндірі - сі - нің экологиялық таза технологияларын жасау;
- қойларды азықтандыруды жетілдіру және азықтың базасын зерттеу, мал азық - тарының желінуі және құнарлылық құнды - лығын арттыру, егіндік және шабындық-жайылымдық мал азығы өндірісімен, мал азықтарын дайындау және сақтаудың қар - қынды әдістерін, жаңа барынша толық құнды және қуаттылық сыйымдылығы мол мал азықтарын жасау бағытында зерттеулер жүргізу;
- жұқпалы ауруларды емдеу және олар - дың алдын-алудың әдістерін жасау;
- шағылыстыру және будандастыру әдістерімен өміршеңдігі жоғары тұқымды қойлардың отарларын құру;
- нарықтық қатынастарды, салалық стандарттарды, қой шаруашылығы өнім - дерін сертификаттауды жетілдіру.
Қазіргі кезде жайылымдардың 90%-ы суландырылмаған және ішінара ғана пай - да - ланылады. Қой шаруашылығының жа - йы - лымдық жемшөп қажеттілігін қамта - масыз ету үшін табиғи жайылымдар мен ша - бындықтарды тиімді пайдалану жолдарын жасай отырып, олардың өнімділігін арт - тыру жөнінде іс-шараларды жүзеге асыру қажет.
1.1.3 Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық сипаты оның өнеркәсіптік сипатынмен тікелей байланыста. Қаракөл қой шаруашылығы - қой шаруашылығының қаракөл қойын өсіретін саласы. Қ. ш. 1928 ж. Оңт. Қазақстан өңірінде "Шымқорған" кеңшарын құрудан басталды. Оған Өзбекстанның Бұхар және Самарқан облыстарынан таза тұқымды 5 мың қаракөл қойы әкелінді. Сонымен қатар әр түрлі жергілікті қойлар қаракөл қошқарларымен шағылыстырылды. Одан алынған будандар сіңіріле шағылыстырылды. 1941 жылға дейін қаракөл қойын өсіретін 13 кеңшар құрылды. 1941 - 45 ж. 7 кеңшар, 1946 - 52 ж. 3 кеңшар ұйымдастырылды. 1951 - 60 ж. 25 кеңшар құрылып, 1959 ж. Қазақстан бойынша 1 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалды. 1960 - 80 ж. Қазақстанның Оңт. және Батыс өңірінің көптеген ұжымшарлары қаракөл қойын өсіруге бағытталып, Гурьев (қазіргі Атырау), Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Бат. Қазақстан және Оңт. Қазақстан облыстарында жаңадан 84 арнайы кеңшарлар құрылды. 1990 ж. қаракөл қойын өсіруге арналған шаруашылықтар саны 150-ден асып, жылына 2 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалып, қаракөл қойының басы 6 млн. 200 мыңға жетті. Қазақстанның Қ. ш-ның өркендеуін 5 кезеңге бөлуге болады: Бірінші кезең 1920 - 30 ж. Қазақстанда алғашқы мамандандырылған арнайы Қ. ш-н құрумен бірге қазіргі Оңт. Қазақстан, Жамбыл және Қызылорда облыстарында жергілікті құйрықты қойларды қаракөл қошқарлармен сіңіре шағылыстыруды жүргізу. Екінші кезең 1930 - 40 ж. Қазақстанның шөл және шөлейт жайылымдарын тиімді пайдалану мақсатында арнайы қаракөл ш-тары ұйымдастырылды. 1939 ж. Шымкентте сыртқы сауда Халық комиссариатының құрамына кіретін "Қазсовхозқаракөл" тресі ұйымдастырылды. 1941 жылға дейін Қазақстан бойынша 12 арнайы Қ. ш. болған. Әсіресе, Бат. Қазақстанда Қ. ш-ның дамуы кең етек алды. 1949 ж. "Гурьевқаракөл" тресі ашылды. Үшінші кезең1960 - 90 ж. - Қ. ш-ның өркендеу кезеңі. Қаракөл қойын өсіретін арнайы шаруашылықтардың саны 150-ге жетті (1980), жылдан-жылға мемлекетке өткізетін мал өнімінің көлемі ұлғая түсіп, 1984 ж. 2621 мың дана елтірі тапсырылды. Қаракөл қойының саны 6,4 млн. болды (1989). 1962 ж. Қазақ қаракөл ғыл.-зерт. ин-ты құрылды. Оның бөлімшелері Қызылорда, Жамбыл, Гурьев (Атырау) облыстарынан ашылды. Гурьевтегі бөлімшесі Маңғыстау және Бат.
Қазақстан облыстарының Қ. ш-тарына басшылық жүргізді. Қ. ш-ның бас басқармасы құрылып, 6 облыстың а. ш. басқармаларында Қ. ш. бөлімдері ашылды. Қазақ қаракөл ш. ғыл.-зерт. ин-ты мен Қазақ а. ш-н механикаландыру және электрлендіру ғыл.-зерт. ин-тының ғыл. қызметкерлері қаракөл елтірісін өндіру процестерін жан-жақты зерттеп, соның нәтижесінде қаракөлше қозының терісін сыпыру конвеерлік жүйеге қойылды. Орта буынды мамандарды дайындау тек қана Қапланбек және Жамбыл а. ш. техникумдарында жүргізіліп келсе, 1969 ж. Алматы зооветеринарлық ин-тының зоотех. ф-тінде жоғары білімді мамандар дайындайтын бөлім ұйымдастырылды және Қазақ қаракөл ш. ғыл.-зерт. ин-тында тұрақты жұмыс істейтін, мамандығын жетілдіретін курстар ашылды. Ғыл. жетістіктерді өндіріске ендіру, мал тұқымын асылдандыру жұмыстарын салалы жүйеге түсіру, малды азықтандыру мәселелерін жетілдіру нәтижесінде дербес асыл тұқымды мал қоры жинақталып мемл. асыл тұқымды шаруашылықтар құрылды. Сонымен қатар, шөл және шөлейт аймақтардың жайылымын жақсарту жұмысы да кеңінен қолға алынып, жайылымға жабайы өсетін шөптің ұрығын сеуіп, оның өнімділігін бірнеше есе көбейтуге қол жеткізілді.
Өсірілетін жеріне бейімделген, жоғары сапалы өнім беруге бағытталған 14 жаңа з-ттық типті мал түрі бекітіліп, дүние жүзінде теңдесі жоқ атыраулық құйрықты елтірі - ет, май өнімдерін өндіретін қой тұқымы шығарылды (1974 - 98). Төртінші кезең. 1990 - 98 ж. Қ. ш-нда ондаған жылдар бойы жүргізілген сұрыптау, асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде пайда болған асыл тұқымды мал басы күрт төмендеді. Қаракөл қойының 1582,0 мың басына дейін азайып, ал елтірі өндіру 17 есе кеміп - 101,3 мың болды. Асыл тұқымды мал басының үлесі 50%-дан 8,5%-ға дейін төмендеп, 108,4 мың басты құрады. Бесінші кезең 1999 жылдан басталады. Кейінгі жылдары қаракөл қойының саны жылдан жылға көбеюде. Мыс., республика бойынша 2001 ж. 1281,1 мың, 2002 ж. 1881,1 мың, ал 2003 ж. - 2011,5 мың бас болды. Түрлі меншіктегі асыл тұқымды қаракөл қой ш-ның саны 27-ге жетіп, онда өсірілетін асыл тұқымды қой 136,7 мың басты құрайды.
Қазақстан ғалымдары мен мамандарының көп жылдар бойы, арнайы бағытта жүргізген мал тұқымын асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде: Жамбыл обл-нда қара түсті қаракөл қойының төгіскендік з-ттық, көк түсті қаракөл қойының таластық типтері мемл. сынақтан өтті. Бұхарлық сұр түсті қаракөл қой тобы Оңт. Қазақстан обл., "Сүткент" асыл тұқымды з-тында, "Шардара" асыл тұқымды ш-нда және Бат. Қазақстан обл. "Тайпақ" асыл тұқымды ш-нда шығарылды. Қызғылт түсті қаракөл қой тобын шығару әдістемесі Созақ ауд., "Жарты-Төбе" ш-нда жүргізілді. Атыраулық қой тұқымы өте жоғары бағалы елтірі береді, құйрығының пішіні құйрықты қойға тән әрі тез жетілгіш. 1995 - 2000 ж. қаракөл қойының қарақалпақ сұры шамшырақ реңді әлімтаулық з-ттық типі, "Байырқұм" асыл тұқымды з-тында - бұхарлық сұр з-ттық типі, "Темір" асыл тұқымды з-тында көк қаракөл қойының көгілдір реңдісі, көгілдір реңді көк қаракөлдің сырдариялық з-ттық типі, қола реңді сұрхандария сұрының тартоғайлық з-ттық типі, қара түсті қаракөл қойының өсімтал қожатоғайлық типі, созақтық жакеттік типі бекітілді.
Қой тұқымдары нақты міндетке байланысты екі түрлі жүйенің біреуіне ғана зоологиялық немесе өндірістік болып жіктеледі.
Зоологиялық жіктелу бойынша басқа ауылшаруашылық қойлары сияқты бас қаңқасының әр түрлі белгілері бойынша емес, құйрық пішіні мен ұзындығы бойынша құрылған. Бұл жіктелу бас қаңқасынан қарағанда көп дәрежеде құйрық пішіні мен көлеміне байланысты қой топтары арасында биологиялық ерекшеліктері кеш енінен көрініс тапты. Құйрық ұзындығы осы жіктелуге сәйкес абсолютті көлеміне байланысты 5 топқа: қысқа құйыршықты, ұзын құйрышықты, құйыршықты, май құйыршықты және африкандық иректелген деп бөлуді ұсынды. Кейінен бұл жіктелу Г. Натузиус, Н.П. Чарвинский, М.Ф. Ивановтардың енгізген өзгерістері мен толықтырулары мен бекітілді.
Нақтырақ айтқанда зоологиялық жіктелу бойынша барлық қой тұқымдары құйыршық пішіні мен ұзындығына байланысты: қысқа майсыз құйыршықты , ұзын масызқұйыршықты, қысқа май құйыршықты, ұзын майқұйыршықты және құйрықты деп бес топқа бөлінеді.
АҚШ-та (Оңтүстік Дакота штаты) бұл жіктеуге жатпайтын құыршықсыз қой тұқымы шығарылған. Сондықтан, осы жіктелуге алтыншы топқа қйыршықсыз қойларды қосуды талап етеді. (1-кесте).
Кесте 1. Қойлардың зоологиялық жіктелуі
Қой топтары
Құйыршық пішіні мен ұзындығы
Аталас топқа жататын тұқымдар және тұқымдық қой топтары
1
2
3
Қысқа майсыз құйыршықты
Құйыршығы қысқа, құйыршықтың ұшы тілерсекке жітпейді. Омыртқа саны 10-12. Сырт көзге мал жиналуы байқалмайды.
Роман, солтүстік қысқа құйрықты
Ұзын майсыз құйыршықты
Құйыршығы ұзын, тілерсектен төмен түскен, жіңішке, май жиналуы байқалмадйы. Омыртқа саны 22-24.
Барлық биязы жүнді қой тұқымдары, тез жетілетін етті (ағылшын) қой тұқымдары
Қысқа май құйыршықты
Құйыршығы қысқа, тілерсекке ұзындығы табиғи жағдайда жетпейді. Құйршық түбінде май жиналуы кішкене жастықша тәрізді. Омыртқа саны 10-12.
Бурят, Тувин, Абасси.
Ұзын май құйыршықты
Құйыршығы ұзын, май жиналуы жақсы көрінеді. Табиғи жағдайда ұзындығы кейде тілерсекке жетпейді, көбінесе осы қалпын сақтайды немесе одан біраз төмен болады. Май жиналуы дөңгелек тәрізді (жастықша, кейде екі жастықша) немесе қысыңқы клин тәрізді пішінде болады. Құйыршықтың төменгі жағына май жиналмайды, тік немесе иілген, көбінесе S әрпі тәрізді. Мысалы, қаракөл қой тұқымы. Омыртқа саны 22-24.
Қаракөл, Кучугуров
Құйрықты
Құйыршық түбінде жастық тәрізді май жиналған. Ол тілерсекке қарай бағытталған, салбыраңқы болып келетін - құйрық. Құйыршығы өте қысқа және дұрыс жетілмеген, құйрықпен жабылған, құйыршығы көрінбеді. Құйыршық омыртқасының саны 5-6.
Еділбай, гиссар қазақтың құйрықты қылшық жүнді қой тұқымы, сарыарқа, қазақтың құйрықты ұяң жүнді қойы, биязылау кросбредті етті- жүнді дегерес тұқымы, елтірі - құйрықты атырау тұқымы, жайдары, Алай, Сараджа.
Құйыршықсыз
Құйыршығы жоқ.
Бұл қой тобы оңтүстік дакота штатында (АҚШ-та) өсіріледі.
Құйыршықтағы май жиналу көлемі мен ұзындғы пішіні зор ұқсастыққа ие. Сондықтан бұл жіктелу бойынша әр түрлі будандарды ажырату сәтті бола бермейді.
Алайда, зоологиялық жіктелуді ғылыми- маңызы зор, ол арқылы әр түрлі тұқымдар арасындағы айырмашылықты немесе биологиялық ұқсастық дәрежесін талқылауға мүмкіндік туғызады. Ал бұл тұқымды тәжірибиеде аудандастыру мен будандастыру үшін сұрыптауға қажет. Бірақ зоологиялық топтардың көбісі, өнімділік бағыты бойынша , әр түрлі болып келеді де, біразы ғана нақты сипат алады. Мәселен, ұзын майсыз құйыршықты қой тобына; биязы жүнді, етті және елтірілі, әр түрлі қылшық жүнді қой, тұқымдары кіреді. Сондықтан, өндірістік мақсатта, жалғыз зоологиялық жіктелу жеткіліксіз болғандықтан оны өндірістік (шаруашылық) жіктелу толықтырады.
М.Ф.Иванов ұсынған өндірістік жіктелу қой малдарының өнімділік бағытын сипаттайды. Бұл жіктелу өндіріс үшін неғұрлым тиімді, бірақ ол біраз шарттардан тұрады. Өйткені бірдей қой тұқымдары кейде әр түрлі аудандарда әр түрлі мақсаттарда өсіреді. Мысалы, цигай қой тұқымы Балқан елді мекенінде, сүті - етті мал ретінде пайдаланады. Цигай қой тұқымының сүт өнімділігі бұл жерде халықты тамақпен қамтамасыз етуде маңызды роль атқарады. Алайда, көптеген тұқымдардың негізгі өнімділік бағыты нақты көрініс табады. Сондықтан өндірістік жіктелу қазіргі уақытта сәтті қолданылуда. Және қой шаруашылығында жаңа тұқым шығару мен қолда, бар тұқымдарды дамыту оған енгізілген өзгерістер мен толықтырулар сәйкес келеді.
Қазақстанда 20-дан артық қой тұратын, дәнекер ұлпасы негізінен тұрады.
Шаш тамыры теріде эпидермалды клетканың бірнеше қабатты қабықшасымен қоршалған. Бұл түтікше шаш қынасы деп аталып, өз кезегінде дәнекер ұлпасының қабаттарымен қоршалып, шаша қоржыны (сумка) деп аталатын, шаш қынабы қабығын түзеді.
Сурет 1.Қойлар
1.2 Технологиялық бөлім
1.2.1 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой шаруашылығына және қаракөл елтірісіне деген қызығушылық тек Ресей жері мен Орта Азия территориясында ғана емес сонау Европада да орын алған. Орта Азия саудагерлері қаракөл елтірілерін Европа жеріне де апарып сатып отырған. Сол кезеңдердегі қаракөл елтірісін сататын саудагерлердің көпшілігі Бұқара мен Хиуа саудагерлері екендігі белгілі. Өйткені XVII-XVIII ғасырларда Бұқара және Хиуа саудагерлері қаракөл елтірісін Ірбіттегі, Тверь губерниясындағы, Тобылдағы, Новгородтағы жәрмеңкелерге сатқандықтары туралы деректер бар. Негізінде қаракөл елтірісі әлемдік деңгейде жоғары бағаланған бағалы тері деп айтсақ қателеспейміз. Мәселен, XVIII-XIX ғасырларда қаракөл терілері Лейпцигте, Лондонда, Нью-Йоргте, Генуяда, Монреалда және басқа шетел сауда орталықтарында халықаралық бағалы тері аукциондарында сатылып отырған. Мысалға, С.В.Понятовскийдің деректеріне сүйенер болсақ Бұқарадан 1910 жылы 500 мың, ал 1912 жылы 1800 мың дана қаракөл елтірісі шет елге әкетілген. Мұның өзі көптеген елдер мен континенттерге өсіру үшін қаракөл қойларын алып кетудің негізін қалады. 1884 жылы Босния мен Герцеговинаның қой өсірушілері алғаш рет Украинадан бірнеше ондаған қой алып кетті. Әкетілген қаракөл қойлары онда жақсы жерсініп, жергілікті қоймен жақсы будандастырылды. 1898 жылдың өзінде-ақ Венада қаракөлдің алғашқы көрмесі ұйымдастырылуы Австрияның қаракөл шаруашылығына қатты көңіл қойғандығын көрсетеді. 1907 жылдан 1910 жылға дейін Бұқарадан Батыс елдеріне жыл сайын орта есеппен 221 қой әкетіліп отырған.
Алайда табиғи жайылымы жоқ және табысының бірсыпыра аз болуы етті жүнді қой тұқымдарын өсіретін жерлерде қаракөл қой шаруашылығының дамуын едәуір тежеп келді. Ол елдерде қаракөл қойы тұқымдық бағытта өсірілді. Қаракөл қойының аз болғандығына қарамастан, ол кезде Германия мен Австрия өнімі жоғары асыл тұқымды мал өсіріп, сатудың арқасында басқа елдерде қаракөл шаруашылығының дамуына елеулі ықпалын тигізді.
Ал қаракөл қой шаруашылығының Германияда игерілу тарихына қысқаша тоқталып кетер болсақ, қаракөл қой шаруашылығы Германия территориясында алғашқы кезде бағылы тері өндіру шаруашылығы немесе мода талаптарына жауап беру негізінде емес ғылыми-зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл курстық жоба Мал өсіру және селекция пәні бойынша Қара көл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі тақырыбы бойынша жазылған курстық жоба 2 сурет, 1 кесте, 1 формула және 27 беттен тұрады.
Курстық жобада өз құрамында: кіріспе, әдебиеттік шолу, негізгі бөлім, техникалық бөлім,тіршілік қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі көрсетілген.
Нормативті сілтемелер
МЖМБС 2.104 - 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 - 68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 - 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304 - 81 КҚБЖ (ЕСКД). Ж. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321 - 84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
Анықтама
Құйымшақ биіктігі- құйымшақтың ең биіктігінен жерге дейін.
Кеудесінің тереңдігі- шоқтықтың биіктігінен төсіне дейін.
Кеудесінің енділігі-жауырын сыртынан екі жазық.
Кеуде орамы- жауырынның артынан кеудесін орап өлшейді(матамен).
Сирақ орамы- сирақтың ең жіңішке жерін сантиметрмен лентамен өлшейді.
Сербегі аралық енділігі- мыңнан сүйектерінің алшақтығы.
Тұрқының қиғаш ұзындығы- жауырынмен қол жіліктің буыннан жамбастың артқы төмпешегіне дейін.
Қой-қуысмүйізділер тұқымдасына жататын, күйіс қайтаратын жұптұяқты мал.
Шоқтық-жауырынның үстіндегі ең биік омыртқалар орналасқан дененің бөлігі.
Шоқтығының биіктігі - шоқтықтың ең жоғары нүктесінен жерге дейін.
Белгілер мен қысқартулар
т.-тонна
г. - грамм
кг. - килограмм
л. - литр
мл. - миллилитр
мм. - миллиметр
т.б. - тағы басқа
т.с.с. - тағы сол сияқты
№. - нөмір
%. - пайыз
см. - сантиметр
млн. - миллион
кДж. - килоджоуль
мДж. - мегаджоуль
салм.-салмағы
Мазмұны
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
6
Анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.1.1
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі.
10
1.1.2
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
11
1.1.3
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.2
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
18
1.2.1
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
1.2.2
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
2
Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Кіріспе
Қаракөл қой тұқымымен жұмыс жүргізу үшін тек білімдарлық жеткілікті емес, оған қаракөл қой тұқымына байланысты ерекше селекциалық терең білім қажет. Себебі қаракөл шаруашылығы селекциялық жұмысты кейбір жағдайлар-да зергерлік жұмыспен салыстырлады. Себебі қаракөл қойының селекциалық жұмысы маманнан бұйраның әртүрлі пішінде қалыптасуын, жүн жайының түр-түстерінің шабынының ұқыптылықты, ізденіс, байқағыштықты талап етеді.
Қаракөл қойын елтірі, ет, жүн тағы басқа түрлерін өндіру мақсатында өсі-реді. Алайда бұл түліктен алынатын негізгі өнім 2 - 3 күн шамасындағы жаңа туған қаракөл қозының терісі - елтірі. Қаракөл елтірісінің өзіне тән алуан түрлі бұйраларымен, жүн шабынының түрі - түсімен, әсем биязы және жылтырақ-тығымен ерекшеленеді. Кез - келген қозының жүні жылтыра бермейді. Қозылар жабынының жылтырақтағы тек қаракөл қозысына тән қасиет. Біз бұл қасиетті құдайдың қаракөл тұқымдасына берген сыйы деп түсінуімізге болады.
Қаракөл елтірісі сапасының жоғары болып, көзге әсем көрінуі оның туылу мерзімімен де байланысты. Егер қойдың ішін жарып алса жылтырақтығы күшті әрі жеңіл, әрі мықты болады. Жылтырағы күшті, әрі мықты қозыларды алу үшін кез - келген қойды емес, кәрі тісі жоқ қойларды, сапасы жоғары қошқарлармен әдейі шағылыстырып, ұрықтандыруымыз керек. Туылу мерзіміне 10 - 15 күн жетпей тұрып ішін жарып немесе сойып алады. Ішін жарып алған қозының салмағы 2,5 - 3,5 болса, қалыптысы 3,5 - 5 кг болады. Неғұрлым ерте туылса соғұрлым оның жүні өскелең, елтірісінің сапасы жоғары болады.
Қаракөл қойының популяциясы әркелкі түске бай. Топағы әркелкіліктің сақталуы осы қой тұқымының сыртқы ортаның тұрақсыз климатына биімделу қабілетін арттырады. Негізінен қаракөл қойы өзінің атына сай көбнесе қара түсті болып келеді. Бірақ алтын, күміс түсті, сұр, ала көк, ашық сары, қоңыр қызғылт тағы басқа түрлері де бар.
Бұл жерде сұр деп отырғанымыз, күнделікті көріп жүрген сұрларымыз емес. Ғылыми тілдегі қаракөл сұрының бір талшығын алатын болсақ, төменгі жағы қара, не болмаса қоңыр жоғары жағы ақ немесе сары болып келеді . Соны қаракөлі дейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қаракөл қой тұқымын өсіру селекциялық жұмыстың негізгі әдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой тұқымын таза өсіру селекциялық жұмыстың негізгі
әдісі
1.Негізгі бөлім
0.1 Әдебиетке шолу
1.1.1 Қаракөл қой тұқымының шыққан тегі мен биологиялық ерекшелігі
Қаракөл қойы - әдемі және қымбат бағалы елтірісі арқылы дүние жүзіне белгілі қой тұқымы. Ол бұдан 3-3,5 мың жыл бұрын Орта Азия жерінде халықтық сұрыптау тәсілімен шығарылған. Оның 2-3 күндік сойылған қозыларының елтірісі өте сапалы болады. Қаракөл қойы құрғақ далалы, шөл-шөлейтті аймақта өсіруге бейімделген. Қатаң ауа райына шыдамды, тұлғасы берік, терісі жұқа, бірақ тығыз. 1990 жылдары Қазақстанда қаракөл қойының саны 6 млн болса, 2000 жылғы саны 2 миллион шамасында. Қаракөл қойы Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Маңғыстау облыстарында өсіріледі. Қой шаруашылығы - қазақ халқының ежелден келе жатқан тарихи дәстүрлі мал шаруашылығының саласы. Халқымыздың тұрмыс тіршілігі, күнкөріс көзі қой шаруашылығымен тікелей тамырласып жатыр. Мал өсірсең қой өсір, өнімі оның көл-көсір деген сөздерде терең ұғым бар. Мүшел жыл санауда қой 8-жыл. Қой да киелі түліктің бірі. Оның пірі - Шопан ата (кейде Қошқар ата) деп аталады. Сондықтан Шопан атадан тілеу тілегенде малды берсең, қойды бер деп өтінген. Бірінші байлық - денсаулық, екінші байлық - ақжаулық, үшінші байлық - он саулық деген ұғым қойға қатысты. Он саулықтың басын құрайтын кәсіптің иесі - қойшы (шопан) Қаракөл қойының дене бітімі деп организмнің нәсілдік қасиеті мен морфологиялық-физиологиялық құрылыс жиынтығы. Дене бітімі ерекшеліктері әрбір қойдың түр тұлғасын, өнімдік қасиеттерінен және сыртқы орта әсерлеріне жауап әрекеттерінен білінеді. Қорыта айтсақ, дене бітімі қойдың жақсылығын да, жамандығын да қалыптастыратын негіз, оның маңыздылығы осында.
Қаракөл қойының дене бітімінің негізгі қасиеттеріне мыналар жатады
1. Организмнің бірлігі
2. Әр түрлі ден мүшелерінің формасы мен көлемінің және қызметінің организмінің бірлігіне сәйкес дамуы
3. Нақтылы сыртқы орта жағдайларына бейімділігі мен орта өзгерісіне бейімделу қабілеті
4. Нәсіліне тәуелділігі
5. Сыртқы орта жағдайына жалпы бағыныштылығы
6. Белгілі бір өнім беруге бейімділігі
7. Жұқпалы ауруға шалдығуға бейімділігіне қарсы тұруға төзімділігі.
Әр қаракөл қой тұқымының өніміне сай дене бітімі болады, ол сол жергілікті өскен ортасына лайықты ортасына лайықты болады.
Кез келген организмнің өзіндік ерекшелігі болады. Малдың өзіне тән, басқалардан айырмашылығы бар дене бітімі болатыны даусыз. Бірақ қой арасында дене бітімі жағынан өзара ұқсастық бар екені де ақиқат нәрсе. Екі қойдың өнім бағыты, тіршілік ортасы ұқсас болған сайын, олардың дене бітімінің де ұқсастығы арта береді, яғни оларды дене бітімі жағынан бір топқа біріктіруге болады. Сонымен бірге дене бітімінің әр түрлі болатыны да шындық. Мәселе сол дене бітімі ерекшеліктерін, түрлерін ажырата білуде. Зоотехниялық тәжірибеде дене бітімін жіктеу қойдың дене бітімін жәй көзбен қарағанда анық көрінетін оның түр-тұлғасы мен кейбір морфо-физиоогиялық қасиеттері, ерекшеліктері арқылы ажыратуға негізделгенн.
Қой шаруашылығы әртүрлі қой тұқымдары еңбек құрамы болып табылады. Материалдық өндірістің барлық саласындағы сияқты, қой шаруашылығында да негізгі еңбек құрамы - қой тұқымы қоғамның дамуына сәйкес ұдайы жетілдіріліп отыруы тиіс
1.1.2 Қаракөл қой тұқымының зерттеу тәсілдері
Қаракөл қой тұқымын зерттеу үлкен бір өнеркәсіпті дамыту үшін жасалатын жағдай болып қалыптасуда. Қаракөл қой тұқымдарының тарихи маңыз - дылығына қарамастан, қазіргі уақытта олар - - дың арасында нарықтық басымдық үшін ғана емес, сонымен қатар өмір сүру үшін бәсекелестік те өсіп барады. Бұл құбы - лыстың себебі негізінен тұтынушылардың мал шикізаты түрлеріне сұранысына бай - ла - нысты. Қазақстандағы қаракөл шаруашы - лы - ғының қалыптасуы қарсаңында сыртқы және ішкі нарықта үлкен сұранысқа ие бол - ған, елтірі алу мақсатында құйрықты етті-майлы қойларды қара түсті қаракөл қош - қарларымен шағылыстырудың нәтижесінде етті-майлы бағыттағы құйрықты қойлар - дың басы барынша қысқарып кеткен бола - тын. Ал қазір керісінше, етке деген сұра - ныс етті бағыттағы қой тұқымын көбейтуге әкелуде.
Қаракөл шаруашылығы қой шаруашы - лығының ерекше саласын құрайды, ал қаракөл қойларының өте жоғары бейімделгіштік қабілеті, олардың таралуына және республиканың шөл және шөлейтті аймақ - тарында орналасқан шаруашылықтарда ет, сүт, жүн және жоғары сапалы қаракөл өнді - ру үшін қолдануға мүмкіндік береді. Сон - дықтан, республикамыздың шөлді-шө - лейт - ті аймағын тиімді пайдалана отырып, қан - дастарымыздың тұрмыс-тіршілігін жақсар - ту үшін қаракөл өнімдерін өндірушілермен Ішкі істер, Қорғаныс, т.б. министрліктер келісім-шартпен екі жақты бірлескен мекеме аша отырып, әскери және ішкі істер қызметкерлеріне көк қаракөл елтірісінен, ал теңіз флотын қара қаракөл елтірісінен қажетті әскери киімдер шығару жағын ойластыру ең алдымен кең-байтақ еліміздің шөлді-шөлейтті аймағының негізін құрай - тын қандастарымызды жұмыспен қамта - ма - сыз етуге үлкен мүмкіншілік жасаған болар еді.
Мал шаруашылығы өнімдерінің заманауи өндірісі негізінен қой шаруашылығында басым ет алуға бағытталған. Соңғы уақыт - та мұндай бір жақты қарым-қатынас құй - рық - ты етті-майлы қойларды өсіру ареалы - ның жаппай кеңейюіне әкеп соқтырды. Осылайша шөлдің қолайсыз жағдайларына өте жақсы бейімделген және керемет түсті және реңді қаракөл өндіруге мамандан - ды - рылған әлем нарқында үлкен сұранысқа ие, қаракөл қойлары қатал экономикалық қы - сымға ұшырады және нарықтық баға жо - ғары болса да, ішкі нарықта бәсекелес - тік - тен жасанды түрде шеттеп қалды.
Елтірілі-етті-майлы атырау және құй - рықты қылшық жүнді қойлар өнімділіктері бойынша бірін-бірі өзара толықтырып оты - рады және олардың тұқымдары болашақ селекция үшін генетикалық материал көзі болып табылады. Әлемдегі елтірі қой ша - руашылығының даму жағдайын сараптау - керемет әр түсті және реңді елтірі мен тез жетілгіш қозы және қой еті өндірісін ұл - ғайтуға бағытталғанын көрсетеді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының елтірілі қой шаруашылығы үшін ғылыми-тәжірибелік тұрғыда керемет түсті және реңді құйрықты атырау қойларын өсірудің әдістерін жасау, бұл қойлардың жеке асыл тұқымды базасын құру, елтірі ассортиментін жаңа түстермен байыту және бәсеке - лестікке қабілетті отандық асыл тұқымды қойларды шығару өзекті мәселе болып табылады. Бұл мәселе, қолдан ұрық - тан - дыру біткеннен кейін саулықтарды еркін қашыру кеңінен қол - данылатын және асыл тұқымды қошқарлар - дың шығу тегін анық - тауда өте қажетті, елтірілі қой шаруашы - лығында өте маңызды, өйткені шығу тегінде жоғары бағалы ата-енелері бар малдар барынша өнімді бола алады және қойларды қолдан ұрықтан - дыруда кеңінен қолда - нылады.
Жоғары өнімді малдардың басын және толық құнды азық-түлік өнімдері өндірісін ұлғайту заманауи мал шаруашылығының өзекті мәселесі болып отыр. Қазақстанның далалы, шөлді және шөлейтті аудан - да - рын - да өзара ерекшеленетін 22 туыстық өзге - рістегі қазақтың құйрықты қойлары ертеден өсірілген. Оларға Батыс Қазақстанда - еділбай, азғыр, әлім, адай, Орталық Қазақ - станда - бағаналы, бесата, Жетісуда - шу, жаркент, Шығыс Қазақстанда - зайсан және басқа да тұқымдар жатады.
Аталған қой тұқымдарын шығаруда және жақсартуда Қазақстан ғалымдарының орны ерекше екендігін атап өткен дұрыс. Сонымен бірге, бұл қой тұқымдары мен тұқымдық топтарды жақсарту қарқыны әлі де болса жеткіліксіз екендігін атап өткен жөн. Елімізде селекциялық асылдандыру жү - йесі қазіргі қой шаруашылығын дамыту - да алға қойылған міндеттерге сай келмейді. Сондықтан да, қой шаруашылығын селек - ция - лық жолмен асылдандыруда, оларды бағып-күтуде, еңбекті ұйымдастыруда, жем - - - - шөп өндіруде және мал азығын дай - ындау бағытындағы ғылыми-зерттеулерді кеңей - тіп тереңдете түскен жөн.
Оның ішінде, ғылыми-зерттеулердің мы - - надай басым бағыттарына мән берген дұрыс:
- селекцияның, гендік инжене - рия - ның, биотехнологияның, генетикалық математи - калық сараптаманың және бағдарлама жа - саудың заманауи әдістерін қолдану арқылы тұқымдық қойлардың өнімділік және асыл - тұқымдық сапаларын жетілдіру;
- қой шаруашылығы өнімдері өндірі - сі - нің экологиялық таза технологияларын жасау;
- қойларды азықтандыруды жетілдіру және азықтың базасын зерттеу, мал азық - тарының желінуі және құнарлылық құнды - лығын арттыру, егіндік және шабындық-жайылымдық мал азығы өндірісімен, мал азықтарын дайындау және сақтаудың қар - қынды әдістерін, жаңа барынша толық құнды және қуаттылық сыйымдылығы мол мал азықтарын жасау бағытында зерттеулер жүргізу;
- жұқпалы ауруларды емдеу және олар - дың алдын-алудың әдістерін жасау;
- шағылыстыру және будандастыру әдістерімен өміршеңдігі жоғары тұқымды қойлардың отарларын құру;
- нарықтық қатынастарды, салалық стандарттарды, қой шаруашылығы өнім - дерін сертификаттауды жетілдіру.
Қазіргі кезде жайылымдардың 90%-ы суландырылмаған және ішінара ғана пай - да - ланылады. Қой шаруашылығының жа - йы - лымдық жемшөп қажеттілігін қамта - масыз ету үшін табиғи жайылымдар мен ша - бындықтарды тиімді пайдалану жолдарын жасай отырып, олардың өнімділігін арт - тыру жөнінде іс-шараларды жүзеге асыру қажет.
1.1.3 Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық және өнеркәсіптік жіктеу сипаты
Қаракөл қой тұқымдарының зоологиялық сипаты оның өнеркәсіптік сипатынмен тікелей байланыста. Қаракөл қой шаруашылығы - қой шаруашылығының қаракөл қойын өсіретін саласы. Қ. ш. 1928 ж. Оңт. Қазақстан өңірінде "Шымқорған" кеңшарын құрудан басталды. Оған Өзбекстанның Бұхар және Самарқан облыстарынан таза тұқымды 5 мың қаракөл қойы әкелінді. Сонымен қатар әр түрлі жергілікті қойлар қаракөл қошқарларымен шағылыстырылды. Одан алынған будандар сіңіріле шағылыстырылды. 1941 жылға дейін қаракөл қойын өсіретін 13 кеңшар құрылды. 1941 - 45 ж. 7 кеңшар, 1946 - 52 ж. 3 кеңшар ұйымдастырылды. 1951 - 60 ж. 25 кеңшар құрылып, 1959 ж. Қазақстан бойынша 1 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалды. 1960 - 80 ж. Қазақстанның Оңт. және Батыс өңірінің көптеген ұжымшарлары қаракөл қойын өсіруге бағытталып, Гурьев (қазіргі Атырау), Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Бат. Қазақстан және Оңт. Қазақстан облыстарында жаңадан 84 арнайы кеңшарлар құрылды. 1990 ж. қаракөл қойын өсіруге арналған шаруашылықтар саны 150-ден асып, жылына 2 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалып, қаракөл қойының басы 6 млн. 200 мыңға жетті. Қазақстанның Қ. ш-ның өркендеуін 5 кезеңге бөлуге болады: Бірінші кезең 1920 - 30 ж. Қазақстанда алғашқы мамандандырылған арнайы Қ. ш-н құрумен бірге қазіргі Оңт. Қазақстан, Жамбыл және Қызылорда облыстарында жергілікті құйрықты қойларды қаракөл қошқарлармен сіңіре шағылыстыруды жүргізу. Екінші кезең 1930 - 40 ж. Қазақстанның шөл және шөлейт жайылымдарын тиімді пайдалану мақсатында арнайы қаракөл ш-тары ұйымдастырылды. 1939 ж. Шымкентте сыртқы сауда Халық комиссариатының құрамына кіретін "Қазсовхозқаракөл" тресі ұйымдастырылды. 1941 жылға дейін Қазақстан бойынша 12 арнайы Қ. ш. болған. Әсіресе, Бат. Қазақстанда Қ. ш-ның дамуы кең етек алды. 1949 ж. "Гурьевқаракөл" тресі ашылды. Үшінші кезең1960 - 90 ж. - Қ. ш-ның өркендеу кезеңі. Қаракөл қойын өсіретін арнайы шаруашылықтардың саны 150-ге жетті (1980), жылдан-жылға мемлекетке өткізетін мал өнімінің көлемі ұлғая түсіп, 1984 ж. 2621 мың дана елтірі тапсырылды. Қаракөл қойының саны 6,4 млн. болды (1989). 1962 ж. Қазақ қаракөл ғыл.-зерт. ин-ты құрылды. Оның бөлімшелері Қызылорда, Жамбыл, Гурьев (Атырау) облыстарынан ашылды. Гурьевтегі бөлімшесі Маңғыстау және Бат.
Қазақстан облыстарының Қ. ш-тарына басшылық жүргізді. Қ. ш-ның бас басқармасы құрылып, 6 облыстың а. ш. басқармаларында Қ. ш. бөлімдері ашылды. Қазақ қаракөл ш. ғыл.-зерт. ин-ты мен Қазақ а. ш-н механикаландыру және электрлендіру ғыл.-зерт. ин-тының ғыл. қызметкерлері қаракөл елтірісін өндіру процестерін жан-жақты зерттеп, соның нәтижесінде қаракөлше қозының терісін сыпыру конвеерлік жүйеге қойылды. Орта буынды мамандарды дайындау тек қана Қапланбек және Жамбыл а. ш. техникумдарында жүргізіліп келсе, 1969 ж. Алматы зооветеринарлық ин-тының зоотех. ф-тінде жоғары білімді мамандар дайындайтын бөлім ұйымдастырылды және Қазақ қаракөл ш. ғыл.-зерт. ин-тында тұрақты жұмыс істейтін, мамандығын жетілдіретін курстар ашылды. Ғыл. жетістіктерді өндіріске ендіру, мал тұқымын асылдандыру жұмыстарын салалы жүйеге түсіру, малды азықтандыру мәселелерін жетілдіру нәтижесінде дербес асыл тұқымды мал қоры жинақталып мемл. асыл тұқымды шаруашылықтар құрылды. Сонымен қатар, шөл және шөлейт аймақтардың жайылымын жақсарту жұмысы да кеңінен қолға алынып, жайылымға жабайы өсетін шөптің ұрығын сеуіп, оның өнімділігін бірнеше есе көбейтуге қол жеткізілді.
Өсірілетін жеріне бейімделген, жоғары сапалы өнім беруге бағытталған 14 жаңа з-ттық типті мал түрі бекітіліп, дүние жүзінде теңдесі жоқ атыраулық құйрықты елтірі - ет, май өнімдерін өндіретін қой тұқымы шығарылды (1974 - 98). Төртінші кезең. 1990 - 98 ж. Қ. ш-нда ондаған жылдар бойы жүргізілген сұрыптау, асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде пайда болған асыл тұқымды мал басы күрт төмендеді. Қаракөл қойының 1582,0 мың басына дейін азайып, ал елтірі өндіру 17 есе кеміп - 101,3 мың болды. Асыл тұқымды мал басының үлесі 50%-дан 8,5%-ға дейін төмендеп, 108,4 мың басты құрады. Бесінші кезең 1999 жылдан басталады. Кейінгі жылдары қаракөл қойының саны жылдан жылға көбеюде. Мыс., республика бойынша 2001 ж. 1281,1 мың, 2002 ж. 1881,1 мың, ал 2003 ж. - 2011,5 мың бас болды. Түрлі меншіктегі асыл тұқымды қаракөл қой ш-ның саны 27-ге жетіп, онда өсірілетін асыл тұқымды қой 136,7 мың басты құрайды.
Қазақстан ғалымдары мен мамандарының көп жылдар бойы, арнайы бағытта жүргізген мал тұқымын асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде: Жамбыл обл-нда қара түсті қаракөл қойының төгіскендік з-ттық, көк түсті қаракөл қойының таластық типтері мемл. сынақтан өтті. Бұхарлық сұр түсті қаракөл қой тобы Оңт. Қазақстан обл., "Сүткент" асыл тұқымды з-тында, "Шардара" асыл тұқымды ш-нда және Бат. Қазақстан обл. "Тайпақ" асыл тұқымды ш-нда шығарылды. Қызғылт түсті қаракөл қой тобын шығару әдістемесі Созақ ауд., "Жарты-Төбе" ш-нда жүргізілді. Атыраулық қой тұқымы өте жоғары бағалы елтірі береді, құйрығының пішіні құйрықты қойға тән әрі тез жетілгіш. 1995 - 2000 ж. қаракөл қойының қарақалпақ сұры шамшырақ реңді әлімтаулық з-ттық типі, "Байырқұм" асыл тұқымды з-тында - бұхарлық сұр з-ттық типі, "Темір" асыл тұқымды з-тында көк қаракөл қойының көгілдір реңдісі, көгілдір реңді көк қаракөлдің сырдариялық з-ттық типі, қола реңді сұрхандария сұрының тартоғайлық з-ттық типі, қара түсті қаракөл қойының өсімтал қожатоғайлық типі, созақтық жакеттік типі бекітілді.
Қой тұқымдары нақты міндетке байланысты екі түрлі жүйенің біреуіне ғана зоологиялық немесе өндірістік болып жіктеледі.
Зоологиялық жіктелу бойынша басқа ауылшаруашылық қойлары сияқты бас қаңқасының әр түрлі белгілері бойынша емес, құйрық пішіні мен ұзындығы бойынша құрылған. Бұл жіктелу бас қаңқасынан қарағанда көп дәрежеде құйрық пішіні мен көлеміне байланысты қой топтары арасында биологиялық ерекшеліктері кеш енінен көрініс тапты. Құйрық ұзындығы осы жіктелуге сәйкес абсолютті көлеміне байланысты 5 топқа: қысқа құйыршықты, ұзын құйрышықты, құйыршықты, май құйыршықты және африкандық иректелген деп бөлуді ұсынды. Кейінен бұл жіктелу Г. Натузиус, Н.П. Чарвинский, М.Ф. Ивановтардың енгізген өзгерістері мен толықтырулары мен бекітілді.
Нақтырақ айтқанда зоологиялық жіктелу бойынша барлық қой тұқымдары құйыршық пішіні мен ұзындығына байланысты: қысқа майсыз құйыршықты , ұзын масызқұйыршықты, қысқа май құйыршықты, ұзын майқұйыршықты және құйрықты деп бес топқа бөлінеді.
АҚШ-та (Оңтүстік Дакота штаты) бұл жіктеуге жатпайтын құыршықсыз қой тұқымы шығарылған. Сондықтан, осы жіктелуге алтыншы топқа қйыршықсыз қойларды қосуды талап етеді. (1-кесте).
Кесте 1. Қойлардың зоологиялық жіктелуі
Қой топтары
Құйыршық пішіні мен ұзындығы
Аталас топқа жататын тұқымдар және тұқымдық қой топтары
1
2
3
Қысқа майсыз құйыршықты
Құйыршығы қысқа, құйыршықтың ұшы тілерсекке жітпейді. Омыртқа саны 10-12. Сырт көзге мал жиналуы байқалмайды.
Роман, солтүстік қысқа құйрықты
Ұзын майсыз құйыршықты
Құйыршығы ұзын, тілерсектен төмен түскен, жіңішке, май жиналуы байқалмадйы. Омыртқа саны 22-24.
Барлық биязы жүнді қой тұқымдары, тез жетілетін етті (ағылшын) қой тұқымдары
Қысқа май құйыршықты
Құйыршығы қысқа, тілерсекке ұзындығы табиғи жағдайда жетпейді. Құйршық түбінде май жиналуы кішкене жастықша тәрізді. Омыртқа саны 10-12.
Бурят, Тувин, Абасси.
Ұзын май құйыршықты
Құйыршығы ұзын, май жиналуы жақсы көрінеді. Табиғи жағдайда ұзындығы кейде тілерсекке жетпейді, көбінесе осы қалпын сақтайды немесе одан біраз төмен болады. Май жиналуы дөңгелек тәрізді (жастықша, кейде екі жастықша) немесе қысыңқы клин тәрізді пішінде болады. Құйыршықтың төменгі жағына май жиналмайды, тік немесе иілген, көбінесе S әрпі тәрізді. Мысалы, қаракөл қой тұқымы. Омыртқа саны 22-24.
Қаракөл, Кучугуров
Құйрықты
Құйыршық түбінде жастық тәрізді май жиналған. Ол тілерсекке қарай бағытталған, салбыраңқы болып келетін - құйрық. Құйыршығы өте қысқа және дұрыс жетілмеген, құйрықпен жабылған, құйыршығы көрінбеді. Құйыршық омыртқасының саны 5-6.
Еділбай, гиссар қазақтың құйрықты қылшық жүнді қой тұқымы, сарыарқа, қазақтың құйрықты ұяң жүнді қойы, биязылау кросбредті етті- жүнді дегерес тұқымы, елтірі - құйрықты атырау тұқымы, жайдары, Алай, Сараджа.
Құйыршықсыз
Құйыршығы жоқ.
Бұл қой тобы оңтүстік дакота штатында (АҚШ-та) өсіріледі.
Құйыршықтағы май жиналу көлемі мен ұзындғы пішіні зор ұқсастыққа ие. Сондықтан бұл жіктелу бойынша әр түрлі будандарды ажырату сәтті бола бермейді.
Алайда, зоологиялық жіктелуді ғылыми- маңызы зор, ол арқылы әр түрлі тұқымдар арасындағы айырмашылықты немесе биологиялық ұқсастық дәрежесін талқылауға мүмкіндік туғызады. Ал бұл тұқымды тәжірибиеде аудандастыру мен будандастыру үшін сұрыптауға қажет. Бірақ зоологиялық топтардың көбісі, өнімділік бағыты бойынша , әр түрлі болып келеді де, біразы ғана нақты сипат алады. Мәселен, ұзын майсыз құйыршықты қой тобына; биязы жүнді, етті және елтірілі, әр түрлі қылшық жүнді қой, тұқымдары кіреді. Сондықтан, өндірістік мақсатта, жалғыз зоологиялық жіктелу жеткіліксіз болғандықтан оны өндірістік (шаруашылық) жіктелу толықтырады.
М.Ф.Иванов ұсынған өндірістік жіктелу қой малдарының өнімділік бағытын сипаттайды. Бұл жіктелу өндіріс үшін неғұрлым тиімді, бірақ ол біраз шарттардан тұрады. Өйткені бірдей қой тұқымдары кейде әр түрлі аудандарда әр түрлі мақсаттарда өсіреді. Мысалы, цигай қой тұқымы Балқан елді мекенінде, сүті - етті мал ретінде пайдаланады. Цигай қой тұқымының сүт өнімділігі бұл жерде халықты тамақпен қамтамасыз етуде маңызды роль атқарады. Алайда, көптеген тұқымдардың негізгі өнімділік бағыты нақты көрініс табады. Сондықтан өндірістік жіктелу қазіргі уақытта сәтті қолданылуда. Және қой шаруашылығында жаңа тұқым шығару мен қолда, бар тұқымдарды дамыту оған енгізілген өзгерістер мен толықтырулар сәйкес келеді.
Қазақстанда 20-дан артық қой тұратын, дәнекер ұлпасы негізінен тұрады.
Шаш тамыры теріде эпидермалды клетканың бірнеше қабатты қабықшасымен қоршалған. Бұл түтікше шаш қынасы деп аталып, өз кезегінде дәнекер ұлпасының қабаттарымен қоршалып, шаша қоржыны (сумка) деп аталатын, шаш қынабы қабығын түзеді.
Сурет 1.Қойлар
1.2 Технологиялық бөлім
1.2.1 Қаракөл қой тұқымын таза өсіру жолдары
Қаракөл қой шаруашылығына және қаракөл елтірісіне деген қызығушылық тек Ресей жері мен Орта Азия территориясында ғана емес сонау Европада да орын алған. Орта Азия саудагерлері қаракөл елтірілерін Европа жеріне де апарып сатып отырған. Сол кезеңдердегі қаракөл елтірісін сататын саудагерлердің көпшілігі Бұқара мен Хиуа саудагерлері екендігі белгілі. Өйткені XVII-XVIII ғасырларда Бұқара және Хиуа саудагерлері қаракөл елтірісін Ірбіттегі, Тверь губерниясындағы, Тобылдағы, Новгородтағы жәрмеңкелерге сатқандықтары туралы деректер бар. Негізінде қаракөл елтірісі әлемдік деңгейде жоғары бағаланған бағалы тері деп айтсақ қателеспейміз. Мәселен, XVIII-XIX ғасырларда қаракөл терілері Лейпцигте, Лондонда, Нью-Йоргте, Генуяда, Монреалда және басқа шетел сауда орталықтарында халықаралық бағалы тері аукциондарында сатылып отырған. Мысалға, С.В.Понятовскийдің деректеріне сүйенер болсақ Бұқарадан 1910 жылы 500 мың, ал 1912 жылы 1800 мың дана қаракөл елтірісі шет елге әкетілген. Мұның өзі көптеген елдер мен континенттерге өсіру үшін қаракөл қойларын алып кетудің негізін қалады. 1884 жылы Босния мен Герцеговинаның қой өсірушілері алғаш рет Украинадан бірнеше ондаған қой алып кетті. Әкетілген қаракөл қойлары онда жақсы жерсініп, жергілікті қоймен жақсы будандастырылды. 1898 жылдың өзінде-ақ Венада қаракөлдің алғашқы көрмесі ұйымдастырылуы Австрияның қаракөл шаруашылығына қатты көңіл қойғандығын көрсетеді. 1907 жылдан 1910 жылға дейін Бұқарадан Батыс елдеріне жыл сайын орта есеппен 221 қой әкетіліп отырған.
Алайда табиғи жайылымы жоқ және табысының бірсыпыра аз болуы етті жүнді қой тұқымдарын өсіретін жерлерде қаракөл қой шаруашылығының дамуын едәуір тежеп келді. Ол елдерде қаракөл қойы тұқымдық бағытта өсірілді. Қаракөл қойының аз болғандығына қарамастан, ол кезде Германия мен Австрия өнімі жоғары асыл тұқымды мал өсіріп, сатудың арқасында басқа елдерде қаракөл шаруашылығының дамуына елеулі ықпалын тигізді.
Ал қаракөл қой шаруашылығының Германияда игерілу тарихына қысқаша тоқталып кетер болсақ, қаракөл қой шаруашылығы Германия территориясында алғашқы кезде бағылы тері өндіру шаруашылығы немесе мода талаптарына жауап беру негізінде емес ғылыми-зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz